Handleiding SE & BIM HANDLEIDING SYSTEMS ENGINEERING EN BIM. Naam: Vincent Jongman Datum: 02-07-2012 Coach: Dhr. M. Mossel

Handleiding SE & BIM HANDLEIDING SYSTEMS ENGINEERING EN BIM Naam: Vincent Jongman Datum: 02-07-2012 Coach: Dhr. M. Mossel Saxion Hogescholen, te Enschede Bij deze handleiding hoort het Verslag SE & BIM

INLEIDING Deze handleiding beschrijft de werkzaamheden die moeten worden verricht om een project zo goed mogelijk te laten verlopen. Dit gebeurd met behulp van BIM en Systems Engineering. Deze handleiding beschrijft een aantal stappen, en geeft d.m.v. instructies aan hoe de handeling kan worden gedaan. Daarnaast worden er handige DO s en DONT s gegeven. In deze handleiding kan worden verwezen naar het verslag, waar meer informatie over BIM en Systems Engineering staat. Dit staat nadrukkelijk aangegeven. In deze handleiding worden de volgende stappen beschreven: Stap 1. Voorbereiding Stap 2. De inrichting van de Workspace Stap 3. Inventarisatie van het systeem Stap 4. Inventarisatie van de Stakeholders Stap 5. Inventarisatie van de Klanteisen Stap 6. Het bedenken van concepten Stap 7. Klanteisen naar Systeemeisen vertalen Stap 8. Inventarisatie van Marktpartijen Stap 9. Ontwerpen Stap 10. Verificatie Ontwerp Stap 11. Werkvoorbereiding Stap 12. Verificatie Werkvoorbereiding

Stap 13. Bouwen en Verifiëren Stap 14. Validatie Stap 15. Beheren en Sloop

INHOUDSOPGAVE Inleiding... 1 Inhoudsopgave... 2 Stap 1. Voorbereiding... 3 Stap 2. De inrichting van de Workspace... 4 Stap 3. Inventarisatie van het systeem... 6 Stap 4. Inventarisatie van de Stakeholders... 9 Stap 5. Inventarisatie van de Klanteisen... 10 Functie... 11 Aspecten... 11 Stap 6. Het bedenken van concepten... 13 Stap 7. Klanteisen naar Systeemeisen vertalen... 16 Stap 8. Inventarisatie van Marktpartijen... 18 Stap 9. Ontwerpen... 20 Revit en Relatics koppelen via een URL... 21 Stap 10. Verificatie Ontwerp... 23 Clash-controles.... 23 Controle van de eisen.... 26 Virtuele Weergave... 26 Stap 11. Werkvoorbereiding... 27 Stap 12. Verificatie Werkvoorbereiding... 29 Stap 13. Bouwen en Verifiëren... 31 Stap 14. Validatie... 32 Stap 15. Beheren en Sloop... 33

STAP 1. VOORBEREIDING Alvorens men begint met het toepassen van BIM en Systems Engineering in een project, is het van groot belang duidelijk af te spreken wat men gaat doen, hoe men moet deelnemen en wat het beoogde resultaat is. De bouwende en ontwerpende partijen moeten weten dat er met Systems Engineering en BIM wordt gewerkt, en dat er daardoor een hechte samenwerking, transparantie en een gestructureerde werkwijze vereist is. Het toepassen van Systems Engineering en BIM heeft een andere werkwijze, dat werkt volgens een vast stappenplan. Dit stappenplan wordt in deze handleiding uitgelegd, en van handige instructies voorzien. Daarnaast moet men met bedrijven afspreken met welke software men gaat werken. Het is mogelijk om met één softwarepakket te werken, of met meerdere softwarepakketten. Het werken met meerdere softwarepakketten vergt kennis met het werken van IFC bestanden en werken volgens open standaarden. Wanneer men in één softwarepakket werkt, gaat het uitwisselen en inladen van bestanden van verschillende partijen makkelijker. Wel zal er bij beide een goede samenwerking nodig zijn, en zal het project steeds moeten worden gecontroleerd (verifiëren en valideren)

STAP 2. DE INRICHTING VAN DE WORKSPACE De eerste stap dat van belang is bij het opstarten van het project, is het inrichten van de workspace. De workspace is als het ware het omhullende BIM-model, waar alle informatie in wordt gestopt en wordt opgeslagen. De workspace wordt gemaakt met het programma Relatics. (zie verslag voor meer informatie) De workspace heeft een speciale URL (webadres) die ervoor zorgt dat men de werkplaats kan vinden. De workspace bestaat uit een aantal onderdelen: 1. Algemene projectruimte voor de opslag van alle informatie en bestanden. 2. Brainstorm ruimte. 3. Een ruimte voor het uitvoeren van MCA matrices. 4. Een discussieforum Deze workspaces worden gemaakt door ze in te laden. Het inladen gebeurd d.m.v. templates. Het aanmaken van een ruimte gaat als volgt:

INSTRUCTIE: AANMAKEN RUIMTE 1. Ga naar je Workspace door je URL in te typen. 2. Klik op 3. Je ziet het volgende scherm: Upload de templates die in die bijlage staan. Dit zijn de volgende templates: 1. Algemene Projectruimte (SE Template) 2. Brainstorm Ruimte 3. MCA- matrices ruimte 4. Discussie forum Vul ook de naam in van de ruimte, en de URL die je de ruimte toe wilt kennen De URL kan de naam zijn van de ruimte. 4. Herhaal stap drie voor alle vier de templates Wanneer alle ruimten zijn ingeladen is het van belang af te spreken wie er welke informatie kan zien, en wie onderdelen kan bewerken. Er moet een rolverdeling worden gemaakt, met vastgelegde toegangsrechten. Door dit te doen komt de juiste informatie op de juiste plek, en blijft informatie beschermd. De workspace heeft een open structuur, dus gebieden die niet toegankelijk zijn zullen moeten worden afgesloten. DONT S Sluit de hele workspace niet af. Het gaat erom dat de kennis inzichtelijk is, en kan worden gedeeld. Het is en blijft een proces van geven en nemen.

STAP 3. INVENTARISATIE VAN HET SYSTEEM Deze stap is het begin van het Systems Engineering proces, volgens de Toolkit Systems Engineering van de Stichting Pioneering. In deze stap wordt het Systeem duidelijk gedefinieerd. Een project wordt opgedeeld in onderdelen en subonderdelen. Op deze manier ontstaat er een objectenboom die een project tot in het kleinste elementje zichtbaar maakt. (zie verslag voor meer informatie) Deze onderdelen zijn belangrijk, omdat ze straks worden gelinkt met de onderdelen die worden getekend. Het is van belang dit zo uitgebreid mogelijk (tot op het gewenste detailniveau) te doen. Wanneer men bijvoorbeeld een objectenboom wil uitwerken voor de Schetsontwerp-fase, is het van belang dat men de objecten beschrijft die in die fase zullen worden getekend. Bijvoorbeeld: In een schetsontwerp is het belangrijk dat men weet welke ruimten een gebouw bevat. Deze onderdelen worden straks getekend, dus moeten de ruimten in de objectenboom staan. Het heeft op dit moment geen zin om te gaan kijken naar het soort sloten, dit is nu nog niet van belang, dus deze onderdelen worden (nog) niet in de objectenboom gezet. Wanneer men zich in de uitvoeringsfase bevind, is het juist wel van belang de sloten te vermelden in je objectenboom. U begrijpt dat de objectenboom steeds verder en gedetailleerder kan worden uitgewerkt. Het is zaak vast te stellen welke fasen zich in het bouwproces gaan plaatsvinden en op welk detailniveau er moet worden gewerkt. Er kan dan precies worden bekeken welke objecten er in welke fase moeten worden uitgewerkt. Men moet gaan kijken naar de Level of Development, en welke werkzaamheden daaraan hangen.

Dit moet voor alle fasen, tot aan de bouw worden gedaan. Aan de objectenboom kunnen uiteindelijk de getekende objecten worden gelinkt. Op deze manier ontstaat er een connectie tussen de informatie in de objectenboom en de getekende objecten. Zoals in de bovenstaande afbeelding te zien wordt een object uit de objectenboom gelinkt aan het informatiebestand. Het informatiebestand wordt gevormd door Relatics. In Relatics kunnen ook de objectenbomen worden aangemaakt. De objectenbomen worden weer gelinkt met het getekende object. De template Algemene projectruimte wordt gebruikt voor de inventarisatie van het systeem. In het tabblad Objecten kunnen de onderdelen, waaruit een project bestaat, worden aangemaakt. Het toevoegen van Objecten (het maken van een objectenboom) gaat als volgt: INSTRUCTIE: TOEVOEGEN VAN OBJECTEN 1. Ga naar het Tabblad Objecten. 2. Ga naar het onderliggende tabblad, Objecten Hiërarchisch 3. Zoek de objectenboom en klik met de rechtermuisknop op dat vlak. 4. Klik op Add Er wordt een nieuw object toegevoegd. 5. Klik op het object en je komt in het detailscherm terecht, waar u de naam kunt bewerken door dubbel te klikken op het vak waar de naam in staat. Wanneer u een onderliggend object wilt maken, die onderdeel is van een bovenliggend object, klikt u met de rechtermuisknop op het bovenliggend object, en klikt vervolgens op Add Op een gegeven moment zijn er een zeer groot aantal objecten. Om beter inzicht te krijgen in de objecten kunnen er objecttypen worden aangemaakt, die van een bundel objecten een groep

maakt. Objecten met overeenkomstige eigenschappen worden op deze manier gegroepeerd. Voorbeelden van Objecttypen zijn: Wegdeel, Gebouw, Kunstwerk, Groenvoorziening. Het toevoegen van een Objecttype gaat als volgt: INSTRUCTIE: TOEVOEGEN VAN OBJECTENTYPEN 1. Ga naar het Tabblad Objecten. 2. Ga naar het onderliggende tabblad, Objecttypen 3. Klik met de rechtermuisknop op het groene veld waarin Objecttypen staat. 4. Klik op Add Er wordt een nieuw objecttype gemaakt Klik op het objecttype en je komt in het detailscherm terecht, waar u de naam kunt bewerken door dubbel te klikken op het vak waar de naam in staat. Om vervolgens een objecttype aan een object toe te voegen, volgt u de volgende stappen: 1. Ga naar het detailscherm van een object, in het tabblad Objecten 2. Zoek in dat detailscherm het veld Objecttype op. 3. Dubbelklik op het (nog lege) veld achter Objecttype 4. Kies Select om een objecttype (die aangemaakt zijn) te selecteren. 5. Selecteer het juiste Objecttype. In een later stadium, wanneer men gaat tekenen in een 3D programma, worden deze objecten aan de objecten in het teken-model gelinkt. De objecten in de Relatics Database bevatten alle informatie, zoals eisen en overige gegevens. Door te linken, worden de gegevens snel inzichtelijk in het 3D tekenmodel, zonder eeuwig te moeten zoeken in de grote informatieopslag. DO S Breidt de objectenboom steeds weer uit met nieuwe objecten, dus ook in een later stadium. Op deze manier wordt de objectenboom steeds completer. Breidt per detailniveau (LOD fase) de objectenboom uit. Werk van grof naar fijn. DONT S Ga niet te ver in op de details, spreek van te voren af op welk detailniveau u gaat tekenen.

STAP 4. INVENTARISATIE VAN DE STAKEHOLDERS De volgende stap is de inventarisatie van de stakeholders. De stakeholders zijn personen die belang hebben bij het project en iets in willen brengen. Vaak zijn dit eisen of voorwaarden. Door alle stakeholders vast te leggen in het informatiebestand, en te linken aan eisen of voorwaarden, weet men precies waar de informatie vandaan komt. In het programma Relatics kunnen de stakeholders worden ingevoerd, en worden gelinkt aan eisen, voorwaarden, activiteiten, objecten etc. Alle informatie wordt aan elkaar gelinkt, en is straks bij het tekenen ook beschikbaar. Het toevoegen van stakeholders gaat als volgt: INSTRUCTIE: TOEVOEGEN VAN STAKEHOLDERS 1. Ga naar het tabblad Personen en Organisaties 2. Klik met de rechtermuisknop op het groene veld waar Personen in staat Klik vervolgens op Add 3. Vul de naam van de persoon in. 4. Door op de naam te klikken, opent zich een detailscherm waar meer gegevens in kunnen worden gevuld. De stakeholders kunnen worden georganiseerd in organisaties. Dit kunnen bedrijven zijn of groepen. Het toevoegen van een organisatie gebeurd op dezelfde wijze als het toevoegen van een stakeholder. Het toevoegen van personen aan een organisatie geschied door de organisatie aan te klikken, en in het detailscherm personen toe te voegen. DO S Voeg ook alvast de partijen toe waarmee u gaat samenwerken, zoals een adviesbureau, architect, aannemer etc. Zorg dat belanghebbenden het project kunnen volgen, geef ze bijvoorbeeld toegang tot bepaalde onderdelen van de workspace. Op deze manier kunnen zij actief deelnemen, en eventueel vroegtijdig ingrijpen wanneer iets niet gaat zoals men wil.

STAP 5. INVENTARISATIE VAN DE KLANTEISEN Nu kan er een inventarisatie worden gemaakt van de klanteisen. Deze eisen worden gelinkt aan de eerder gemaakte stakeholders. Klanteisen bevatten gegevens die van belang zijn voor een project. Het project moet immers volgens deze eisen worden gebouwd. Alle eisen die worden geopperd, worden gebundeld in de klanteisenanalyse. (zie verslag voor meer informatie) Door de eisen te linken aan de objecten, weet men bij het tekenen van dat object aan welke eisen het moet voldoen. Deze klanteisenanalyse wordt in Relatics, in het template Algemene Projectinformatie gezet. Dit doet men als volgt: INSTRUCTIE: TOEVOEGEN VAN KLANTEISEN 1. Ga naar het tabblad Eisen en klik vervolgens Klanteisen aan. 2. Klik met de rechtermuisknop op het groene veld waarin Klanteisen staat. 3. Klik op Add Er wordt een nieuwe klanteis aangemaakt. Geef gelijk de naam op van de klanteis 4. Door op de eis te klikken komt men in een detailscherm terecht. Daar kan men meerdere gegevens invullen, zoals de persoon of organisatie (stakeholder) die verantwoordelijk is voor deze eis. Daarnaast is er een tabblad Inhoudelijk waar de inhoud van de eis (de eis tekst) kan worden ingevoerd, en worden aangeven welke status deze eis heeft. (actueel/vervallen) Een klanteis kan nog niet aan objecten worden toegevoegd, dit kan alleen met systeemeisen

Evenals de objecten, kunnen de eisen in categorieën worden gegroepeerd, om ze beter inzichtelijk en vindbaar te maken. Er zijn een aantal onderdelen waarop men de klanteisen kan indelen: Functie: geeft een gemeenschappelijke functie weer van onderdelen Aspecten: deelt eisen in, in bepaalde aspecten, zoals Veiligheid, Bruikbaarheid, Milieu etc. Om meer duidelijkheid in deze categorieën te krijgen worden ze apart besproken. FUNCTIE Eisen sorteren op functie, betekend ze sorteren op: Wat een onderdeel moet doen Sommige eisen hebben een functie die overeenkomen met elkaar. Op deze manier krijgt men een bundel eisen met dezelfde functie. Het aanmaken van functies en het linken van eisen aan die functies gaat als volgt: INSTRUCTIE: TOEVOEGEN VAN FUNCTIES 1. Ga naar het tabblad Functies, Aspecten en Raakvlakken 2. Ga naar het sub-tabblad Functies 3. Klik met de rechtermuis op het groene balkje waar Functies in staat. 4. Klik op Add om een nieuwe functie in te voegen. Geef de naam van de functie in. 5. In het detailscherm aan de rechterkant kan met de eisen linken aan de functie. Ook kunnen objecten worden gelinkt. ASPECTEN Naast functies kunnen de eisen gemeenschappelijke aspecten hebben. De veelvoorkomende aspecten zijn: Veiligheid Beschikbaarheid & Betrouwbaarheid Vormgeving Milieuhygiëne Uitvoering Onderhoud Duurzaamheid Sloop Naast deze standaard aspecten kunnen er nieuwe worden bijgemaakt. Dit gaat als volgt:

INSTRUCTIE: TOEVOEGEN VAN ASPECTEN 1. Ga naar het tabblad Functies, Aspecten en Raakvlakken 2. Ga naar het sub-tabblad Aspecten 3. Klik met de rechtermuis op het groene balkje waar Aspecten in staat. 4. Klik op Add om een nieuw aspect in te voegen. Geef de naam van het aspect in. 5. In het detailscherm aan de rechterkant kan met de eisen linken aan het aspect.

STAP 6. HET BEDENKEN VAN CONCEPTEN De volgende stap is het bedenken van concepten. Concepten zijn beschrijvingen van een bepaald onderdeel van het project. In deze beschrijving wordt omschreven waar een onderdeel aan moet voldoen om het te laten werken. Het kenmerk van concepten is dat ze in woorden worden beschreven en niet in plaatjes. Ze moeten begrijpelijk zijn voor leken. Het is dus zaak ze op te stellen in duidelijke technische taal. Voorbeeld: (bron: Stichting Pioneering, Toolkit Systems Engineering) Een woningbouwcorporatie besluit na een inventarisatie van de woningbehoefte in een wijk dat er woonvoorzieningen voor de doelgroep senioren moeten worden gebouwd. Een inventarisatie wijst uit dat er behoefte is aan zeker 50 woningen. De woningbouwcorporatie heeft een sociaalmaatschappelijke visie en heeft als doelstelling om betaalbare en goede woningen aan te bieden aan alle doelgroepen in de samenleving. Het ontwikkelteam komt tot drie concepten. Het eerste concept richt zich op maximale toegankelijkheid. Dit concept bestaat uit een groot gebouw met maar een woonlaag. De reden hierachter is dat alles op de begane grond is en dat is handig voor de senioren die wat slechter ter been zijn. Het tweede concept richt zich op het minimaliseren van investerings- en exploitatiekosten. Dit concept bestaat uit een standaard appartementencomplex van vijf verdiepingen hoog waarin per laag tien woningen worden gebouwd. Dit is qua grondaankoop het goedkoopste omdat het hier hoogbouw betreft en tevens heeft het ontwikkelteam een standaard appartementen-complex op het oog wat de corporatie al eerder heeft gebouwd. Het derde concept richt zich op het groene en sociale karakter. Dit concept gebruikt de gehele locatie en verspreid over de locatie worden 50 grondgebonden woningen gebouwd rondom pleintjes waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Tevens wordt er veel groen aangelegd. Dit concept heeft wel wat weg van een vakantiepark idee. Na een uitgebreid afwegingsproces (in SE-termen Trade off) geeft de woningbouwcorporatie de voorkeur aan het hoogbouwconcept. Het afwegingsproces wordt gedocumenteerd zodat later keuzes terug te vinden zijn. Dit voorkeursconcept wordt besproken met de directie en de directie gaat akkoord. De Concepten worden bedacht d.m.v. Brainstormen. Dit Brainstormen gebeurd in de Brainstorm Ruimte van Relatics. In deze ruimte kunnen, met elkander, ideeën worden bedacht. Deze ideeën kunnen worden gewaardeerd en van commentaar worden voorzien. Samen komt men uiteindelijk tot een goed concept. Er worden meerdere concepten bedacht, zodat men -met behulp van beoordelingscriteria- kan controleren welk concept het beste is. Deze Multiple Criteria Analyse geschied in de Multiple Criteria ruimte van Relatics. Ten eerste wordt beschreven hoe de Brainstormruimte werkt. De Brainstormruimte bevind zich in het tabblad Brainstormruimte van je workspace,

INSTRUCTIE: DE BRAINSTORMRUIMTE. 1. Ga naar de template Brainstormruimte je komt in een tabblad waar alle Brainstormsessies gerangschikt staan. 2. Klik met de rechtermuisknop op grijze gedeelte waar: Brainstormsessies staat, en klik op Add. Er wordt een nieuwe brainstormsessie toegevoegd. Er kan gelijk een naam worden opgegeven. 3. Klik op de betreffende sessie. Er verschijnt een ruimte waar nieuwe ideeën kunnen worden ingevoerd. 4. Bij Nieuw idee kan men een nieuw idee invoegen, en daarop kan men reageren. 5. In het tabblad Ideeën waarderen kan men de ideeën becijferen. En in het tabblad Resultaat kan het uiteindelijk resultaat van de stemming worden ingezien.

Nu wordt de werking van de Multiple Criteria ruimte besproken. In deze ruimte gaat men de concepten van elkaar afwegen, d.m.v. van toetsing aan beoordelingscriteria. Hiervoor gebruikt men de template MCA Matrices ruimte INSTRUCTIE: MCA: CONCEPTEN TOEVOEGEN 1. Ga naar de template: MCA Matrices Ruimte. 2. Ga naar het tabblad Uitgangspunten Daar kun je kiezen voor het sub-tabblad Deelnamecategorieën 3. Klik met de rechtermuisknop op het vlak Naam om categorie toe te voegen. Deze categorie bevat concepten die met elkaar te maken hebben, of van elkaar worden afgewogen. 4. Nu kunnen er deelnemers worden toegevoegd. Ga naar het tabblad Beoordelen en voeg de concepten toe. Klik met de rechtermuisknop op het vlak Deelnemers en voeg een concept toe. In het detailscherm kan uiteindelijk worden beoordeeld. INSTRUCTIE: MCA: CONCEPTEN BEOORDELEN 1. In het tabblad Beoordelen zijn de deelnemers (concepten) toegevoegd. Door op de concepten te klikken, opent zich een detailscherm waar een subtabblad Beoordeling in staat. Hier kan men de concepten beoordelen aan de hand van de vooraf opgestelde criteria. Daarnaast kan men een vrije beoordeling (becijfering) invullen. 2. In het tabblad Uitslag kan de uitslag van de beoordeling worden bekeken. Het best beoordeelde concept kan uiteindelijk worden gekozen.

STAP 7. KLANTEISEN NAAR SYSTEEMEISEN VERTALEN De Klanteisen zijn georganiseerd, echter met deze eisen kan men nog niet zo veel. Een klanteis bestaat vaak uit termen, zoals: De temperatuur in de woonkamer moet snel comfortabel zijn als het buiten vriest. Echter deze eisen zijn lastig te ontwerpen, en nog lastiger te verifiëren. Daarom worden de klanteisen vertaald naar Systeemeisen. Deze eisen geven aan wat een bepaalt onderdeel moet doen, en maken het mogelijk te controleren of er aan de eisen is voldaan. Controle (Verificatie en Validatie) is zeer belangrijk in het Systems Engineering proces, en ook zeer belangrijk in het beheren van een project. Daarom is het zaak een systeemeis goed op te stellen. Ze moeten SMART worden opgesteld: Specifiek: het is voor iedereen duidelijk wat er bedoeld wordt met een eis. Meetbaar: het is te meten of aan een eis is voldaan of niet. Acceptabel: er is draagvlak voor een eis. Realistisch: de eis is haalbaar. Tijdgebonden: het moet duidelijk zijn wanneer aan de eis moet worden voldaan. Een voorbeeld van een goed geformuleerde eis is: (bron: Stichting Pioneering, Toolkit Systems Engineering) De temperatuur in de woonkamer moet van 17 graden Celsius naar 19 graden Celsius kunnen stijgen in minder dan een uur, bij een buitentemperatuur van 0 graden Celsius. Dit is beter gespecificeerd dan de eerder gestelde klanteis: De temperatuur in de woonkamer moet snel comfortabel zijn als het buiten vriest. In Relatics kunnen de systeemeisen worden ingevoegd. Dit gebeurd op precies dezelfde wijze als het invoeren van de Klanteisen. De systeemeisen kunnen wel aan meer dingen worden gekoppeld, zoals: personen, organisaties, objecten, klanteisen, contracten etc. Ook kunnen deze eisen worden gegroepeerd in functies, aspecten en raakvlakken. Allereerst een instructie hoe de eisen worden ingevoerd: INSTRUCTIE: TOEVOEGEN VAN SYSTEEMEISEN 1. Ga naar het tabblad Eisen en klik vervolgens Systeemeisen aan. 2. Klik met de rechtermuisknop op het groene veld waarin Systeemeisen staat. 3. Klik op Add Er wordt een nieuwe systeemeis aangemaakt. Geef gelijk de naam op van de systeemeis 4. Door op de eis te klikken komt men in een detailscherm terecht. Daar kan men meerdere gegevens invullen, zoals de persoon of organisatie (stakeholder) die verantwoordelijk is voor deze eis. Daarnaast is er een tabblad Inhoudelijk waar de inhoud van de eis (de eis tekst) kan worden ingevoerd, en worden aangeven welke status deze eis heeft. (actueel/vervallen) Een systeemeis kan aan objecten, functies, aspecten en raakvlakken worden gekoppeld. Zie hiervoor de beschrijving in Stap 5.

De systeemeisen kunnen worden gebruikt om te ontwerpen. Wanneer men ontwerpt kunnen de objecten, die dan worden getekend, worden gekoppeld aan de objecten in de Relatics Database. Aan de objecten in Relatics zitten weer eisen gekoppeld. Hierdoor is de informatie steeds beschikbaar. DO S Probeer de eisen zo duidelijk mogelijk te specificeren, zodat verificatie mogelijk is. Zorg ervoor dat elke eis is gekoppeld aan een object. De objecten worden namelijk gekoppeld aan het 3D tekenmodel. Eisen die niet gekoppeld zijn kunnen dan over het hoofd worden gezien DONT S Leg eisen maar een keer vast, ga niet dubbelop werken. Dit bemoeilijkt de controle en zorgt voor een onoverzichtelijk systeem. Je kunt wel dezelfde eisen aan meerdere objecten hangen

STAP 8. INVENTARISATIE VAN MARKTPARTIJEN Een project bestaat uit vele personen en organisaties die met het project te maken hebben. Er zijn stakeholders maar ook bouwers, architecten, adviseurs etc. Deze laatste groep worden marktpartijen genoemd. Zij helpen het gebouw tot stand te brengen (het gebouw te bouwen) Deze marktpartijen moeten worden vastgelegd in de informatiedatabase. Aan deze marktpartijen kan informatie worden gehangen, zoals contracten, werkzaamheden en verantwoordelijkheden. Wanneer dit wordt vastgelegd ontstaat er in een later stadium geen conflict over wie wat moet doen, en wie waar verantwoordelijk voor is. Wat hoge faalkosten tot gevolg kan hebben. Er kan makkelijker worden geverifieerd of een taak of verantwoordelijkheid ook daadwerkelijk is/wordt uitgevoerd. Wanneer dit niet het geval is, kan de betreffende persoon op het matje worden geroepen. In Relatics is het mogelijk om personen en organisaties aan te maken. In Stap 4. is dit ook al gebeurd. Op dezelfde manier als in stap 4. beschreven, worden marktpartijen, in de vorm van personen en organisaties, aangemaakt. Het aanmaken van personen en organisaties gebeurd in de template Systems Engineering. Dit gaat als volgt: INSTRUCTIE: TOEVOEGEN VAN STAKEHOLDERS 1. Ga naar het tabblad Personen en Organisaties 2. Klik met de rechtermuisknop op het groene veld waar Personen in staat Klik vervolgens op Add 3. Vul de naam van de persoon in. 4. Door op de naam te klikken, opent zich een detailscherm waar meer gegevens in kunnen worden gevuld. De stakeholders kunnen worden georganiseerd in organisaties. Dit kunnen bedrijven zijn of groepen. Het toevoegen van een organisatie gebeurd op dezelfde wijze als het toevoegen van een stakeholder. Het toevoegen van personen aan een organisatie geschied door de organisatie aan te klikken, en in het detailscherm personen toe te voegen.

Door op een persoon te klikken, opent zich rechts een detailscherm waar activiteiten en verantwoordelijkheden kunnen worden gekoppeld. Activiteiten zijn, op hun beurt, weer gelinkt aan objecten. En de Relatics objecten weer aan de getekende objecten in het 3D tekenprogramma. Zoals u ziet wordt alles aan elkaar gelinkt.

STAP 9. ONTWERPEN De volgende stap is ontwerpen. In deze stap begint het tekenen, dat erg belangrijk is in BIM. Op dit moment is de koppeling tussen de informatie en de 3D tekenmodel heel belangrijk. Wanneer men gaat ontwerpen, tekent men de objecten die in de objectenboom zijn vastgelegd. Aan deze objectenboom zit informatie. Deze informatie moet ook in de tekening beschikbaar zijn. Deze koppeling wordt straks verder toegelicht. Het ontwerpproces bestaat uit de volgende stadia: In tekst gebeurt er het volgende: Men start met een probleem. Dit probleem wordt opgelost door diverse oplossingen te gaan bedenken en deze te toetsen. Het bedenken van een oplossing wordt in het schema Specificeren genoemd. Dit proces bestaat uit: Het probleem analyseren. Hierbij wordt gekeken wat het probleem inhoud, waar het mee te maken heeft en wat er voor nodig is om het op te lossen. Ook moet er worden gekeken welke eisen zijn gesteld aan het probleem. Doordat er een objectenboom en een (gekoppelde) eisenboom is gemaakt wordt dit proces makkelijker. Structureren en Alloceren. Wanneer een project complex is, is het van belang de eisen van verschillende partijen te structuren en duidelijk te maken wat er gebouwd moet worden. Dit is echter al gedaan bij het maken van de objectenboom en de eisenboom. De gegevens zijn al gestructureerd,

en eenvoudig in te zien. Dit proces is dus eigenlijk niet meer nodig, omdat de gegevens al in de database zijn vastgelegd. Ontwerpen. De voorgaande stappen zijn al gezet bij de voorbereiding, het ontwerpen kan nu plaats vinden. Dit gebeurd door schetsen te maken en meerdere oplossingen voor het probleem te bedenken. Vervolgens worden de verschillende oplossingen beoordeeld, eventueel d.m.v. een Trade-off Matrix. (ook al besproken in Stap 6.) De beste oplossing wordt uiteindelijk toegepast. De output van het Specificeren vormt uiteindelijk de oplossing voor het (deel) probleem. De oplossing wordt nu geverifieerd en gevalideerd. Er moet worden gekeken of er aan de eisen wordt voldaan. Men controleert de eisen, die (voor dat onderdeel) in de database staan. Dit kan gemakkelijk d.m.v. een afvinklijst (die ook in Relatics te genereren is) Meer over dit Verificatieproces vindt u in stap 10. De oplossing van een sub-deel, is uiteindelijk weer nodig om een ander probleem op te lossen. Dit kunnen bovenliggende problemen zijn, of problemen die raakvlakken met andere problemen hebben. Door de objectenboom kan eenvoudig worden gezien welke bovenliggende objecten er zijn, en welke een relatie met elkaar hebben. Door het maken van raakvlakken kan men zien welke problemen onderling verband hebben, en elkaar dus nodig hebben. Dit is in een eerder stadium al gedaan, dus de gegevens rollen wederom, zo uit de database. Door steeds meerdere varianten op tafel te leggen en deze te toetsen (d.m.v. een Multiple Criteria Analyse) kan het beste ontwerp worden gekozen. De ontwerpen worden getoetst aan beoordelingscriteria, en de eisen. De eisen moeten wel per object beschikbaar zijn. Daarom is de koppeling tussen deze onderdelen nodig. De koppeling tussen de informatiedatabase (Relatics) en het 3D tekenmodel is zeer lastig. Er bestaat nog geen duidelijke koppeling. Wel zijn een tweetal bedrijven met deze koppeling bezig. Ook heb ik in dit onderzoek een mogelijke koppeling gevonden. Deze koppelingsmethode wordt uitgelegd. REVIT EN RELATICS KOPPELEN VIA EEN URL Ik heb zelf een mogelijkheid bedacht om de Bibliotheek en het 3D tekenprogramma te koppelen, en wel d.m.v. een URL. Maar niet alleen de eisen worden gekoppeld, maar ook de overige informatie dat aan een object hangt, zoals activiteiten, verantwoordelijke personen etc., worden gekoppeld. Naast de link in Revit, kan er ook een afvinksysteem worden gemaakt, zodat er een vinkje in de property kan worden gezet, wanneer het betreffende object aan de eisen voldoet. Dit gaat als volgt:

INSTRUCTIE: AANMAKEN PARAMETERS IN REVIT 1. Open Revit en ga naar de Project Parameters in het tabblad Manage 2. Klik op Add om een nieuw parameter aan te maken. Allereerst gaan we de parameter maken voor de link met de Relatics Database. 3. Vul de volgende gegevens in: Parameter type: Project Parameter. Parameter data: Selecteer Instance. Name: Relatics Discipline: Common Type of Parameter: URL Group Parameter: Indentity Data Categories: Check All Klik op Oké als je klaar bent. 4. Klik nogmaals op Add om de parameter voor het afvinken te maken. 5. Vul de volgende gegevens in: Parameter type: Project Parameter. Parameter data: Selecteer Instance. Name: Voldoet aan eisen Discipline: Common Type of Parameter: Yes/No Group Parameter: Indentity Data Categories: Check All Klik op Oké als je klaar bent. Het resultaat van het toevoegen van deze parameter is, dat u per getekend onderdeel (object) nu een link naar de Relatics bibliotheek kunt leggen, en kunt aangeven of er aan de eisen wordt voldaan. In de onderstaande instructie staat weergegeven hoe de link met Relatics wordt gelegd. INSTRUCTIE: KOPPELEN RELATICS MET REVIT. 1. Zorg ervoor dat je objecten in Relatics zijn gespecifieerd. 2. Zorg ervoor dat de objecten in Revit zijn getekend. 3. Ga naar de Relatics Database, en klik het te linken object aan. Kopieer de URL van dit object. 4. Ga naar Revit en klik het getekende object aan. In de Properties van dat object zal een parameter staan, waar men de link in kan plakken. Plak de link hierin. Men zal de eisen van de objecten aan kunnen klikken. Het internet wordt geopend, en de informatie van dat object rolt er eenvoudig uit.

STAP 10. VERIFICATIE ONTWERP In de vorige stap is er ontworpen, en daar is kort het Verificatieproces besproken. Omdat dit proces een zeer belangrijk onderdeel is, wordt deze stap hier uitgebreider besproken. Verificatieproces is het controleren van hetgeen dat ontworpen of gemaakt is. Men gaat kijken of er op de juiste manier is ontworpen, en of het juiste ook daadwerkelijk ontworpen is. Door te Verifiëren worden fouten en conflicten in een vroegtijdig stadium ingezien. Dit levert dus in een later stadium minder problemen op, en dus ook minder kosten. Het is belangrijk om verificatiemomenten in te lassen, waar de partijen bij elkaar gaan zitten en gaan kijken of alles nog volgens de eisen en de wensen gaat. Clashcontroles, controle van de eisen en een virtuele inzage zijn hierbij van belang. Deze onderdelen worden achtereenvolgens besproken. CLASH-CONTROLES. Bij Clashcontroles wordt het ontwerp gecontroleerd op fouten. Vaak worden bestanden van verschillende partijen samengevoegd en gecontroleerd. Wanneer er met BIM wordt gewerkt zullen fouten ook eerder worden ingezien, maar de praktijk leert dat er veel fouten overblijven die niet worden gezien. Door een Clash-controle uit te voeren kunnen de problemen worden ingezien en eruit worden gefilterd. Daarnaast zijn clash-controles heel handig om te zien of er aan de eisen wordt voldaan. Ook kan er worden bekeken of de verschillende opgeloste onderdelen ook als één samenwerkend systeem goed werken. Dit hoeft echt niet een volledig uitgewerkt bestand te zijn, maar het kan ook al eenvoudig met simpele massa s (zie de onderstaande voorbeelden)

CONTROLE VAN DE EISEN. Wanneer er ontworpen is, moet worden gecontroleerd of het ontwerp nog wel voldoet aan de gestelde eisen. Hiervoor wordt er een Verificatieplan gemaakt, waar alle eisen op staan, en kunnen worden afgevinkt. In Relatics kan daarvan een uitdraai van de eisen per object worden gemaakt, die kunnen worden afgevinkt. In het softwareprogramma Revit kan ook een afvinksysteem worden gemaakt, en kunnen de eisen met de objecten in Revit worden gekoppeld. Allereerst een instructie over hoe men een uitdraai in Relatics kan maken. Hiervoor gebruikt men de template Systems Engineering INSTRUCTIE: MAKEN VAN EEN VERIFICATIEPLAN IN RELATICS 1. Ga naar het tabblad Controles en Overzichten 2. Daar ziet men Overzichten staan. Klik op Verificaties per Object-Systeemeis Combinatie Er ontstaat een uitdraai van alle eisen, per object. 3. Gebruik deze lijst om af te vinken wanneer er aan een bepaalde eis is voldaan. VIRTUELE WEERGAVE Een derde mogelijkheid voor Verificatie is de Virtuele weergave. Doordat men met 3D tekensoftware werkt, kan men mooie weergaven maken, waar men ook virtueel door kan lopen. Voor opdrachtgevers is dit heel handig, omdat vele van hen leken zijn op het gebied van de bouw. De platte tekeningen worden vaak niet begrepen. Daarom biedt een visuele weergave een uitkomst. Opdrachtgevers kunnen onmiddellijk zien wat wel en niet goed is, en kunnen wijzigingen al in een eerder stadium aangeven. Deze Visuele weergave wordt bereikt met het 3D tekenprogramma, waaruit simpel geometrieën kunnen worden gegenereerd. Deze geometrieën bevatten, door toepassing van BIM, alle informatie. Alle partijen werken namelijk samen in één integraal model. Hierdoor komen alle onderdelen in het model te staan, en is ook alles voor de opdrachtgever zichtbaar.

STAP 11. WERKVOORBEREIDING Deze stap omvat het gereed maken van het ontwerp, zodat het kan worden gebouwd. Eigenlijk betekend deze fase dat alles moet worden uitgetekend, zoals gebouwd (As Built) Door alles uit te tekenen, kunnen bij de verificatie Clashcontroles worden gehouden waar eventuele (verborgen) problemen aan het licht komen. Wanneer alle problemen zijn opgelost voldoet het As Built model theoretisch aan de gestelde eisen. Het As-Built model kan als contract dienen. Wanneer de opdrachtgever het model goedkeurt, en verklaard dat alles naar wens is, kan er aan de hand van dat As-Built model worden gebouwd. Wanneer het gebouw aan dat As Built model voldoet, dan voldoet het (volgens het contract) aan alle eisen. Daarnaast is het bij de werkvoorbereiding van belang dat de activiteiten duidelijk worden vastgelegd en er verantwoordelijke personen (marktpartijen) aan die Activiteiten worden verbonden. Ook kunnen de mogelijke risico s in de database worden gezet (of worden aangevuld) Allereerst een beschrijving hoe men Activiteiten kan aanmaken in Relatics. Dit gebeurt in de Systems Engineering template. INSTRUCTIE: ACTIVITEITEN AANMAKEN. 1. Ga naar het tabblad Activiteiten en werkpakketten. 2. Klik met de rechtermuisknop in het vlak, en klik vervolgens op Create Vul gelijk de naam van de activiteit in. 3. Klik op de Activiteit om Personen of Organisaties verantwoordelijk te maken voor de betreffende activiteit. Verder kunnen er Objecten en Risico s worden gekoppeld. Om een serie van activiteiten te groeperen in bijvoorbeeld de activiteiten van één bedrijf of de activiteiten van een bouwdeel, kunnen er Werkpakketten worden aangemaakt. Deze werkpakketten groeperen de activiteiten. INSTRUCTIE: WERKPAKKETTEN AANMAKEN. 1. Ga naar het tabblad Activiteiten en werkpakketten. 2. Klik op het sub-tabblad Werkpakketten 3. Klik met de rechtermuisknop in het vlak, en klik vervolgens op Add Vul gelijk de naam van het werkpakket in. 4. Klik op het werkpakket om activiteiten eraan toe te voegen. Aan activiteiten hangen risico s. Zo is er een groot risico met bouwkranen die last vervoeren of brandgevaar of ontploffingsgevaar. Deze risico s moeten in kaart worden gebracht. Het is zaak hier al zo vroeg mogelijk mee te beginnen en deze risico s goed vast te leggen. Dit gebeurd in een Veiligheid en Gezondheidsplan. Naast de risico s worden ook beheersmaatregelen in een V&Gplan vastgelegd. Er moet worden gekeken hoe risico s kunnen worden voorkomen. Bijvoorbeeld bij brandgevaar moeten er brandblussers op de bouwplaats aanwezig zijn. De risico s en beheersmaatregelen kunnen in de Relatics Database worden vastgelegd, en

worden gekoppeld aan Activiteiten, verantwoordelijken en objecten. Dit geschied in de template Systems Engineering INSTRUCTIE: RISICO S VASTLEGGEN 1. Ga naar het tabblad Risico s en beheersmaatregelen 2. Klik met de rechtermuisknop in het vlak, en klik op Create Voeg gelijk de beschrijving van het risico in. 3. Klik op het risico om het risico te koppelen met verantwoordelijken, activiteiten en objecten. Daarnaast kan men het Oorzaak en Gevolg invullen. Daarnaast kunnen in de sub tabbladen Beheersmaatregelen en Kwantificeringen beheersmaatregelen en kwantificeringen (zie uitleg hieronder) worden gekoppeld. Om de risico s te groeperen kunnen er risicotypen worden aangemaakt. INSTRUCTIE: RISICOTYPEN AANMAKEN 1. Ga naar het tabblad Risico s en beheersmaatregelen 2. Klik op het sub-tabblad Risicotypen 3. Klik met de rechtermuisknop in het vlak, en klik op Create Voeg gelijk de beschrijving van het risicotype in. 4. Klik op het risicotype om het te koppelen met risico s. Daarnaast kunnen aan de risico s kwantificeringen worden gehangen. Dit is een soort prioriteit die aan een risico kan worden gehangen. Dit zijn: Kans dat het risico optreedt. Wat er gebeurd met de veiligheid, wat is qua veiligheid het gevolg. Wat is het financiële gevolg, hoeveel kosten zijn er verbonden aan het risico. Wat gebeurt er met het imago van de verantwoordelijke. Wat gebeurt er met de kwaliteit van het project. Wat is de hinder voor de omgeving. Hoeveel tijdverlies treedt er op. In Relatics kunnen de kwantificeringen aan risico s worden gehangen, door op het risico te klikken en in het detailscherm het sub tabblad Kwantificeringen aan te klikken.

STAP 12. VERIFICATIE WERKVOORBEREIDING De verificatie geschied op dezelfde wijze als bij de verificatie bij het ontwerp. Echter, bij de uitvoering is er meer te controleren en wordt er meer op de details ingegaan. De Verificatie geschiedt wederom d.m.v. clashcontroles, controle van de eisen en een visualisatie. Alles is in deze fase getekend, dus theoretisch kunnen alle problemen eruit worden gefilterd. Het As Built model moet worden goedgekeurd door de opdrachtgever. Wanneer er vervolgens precies volgens dit model wordt gebouwd, voldoet men aan de eisen van de opdrachtgever. Deze goedkeuring kan een prima contractstuk zijn, en een goed controlemiddel. Naast de verificatie voor de werkvoorbereiding worden er verificatiemiddelen voor de bouw voorbereid. De eisen moeten op de bouw worden getoetst d.m.v. inspecties, metingen en calculaties. Van te voren kan worden aangegeven welke verificaties wanneer, en op welke manier moeten gaan plaatsvinden. Op deze manier wordt er op de bouw steeds geverifieerd en worden eventuele achtergebleven fouten, of gemaakte fouten opgespoord en opgelost. In Relatics kunnen de verschillende verificatiemethoden, zoals inspecties of metingen, worden aangemaakt en worden gekoppeld aan de eisen. Dit geschiedt in het tabblad Systems Engineering. INSTRUCTIE: VERIFICATIEMETHODEN AANMAKEN. 1. Ga naar het tabblad Verificatiemethoden en fasen 2. Klik met de rechtermuisknop in het vlak, en klik op Create Vul gelijk de naam van de verificatiemethode in. 3. Door op de verificatiemethode te klikken, komt men in het detailscherm terecht, waar alle verificaties van die verificatiemethode staan. In dit scherm kunnen geen objecten of eisen worden toegevoegd, dit scherm laat ze alleen maar zien. Het toevoegen gebeurd op de volgende manier (zie volgende instructie) INSTRUCTIE: VERIFICATIEMETHODEN KOPPELEN 4. Ga naar het tabblad Eisen en klik een eis aan. 5. Ga naar het sub tabblad Verificatie in het detailscherm van die eis. 6. In dat scherm staat heeft verificatie per object Hier worden automatisch de objecten aan toegevoegd die bij die eis horen. Aan die objecten kunnen verificatiemethoden worden gehangen, en worden aangevinkt.

Naast risico s kunnen er beheersmaatregelen worden aangemaakt. Hierin wordt aangegeven welke maatregel nodig is om een bepaald risico te voorkomen. In Relatics kunnen deze beheersmaatregelen worden ingevoerd. INSTRUCTIE: BEHEERSMAATREGELEN AANMAKEN. 1. Ga naar het tabblad Risico s en Beheersmaatregelen 2. Klik op het sub tabblad Risico s en klik een risico aan. 3. Klik op het sub tabblad Beheersmaatregelen in het detailscherm van dat risico. 4. Klik met de rechtermuisknop in het vlak, en klik op Create Vul ook gelijk de omschrijving van de beheersmaatregel in. 5. Er kunnen gelijk verantwoordelijken worden gekoppeld. In het sub tabblad Beheersmaatregelen in het tabblad Risico s en Beheersmaatregelen staat een overzicht van alle beheersmaatregelen, per risico en verantwoordelijke.