Psychosociale gevolgen van hersenmetastasen. Vera van Berkel, GZ-psycholoog i.o Marieke Damen, Klinisch psycholoog i.o.

Transcriptie

1 Psychosociale gevolgen van hersenmetastasen Vera van Berkel, GZ-psycholoog i.o Marieke Damen, Klinisch psycholoog i.o.

2 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk Geen Geen nvt Conform afspraak IKNL nvt nvt

3 Vraag: Wat hopen jullie te weten te komen vandaag?

4 Stelling Lichamelijke veranderingen zijn voor de omgeving van de patiënt vaak moeilijker om te hanteren dan veranderingen in persoonlijkheid / gedrag

5 Hersenmetastasen Zeer ingrijpende en bedreigende ervaring Angst achteruitgang Veranderingen in persoonlijkheid: vaak veel moeilijker dan lichamelijk (zelfs bijvoorbeeld een halfzijdige verlamming!) Kwaliteit van leven Kleine metastase hersenen -> veel meer problemen dan even kleine metastase in lever of longen Korte levensverwachting 3-4 maanden

6 Oorzaken veranderingen (emotioneel, gedrag, cognitief) Organisch Door de hersenmetasasen zelf Door de tumor Door de behandeling Niet organisch Door stress, emoties, angst etc.

7 Anatomie van de hersenen

8 Frontaalkwab Interesse verliezen in hun omgeving Moeite met plannen en organiseren Ontremd of ongepast gedrag Aandacht- en concentratieproblemen Inzicht

9 Anatomie van de hersenen

10 Temporaalkwab Problemen zien en ruiken (dubbelzien / reukhallucinaties) Taalproblemen Verminderd geheugen

11 Anatomie van de hersenen

12 Pariëtaalkwab Lezen en rekenen Delen van omgeving missen Links en rechts onderscheid Voorwerpen herkennen

13 Anatomie van de hersenen

14 Occipitaalkwab Problemen met zien (uitval gezichtsveld)

15

16 Linker- en rechterhersenhelft

17 Linkerhersenhelft Neglect voor rechts Afasie / dysartrie Apraxie Agnosie Volgorde van gebeurtenissen Verwisseling links rechts Rekenen / alfabet Gebrekkig zelfvertrouwen, somberheid en woede Langzaam, onzeker en angstig gedrag Teruggetrokkenheid en minder initiatief Goed ziekte inzicht

18 Vraag: Waar hou je rekening mee als verpleegkundige bij patiënt met minder initiatiefname?

19 Omgaan met verminderde initiatiefname Educatie over oorzaak klachten Activeren Structureren Directiever

20 Rechterhersenhelft Neglect voor links Agnosie Stoornissen in waarnemen en denken Onduidelijke spraak Verkeerd inschatten van tijd Veranderd gevoel voor humor Vlakkere emoties Geen of verminderd ziekte-inzicht

21 Vraag: Waar hou je rekening mee als iemand een neglect heeft?

22 Omgaan met neglect Aan welke kant ga je staan? Ziet iemand het eten op zijn bord? Ziet iemand het raam/ alarmknop/ deur/ medepatiënt? Dingen terugzetten op dezelfde plek

23 Soorten veranderingen Veranderingen Cognitief Psychische problematiek Emotioneel Gedragsmatig Gevolgen Veranderingen dagelijks leven Rouw/ verlies verwerking

24 Cognitieve veranderingen Geheugen Denktempo Executief functioneren Aandacht en concentratie Afasie Agnosie Apraxie

25 Omgaan cognitieve veranderingen Traagheid en vermoeidheid: neem de tijd, pauzes, niet te veel Aandacht: rustige omgeving, 1 ding tegelijk Geheugen: herhaling, ezelsbruggetjes, agenda Planning: structuur Waarnemen: dingen op dezelfde plek, bewust van wat patiënt ontgaat Communicatie: samenvatten, herhalen, checken, korte zinnen, langzaam spreken, visueel ondersteunen Zelfinzicht: verbeter indien dit helpt, anders niet

26 Psychische symptomen Depressie (frontaal) Manie (temporolimbisch) Hallucinaties (auditief: links temporaal) Psychotische symptomen Agitatie Persoonlijkheidsverandering (frontaal) Paniekaanvallen (parahippocampaal) Amnesie (thalamus / hippocampus)

27 Vraag Hoe ga je om met depressiviteit?

28 Omgaan met depressiviteit Psycho-educatie over oorzaken Ruimte voor emoties en verwerking Afleiding Actief blijven, naar buiten ed Structuur houden in dagritme Eventueel inschakelen psychiater

29 Emotionele veranderingen Rem = weg Asociaal gedrag Snel huilen / euforisch / wisselende stemming Vlak / onverschillig / apathisch Opstandig / boos / agressief Impulsief Decorum verlies / kinderlijkheid Dwang lachen of huilen Toe of afname seksuele interesse

30 Filmpje: patiënt met frontaalproblematiek

31 Vraag: Waar let je op voor patiënt en familie in thuissituatie als er sprake is van ontremming en boosheid? Bespreken met patiënt erbij of niet?

32 Omgaan met ontremming Is het veilig? Is er voldoende ondersteuning? Kan patiënt afgeremd worden in seksueel ontremd of extreem boos gedrag? Is dit bespreekbaar met familie? Heeft mantelzorger ook tijd om op te laden? Hoe wordt er gereageerd op boosheid? Ziet familie in dat het onderdeel van ziekte is en geen moedwillig gedrag Kunnen adviezen nog helpen: Inbouwen rust, structuur, overprikkeling voorkomen

33 Gedragsmatige veranderingen Door verstoorde sociale waarneming / inzicht Impulsief Rusteloos Niet flexibel

34 Gevolgen voor dagelijks leven Verschijnselen hebben vaak verstrekkende gevolgen voor het dagelijkse leven van patiënten en hun naasten. Gevoelens van angst voor verandering en verlies Verlies zelfredzaamheid: afhankelijke opstelling De patiënt krijgt een andere rol in zijn relatie of gezin. Sociale contacten kunnen afnemen

35 Afscheid nemen: iemand verliezen die er nog is Overleving hersenmetasen 3-4 maanden gemiddeld Ieder mens is anders en ervaart een rouwproces verschillend Bijna alle reacties zijn normaal Ontkenning = ook normaal (bescherming) Wat hielp bij eerder verlies van een dierbare? Kan patiënt concreet maken hoe anderen hem kunnen helpen. Onderwerp bespreekbaar maken

36 Kinderen en rouw Baby: krijgt emoties mee 1-3 jaar: benoemd dood, niet: reis / slapen (verwarring!) en betrek bij afscheid 3-6 jaar: dood = tijdelijk, vast ritme 6-9 jaar: dood = voor altijd, veel vragen jaar: iedereen kan dood gaan, op zichzelf betrekken jaar: volwassen besef van dood, praten vaak liever met leeftijdsgenoten

37 De rol van de verpleegkundige Bespreek al in een vroeg stadium of aanwijzingen zijn voor veranderingen in emotie, gedrag en cognitie Vertel dat er veranderingen te verwachten zijn, maar treedt niet teveel in detail Leg uit dat deze veranderingen het gevolg kunnen zijn van de hersenmetastasen / behandeling ervan (schuldgevoel/schaamte wegnemen)

38 De rol van de verpleegkundige Bespreken implicaties indien korte levensverwachting Belasting mantelzorger Lastmeter Biedt eventueel begeleiding door een maatschappelijk werker of psycholoog aan

39 Communicatie met patiënt Inhoud (wat wordt er gezegd) Betrekkingsniveau (hoe wordt het gezegd)

40 Communicatie Woorden 30% (verbaal) Lichaamstaal 70% (nonverbaal)

41 Do s communicatie Do s Geef ruimte aan de emotie Geef erkenning Schrik niet van heftige emoties Ga niet (mee) vermijden

42 Voorbeeld, partner Mijn man is de hele tijd zo boos, ik kan het niet meer aan en weet me geen raad meer. Vertel jij eens wat ik moet doen?

43 Take home message Hersenmetastasen zijn erg ingrijpend. Er kunnen veel veranderingen optreden en er kan veel onzekerheid en angst spelen voor de veranderingen en verlies. Probeer goed op de hoogte te blijven wat er in patiënt omgaat en wat er bij de familie speelt

44 Vragen