Groningen, Maart 013 4/5 Depressieve symptomen bij mensen met schizofrenie Count symptoms that count Overlap is nog iets gecompliceerder.. Depressive symptoms Negative symptoms EPS Irene M. Lako 1,, Prof. K. Tais, Prof. D. Wiersma 1, Dr. R. Bruggeman 1, Dr. C.J. Slooff 3 (1) Rob Giel Research centre, University Medical Centre Groningen, The Netherlands () Department of Pharmacotherapy & Pharmaceutical Care, University of Groningen, The Netherlands (3) Department of Psychotic Disorders, Mental Health Centre Drenthe, Assen, The Netherlands EPS Etrapyramidale symptomen(bewegingsstoornissen): bijv. Parkinsonisme /dystonie/ akinesie; farmacogene depressie (Van Putten & May, 1978) /5 4/5 Diagnostiek Overzicht proefschrift Depressieve symptomen bij schizofrenie Antidepressiva Depressie beter meten Negatieve symptomen Differentiaal diagnose voor depressie? Drug-gerelateerd: - Bijwerking antipsychotica - Drugs/Alcohol Bijwerking dopamine receptor blokkade door antipsychotica Prodromaal? voorpsychotische episode Afwisselend? Schizoaffectieve stoornis Rouwverwerking / Demoralisatie Post-psychotische depression Scheme adapted from Hausmann and Fleischhacker (00) 3/5 6/5 Symptomen schizofrenie Positieve symptomen 1 Hallucinaties Wanen Achterdocht Negatieve symptomen 1 : Depressieve symptomen: Geen plezier kunnen beleven Gebrek aan energie / concentratie Sociale teruggetrokkenheid Afgevlakt Gebrek initiatief Stereotype denken Moeite abstract denken Prevalentie depressieve symptomen: ±5% Somber Suicidaliteit Schuldgevoelens Geen slaap/eetlust Behandeling depressieve symptomen: Antidepressiva SSRI/SNRI (TCA: risico interactie antipsychotica) Beperkt effect bij schizofrenie patienten 1 Antipsychotica Mogelijk ook antidepressieve werking Communicatieve therapie Cognitieve gedragstherapie Rehabilitatie & Zingeving 3 Running therapy (1) Whitehead et al, 00; Furtado and Srihari, 008 (1) DSM-IV; PANSS (Kay et al., 1987) () DSM-IV; Siris et al., 000 () Moller 005 (3) Hanneke Muthert, 008 Nascholing Psychosen 14-15 maart 013 1
7/5 10/5 Voorschrijfpatroon antidepressiva bij schizofrenie Klinisch oordeel Canada 1 1% Oostenrijk 33% Italië 3 14% Rotterdam 4 37% Assen 5 40% Instructie arts: Gevoelens van waardeloosheid en schuld en gedachten aan de dood; de persoon lijdt onder zijn somberheid Geen Matig Ernstig Problemen: 1. Verschillend geïnterpreteerd tussen beoordelaars. Symptomen regelmatig overschat (1) Lam et al., 1998 () Rittmannsberger et al., 1999 (3) Tomasi et al, 006 (4) Schorr et al, 008 (5) Lako et al, 011 Geschikt meetinstrument behandeling op maat? Routinematig screenen GGZ Drenthe 003-010 (Lako et al. European Psych 011) 8/5 11/5 Geen depr. symp. :3 gebruikt AD lang door Depr. symp. Beloop depressieve symptomen & antidepressiva gebruik t 0 t 1 Geen depr. symp. Incidentie AD+ (34) (6) 7% (9) 6% AD- (70) (63) 85% (11) 15% Hersteld Chronisch AD+ (37) (11) 30% (6) 70% AD- (41) (1) 51% (0) 49% Incidentie gelijk Verschillende meet-methoden Prevalentie depressie: Klinisch oordeel (niet gevalideerd) 1 36% Zelf-invul lijst (niet in doelgroep gevalideerd) 35% Gevalideerd interview (Calgary Depression Scale) 10% Overeenkomst zelf-invul lijsten met Calgary: CES-D: r0.70 QIDS: r0.44 Meet mogelijk histaminerge (H1) effecten van antipsychotica! ADAntidepressiva (+wel / -niet ) N14 (ecl. 3 tussentijds gestopt / gestart met AD) ½ herstelt spontaan Veel chroniciteit 1) Lako et al., European Psychiatry (011) ) Unpublished comparisons Calgary with Center of Epidemiological Studies-Depression / Quick Inventory of Depressive Symptoms (r Pearson s correlation coefficient) 9/5 1/5 Wat meten depressie-vragenlijsten? Risicofactoren voor GGZ Drenthe (Assen) Ontwikkelen depressieve symptomen: Ernstige psychopathologie Chroniciteit depressieve symptomen: Veel co-medicatie (±3 tegelijk) Antidepressiva nièt van voorspellende waarde (als onafhankelijke factor in multivariable analysis) EPS Etrapyramidal symptoms Lako et al., J of Affective Disord (011) Calgary Depression Scale meest specifiek Nascholing Psychosen 14-15 maart 013
13/5 Verbetering diagnostiek behandeling op maat? 16/5 Depressieve symptomen bij schizofrenie Negatieve symptomen Prodromaal? voorpsychotische episode Afwisselend? Schizoaffectieve stoornis Differentiaal diagnose voor depressie? Rouwverwerking / Demoralisatie Drug-gerelateerd: - Bijwerking antipsychotica - Drugs/Alcohol Post-psychotische depression SRA-35 available now! Scheme adapted from Hausmann and Fleischhacker (00) Lako et al., Schizophrenia Research 013; in press 14/5 17/5 Meten bijwerkingen antipsychotica Subjects' Reaction to Antipsychotics (SRA-74) 1 : Gewenste & ongewenste effecten van antipsychotica Zelf-invul lijst van 74 vragen ervaren bijwerkingen Relatie depressieve symptomen met antipsychotica Werking antipsychotica Remming over-actieve dopaminerge neuronen in striatum door blokkade dopamine D receptoren 1 Dopamine blokkade in andere regionen: Verstoring mesolimbisch systeem: beloning / plezier Nigrostriatale systeem: bewegingsstoornissen (>80%) 3 1) Wolters et al., 006 1) Jones and Pilowski (00) ) Nakjima & Patterson 1997; Möller, 005 3) Van Putten and May. 1978; Siris and Bench (003) 15/5 Prevalentie ervaringen met antipsychotica 18/5 Factor analyse SRA-74 in n1478 patiënten: Symptoms Prevalence 1 Recovery psychosis 80% Recovery cognition 78% 3 Recovery social 70% 4 Sleeping too much 6% 5 Weightgain 59% 6 Slowed down 57% 7 Flattened affect 55% 8 Increased appetite 50% 9 Seual problems 41% 10 Social anhedonia 40% 11 Etrapyramidal Side Effects 35% 1 Miscellaneous physical 35% 13 Depression 33% 14 Miscellaneous nervous 30% Patiënten in algemeen tevreden? Depressie als aparte factor Hypothese Affiniteit Bezetting D R meeste antipsychotica: sterk 60-80% clozapine & quetiapine: zwak* 40-50% *losse binding (snel los van receptor) 1 Verminderd risico op chronische verstoring belonings-systeem & depressieve klachten? 1) Kapur et al., Am J Psychiatry (000); Kapur and Seeman, 001 Level of occupancy at therapeutic dose by PET-scanning techniques Nascholing Psychosen 14-15 maart 013 3
19/5 1. Affiniteit voor dopamine D receptor Zwakker dan dopamine Lichaams-eigen dopamine (K1.5nM) Quetiapine /5 100% DR-Occ [mean%] 90% % Depressed 80% 70% 60% 50% 40% 30% 0% 10% Gemiddeld 15% schreef depressieve symptomen toe aan antipsychotica 0% D receptor affinity ++ + - +/- Sterker dan dopamine Seeman and Tallerico; Mol Psychiatry 1998 Resultaten logistische regressie: Risico Risicobij op patiënten depressieve met symptomen combinatie gelijk therapie tussen (%) antipsychotica. > monotherapie (OR [95%CI] 1.44 [1.03.0]) Verminderd risico bij quetiapine niet statistisch significant 0/5 Dosis-D receptor equivalenten 3/5 Aripiprazole 91.9 ( + 0.65 ) 61.7 ( + 15) Conclusies Risperidone Quetiapine Met name patiënten met combinatietherapie schrijven vaak depressieve symptomen toe aan antipsychotica 9.4 ( + 1.07) Sterke affiniteit 49.1 ( + 35) Zwakke affiniteit Ziprasidone 86.9 ( + 0.5) Relatie met D receptorbezetting onduidelijk Geen aanbeveling voor preferente dosering of type antipsychoticum Olanzapine 96.5 ( + 6.46) Amisulpride 85 ( + 137) 8.9 ( + 41.7) Discussie: Mogelijk antidepressieve effecten van antipsychotica met affiniteit voor serotonine (5-HT) receptor 1 Lako IM et al. 013 J of Clin Psychopharm; in press 1) Möller, Eur.Arch.Psychiatry Clin.Neurosci. (005) 1/5 4/5 Doelstelling Beschrijven relatie depressieve symptomen met D receptor blokkade door antipsychotica Methode: Cross-sectionele studie met PHAMOUS data Schatting D receptor bezetting m.b.v. dosis-equivalenten Lessons learned Depressieve symptomen beter meten: Calgary Depression Scale for Schizophrenia (CDSS) Zelf-invullijst (bijv. CES-D) SRA-35: (on)gewenste effecten van antipsychotica Voorzichtig met polyfarmacie: Combinatietherapie antipsychotica Veel co-medicatie Nascholing Psychosen 14-15 maart 013 4
5/5 Bedankt voor de aandacht! Voorbeeld Deze vragenlijst gaat over ervaringen die mensen kunnen hebben als ze statistiek moeten toepassen. De vraag is of je deze ervaring de afgelopen week hebt gehad? Vragen? Door de antipsychotische medicatie: Voel ik me depressiever Voel ik me meer down. Heb ik vaker een hongergevoel Krijg ik psychotische verschijnselen Nee Ja, in Ja, in enige ernstige mate mate Schizophrenia congress, Florence 010 Overige slides Door statistiek Door statistiek Door statistiek 0/7 Ema dose Estimated D receptor occupancy ( dose + EC ) 50% Betrouwbaarheid & validiteit vragenlijsten Dosis-equivalenten voor D receptor bezetting Internal consistency Overeenstemming tussen items Discriminative validity Onderscheid met andere symptomen (neg. symp / EPS) Concurrent validity Overeenstemming met vergelijkbare instrumenten Specificity & Sensitivity Verhouding vals positieve/negatieve depressies t.o.v. gouden standaard (bijv. DSM-IV diagnose) EC 50% 91.9 ( + 0.65) E ma EC 50% 61.7 ( + 15) E ma Sterke affiniteit Zwakke affiniteit Op basis van meta-analyse 5 PET-scan studies. Lako IM et al. J of Clin Psychopharm 013; in press Nascholing Psychosen 14-15 maart 013 5
1/7 Risperidone Olanzapine Quetiapine 49.1 ( + 35) 9.4 ( + 1.07) 96.5 ( + 6.46) Ziprasidone Aripiprazole Amisulpride 8.9 ( + 41.7) 86.9 ( + 0.5) 85 ( + 137) Veel spreiding in D receptor bezetting tussen: Patiënten (receptor dichtheid, metabolisme) Studies (scan technieken, radionucleotiden) Schatting nauwkeuriger met plasma concentraties i.p.v. dosis (Uchida 011).3 Demografische gegevens (n150) Mean age: 40 years Illness duration: 14 years Male: 1040 (68%) Heterogenous population: Ambulant Acute / Chronic inpatients Sheltered housing facilities Other housing Overige slides Nascholing Psychosen 14-15 maart 013 6