Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: het afwegen van behandelingsstrategieën

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: het afwegen van behandelingsstrategieën"

Transcriptie

1 Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: het afwegen van behandelingsstrategieën Dr. Marrit K. de Boer Psychiater / onderzoeker Universitair Medisch Centrum Groningen

2 Disclosure Twee studies die mede gefinancierd werden door Lilly en BMS. Speakers fees van Lilly.

3 Leerdoelen Na het volgen van deze workshop weet u: Waarom het belangrijk is dat behandelaren actief vragen naar seksuele bijwerkingen en hoe dit gedaan kan worden. Welke behandelingsstrategieën beschikbaar zijn voor seksuele bijwerkingen van antipsychotica. Hoe de keuze voor behandelingsstrategieën afgewogen kan worden. Hoe behandelingsstrategieën uitgevoerd en geëvalueerd kunnen worden.

4 Opbouw Overzicht behandelingsstrategieën antipsychotica-geïnduceerde seksuele bijwerkingen (korte samenvatting) Zelf oefenen met afname vragenlijst (ASFQ) Casus 1 Casus 2 Casus 3

5 Behandelingsstrategieën: algemene interventies Vraag naar actief en routinematig naar ongewenste effecten (bijwerkingen), inclusief seksuele bijwerkingen Overleg met de patient de last Geef uitleg over seksuele bijwerkingen Psychosociale interventies De Boer et al., J Sex Research, 2014 De Boer et al., Schizophrenia Bulletin, 2015

6 Medicamenteuze behandelingsstrategieën Dosisverlaging Switchen Bv. naar quetiapine, olanzapine, aripiprazol Additiestrategieën Dopamine agonist, aripiprazol Fosfodiësterase-5-remmer: sildenafil, tadalafil, lodenafil De Boer et al., Schizophrenia Bulletin, 2015; De Boer et al., J Clin Psychopharmacology, 2014; Nunes et al., 2012

7 Antipsychotics and Sexual Functioning Questionnaire (ASFQ) Semi-gestructureerd interview Inleidende vraag Per onderdeel van seksualiteit een vraag Kan zowel verbetering als verslechtering meten Vraagt naar verandering in seksueel functioneren ten gevolge van medicatie Psychometrische eigenschappen Betrouwbaarheid Interne consistentie Test-hertest Interbeoordelaar Validiteit Vergelijking met ASEX en SRA Knegtering et al, 2003; De Boer et al., Schizophrenia Research, 2013

8 Casus 1 Een 25-jarige vrouw heeft een eerste psychose doorgemaakt in het kader van schizofrenie. Ze is sinds een halfjaar ingesteld op risperidon 1 dd 4 mg. Daarmee zijn de wanen en hallucinaties afgenomen en sinds 4 maanden niet meer aanwezig. In vergelijking met haar normale functioneren heeft ze meer moeite om tot dingen te komen en kan ook wat minder drukte aan, maar ze was blij met de afname van psychotische symptomen in de afgelopen maanden. Sinds twee weken lijkt ze echter weer wat achterdochtiger te worden. Wat zijn mogelijke redenen voor toegenomen achterdocht?

9 Casus 1 Bij navraag blijkt patiënte sinds enkele weken de dosering risperidon gehalveerd en inmiddels gestaakt te hebben. Sinds ze de risperidon gebruikte had ze last van seksuele bijwerkingen, wat ze hinderlijk vond en spanningen gaf in de relatie met haar vriend. Ze had het niet met haar behandelaar besproken omdat ze niet goed wist hoe ze erover moest beginnen. Wat wilt u nog meer weten?

10 Casus 1 Sinds patiënte risperidon gebruikt, is haar seksueel functioneren verslechterd. Gezien dit beloop in de tijd is het waarschijnlijk dat het antipsychoticum een belangrijke factor is bij het ontstaan van deze klachten. Er is sprake van afgenomen seksueel verlangen, afgenomen seksuele opwinding (zowel qua subjectief gevoel als afgenomen vaginale vochtigheid) en het lukt niet meer om een orgasme te bereiken. Op dit moment nemen de psychotische verschijnselen echter toe omdat ze de medicatie gestaakt heeft. Patiënte wil de risperidon absoluut niet weer gebruiken, ondanks dat het goed hielp voor de psychotische verschijnselen. Wat doet u?

11 Casus 1 De behandelaar geeft patiënte uitleg dat seksuele bijwerkingen frequent voorkomen bij antipsychotica, maar dat de kans daarop per middel verschilt. Ze besluiten een ander antipsychoticum te starten met minder kans op seksuele bijwerkingen. Patiënte vindt het niet nodig om een gezamenlijk gesprek met haar vriend in te plannen om hem ook uitleg te kunnen geven. Patiënte wordt ingesteld op aripiprazol 1 dd 15 mg. Ze voelt zich onrustig, slaapt slecht en de achterdocht neemt niet af. Bij verlaging naar 7.5 mg neemt de onrust wel af, maar i.v.m. persisterende wanen en hallucinaties is er een noodzaak om het beleid aan te passen. Wat doet u?

12 Casus 1 Patiënte wordt ingesteld op olanzapine 1 dd 15 mg. Daarmee gaat de psychose vlot in remissie. Qua seksueel functioneren lukt nu het meestal wel om opgewonden te raken en een orgasme te krijgen, maar ze heeft toch het idee dat ze minder interesse heeft in seks dan voordat ze psychotisch werd. Wat overweegt u met patiënte en wat doet u vervolgens?

13 Casus 1 Er vindt een gezamenlijk gesprek plaats met patiënte en haar vriend, waarbij uitleg wordt gegeven dat schizofrenie invloed kan hebben op het functioneren van patiënte op meerdere terreinen van het leven, inclusief haar seksueel functioneren. Daarnaast kunnen ook antipsychotica invloed hebben. Beiden zijn het erover eens dat het qua seksueel functioneren beter gaat dan onder gebruik van risperidon, maar ze willen graag kijken of een dosisverlaging olanzapine een gunstig effect heeft op het afgenomen seksueel verlangen. De dosering olanzapine wordt verlaagd naar 1 dd 10 mg, wat voldoende blijkt als onderhoudsdosering om de psychotische symptomen in remissie te houden. Daarmee is ook haar seksueel functioneren naar tevredenheid van patiënte en haar vriend.

14 Casus 2 Een 40-jarige man is sinds ongeveer 20 jaar bekend met schizofrenie en woont begeleid. Eerder heeft hij een paar keer een relatie van een aantal maanden gehad, maar momenteel heeft hij geen relatie. De psychotische symptomen zijn al een aantal jaren in remissie onder gebruik van antipsychotica, maar hij ervaart veel beperkingen in zijn functioneren ten gevolge van negatieve en cognitieve symptomen. In de loop der jaren heeft hij verschillende antipsychotica gebruikt. Momenteel gebruikt hij olanzapine. Hij heeft last van gewichtstoename, maar verder bevalt het middel goed.

15 Casus 2 Op een ochtend belt hij u als behandelaar met de mededeling dat hij sinds de vorige avond last heeft van een aanhoudende erectie die spontaan is ontstaan. Hij voelt zich er niet opgewonden bij en dacht dat het daarom wel wel af zou zakken. Inmiddels wordt het echter wel heel hinderlijk en is het de laatste uren ook duidelijk pijnlijk. Daarom belt hij u om te overleggen. Wat is er aan de hand? Wat adviseert u de patiënt? Op welke termijn? Waarom? Welke farmacologische mechanismen zijn vermoedelijk betrokken bij deze bijwerking? Wat zijn vervolgens uw overwegingen rondom het gebruik van olanzapine?

16 Casus 2 Olanzapine wordt geswitcht naar sertindol. Zijn eetlust is (naar wens) wat afgenomen en psychotische symptomen zijn in remissie gebleven. Toch maakt hij zich zorgen. Laatst kwam hij er tijdens masturbatie achter dat er niets meer uitkomt (geen ejaculatie), terwijl hij wel een gevoel van orgasme ervoer. Wat is er aan de hand? Wat legt u uit aan patiënt? Kan deze bijwerking ook bij andere antipsychotica voorkomen? Zo ja, welke? Wat zijn de onderliggende farmacologische mechanismen?

17 Casus 2 Bindingscapaciteit van antipsychotica D 1 D 2 5HT 1a 5HT 2a 5HT 2c α 1 α 2 H 1 M 1 Amisulpride? ? Aripiprazole* Chlorpromazine ? Clozapine Haloperidol Olanzapine Perphenazine? Pimozide ? 0 0 Quetiapine Risperidone Sertindole? Thioridazine ? ++ + Ziprasidone * = Partial dopamine agonist; D = dopamine receptor; 5HT = serotonin receptor; α = alpha-adrenergic receptor (or alpha-adrenoceptor); H = histamine receptor; M = muscarinic receptor (a subtype of acetylcholine receptor). Affinity for receptors: 0 = absent or very low (Ki value >1000); + = low (Ki value ); ++ = moderate (Ki value ); +++ = high (Ki value 1-10); ++++ = very high (Ki value <1);? = unknown. Correll, 2010; Leysen & Gommeren, 1984; Richtand et al., 2008

18 Casus 3 Een 32-jarige vrouw die haloperidol gebruikt rapporteert galactorroe, een onregelmatig menstruatiepatroon en een afgenomen seksueel verlangen Wat zijn mogelijke oorzaken van deze klachten?

19 Casus 3 Is er een reden om het prolactine te bepalen? Stel dat het prolactine verhoogd is, is dat dan ook de reden van het afgenomen seksueel verlangen? Stel dat het prolactine verhoogd is, waar moet differentiaal diagnostisch nog aan gedacht worden?

20 Casus 3 Hoe kan het dat sommige antipsychotica het prolactine meer verhogen dan op basis van hun receptorbinding aan de D2 receptor verwacht zou worden? % 70 Classic AP Serum Clozapine 60 Olanzapine Quetiapine 50 Risperidone Aripipirazole 40 Prolactin Levels (ME/L) Classical Clozapine Olanzapine Quetiapine Risperidone Aripiprazole Sexual Dysfunction 0 Prolactin Knegtering et al. 2008; De Boer et al. 2011

21 Conclusie Samenvatting van de belangrijkste onderdelen van de workshop. U weet: Waarom het belangrijk is dat behandelaren actief vragen naar seksuele bijwerkingen en hoe dit gedaan kan worden. Welke behandelingsstrategieën beschikbaar zijn voor seksuele bijwerkingen van antipsychotica. Hoe de keuze voor behandelingsstrategieën afgewogen kan worden. Hoe behandelingsstrategieën uitgevoerd en geëvalueerd kunnen worden.

22 Dank voor uw aandacht!

Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk

Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk Dr. Marrit K. de Boer Psychiater / onderzoeker Universitair Medisch Centrum Groningen Disclosure Twee

Nadere informatie

Onder de tafel of op de (keuken) tafel?

Onder de tafel of op de (keuken) tafel? Onder de tafel of op de (keuken) tafel? 3 e PHAMOUS symposium 30 mei 2017 Thalia Herder Psychiater in opleiding (UCP/UMCG) Arts/seksuoloog NVVS in opleiding (UMCG) Potentiële) belangenverstrengeling Voor

Nadere informatie

Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein

Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein Antipsychotics and Sexual Functioning Questionnaire A.S.F.Q. Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein Inleiding In het kader van wetenschappelijk

Nadere informatie

Samenvatting. Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met schizofrenie. Rikus Knegtering

Samenvatting. Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met schizofrenie. Rikus Knegtering Samenvatting Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met schizofrenie Rikus Knegtering Inleiding Klinische problemen bij mensen die met antipsychotische medicijnen werden behandeld vormden de

Nadere informatie

Seksualiteit, psychiatrie, psychofarmaca en zorg

Seksualiteit, psychiatrie, psychofarmaca en zorg Seksualiteit, psychiatrie, psychofarmaca en zorg Dr. Rikus Knegtering, psychiater Lentis Groningen UMCG-UCP, Rob Giel Onderzoekscentrum, Neuroimaging center Rijksuniversiteit Groningen Congres Amersfoort

Nadere informatie

CAT VRAGEN OEFENEN Week 1. Cursus Psychisch Functioneren Mw. dr. U. Klumpers, psychiater/ cursuscoördinator Vrijdag 8 maart 2013

CAT VRAGEN OEFENEN Week 1. Cursus Psychisch Functioneren Mw. dr. U. Klumpers, psychiater/ cursuscoördinator Vrijdag 8 maart 2013 CAT VRAGEN OEFENEN Week 1 Cursus Psychisch Functioneren Mw. dr. U. Klumpers, psychiater/ cursuscoördinator Vrijdag 8 maart 2013 1.Psychiatrisch onderzoek: De cognitieve functies bestaan o.a. uit: a. geheugen,

Nadere informatie

VZA Psychiatrie Workshop DVZA Apr Siska Desplenter

VZA Psychiatrie Workshop DVZA Apr Siska Desplenter VZA Psychiatrie Workshop DVZA 05.02.2019 Apr Siska Desplenter Casus 26/08/2016 Casus Man, 30 jaar, 73 kg DSM: schizofrenie, paranoïde type Wisselend cannabis gebruik Expliciete vraag patiënt switch Xeplion

Nadere informatie

Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen

Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Symptomatische behandeling bij psychosen Effectiviteit: 70 a 90% Indicaties Schizofrenie Manie Depressie met psychot. kenm. Waanstoornis Psychose NAO Psycho-org.

Nadere informatie

Pub u l b ic i at a i t e i s

Pub u l b ic i at a i t e i s Internationale publicaties (Peer ( Peer-reviewed reviewed journal articles) Castelein S, Gaag M van der, Bruggeman R, Busschbach JT van, Wiersma, D. Empowerment in People with Psychotic Disorders: A Comparison

Nadere informatie

Psychofarmaca hormonen en seksualiteit

Psychofarmaca hormonen en seksualiteit Psychofarmaca hormonen en seksualiteit Rikus Knegtering Lentis Groningen UMCG-UCP, Rob Giel Onderzoekscentrum, Neuroimaging center Rijksuniversiteit Groningen Verpleegkundig Symposium Ede 18-02-2010 UCP

Nadere informatie

Parkinson en Psychoses

Parkinson en Psychoses Parkinson en Psychoses Inleiding Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen last krijgen van ongewone belevingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Dit zijn psychotische belevingen die de vorm

Nadere informatie

Ontwikkeling van de vragenlijst Betrouwbaarheid en validiteit

Ontwikkeling van de vragenlijst Betrouwbaarheid en validiteit 109 Samenvatting 110 Inleiding Dit proefschrift beschrijft de ontwikkeling van een vragenlijst die door patiënten zelf in te vullen is om zowel gewenste (effectiviteit) als ongewenst effecten (bijwerkingen/tolerabiliteit)

Nadere informatie

SRA-c Version July 2008 (Dutch)

SRA-c Version July 2008 (Dutch) SRA-c Version July 2008 (Dutch) Subject s Reaction to Antipsychotics Clinical version Klinische versie van de SRA vragenlijst voor de evaluatie van gewenste en ongewenste effecten van antipsychotica gebruik

Nadere informatie

Parkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose

Parkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose Parkinsonismen Vereniging Parkinson en Psychose Inhoudsopgave Inleiding 4 Psychose 4 Oorzaak 5 Door de ziekte van Parkinson 5 Door het gebruik van anti-parkinsonmedicatie 5 Door een lichamelijke aandoening

Nadere informatie

Als het niet over gaat

Als het niet over gaat Als het niet over gaat Begeleiding van chronisch psychiatrisch patiënten in de huisartsenpraktijk Marian Oud en Ingrid Houtman kaderartsen ggz Na deze workshop heb je: Leerdoelen kennis van de componenten

Nadere informatie

Bewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie. GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep

Bewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie. GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep Bewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep Hoofdboodschap Ondanks de introduc/e van nieuwere types an/psycho/ca

Nadere informatie

De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology

De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen 3 Casus: 39-jarige man,

Nadere informatie

Antipsychotica en seksueel functioneren, theorie en praktijk Marrit de Boer en Rikus Knegtering

Antipsychotica en seksueel functioneren, theorie en praktijk Marrit de Boer en Rikus Knegtering GGzet Wetenschappelijk 2014 Jaargang 18 nummer 3 Kakkerlak Swanny Kremer Antipsychotica en seksueel functioneren, theorie en praktijk Marrit de Boer en Rikus Knegtering Therapeutische leefstijlveranderingen

Nadere informatie

Switching Antipsychotica (AP)

Switching Antipsychotica (AP) Switching Antipsychotica (AP) Het hoe & wat Hans Oolders, psychiater Syndroom Schizofrenie Incoherentie Onsamenhangendheid Wanen Hallucinaties Desorganisatie Realiteit verstoring Sociale teruggetrokkenheid

Nadere informatie

Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn. Het zijn net gewone mensen

Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn. Het zijn net gewone mensen Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn Het zijn net gewone mensen Voorstellen Julia Machielsen (POH-GGZ/verpleegkundig specialist GGZ) Ingrid Houtman (Huisarts/Kaderarts

Nadere informatie

Frank van Es,psychiater UCP

Frank van Es,psychiater UCP Zorgvraag: Speerpunt van de KNMG Co-patiënt bij het consult Bereiken we onze patiënten? 376.62 patiënten van 20 studies naar herhalingsrecepten Therapietrouw; vanwege Risico op een Infarct na eerder Infarct

Nadere informatie

Seksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten

Seksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen 2.2.

Nadere informatie

Conflicts of interests geen. nieuwe geneesmiddelen. Resultaten/conclusie. Rikus Knegtering. to the future.. Geneesmiddelen onderzoek UCP

Conflicts of interests geen. nieuwe geneesmiddelen. Resultaten/conclusie. Rikus Knegtering. to the future.. Geneesmiddelen onderzoek UCP Conflicts of interests geen Psychosen Rikus Knegtering 25 Jaar onderzoek. (N)iets nieuws onder de zon? 23 Oktober 2014, Back to the Future Rikus Knegtering, Lentis, RGOc, Neuroimaging center Kern Back

Nadere informatie

Seksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten

Seksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten 1 INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Castelein, S. (2009). Guided peer support groups for psychosis: A randomized controlled trial s.n.

Citation for published version (APA): Castelein, S. (2009). Guided peer support groups for psychosis: A randomized controlled trial s.n. University of Groningen Guided peer support groups for psychosis Castelein, Stynke IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

Psychotische stoornissen & Schizofrenie. Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG

Psychotische stoornissen & Schizofrenie. Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG Psychotische stoornissen & Schizofrenie Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG filmpje niels is psychotisch Inhoud Inleiding Psychose Schizofrenie

Nadere informatie

De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology

De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen Antidepressivum, antipsychoticum

Nadere informatie

Probleemgedrag bij ouderen

Probleemgedrag bij ouderen Probleemgedrag bij ouderen https://www.youtube.com/watch?v=8sbtxdpcndg https://www.youtube.com/watch?v=5tu-1faasp8&t Definitie probleemgedrag Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of zijn

Nadere informatie

Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017

Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017 Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie

Nadere informatie

dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht

dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica

Nadere informatie

Dilemma s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie

Dilemma s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie Dilemma s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie Jelle A. Troelstra, psychiater Van der Hoevenkliniek Utrecht EFP 17 november 2009 Is het voorschrijven van libidoremmers te

Nadere informatie

Een kwestie van maatwerk

Een kwestie van maatwerk Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit

Nadere informatie

Depressieve symptomen bij mensen met schizofrenie

Depressieve symptomen bij mensen met schizofrenie Groningen, Maart 013 4/5 Depressieve symptomen bij mensen met schizofrenie Count symptoms that count Overlap is nog iets gecompliceerder.. Depressive symptoms Negative symptoms EPS Irene M. Lako 1,, Prof.

Nadere informatie

DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC

DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC Infomoment voor huisartsen en verplegend personeel van WZC Sint-Camillus in Wevelgem Dokters Fien Dendoncker en Jan Vanroose 25/09/2014

Nadere informatie

Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking

Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Congres Mind the Body 12 februari 2015 Barber Tinselboer, AVG s Heeren Loo locatie Apeldoorn Inhoud Casus Medicatie en de cliënt met een verstandelijke

Nadere informatie

Cannabis en alcohol in de praktijk van de psychiater. Arjen Neven, psychiater a.neven@palier.nl Centrum voor Dubbele Problematiek Palier, Den Haag

Cannabis en alcohol in de praktijk van de psychiater. Arjen Neven, psychiater a.neven@palier.nl Centrum voor Dubbele Problematiek Palier, Den Haag Cannabis en alcohol in de praktijk van de psychiater Arjen Neven, psychiater a.neven@palier.nl Centrum voor Dubbele Problematiek Palier, Den Haag Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Universitair Medisch Centrum Groningen

Universitair Medisch Centrum Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag

Nadere informatie

Diseasemanagement. Jaarlijkse evaluatie van de gezondheid

Diseasemanagement. Jaarlijkse evaluatie van de gezondheid Utrecht, 18 december 2008 Irene Lako, RGOc/UMC Groningen Diseasemanagement Jaarlijkse evaluatie van de gezondheid Irene Lako, S Schorr, K van der Elst, H Knegtering, C Slooff, JRBJ Brouwers, K Taxis, R

Nadere informatie

Chapter 10 Samenvatting

Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke

Nadere informatie

Tijdschrift voor Seksuologie (2004) 28, 140-146

Tijdschrift voor Seksuologie (2004) 28, 140-146 Tijdschrift voor Seksuologie (2004) 28, 140-146 www.tijdschriftvoorseksuologie.nl Vaak seksuele functiestoornissen door antipsychotica, vooral bij prolactineverhoging. Resultaten van een aantal vergelijkende

Nadere informatie

Disclaimer. Deze presentatie kan off-label informatie bevatten. Raadpleeg altijd de SmPC alvorens enige medicatie voor te schrijven.

Disclaimer. Deze presentatie kan off-label informatie bevatten. Raadpleeg altijd de SmPC alvorens enige medicatie voor te schrijven. Disclaimer De inhoud van deze presentatie is onafhankelijk samengesteld door de spreker(s). De slides representeren de persoonlijke mening van de spreker(s). Deze presentatie kan off-label informatie bevatten.

Nadere informatie

Informatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater

Informatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop

Nadere informatie

SRA. Subjects Reactie op Antipsychoticagebruik. H.A. Wolters H. Knegtering D. Wiersma R.J. van den Bosch Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG)

SRA. Subjects Reactie op Antipsychoticagebruik. H.A. Wolters H. Knegtering D. Wiersma R.J. van den Bosch Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) SRA Subjects Reactie op Antipsychoticagebruik H.A. Wolters H. Knegtering D. Wiersma R.J. van den Bosch Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) Ref.: Wolters HA, H Knegtering, D Wiersma, RJ van den

Nadere informatie

NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON

NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON - SLAAPSTOORNISSEN - STEMMINGSSTOORNISSEN - PSYCHOTISCHE SYMPTOMEN / DELIER - MCI / PDD W.Garenfeld 24092014 SLAAPSTOORNISSEN BIJ M.PARKINSON PREVALENTIE:

Nadere informatie

Behouden Kiezen verkrijgen

Behouden Kiezen verkrijgen Gek op School Behouden Kiezen verkrijgen Casus 1 Jan 23 jaar, student Rechten. Eerste psychose op zijn 20e tijdens studiereis. Aanmelding via de huisarts. 1e psychose onderzoek UCP: voorlopige diagnose;

Nadere informatie

Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM

Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM 1. Definitie en voorkomen 2. Pathofysiologie 3. Oorzaken 4. Diagnose 5. Behandeling Definitie en voorkomen: 1.

Nadere informatie

To blow or not to. blow? Inhoud. Informatiebrochure over cannabisgebruik bij een psychose. Inleiding. 1. Een psychose. 2. Cannabis

To blow or not to. blow? Inhoud. Informatiebrochure over cannabisgebruik bij een psychose. Inleiding. 1. Een psychose. 2. Cannabis Inhoud To blow or not to Inleiding 1. Een psychose blow? Informatiebrochure over cannabisgebruik bij een psychose 2. Cannabis 3. Risico op een psychose door cannabisgebruik 4. Redenen om cannabis te gebruiken

Nadere informatie

Casuïstiek bespreking. delier

Casuïstiek bespreking. delier Casuïstiek bespreking delier Bernarda Heslinga Huisarts, kaderarts palliatieve zorg, lid consultatieteam palliatieve zorg Helma Mebius Verpleegkundige, lid consultatieteam palliatieve zorg Palliatieve

Nadere informatie

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Acute ingrijpmedicatie. Dr. Maarten Bak, psychiater Benjamin Richartz, afdelingshoofd Mondriaan / Universiteit Maastricht

Acute ingrijpmedicatie. Dr. Maarten Bak, psychiater Benjamin Richartz, afdelingshoofd Mondriaan / Universiteit Maastricht Acute ingrijpmedicatie Dr. Maarten Bak, psychiater Benjamin Richartz, afdelingshoofd Mondriaan / Universiteit Maastricht Disclosure Maarten Bak Speaker fees received from: Astra Zeneca, Lundbeck Positions

Nadere informatie

Female Sexual Function Index (FSFI)

Female Sexual Function Index (FSFI) Female Sexual Function Index (FSFI) Subject code: Datum: INSTRUCTIE: Deze vragen gaan over uw seksuele gevoelens en seksuele reacties gedurende de afgelopen 4 weken. Beantwoord deze vragen alstublieft

Nadere informatie

Het werkingsmechanisme van atypische antipsychotica

Het werkingsmechanisme van atypische antipsychotica N E U R O F A R M A C O L O G I E Het werkingsmechanisme van atypische antipsychotica T R E F W O O R D E N A TYPISCHE ANTIPSYCHOTICA; WERKINGS- MECHANISME; EXTRAPYRAMIDALE BIJWER- KINGEN; CLOZAPINE. door

Nadere informatie

Delier 18-04-2011. Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel

Delier 18-04-2011. Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel Delier 18-04-2011 Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel Welkom Doel: Kennisoverdracht/bewustwording Signalering Verpleegkundige interventies Programma Film Medische aspecten delier Casus in

Nadere informatie

Medische Professionals

Medische Professionals ABILIFY (aripiprazol) Medische Professionals Brochure met veelgestelde vragen ABILIFY (aripiprazol) is geïndiceerd voor de behandeling gedurende maximaal 12 weken van matige tot ernstige manische episodes

Nadere informatie

Female Sexual Functione Index (FSFI)

Female Sexual Functione Index (FSFI) Female Sexual Functione Index (FSFI) INSTRUCTIE: Deze vragen gaan over uw seksuele gevoelens en seksuele reacties gedurende de afgelopen 4 weken. Beantwoord deze vragen alstublieft zo eerlijk en duidelijk

Nadere informatie

Informatiebrief voor proefpersonen

Informatiebrief voor proefpersonen Memantine als additietherapie bij clozapine / MAC vervolgonderzoek [ april 2014] voor proefpersonen Vervolgonderzoek naar memantine toevoeging bij voortgezette behandeling met clozapine Geachte heer/mevrouw,

Nadere informatie

Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA

Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Casus 4 Op de wachtpost komt een oproep binnen van wanhopige

Nadere informatie

De 3D,s POH 02-04-2014

De 3D,s POH 02-04-2014 De 3D,s POH 02-04-2014 Doelstelling Onderscheid delier, dementie en depressie Vroegtijdig herkennen/signaleren van een delier. Behandeling delier Delier Dementie Depressie Casus Een 70-jarige vrouw wordt

Nadere informatie

SRA-34. Subjects Reactie op Antipsychoticagebruik. Verkorte versie (Nederlands)

SRA-34. Subjects Reactie op Antipsychoticagebruik. Verkorte versie (Nederlands) SRA-34 Subjects Reactie op Antipsychoticagebruik Verkorte versie (Nederlands) Vragenlijst voor de evaluatie van gewenste en ongewenste effecten van antipsychotica gebruik I.M. Lako H.A. Wolters H. Knegtering

Nadere informatie

Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met psychosen

Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met psychosen state-of-the-art-artikel Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met psychosen h. knegtering, r. bruggeman, s. castelein, d. wiersma achtergrond Seksuele functiestoornissen die optreden tijdens

Nadere informatie

Cover Page. Author: Liem-Moolenaar, Marieke Title: Human pharmacology of current and new treatments for schizophrenia Issue Date:

Cover Page. Author: Liem-Moolenaar, Marieke Title: Human pharmacology of current and new treatments for schizophrenia Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18570 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Liem-Moolenaar, Marieke Title: Human pharmacology of current and new treatments

Nadere informatie

Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen?

Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen? Universitair Docent Hersencentrum Rudolf Magnus Afdeling Psychiatrie Universitair Medisch Centrum Utrecht Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen? Matthijs Bossong Overzicht Psychotische stoornis

Nadere informatie

Parkinson medicatie.. MOET DAT NOU?? Al die pillen??

Parkinson medicatie.. MOET DAT NOU?? Al die pillen?? Datum dinsdag 13 november 2019 Parkinson Café Hengelo Spreker Agnes Wertenbroek Parkinson medicatie.. MOET DAT NOU?? Al die pillen?? Voordracht Stellingen Medicatie Hoe gebruik je die in de praktijk? Wat

Nadere informatie

Psychiatrie rond zwangerschap. Corné van Lieshout, psychiater

Psychiatrie rond zwangerschap. Corné van Lieshout, psychiater Psychiatrie rond zwangerschap Corné van Lieshout, psychiater Casus 1 Mw. Pietersen 32 jaar Na 1 e partus (25 e ) depressief, na 2 mnd spontaan over Na 2 e partus (28 e ) weer depressief. HA gaf 50mg sertraline

Nadere informatie

Neuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten

Neuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten Proefschrift: S.U. Zuidema Neuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten met dementie Samenvatting Dementie is een ongeneeslijke aandoening met belangrijke effecten op cognitie, activiteiten

Nadere informatie

Farmacotherapeutisch rapport quetiapine (Seroquel ) bij de indicaties schizofrenie en manie

Farmacotherapeutisch rapport quetiapine (Seroquel ) bij de indicaties schizofrenie en manie Farmacotherapeutisch rapport quetiapine (Seroquel ) bij de indicaties schizofrenie en manie 1. Samenvatting De Commissie Farmaceutische Hulp heeft een farmacotherapeutisch rapport vastgesteld voor het

Nadere informatie

Sexual Health Questionnaire (FSDS-R & FSFI) DUTCH

Sexual Health Questionnaire (FSDS-R & FSFI) DUTCH Sexual Health Questionnaire (FSDS-R & FSFI) DUTCH NCIC CTG Trial: CX.5 This page to be completed by the Clinical Research Associate Patient Information NCIC CTG Patient Serial No: Institution: Patient

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Antipsychotica worden frequent voorgeschreven aan oudere patiënten voor de behandeling van een delier of gedragsproblemen bij dementie. In Nederland zijn er meer dan 300.000 antipsychotica

Nadere informatie

Metabool syndroom. Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt?

Metabool syndroom. Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt? Metabool syndroom Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt? Even voorstellen Casper Jansen Specialist ouderengeneeskunde Centrum voor ouderenpsychiatrie GGNet Sanne Wassink-Vossen Verpleegkundig

Nadere informatie

Stemmen in beeld Bunnik Symposium 8 maart 2013

Stemmen in beeld Bunnik Symposium 8 maart 2013 Stemmen in beeld Bunnik Symposium 8 maart 2013 Disclosure Iris Sommer Speaker fees received from: Lundbeck Positions held on Advisory Boards: no commercial companies Grants and sponsoring: ZONMW, NWO,

Nadere informatie

11-10-2014. Ypsilon 30 jaar. Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart

11-10-2014. Ypsilon 30 jaar. Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht - Ypsilon en onderzoekers trekken sinds die tijd met elkaar op Wat hebben we gezamenlijk bereikt!

Nadere informatie

, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis

, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 2015041635, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 november 2017 van de registratiehouders die

Nadere informatie

Samenvatting (Dutch Summary)

Samenvatting (Dutch Summary) Samenvatting (Dutch Summary) CHAPTER 286 Samenvatting Schizofrenie is een van de ernstigste psychiatrische aandoeningen, die ongeveer 1% van de wereldbevolking treft. De prevalentie van schizofrenie is

Nadere informatie

Seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie

Seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie Seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie De voorlichting en begeleiding rondom seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie Wat is het? Voor wie is deze folder? Deze folder is geschreven voor mensen

Nadere informatie

Wat iedere psychiater zou moeten weten maar niet durft te vragen: de seksualiteit van de psychiatrische patiënt

Wat iedere psychiater zou moeten weten maar niet durft te vragen: de seksualiteit van de psychiatrische patiënt Wat iedere psychiater zou moeten weten maar niet durft te vragen: de seksualiteit van de psychiatrische patiënt door M.W. Hengeveld Gepubliceerd in 1995, no. 9 Samenvatting Het weinige dat er bekend is

Nadere informatie

Academische Werkplaats Ernstige Psychotische Aandoeningen

Academische Werkplaats Ernstige Psychotische Aandoeningen Academische Werkplaats Ernstige Psychotische Aandoeningen 1 Inhoud 1. a. Missie en b. Geschiedenis 2. Wie zijn wij? 3. Wat gaan wij doen? a. Stadia en profiel b. Interventie onderzoek c. Onderwijs en opleiding

Nadere informatie

Schizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale

Schizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale Schizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale CONCLUSIE MAO-remmers kunnen de afbraak van dopamine remmen, waardoor er in theorie een verergering

Nadere informatie

Algemene folder Zorgprogramma Bipolaire Stoornissen

Algemene folder Zorgprogramma Bipolaire Stoornissen Voor wie? Deze folder is bedoeld voor mensen die de diagnose bipolaire stoornis hebben gekregen of waarbij er een sterk vermoeden is dat er van een bipolaire stoornis sprake zou kunnen zijn. Het vraagt

Nadere informatie

Sociale uitsluiting bij autisme spectrum stoornis (ASS) Gegevens bij aanmelding. Gegevens bij aanmelding. Inhoud

Sociale uitsluiting bij autisme spectrum stoornis (ASS) Gegevens bij aanmelding. Gegevens bij aanmelding. Inhoud Gegevens bij aanmelding Gegevens bij aanmelding Ervaring Bijna iedereen Waarom/bij wie? Langdurige overvraging Stress en puberteit Drugs Geen grip op leven; zeer onveilig gevoel Bij jongeren ( als ouder

Nadere informatie

Bijsluiter: Informatie voor de patiënt. jolopride ( 123 I)

Bijsluiter: Informatie voor de patiënt. jolopride ( 123 I) Bijsluiter: Informatie voor de patiënt [ 123 I]-IBZM Injection GE Healthcare, oplossing voor injectie 74 MBq/ml jolopride ( 123 I) Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel krijgt toegediend

Nadere informatie

SPEEDPRESENTATIES Deel 1

SPEEDPRESENTATIES Deel 1 Dia 1 SPEEDPRESENTATIES Deel 1 Dia 2 Disclosure belangen sprekers van de speedpresentatie (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

ROM met de OQ-45. Kim la Croix, sheets: Kim de Jong. Discover the world at Leiden University

ROM met de OQ-45. Kim la Croix, sheets: Kim de Jong. Discover the world at Leiden University ROM met de OQ-45 Kim la Croix, sheets: Kim de Jong Vraag Gebruikt u op dit moment de OQ-45? a. Nee, maar ik overweeg deze te gaan gebruiken b. Ja, maar ik gebruik hem nog beperkt c. Ja, ik gebruik hem

Nadere informatie

M/P ratio = Melk/Plasma ratio; TGA = Therapeutic Goods Administration; TIS = Teratologie Informatie Service

M/P ratio = Melk/Plasma ratio; TGA = Therapeutic Goods Administration; TIS = Teratologie Informatie Service Kinderwens, en : sertindol 5071 t/m 5074 M/P ratio = Melk/Plasma ratio; TGA = Therapeutic Goods Administration; TIS = Teratologie Informatie Service Bron Effect Opmerkingen ref. 1 Lareb TIS. Geneesmiddelen

Nadere informatie

Aart Oosterveld, spv Widel van Son, klinisch psycholoog Voortgezette Behandeling Apeldoorn

Aart Oosterveld, spv Widel van Son, klinisch psycholoog Voortgezette Behandeling Apeldoorn Gedachten Uitpluizen Cognitieve Gedragstherapie bij stemmen en wanen Aart Oosterveld, spv Widel van Son, klinisch psycholoog Voortgezette Behandeling Apeldoorn 29-9-2010 Inhoud workshop Doelstelling Who

Nadere informatie

Bijwerkingen van psychofarmaca. M. de Ruijter en L. Tammenga Verpleegkundig specialist GGZ Polikliniek bijwerkingen GGz Centraal

Bijwerkingen van psychofarmaca. M. de Ruijter en L. Tammenga Verpleegkundig specialist GGZ Polikliniek bijwerkingen GGz Centraal Screenen is zinloos Bijwerkingen van psychofarmaca M. de Ruijter en L. Tammenga Verpleegkundig specialist GGZ Polikliniek bijwerkingen GGz Centraal Disclosure belangen sprekers Geen Leerdoelen Na het volgen

Nadere informatie

ONDERSTEUNING VOOR HET KWETSBARE BREIN

ONDERSTEUNING VOOR HET KWETSBARE BREIN ONDERSTEUNING VOOR HET KWETSBARE BREIN HET DRAAIT OM DOPAMINE Dopamineproductiecentrum HET DRAAIT OM DOPAMINE Dopamineproductiecentrum DOPAMINE Psychotische kwetsbaarheid heeft onder andere te maken met

Nadere informatie

Voor het eerst een psychose en dan Saskia Palmen

Voor het eerst een psychose en dan Saskia Palmen Voor het eerst een psychose en dan 24-11-2015 Saskia Palmen Wat is een psychose Een psychose is een toestand waarbij door verstoring van de waarneming, het denken of het gedrag het contact met de omringende

Nadere informatie

Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ

Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga Bijwerkingen in de GGZ Ideaal middel farmacologisch eenvoudig werkingsmechanisme = therapeutische indicatie weinig tot geen andere farmacologische effecten Realiteit

Nadere informatie

Psychotische aandoeningen

Psychotische aandoeningen Psychotische aandoeningen Psychotische aandoeningen 1/4 1/6 Mensen met een psychose gebruiken antipsychotica om uit de psychose te komen en om een nieuwe psychose te voorkomen. Het is voor iemand met een

Nadere informatie

Doen bij Depressie. Module 3 Fase 4 - Behandelen. Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen.

Doen bij Depressie. Module 3 Fase 4 - Behandelen. Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen. Doen bij Depressie Module 3 Fase 4 - Behandelen Module 3 Medicamenteuze behandeling Bijlage 8 Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen Protocol gebaseerd op het Addendum

Nadere informatie

Antipsychotica. Soms nodig, meestal niet. En waarom afbouwen zo belangrijk is...

Antipsychotica. Soms nodig, meestal niet. En waarom afbouwen zo belangrijk is... Antipsychotica Soms nodig, meestal niet En waarom afbouwen zo belangrijk is... Inhoud Vooraf 3 Antipsychotica, wat doen ze? 4 Colofon Tekst Hedda van het Groenewoud Met medewerking van Bas Castelein, arts

Nadere informatie

S A M E N V A T T I N G

S A M E N V A T T I N G Samenvatting 133 134 In de laatste jaren is de belangstelling voor, en de toepassing van farmacologische interventies in de kinder- en jeugdpsychiatrie aanzienlijk toegenomen, vooral bij psychotische en

Nadere informatie

Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge. Wie ben ik??

Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge. Wie ben ik?? Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge Wie ben ik?? Specialist ouderengeneeskunde Hoofd opleidingsinstituut specialisme ouderengeneeskunde

Nadere informatie

Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13

Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13 Omgaan met een sexprobleem.qxd 20-03-07 11:54 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13 Waar hebben seksuele problemen mee te maken?

Nadere informatie

Intimiteit en Parkinson

Intimiteit en Parkinson + Intimiteit en Parkinson Anouk van Dillen Gezondheidszorgpsycholoog Seksuoloog NVVS + 14 februari, een mooie dag om over intimiteit te praten! + Nadruk op: - het positieve - wat wel kan - verbetering

Nadere informatie

Kom op CBT-er: en nu ook de seks!

Kom op CBT-er: en nu ook de seks! Kom op CBT-er: en nu ook de seks! Ellen Laan, Gz-psycholoog, Seksuoloog NVVS, e.t.laan@amc.uva.nl Reinhilde Melles, Klinisch Psycholoog BiG, VGcT, Seksuoloog NVVS reinhilde.melles@mumc.nl Wat moet een

Nadere informatie

Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe

Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian

Nadere informatie

Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting

Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld

Nadere informatie