Werkgeheugen in de praktijk: Ontwikkeling en stoornissen Drs. Berrie Gerrits Ik ga op reis en ik neem mee Centraal executieve systeem Fonologische lus Episodische buffer Visueel- Ruimtelijk kladblok Model van Baddeley 1
Werkgeheugen en ontwikkeling In den beginne: Werkgeheugen en ontwikkeling Vroege ontwikkeling: Activeren Afstemmen Afremmen Incorperatie opvoeder-kind dyade in brein 2
Werkgeheugen en ontwikkeling Werkgeheugen en ontwikkeling door aandriften en passie overmand. 3
Werkgeheugen en ontwikkeling Orbital frontal cortex- online 10-12 maanden: Regelen van: Impulsinhibitie Emotieregulatie Onstaan van: Objectpermanentie Eerste stapjes richting werkgeheugen Werkgeheugen in ontwikkeling Centraal executieve systeem Fonologische lus Episodische buffer Visueel-Ruimtelijk kladblok 0-2 jaar 4
Meten van Werkgeheugen bij heel jonge kinderen: http://www.aboutkidshealth.ca 10 versus 12 maanden Meten van Werkgeheugen bij heel jonge kinderen: Possible & Impossible Events speelgoed onder verkeerde kleed reactie van het kind bekijken Delayed Response taken (variant A-not-B) Verbergen speeltje Kind afleiden Kind laten kiezen 5
Ontwikkeling van Delayed Response Werkgeheugen in ontwikkeling Centraal executieve systeem Fonologische lus Episodische buffer Visueel-Ruimtelijk kladblok 1-5 jaar 6
Y-as: score 5 jaar 3-4-2014 Correlatie WM prestatie 11 mnd- 5 jaar Correlatie WM prestatie 11 mnd- 5 jaar (n=100) T1: 10-11 maanden: de A-not B taak. T2: 5-6 jaar: Corsi-plaatjes, Digit Recall, Word Order. X-as: score 11 maanden 7
Y-as: score 5 jaar Y-as: score 5 jaar 3-4-2014 Correlatie WM prestatie 11 mnd- 5 jaar (n=100) T1: 10-11 maanden: de A-not B taak. T2: 5-6 jaar: Corsi-plaatjes, Digit Recall, Word Order. X-as: score 11 maanden Correlatie WM prestatie 11 mnd- 5 jaar (n=100) T1: 10-11 maanden: de A-not B taak. T2: 5-6 jaar: Corsi-plaatjes, Digit Recall, Word Order. X-as: score 11 maanden 8
Correlatie WM en Lezen. Correlatie WM en Leren. The findings indicate that children s working memory skills at 5 years of age were the best predictor of literacy and numeracy 6 years later. 9
Werkgeheugen in ontwikkeling Centraal executieve systeem Fonologische lus Episodische buffer Visueel-Ruimtelijk kladblok 7-11 jaar Ontwikkeling Jonge kinderen (onder de 7 jaar) Oudere kinderen (vanaf 7-8 jaar) 10
Ontwikkeling werkgeheugen: 7-15 jaar Tot 7/8 jaar: Verbaal KTG nog weinig spontane herhaling: alleen opslag. Vanaf 7/8 gebruiken kk. verbaal geheugen om visueel-ruimtelijke informatie te onthouden. Gathercole, e.a., 2008, Deficits in verbal long-term memory and learning in children with poor phonological short-term memory skills Werkgeheugen in ontwikkeling Centraal executieve systeem Fonologische lus Episodische buffer Visueel- Ruimtelijk kladblok 7-16 jaar en verder.. 11
Samenvatting ontwikkeling: 5-15 jaar Visueel-ruimtelijk ontwikkelt zich aanvankelijk sneller Verbaal sluit vanaf 4 de daarbij aan Vanaf 7/8 gebruiken kk. verbaal geheugen om visueel-ruimtelijke informatie te onthouden. Rol centraal executief systeem steeds belangrijker, evenals gebruik van strategieën. Grootste veranderingen tussen 7-12 jaar: verdubbeling van de capaciteit 12
Het werkgeheugen verstoord Rol van de Verwerkingssnelheid Het werkgeheugen verstoord Vroegkinderlijke verstoring in emotie regulatie, inhibitie Problemen in de auditieve verwerking Problemen in de prikkelverwerking algemeen Externaliserende problematiek 13
Het werkgeheugen verstoord Invloed van gaming, internet & social media Het werkgeheugen verstoord 14
Het werkgeheugen verstoord Marijuana gebruikers lieten cognitieve achteruitgang zien in: Verbaal geheugen Visueel ruimtelijk werkgeheugen Ruimtelijke planning Onderbouwde besluitvorming Het werkgeheugen verstoord Echter Gelijktijdig gebruik van alcohol liet juist een verbetering op een aantal taken zien!!!! 15
Het werkgeheugen verstoord Invloed van slaap Geen verstoringen door: Sociale afkomst: Geen verschil Opleidingsniveau moeder: Geen verschil Voorschoolse ervaringen: Geen verschil Bron: Alloway & Alloway (eds.) (2013) Let wel: Betreffen kleine onderzoeksgroepen 16
Stoornissen: Werkgeheugenproblemen kunnen voorkomen in het kader van een stoornis (ADHD, DCD). Andersom geldt niet altijd: Jantje heeft ADHD, dus heeft Jantje een werkgeheugenprobleem Stoornissen: Centraal executieve systeem Fonologische lus Episodische buffer Visueel- Ruimtelijk kladblok 17
Stoornissen: ADHD-gecombineerd*,*** Asperger **, Autisme * *Pennington & Ozonoff, 1996 (review); Adams & Snowling, 2001; Ruckridge & Tannock, 2002; Shue & Douglas, 1992; Sonuga-Barke, Dalen, Daley, & Remington, 2002, Alloway, 2009. ** Alloway, 2009 *** Alloway, 2011 Stoornissen: ADHD-gecombineerd* * Kofler, M.J. e.a. (2010), Alderson, R.M., e.a. (2010), Rapport, M.D. e.a. (2009), (2008). 18
Stoornissen: ADHD (onoplettenheid) 1,2 DCD 1,2,3 Aanvankelijk Rekenen 4 Taalontwikkeling Stoornissen 5 Schrijven 6 High functioning Autism 7 Laag IQ 8 1 Alloway, 2011 2 Alloway, 2009 3 Alloway, 2007 4 Bachot, Gevers, & Fias, 2005; Herrera, Macizo, & Semenza, 2008, Friso-van den Bos, 2013, van der Ven, 2013, Kroesbergen, 2014 5 Vugs, 2013 6 Olive, 2004 7 Williams, 2005 8 Alloway, 2010 Stoornissen: Complexere Rekentaken 1 Taalontwikkelingstoornissen 2,4 Schrijven/Stellen 6 Technisch lezen 3 Begrijpend Lezen 7 Laag IQ (NB. mn. VKT) 5 1 van der Ven, 2012; Kroesbergen, 2014 2 Gathercole, Alloway, Willis, & Adams, 2006; Seigneuric, Ehrlich, Oakhill, & Yuill, 2000; Alloway, 2013; Archibald, L. M. D., & Gathercole, S. E., 2006;Montgomery, 2002 3 Sela I, Izzetoglu M, Izzetoglu K, Onaral B, 2012; Montgomery, 2000, 4 Vugs, 2013 5 van der Molen, 2013 6 Olive, 2003 7 Ehrlich, 1993; Unsworth, 2013 19
En nu naar de praktijk Wat te doen? Inleiding Cognitieve Trainingen 20
Inleiding Cognitieve Trainingen Conclusie van Susan Gathercole: Tenslotte, het wordt tijd dat we accepteren dat beperkte quick-fix interventies die als stand-alone behandeling slechts voor een korte duur worden aangeboden, wel eens onvoldoende zouden kunnen zijn om een langdurig effect op het gedrag en het leren te bewerkstelligen.. Inleiding Cognitieve Trainingen..Cognitive training methoden hebben een grotere waarde als zij worden ingebed in een breder plan van aanpak horend bij een langerdurende traject gedurende de schooljaren 21