Vragen pas gepromoveerde

Transcriptie

1 Vragen pas gepromoveerde dr. Maaike Vervoort Titel proefschrift: Kijk op de praktijk: rich media-cases in de lerarenopleiding Datum verdediging: 6 september 2013 Universiteit: Universiteit Twente * Kun je kort iets vertellen over het onderzoek dat je gedaan hebt? De titel van mijn proefschrift verwijst naar de centrale vraagstelling van het onderzoek, namelijk: Hoe kunnen rich media-cases in het curriculum van de lerarenopleiding worden ingezet voor de verbinding van theorie en praktijk? Het onderzoek is uitgevoerd in de context van de lerarenopleiding primair onderwijs (pabo), in het bijzonder het traject Opleiden in de School (OidS). Mijn eigen ervaringen als lerarenopleider vormden de praktische aanleiding tot het onderzoek. Laat ik daar iets meer over vertellen. Het is van belang dat inzichten uit onderzoek hun weg vinden naar de onderwijspraktijk. Daarom is het wenselijk dat aanstaande leraren kennismaken met vernieuwende vakdidactische inzichten en deze leren toepassen in hun lespraktijk. Dit blijkt echter problematisch omdat aanstaande leraren veelal een kloof ervaren tussen de inzichten die worden aangereikt in het instituutscurriculum en de bestaande onderwijspraktijk van de mentor die hun stage begeleidt. Uit de onderzoeksliteratuur blijkt dat rich media-cases, met videobeelden van exemplarische onderwijssituaties, veelbelovend zijn voor een betere aansluiting tussen het instituutscurriculum en de onderwijspraktijk. Immers, de videobeelden tonen studenten hoe zij de vernieuwende ideeën kunnen toepassen in de praktijk. In mijn onderzoek wilde ik nagaan op welke manier rich media-cases kunnen worden ingezet in het curriculum van de lerarenopleiding om studenten te ondersteunen bij de (beredeneerde) toepassing van vernieuwende vakdidactiek. Om deze vraag te beantwoorden heb ik een ontwerponderzoek uitgevoerd. Ontwerponderzoek start vanuit de onderwijspraktijk en levert aan de theorievorming én aan de verbetering van de onderwijspraktijk. Het onderzoek bestond uit vier studies. Drie studies hebben betrekking op drie cycli van

2 ontwerp, implementatie, evaluatie en revisie in opeenvolgende studiejaren van het OidS-traject. Op basis van een analyse van het bestaande curriculum en een literatuurstudie is een ontwerp gemaakt. De kern van het ontwerp is een dialoog tussen mentor en student, waarbij zij rich media-cases gebruiken om gezamenlijk een les voor te bereiden. Dit ontwerp noem ik VILMS, met een knipoog naar het gebruik van video, de afkorting voor het gebruik van Video voor Interactieve Lesvoorbereiding door Mentor en Student. De evaluatie was gericht op de relevantie, de praktische bruikbaarheid en de effectiviteit van VILMS. Aansluitend is een meervoudige gevalsstudie uitgevoerd naar de bijdrage van de praktijkkennis van mentoren aan het proces van gezamenlijke lesvoorbereiding en het leren van studenten. Er zijn verschillende databronnen en methoden gebruikt (indirecte observatie, documenten, interviews en vragenlijsten) die veelal op kwalitatieve wijze werden geanalyseerd. * Hoe dragen de resultaten van jouw onderzoek bij aan (het dichten van) de door studenten ervaren kloof tussen praktijk en theorie? De resultaten van het onderzoek in mijn proefschrift leiden tot een theorie over wat mentoren bijdragen aan de vertaling van videocases (met praktijkvoorbeelden van vernieuwende vakdidactiek) naar de lespraktijk van studenten. Mentoren hebben op basis van hun ervaring als leraar kennis van de praktijk, ofwel praktijkkennis. Welke bijdrage praktijkkennis van mentoren levert aan het proces van vertalen van videocases naar de praktijk en daardoor aan het leren van studenten heb ik proberen te beschrijven in een theoretisch model. De kern van het theoretisch model is dat het leren toepassen door de student van inzichten uit de opleiding wordt ondersteund door een dialoog tussen mentor en student, waarin een gezamenlijke lesvoorbereiding plaatsvindt met gebruikmaking van rich mediacases. Studenten blijken door de dialoog met hun mentor te leren hoe zij de vernieuwende ideeën uit de cases kunnen toepassen in hun lespraktijk, maar en dit overstijgt de directe leertaak- zij zien ook relaties tussen verschillende verschijningsvormen van de vernieuwende vakdidactiek. Daarnaast heeft mijn onderzoek geleid tot een theoretisch en empirisch onderbouwd ontwerp voor de lerarenopleiding, waarbij rich media-cases worden ingezet om studenten te ondersteunen bij de toepassing van inzichten uit de opleiding. Uit de evaluatiestudies blijkt dat mentoren en studenten dit ontwerp beoordelen als praktisch bruikbaar in de begeleidingspraktijk. Wat betreft de leereffecten blijkt dat de dialoog bijdraagt aan beredeneerd didactisch handelen, anders gezegd: studenten voeren de vernieuwende ideeën uit de cases uit (wat zij eerder niet deden!) en verantwoorden hun handelen met gebruikmaking van praktijkkennis van hun mentor. Daarnaast rapporteren studenten leeropbrengsten voor hun lespraktijk en hebben zij meer zicht gekregen op de verschijningsvormen

3 van de vakdidactiek in de praktijk. Hiermee is een bijdrage geleverd aan de aansluiting tussen theorie en praktijk in de lerarenopleiding. * Wat is voor het wetenschappelijk forum de belangrijkste/opmerkelijkste uitkomst van je onderzoek? Mijn onderzoek leidt tot nieuwe inzichten met betrekking tot het gebruik van rich media-cases in de lerarenopleiding. Uit eerder onderzoek naar de implementatie van vernieuwende vakdidactiek werd het belang aangetoond van nastrevenswaardige praktijkvoorbeelden. Dit vormde de aanzet voor de ontwikkeling van rich media-cases voor de lerarenopleiding (zoals MUST, MILE Nederlands en MILE Rekenen). De verwachting was dat praktijkvoorbeelden van authentieke onderwijssituaties studenten zouden ondersteunen bij het toepassen van vernieuwende vakdidactische inzichten uit het instituutscurriculum. Immers, exemplarische cases geven een beeld van de gewenste praktijk. Uit het onderzoek in dit proefschrift blijkt dat exemplarische cases minder geschikt zijn dan gedacht om de uitvoering van vernieuwende vakdidactiek te bevorderen. Immers, deze cases zijn in zichzelf exemplarisch maar kunnen niet rechtstreeks worden nagevolgd in andere praktijksituaties. Om de praktijkvoorbeelden in de cases te vertalen naar een specifieke context, is bemiddeling nodig door een ervaren leraar (ofwel mentor), die in staat is de cases vanuit een vakdidactisch perspectief te duiden en te relateren aan de situatie in de eigen groep. Mentoren hebben op basis van hun onderwijservaring contextspecifieke kennis ontwikkeld waarover studenten vanwege hun beperkte praktijkervaring nog niet beschikken. Ook levert mijn onderzoek een bijdrage aan de theorie over praktijkkennis. Mentoren expliciteren hun praktijkkennis gewoonlijk niet, waardoor deze kennisbron moeilijk toegankelijk is voor studenten. De combinatie van het gebruik van rich media-cases met praktijkvoorbeelden en een authentieke leertaak (een lesvoorbereiding) zorgt ervoor dat mentoren hun praktijkkennis verwoorden in een dialoog met de student. Dit ondersteunt het leren van studenten, zowel bij de interpretatie van de cases als de toepassing van de vernieuwende vakdidactische ideeën uit de cases. * Wat heeft de praktijk aan jouw onderzoek? De praktische opbrengst is, zoals gezegd, een aanpak om rich media-cases in te zetten in de lerarenopleiding voor het verbinden van theorie en praktijk, ofwel om studenten te ondersteunen bij het praktisch toepassen van wat ze geleerd hebben in de opleiding. De essentie is dat rich media-cases worden gekoppeld aan een authentieke taak, namelijk een lesvoorbereiding door mentor en student samen. Deze routine kan een plaats krijgen in de opleidingspraktijk. Daarnaast heeft dit proefschrift aangetoond dat praktijkkennis een prominente plaats verdient in het opleidingscurriculum. Mijn ontwerp (VILMS) geeft praktische handvatten hoe je

4 praktijkkennis van mentoren voor studenten toegankelijk kunt maken. De afgelopen jaren is de door mij ontwikkelde aanpak ingezet bij de scholing van mentoren. Mentoren zijn heel enthousiast over de manier waarop zij vanuit hun praktijkkennis kunnen bijdragen aan het leren van studenten. * Nu je weet wat het is om een promotieonderzoek te doen, zou je het dan nog een keer doen? Ik vond het interessant om mijn werk als opleidingsdocent en onderzoeker te combineren. In mijn slothoofdstuk bespreek ik ook de waardevolle aspecten van deze combinatie voor het doen van onderzoek. Mijn expertise als opleidingsdocent kon worden benut bij het maken van inhoudelijke keuzes voor het ontwerp. Daarnaast kon, vanwege bekendheid met de context, worden geanticipeerd op de relevantie en uitvoerbaarheid. De directe betrokkenheid bij de implementatie maakte het relatief eenvoudig om rijke data te verzamelen. Bovendien was het daardoor mogelijk om direct aanpassingen door te voeren die voortkwamen uit de evaluatiestudies. Wat ik wel als een nadeel heb ervaren is dat het HBO nog nauwelijks een onderzoekscultuur kende toen ik aan mijn promotieonderzoek begon. Dat maakte het soms lastig om afspraken te maken, bijvoorbeeld over de benodigde tijd voor het schrijven van papers en, uiteindelijk, de afronding van mijn proefschrift. * Wat wil je binnen nu en 5 jaar bereikt hebben? Ik heb de afgelopen 20 jaar in mijn werk in de lerarenopleiding gemerkt dat het niet altijd mogelijk is om te bepalen waar je over vijf jaar bent. Veel is afhankelijk van wat er op je pad komt en van mensen die je ontmoet. Op dit moment ben ik binnen Saxion werkzaam als hoofddocent in de bachelor (pabo) en docent en tutor bij de Master Leren & Innoveren. Ik wil me in de toekomst nog ontwikkelen op het gebied van onderzoek doen (bijvoorbeeld het ontwikkelen van nieuwe onderzoeksprojecten) en onderzoek begeleiden (wellicht binnen een lectoraat bij Saxion). Maar er komen al allerlei nieuwe projecten op mijn pad. Zo ga ik me komend jaar bezighouden met de inzet van tablets in het basisonderwijs, de relatie tussen taal en techniek (binnen het project Tech Your Future)en de organisatie van de VELON-conferentie. Keuzevragen * Data verzamelen of artikelen schrijven? Data verzamelen. Het leuke van data verzamelen binnen ontwerponderzoek is dat je direct merkt of de door jou ontwikkelende aanpak wordt gewaardeerd en werkt. Dat is enorm stimulerend bij het schrijven van je onderzoeksrapportage.

5 * Onderzoek of onderwijs? Ik geloof dat een combinatie van beide belangrijk is, zowel voor de relevantie van het onderzoek als voor de kwaliteit van de onderwijspraktijk. * Hoogleraar of minister van onderwijs? In beide beroepen zou ik het gevoel hebben te ver van de praktijk af te staan. Ik ervaar dagelijks dat het opleiden van leraren en het begeleiden van ervaren leraren die op hun beurt direct betrokken zijn bij het leren van kinderen het leukste werk van de wereld is. * ORD of AERA/EARLI? Ik heb de afgelopen jaren heel wat ORD s bezocht en vond het niveau en de collegialiteit daar heel inspirerend. Komend jaar ga ik me ook weer wat meer richten op het netwerk van lerarenopleiders, de VELON-conferentie dus.