Working paper. Hengelo: ROC van Twente A. van Liere Oktober 2014
Inhoud Aanleiding... 3 Fase 1... 4 Literatuuronderzoek... 4 Context- en behoefteanalyse: methode en respondenten... 5 Context- en behoefteanalyse: de resultaten... 5 Communicatie en ondersteuning... 7 Fase 2... 9 Fase 3... 10 Schriftelijke evaluatie... 10 Werkbijeenkomsten... 10 Fase 4... 13 Conclusie... 14 Aanbevelingen voor implementatie en borging... 14 Bronnen... 15 2
Aanleiding Op basis van de nulmeting, voorafgaand aan dit project, naar de loopbaangerichtheid van de leeromgeving, uitgesplitst naar de aspecten praktijkgerichtheid, vraaggerichtheid en loopbaandialoog, alsook uit de gesprekken met actoren uit het beroepenveld (kwalitatieve deel van de nulmeting), is geconcludeerd dat loopbaangerichtheid van de leeromgeving binnen het ROC van Twente en het vmbo fragmentarisch is en mondjesmaat wordt toegepast. Binnen de onderwijsinstellingen is weinig oog voor dwarsverbanden tussen de loopbaanaspecten op de werkplek, het curriculum, en het keuzegedrag van studenten/leerlingen op het gebied van hun loopbaanplanning, de leeftijd van de jeugd (met name vmbo), preventiestrategieën (o.a. het voeren van loopbaangesprekken) en de aansluiting vmbo-mbo. Loopbaangesprekken vinden niet structureel plaats; er is nauwelijks sprake van gesprekken op vaste momenten met de begeleider op school (Ritzen & van Liere, 2010). Het verslag heeft tot doel een antwoord te geven op de volgende vraag: Hoe kan loopbaanleren als onderdeel van studieloopbaanbegeleiding worden opgenomen in het opleidingscurriculum van de opleidingen Sport en Bewegen, Onderwijsassistent, Kappers en ICT?. Daarvoor zijn de volgende onderzoekvragen geformuleerd: 1 Welke behoeften hebben mbo leerlingen, docenten en praktijkopleiders op het gebied van loopbaanleren binnen het opleidingscurriculum van de drie opleidingen? (Ontwerponderzoek) 2 Hoe is de context van de drie opleidingen die deelnemen als ontwerpgroep en van het vmbo? (Ontwerponderzoek) 3 Welke effecten hebben instrumenten en interventies op het ontwikkelen van een praktijkgericht en vraaggestuurd curriculum in mbo en het voeren van loopbaangesprekken? (Vragenlijstonderzoek) 4 Hoe ervaren leerlingen, docenten en praktijkopleiders de ontwikkelde loopbaangerichte leeromgevingen? (Vragenlijstonderzoek) Voor de opbouw van het verslag is uitgegaan van de volgende onderzoekfasen (naar Andriessen (2011) en McKenney & Reeves (2012)): Fase 1 Diagnose / vaststellen praktijkdoelen: review bestaand wetenschappelijk onderzoek (product literatuurstudie); analyseren van probleemsituatie (product behoefteanalyse). Fase 2 conceptueel kader en ontwerprichtlijnen: formuleren van ontwerpcriteria, keuze en ontwerpen van de interventies (product ontwerpcriteria, prototypen en training). Fase 3 Formatieve en summatieve evaluatie en (her)constructie producten: prototypen zijn uitgevoerd, geëvalueerd en aangepast (product definitieve prototypes). Fase 4 Consolidatie: producten worden geborgd in het ROC van Twente. Zie ook Figuur 1. 3
Figuur 1 Fasering ontwerponderzoek Loopbaanleren Prepared for your future Fase 1 Om te komen tot de ontwerpcriteria waar de interventies aan moeten voldoen om het loopbaanleren structureel onderdeel te laten zijn van de studieloopbaanbegeleiding, is een vooronderzoek gedaan, bestaande uit een literatuurverkenning en een context- en behoefteanalyse. Op deze wijze wordt duidelijk waar het ontwerp aan moet voldoen binnen de context van de opleidingen. Literatuuronderzoek Voor het literatuuronderzoek is voornamelijk gebruik gemaakt van Nederlands onderzoek op het gebied van loopbaanomgevingen en beroepskeuzeprocessen op het vmbo en mbo en loopbaandialoog (F. Meijers, M. Kuijpers, K. Mittendorff). Voor een beschrijving van het theoretisch kader wordt verwezen naar Bijlage 3 van de Eindevaluatie Loopbaanleren (Ritzen & van Liere, 2014). Uit dit onderzoek komen de volgende criteria naar voren die noodzakelijk zijn voor het inrichten van een op de loopbaan van de student gerichte leeromgeving op het mbo. Deze criteria zijn: Het onderwijs moet vraaggericht zijn, aansluitend op de veranderende eisen in de arbeidsmarkt; Er moet sprake zijn van interactie tussen docent/loopbaanbegeleider/praktijkopleider en de student; De student moet levensechte praktijkervaringen kunnen opdoen; De student moet zelf invloed kunnen uitoefenen op zijn leerproces; Er moet sprake zijn van een reflectieve dialoog; De leeromgeving moet de student in staat stellen zich proactief, reflectief, interactief en toekomstgericht te ontwikkelen; Deze elementen moeten structureel opgenomen zijn in het curriculum, niet op incidentele basis. 4
Kort samengevat kan gezegd worden: de leeromgeving dient praktijk- en vraaggericht te zijn en uitvoering te geven aan de loopbaandialoog. Context- en behoefteanalyse: methode en respondenten De context- en behoefte-analyse is uitgevoerd door een junioronderzoeker uit het 4 e leerjaar van de Hogeschool Saxion Enschede. Voor de gesprekken met de opleidingen Sport & Bewegen, OnderwijsAssistent en ICT is gebruik gemaakt van semigestructureerde interviews. De interviews zijn opgenomen en vervolgens per onderwerp uitgewerkt. Voor een overzicht van de respondenten zie Tabel 1. Voor de beschrijving van de algemene context van de opleiding is gebruik gemaakt van de opleidingsplannen en websites van de betreffende opleidingen. Voor Haarverzorging, die later in het project stapte, is ook gebruik gemaakt van de contextanalyse van een intern onderzoek van de teamdeskundige (C. ter Hedde) aldaar. Tabel 1 Overzicht respondenten behoefte- en contextanalyse Opleiding Respondenten Totaal Sport & Bewegen Teamcoördinator; 2 docenten; Onderwijskundige; 7 3 studenten 1 e jr niveau 4. Onderwijsassistent Teamcoördinator; 1 docent; 2 studenten 2 e jr niveau 4; 5 1 student 3 e lrj niveau 4. ICT Teamcoördinator; 1 docent; 2 studenten 1 e jr niveau 4 4 Haarverzorging Teamdeskundige 1 Scholingsboulevard vmbo 2 teamcoördinatoren 2 Context- en behoefteanalyse: de resultaten Op ROC niveau worden de volgende uitgangspunten belangrijk gevonden: 1. Aanbieden van doorlopende leerwegen van uit het vmbo en naar het hbo; 2. Verzorgen van aantrekkelijk en activerend onderwijs; 3. Begeleiding en zorg op maat bieden. Aanvullend staan in de kaderbrief van 2014 o.a. de volgende punten: Het ROC stimuleert een Leven lang leren: professionele ontwikkeling van docenten, met name in loopbaanbegeleiding. Het ROC wil aansluiten bij de beroepskolom, o.a. door het ontwikkelen van LOB, vergroten van professionalisering bij VMBO MBO docenten; Vermindering van school door persoonlijke begeleiding van de student (individuele aandacht) als sleutel om een student in alle opzichten succesvol te laten zijn. Professionalisering in de loopbaanbegeleiding van studenten. De context van de opleidingen De loopbaanbegeleiding wordt verschillend ingevuld, afhankelijk van de organisatie van de opleiding en stagemodel. Zo kent S&B 2 slb ers per klas, worden in het 1 e jr keuze 5
gemaakt worden voor het niveau van de opleiding, in het 2 e jaar voor keuzevakken en in 3 e en 4 e jr voor uitstroomrichting. Bij OA lopen studenten gedurende de hele opleiding 2 dagen per week stage. In het 2 e jr wordt een keuze gemaakt voor richting pabo of brede stroom. In het 1 e t/m 3 e jr krijgen studenten methodische werkbegeleiding. De slb er is gekoppeld aan een klas. ICT is op twee locaties en zowel Bol als Bbl. De opleiding kent blokstages die in het 1 e jr al beginnen. Na het 3 e jr wordt een uitstroomrichting gekozen. Bij haarverzorging bestaat het team uit parttime docenten afkomstig uit het kappersvak, met een pedagogisch didactische achtergrond op mbo en enkele seniorendocenten op hbo niveau. Bijna alle docenten zijn mentor/slb-er van een groep van 20 studenten. Het team is zelfsturend met ondersteuning van een teamcoach vanuit de ROC Academie. Haarverzorging kent geen uitstroomrichtingen, wel de junioropleiding gedurende 2 jaar met daar bovenop nog een extra 3e jaar. Haarverzorging kent blokstages in alle schooljaren. Teamcoördinatoren ervaren problemen als tijd- en geldgebrek. Ook de veelheid van veranderingen in het onderwijs vormen een probleem (o.a. Focus op Vakmanschap). Opleidingen worden ook geconfronteerd met een snel veranderende arbeidsmarkt. Studenten zijn minder gemotiveerd en hebben geen goed beeld van de opleiding. Er is behoefte aan professionalisering van docenten (vakkennis en begeleidingsvaardigheden). Men ziet kansen om het project zowel inhoudelijk als organisatorisch aan te laten sluiten op de behoeften van de opleiding. Bovendien biedt het project wat extra financiële ruimte om ontwikkelingen op te pakken. De docenten zien het belang van een goede begeleiding om de student maximaal te laten ontwikkelen en ze te ondersteunen bij het maken van de juiste keuzes. Hierna volgen de belangrijkste bevindingen van de docenten en studenten per opleiding. Opleiding Sport & Bewegen S&B docenten achten de opleiding goed, studenten zijn goed voorbereid voor de arbeidsmarkt. Studenten verlaten in het eerste jaar de opleiding omdat ze instromen met verkeerde verwachtingen en onvoldoende studiediscipline hebben. Zij vinden individuele begeleiding belangrijk, met geleidelijk aan meer zelfverantwoordelijkheid voor de student. Het werkveld zou een belangrijkere rol moeten krijgen bij het maken van de juiste keuzes door de student. Zij vinden het project zinvol voor professionele ontwikkeling maar zien een risico in de beschikbare middelen. Studenten S&B vinden hun opleiding zwaar, te veel. Zij willen graag al een in vroeg stadium voorlichting over het toekomstig werkveld. Zij kunnen zelf hun stage kiezen en hebben bij bepaalde docenten meer zelfverantwoordelijkheid. Ze vinden dat docenten over voldoende kennis beschikken. Opleiding Onderwijs Assistent De OA docent vindt loopbaanbegeleiding gedurende de opleiding steeds belangrijker. Voor begeleiden is niet iedere docent geschikt. Zij vindt de relatie theorie-praktijk duidelijk aanwezig, o.a. door CGO, stage vormt daarbij een belangrijk component. Opleiding is in het begin meer aanbodgericht, gedurende de opleiding wordt autonomie van de student belangrijker en kan de student zelf meer zijn opleiding sturen. Daar past individuele begeleiding van de student bij. Studenten OA missen structuur in het curriculum en vinden de informatievoorziening onvoldoende en niet tijdig. Ze vinden de kennis en vaardigheden van docenten onvoldoende. Ze raken gedemotiveerd en voelen zich niet serieus genomen. Het negatieve arbeidsperspectief versterkt dit gevoel. Opleiding ICT De docent ICT ervaart teveel sturing van bovenaf en is veranderingsmoe. Hij vindt de studieloopbaanbegeleiding niet goed georganiseerd waardoor er geen sprake kan zijn van begeleiding. Studenten weten vooraf niet goed wat ze willen en zijn vaak om financiële 6
redenen gedwongen de opleiding af te maken. Praktijkgerichtheid wordt belangrijk ervaren, maar door het centrale beheer van technische voorzieningen kan de docent niet zijn vaklessen geven zoals hij zou willen. Studenten worden op het mbo goed voorbereid op hun toekomst door bezoek aan congressen. Op het vmbo zou het loopbaanleren meer aandacht moeten krijgen. Studenten ICT vinden de kennis die ze opdoen onvoldoende om door te kunnen stromen naar het hbo. Er wordt weinig aandacht besteedt aan de loopbaan, zij worden hier in ook niet uitgedaagd en stage-ervaringen komen onvoldoende aan bod. Zij missen de individuele begeleiding. Dit leidt tot onvoldoende motivatie maar wel de druk om de opleiding af te ronden. Opleiding Haarverzorging Volgens de teamdeskundige zijn de docenten haarverzorging veelal verzorgend ingesteld, wat tevens hun valkuil is. Ze moeten geen hulpverlener zijn. De docenten vinden het ontwikkelen van competenties, met name persoonlijke-, beroeps- en loopbaancompetenties, belangrijk. De docenten willen graag hun vak geven, maar moeten leren omgaan met verkeerde beroepskeuzes van studenten. Dat vraagt een persoonlijke begeleiding van de student en goede communicatieve vaardigheden. In Tabel 2 is de context- en behoefteanalyse kort samengevat. Tabel 2 Opsomming van voornaamste bevindingen behoefte- en contextanalyse Context Behoefte Studenten stromen binnen met verkeerde Individuele ondersteuning van studenten; verwachtingen; Goede balans praktijk-theorie; Docenten zijn vooral vakgericht; Voeren van goede loopbaangesprekken; Docenten missen bepaalde Reëel beroepsbeeld van de student; communicatieve vaardigheden; Meer inbreng door het werkveld; Docenten hebben onvoldoende middelen; Voldoende middelen om loopbaanleren te SLB- is divers ingericht; realiseren; Studenten zijn niet altijd tevreden met de Zelfsturing, activering studenten; opleiding (structuur, inbreng, zwaarte, Zelfsturing docenten; kennis en vaardigheid docenten); Goede implementatie van het Docenten zijn veranderingsmoe; loopbaanleren. Zien project loopbaanleren als een oplossing voor bepaalde problemen. Communicatie en ondersteuning Op 18 mei 2011 is een kickoff gehouden voor teamcoördinatoren, waarin de onderzoeksvragen en doelstellingen van het onderzoek loopbaanleren zijn toegelicht door het lectoraat Onderwijsarrangementen. Op 25 mei 2011 volgde de kickoff voor de scholen en bedrijfsleven, waar het lectoraat het kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek heeft toegelicht. Van juni t/m december 2011 zijn herhaaldelijk gesprekken gevoerd per opleiding met het mbo en het vmbo en samen, geïnitieerd door de projectleider en in samenwerking met de onderzoeker. In deze gesprekken is verkend waar gemeenschappelijke elementen in het loopbaanleren waren, die in samenwerking konden worden opgepakt om te verbeteren. Voor een overzicht van de groepen zie Tabel 3. 7
Tabel 3 Overzicht deelnemende interventie- en daaraan gekoppelde referentiegroepen MBOinterventiegroep MBOreferentiegroep Groep 1 ICT (Almelo en VMM Hengelo) Annet van Mazijk Groep 2 OA M&M Margo Koopman Groep 3 S&B M&O Gea Schonewille VMBO interventiegroep SBE Hans Weustenraad OSG Hengelo Astrid de Jong TCC Marcel Snijders Op 31 augustus is in Exeter UK tijdens de EARLI de nulmeting van het loopbaanleren, dat voorafgegaan is aan het project Loopbaanleren, gepresenteerd d.m.v. een poster. De werkzaamheden van de onderzoeker hebben zich niet beperkt tot de onderzoeksactiviteiten in kader van het vooronderzoek en de kwantitatieve meting. De onderzoeker is ook betrokken geweest bij het afstemmen van de interventies tussen het vmbo, mbo en werkveld en in het ondersteunen bij het ontwikkelen van de interventies zelf door de ontwikkelteams (v,bo.mbo en werkveld). De eerste bijeenkomsten zijn geïnitieerd door de onderzoeker en vervolgens hebben de opleidingen dit zelf overgenomen. Om de teams te ondersteunen en structuur te bieden is een format ontwikkeld (analyseschema) die de teams hebben gebruikt om de begin- en eindsituatie te schetsen en de doelstellingen te formuleren voor de interventies. In dit schema heeft elke opleiding de huidige situatie geschetst, wat ze willen bereiken met de interventie, wat de risico- en succesfactoren zijn, op welke aspecten van een loopbaangerichte leeromgeving de interventie gericht is, wat de verwachtte uitkomsten zullen zijn van de interventie en de wijze waarop dat geëvalueerd wordt. Vervolgens zijn de vier opleidingen ieder afzonderlijk aan de slag gegaan op basis van de eigen geformuleerde doelstellingen. Voor een overzicht van de doelstellingen zie Tabel 4. Tabel 4 Overzicht doelstellingen ontwerpinterventies t.b.v. het verbeteren van het loopbaanleren. Onderwijsassistent Sport en Bewegen ICT Haarverzorging - Gerichte keuze vmbo-leerlingen voor opleiding - Zelfsturing studenten - Bewuste keuze studenten voor hbo of werkveld - Voorkomen onnodig switchen of stoppen - Bewuste en gemotiveerde keuze voor keuzevak - Ouders meer betrokken - Veranderde mindset ouders en studenten - Frequenter contact met vmbo en werkveld - Kwalitatief goede loopbaandialoog - Minder uitval - Meer actief betrokken studenten - Reëel toekomstbeeld - Goed beroepsbeeld - Goede voorbereiding vanuit vmbo op mbo - Kwalitatief goede loopbaandialoge n - Beter contact met bedrijfsleven. - Verminderd aantal opleiding- /schoolverlate rs - Inzicht in de risicofactoren - Betere keuze voor opleiding - Vergroot bewustzijn loopbaanleren (andere mindset studentendocenten) 8
Fase 2 Nadat de doelstellingen voor de opleidingen duidelijk waren zijn de teams aan de slag gegaan met het ontwikkelen van de prototypen. Omdat de opleidingen aansluiten bij de ontwikkelingen en cultuur van de eigen opleiding kunnen de doelstellingen en aspecten van de loopbaangericht leeromgeving hetzelfde zijn, maar het ontwikkelde prototype toch anders. In Tabel 5 is een overzicht weergegeven waarin de te ontwikkelen prototypes per opleiding beschreven zijn. Tabel 5 Te ontwikkelen prototypes per opleiding Onderwijsassist Sport en Bewegen ICT Haarverzorging ent - Loopbaan opgenomen in doorlopende leerlijn MWB - Methode peersupport - Scholing in voeren loopbaandialog en - Keuzeproces VMBO o training peer to peer voor leerlingen o peer to peer contacten - Loopbaangesprekken o scholing voeren o loopbaangesprekke n samen met werkveld o video-opnames - Keuzeproces tijdens opleiding o intensivering voorlichting o verbeteren ouderbetrokkenhei d - De geheimen van je loopbaan onthuld: o Docenten handleiding + didactische verantwoordin g ; o Studenten werkboek + opdrachten + leeswijzer; o Website met opdrachten ( film) en verwijzingen naar informatie; o Inleveren van opdrachten via N@t school; - Peer-to-peer project: o Samenwerking met vmbo; o ROC leerlingen opgeleid in peer to peer; o Koppeling leerlingen. - Loopbaandialoog - Training in het voeren van loopbaangespr ekken door alle slb-ers - Intervisie voor alle slb-ers - Aansluiting VMBO - Oriënterende stage 5 volle weken voor kerst Gedurende het ontwikkelproces zijn de teams ondersteund door het lectoraat Onderwijsarrangementen en voor de training loopbaanleren door de Associate lector Studieloopbaanbegeleiding lectoraat Onderwijsinnovatie van Saxion Hogescholen, Kariene Mittendorff. De ondersteuning bestond uit overleg met betrokken coördinatoren over het proces en product en een bijdrage leveren aan het ontwerpen en uitvoeren van een deel van het curriculum (handboek BPV bij haarverzorging, criteria goede loopbaandialoog bij S&B en ICT, uitwerking modulen handboek bij ICT) en het opzetten en uitvoeren van een training in het voeren van een loopbaandialoog. 9
Fase 3 Elk team was zelf verantwoordelijk voor het proces en de evaluatie van het te ontwikkelen product. Zo hebben teams zelf een vragenlijst opgesteld (bijvoorbeeld S&B voor professionalisering van docenten en OA peer to peer bij vmbo-leerlingen). De onderzoeker heeft, op verzoek, instrumenten aangereikt en deels ook uitgevoerd. Zo is de vragenlijst voor het onderzoek ouderbetrokkenheid twee maal afgenomen en geanalyseerd en zijn vragen aangereikt voor het evalueren van peer to peer. Gedurende het ontwikkelproces hebben de ontwikkelteams op basis van hun bevindingen de ontwikkelde prototypen bijgesteld, aangeduid met termen als cyclisch, organisch. Daarvoor maakten de opleidingen onder andere gebruik van maatwerkbijeenkomsten (Haarverzorging) en klankbordbijeenkomsten (OA). Om het proces en product tussentijds te evalueren zijn de volgende instrumenten toegepast: er is een evaluatieformat ontwikkeld en er zijn drie werkbijeenkomsten gehouden om de producten te reviewen. Schriftelijke evaluatie Er is een evaluatieformat opgesteld en aan de ontwikkelgroep gevraagd om in te vullen, hiervoor is de onderzoeker ook persoonlijk bij de coördinator geweest. Uiteindelijk heeft alleen het team Haarverzorging dit format ingevuld. Het evaluatieformat bevatte de volgende vragen: Proces: Gerealiseerd ontwerp: Is het gegaan als gepland, waren er tussentijdse aanpassingen? Uitvoeringsproblemen: Wat was moeilijk of ging niet goed? Uitvoeringssuccessen: Wat was gemakkelijk of ging heel goed? Bijeffecten: Wat waren de onverwachte voordelen? Wat waren de onverwachte nadelen? Wat heeft u geleerd? (oorzaak.. gevolg) Wat zou u, op basis van wat u nu weet anders doen? Wat zijn de do s en don ts? Resultaat: Wat waren de doelstellingen van je interventies loopbaanleren? Wat wilde je verbeteren (gewenste situatie). Welke doelen had je op korte, middellange en lange termijn? Op welke aspecten richtten de interventies zich? Zijn de doelstellingen behaald? Welke uitkomsten had je verwacht? Op welke aspecten van de loopbaangerichte leeromgeving waren de interventies gericht? Waren er nog aanvullende acties nodig? Hebben er nog veranderingen plaatsgevonden om je doel te behalen; deden er zich onverwachte situaties voor waar je op moest inspringen? Wat moet er nog gebeuren om de overdraagbaarheid naar andere opleidingen te vergroten? Is het product direct bruikbaar voor anderen? Zijn er nog aanpassingen nodig? Welke doelstellingen zijn ten dele gerealiseerd? Wat is wel gelukt en wat niet? Werkbijeenkomsten Voor de tussentijdse reviews zijn drie werkbijeenkomsten georganiseerd, waar zowel de vier mbo-opleidingen als het vmbo en werkveld aanwezig waren. Voor een overzicht van de deelnemers zie Tabel 6. Tabel 6 Deelnemers werkbijeenkomsten Loopbaanleren. 26 maart 17 september 7 april 2014 10
2013 2013 mbo 10 5 7 vmbo 7 6 8 werkveld 6 6 11 Werkbijeenkomst 26 maart 2013 In de eerste werkbijeenkomst zijn de doelstellingen en producten aan elkaar voorgelegd en besproken. In groepjes kreeg elke opleiding de gelegenheid om vragen voor te leggen aan de aanwezigen. Vervolgens werden de vragen plenair toegelicht. De vragen en antwoorden waren: Hoe krijgen we de collega s enthousiast? (ICT) Antwoord: o Docenten moeten hun taak ruimer zien dan alleen eigen vak (bewustwording) o Hele team scholen in gespreksvoorlichting o Het moet passen binnen jaartaak! o Leidinggevende moet er vol voor gaan! Lange termijn visie uitdragen o Het moet er niet boven op komen voor een docent. Hoe voorkomen we dat het project na afloop doodbloedt? (ICT) Antwoord o Borgen in curriculum (discussie: rol en verantwoordelijkheid docent vs manager). In hoeverre staan wij als opleiders open voor reflectie; hoe is het reflecterend vermogen als we dat ook van onze studenten vragen? (Haarverzorging) Antwoord: Wij staan open voor reflectie als: o o o Wij als opleider durven vragen hoe we de student begeleiden en wat ze nodig hebben. De student de lead heeft We denken: je verliest geen jaar je wint! Is scholing loopbaangesprekken alleen effectief bij het gebruiken van videoopnames?, Is peer tot peer een vervanging voor andere voorlichtingsactiviteiten? (S&B) Antwoord: Peer to peer inkaderen o Opbrengst 2 o Training studenten o Voorbereiding lln. o Studiepunten (MBO) o Voorwaarde (VMBO) I.p.v. bepaalde voorlichtingsactiviteiten (te bepalen door sector). Wat moeten we als opleiders en begeleiders aanpassen, veranderen of ontwikkelen voor het voeren van loopbaangesprekken? (Haarverzorging). Antwoord: o Spoorboekje met onderwerpen o Gezamenlijke training docenten/werkveld o Loopbaanleren begint in 3 VMBO o Begeleiding op kleine groepen (± 15 lln.) o Collegiale intervisie 11
o o Gesprekstraining Cyclus van gesprekken: ± 8 weken Stelling: Scholing loopbaangesprekken is alleen effectief bij het gebruiken van video-opnames. (S&B) Antwoord: Het kan een hulpmiddel zijn, mits in een veilige omgeving. Van de bijeenkomst is een kort verslag gemaakt en verspreid onder de aanwezigen. Werkbijeenkomst 17 september 2013 De tweede werkbijeenkomst was gericht op bewustwording van het concept loopbaanleren. Na de presentatie van de onderzoeksresultaten van de beginmeting gepresenteerd door de onderzoeker, zijn de deelnemers aan de slag gegaan met het begrip van loopbaanleren door de eigen loopbaan onder de loep te nemen. Vervolgens heeft K. Mittendorff het concept van het Loopbaanleren verder toegelicht. Zie voor het concept Loopbaanleren Bijlage 1 van de Eindevaluatie Loopbaanleren (Mittendorff, van Liere, & Ritzen, 2013). Werkbijeenkomst 7 april 2014 In de derde werkbijeenkomst hebben de teams hun producten aan elkaar gepresenteerd. Men was enthousiast en verrast over elkaars producten. De presentaties gaven een goed overzicht van de stand van zaken en boden de aanwezigen tips en ideeën. Hoewel de doelstellingen bij de opleidingen deels hetzelfde waren, zijn de ontwikkelde producten toch heel divers, passend bij de eigen opleiding. Deze bijeenkomst is voor opleidingen aanleiding geweest om hun ervaringen en producten uit te wisselen en te gaan samenwerken. Zo is de opleiding ICT samen met S&B de website verder gaan ontwikkelen en heeft Haarverzorging veel gehad aan de producten van OA. Er werd de intentie uitgesproken om gezamenlijk inspanning te leveren om het vmbo actiever te betrekken bij het loopbaanleren. Evaluatie werkbijeenkomsten Vijf deelnemers hebben achteraf een schriftelijke evaluatie van de werkbijeenkomsten ingevuld: adjunct-directeur vmbo, werkgever, praktijkopleider en een mbo docent. Men kon reageren op de volgende stellingen (5 p. schaal: zeer mee oneens tot zeer mee eens, extra optie weet niet ): De bijeenkomsten voldeden aan mijn verwachtingen; 12
De duur van de bijeenkomsten waren goed; Ik heb nieuwe kennis opgedaan; De bijeenkomsten boden voldoende gelegenheid tot kennisdeling; De bijeenkomsten hebben mij energie gegeven; Ik geef de 3 werkbijeenkomsten in totaal het cijfer (1-10) Gemiddeld geven de 5 respondenten voor de drie werkbijeenkomsten een 7,3 (op schaal van 10). De bijeenkomsten voldeden aan de verwachtingen (M = 4), de duur was goed (M = 4,2) en men heeft nieuwe kennis opgedaan (M = 4). Het minst scoorde dat de bijeenkomsten energie hebben gegeven (M = 3,6) en voldoende ruimte geboden voor kennisdeling (M = 3,9). Laatstgenoemde kan worden verbeterd door de bijeenkomst op een wat eerder tijdstip te houden en daardoor meer ruimte te creëren voor informele ontmoeting (suggestie van een respondent). Aandacht voor samenwerking, zoals gezamenlijk initiatief om de vmbo erbij te betrekken, en uitwisseling zijn als aparte aandachtspunten genoemd als vervolg op het project. Fase 4 Voor de summatieve eindevaluatie is gebruik gemaakt van semi-gestructureerde interviews. Voor het maken van het interviewschema is onder andere gebruik gemaakt van de vragen uit het evaluatieformat. De interviews zijn afgenomen door een onafhankelijke externe onderzoeker (K. Beune), waarbij zowel het proces als de producten zijn geëvalueerd. Dit verhoogt de betrouwbaarheid van de gevonden resultaten, omdat de interne onderzoeker niet alleen op afstand de resultaten heeft onderzocht maar ook de teams heeft ondersteund bij het tot stand komen van de producten. Overzicht van de respondenten eindevaluatie: Opleiding Functie Datum S&B Teamcoördinator 1-7-2014 Docent 6-6-2014 OA Teamcoördinator 24-6-2014 ICT Teamcoördinator 4-6-2014 Docent 4-6-2014 Haarverzorging Teamcoördinator 17-6-2014 Docent 17-6-2014 Ten aanzien van het proces kwamen in de interviews bij alle vier opleidingen de volgende drie punten naar voren: 1. (te) grote tijdsinvestering; 2. behoefte aan vraaggestuurde projecten; 3. behoefte aan onderlinge samenwerking tussen de MBO Colleges (Beune, 2014). 13
Conclusie Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag: Hoe kan loopbaanleren als onderdeel van studieloopbaanbegeleiding worden opgenomen in het opleidingscurriculum van de opleidingen Sport en Bewegen, Onderwijsassistent, Kappers en ICT?, moet gekeken worden of de interventies een onderdeel vormen van de studieloopbaanbegeleiding in het curriculum en of ze een bijdrage leveren aan het loopbaanleren. Kijken we naar de doelstellingen van elke opleiding (zie Tabel 4) en de te ontwikkelen prototypes (Tabel 5), zoals de opleidingen vooraf in hun analyseschema hadden verwoord, en vergelijken we dat met bevindingen uit de interviews van Beune, dan kan geconcludeerd worden dat de doelstellingen, voor zover dit kan worden vastgesteld, zijn behaald bij de opleidingen OA, Haarverzorging en ICT, uitgezonderd de doelen m.b.t. vmbo. De doelstellingen bij S&B zijn voor het grootste deel behaald, het bleek moeilijker dan verwacht om het werkveld sterker te betrekken bij de scholing van de loopbaandialoog. Daarnaast zijn extra producten ontwikkeld zoals AMN-intaketest en een jaarplanning voor peer to peer contact bij Haarverzorging, een mindmap vmbo opdracht bij S&B, visitekaartje bij ICT. Ook is er sprake van positieve bijeffecten zoals versterkte groepsdynamica (Haarverzorging), cultuurverandering in het team (OA) en samenwerking met andere MBO Colleges (S&B). Op basis van het evaluatieonderzoek concludeert Beune dat vier interventies in het bijzonder, goed aansluiten bij de projectdoelen en de beoogde resultaten. Dit betreffen: 1. Een peer-to-peer-website, waarop leerlingen van het ROC van Twente een visitekaartje kunnen maken. Vervolgens kunnen VMBO-leerlingen op basis van de informatie op de visitekaartjes contact zoeken met leeftijdsgenoten op het ROC om zo informatie over hun potentiele toekomstige opleiding te vergaren; 2. De inbedding van ontwikkelde producten (zoals een peer-to-peer-systeem of loopbaandialoog) in leerlijnen, onderwijsplattegrond (het curriculum) en N@Tschool; 3. Team-brede scholing van opleidingen, zowel vanuit vakinhoudelijk oogpunt (bijvoorbeeld scholing in loopbaanbegeleiding) als vanuit het oogpunt weerstand te verminderen en teamleden mee te nemen in (organisatie)veranderingen; 4. Een digitale Handleiding Loopbaanbegeleiding voor zowel docent als leerling, waarin precies staat wat, wanneer en waar van hen wordt verwacht in het kader van loopbaanbegeleiding en de loopbaandialoog/-trialoog in het bijzonder (Beune, 2014). Aanbevelingen voor implementatie en borging Tot slot komen de opleidingen in hun interview met Beune en bij de schriftelijke evaluatie van de werkbijeenkomsten, met de volgende aanbevelingen Gebruik de producten in samenhang met elkaar; School de docenten en praktijkopleiders om er mee te werken; Neem de producten niet klakkeloos over maar pas ze aan aan de opleiding; Zorg voor duidelijkheid en overzicht; Zorg dat voldaan wordt aan randvoorwaarden als voldoende middelen; Besteed aandacht aan kennisdeling; Zet goed beleid op loopbaanleren; Het management moet zorg dragen voor een duidelijke visie en focus; 14
Zorg voor commitment en actief uitdragen door de leidinggevende, vooral de teamcoördinator heeft hier in een cruciale rol; Creëer draagvlak door de docenten direct te betrekken bij nieuwe ontwikkelingen; Laat de interventies aansluiten bij de behoeften van het team zelf; Draag zorg voor een veilige omgeving waarin docenten kunnen leren van gemaakte fouten; Onderneem gezamenlijk actie om het vmbo actief te betrekken bij loopbaanleren; Zorg, ook na de projectperiode voor voortgang, samenwerking moet blijven. Bronnen Liere, A., Ritzen, H. (2014). Werken de projectresultaten van loopbaanleren? Resultaten kwantitatief onderzoek. Hengelo: ROC van Twente. Ritzen, H., & Liere, A. van (2010). Loopbaanleren: resultaten nulmeting over de mate waarop (v)mbo-leerlingen hun loopbaancompetenties ontwikkelen. Casus Twente. Onderzoeksverslag september 2010. Hengelo: ROC van Twente. Beune, K. (2014). Evaluatie Innovatiearrangement loopbaanleren Prepared for your Future. Enschede: SKETCH Gedragsanalyse & onderzoek. 15