Boerenbusiness heet u welkom op het Nationaal Economisch Landbouwcongres #BBlandbouwcongres
Femke Wolthuis & Eric Bergsma Dagvoorzitters #BBlandbouwcongres
Kees Maas Uitgever Boerenbusiness #BBlandbouwcongres
#BBlandbouwcongres
Cor Pierik Centraal Bureau voor de Statistiek #BBlandbouwcongres
Macro-economie en Landbouwtelling #BBlandbouwcongres
Intro Transitie naar vroeger? De toekomst van het Nederlandse landbouwbedrijf ligt in de jaren vijftig Biologische landbouw slecht voor het klimaat Cruciaal belang cijfers (blijf vragen), voorkom framing #BBlandbouwcongres
Wat? Macro-economische bespiegelingen Landbouwinkomen Melkveehouderij Akkerbouw Varkenshouderij Directe verkoop vanaf boerderij (korte keten) #BBlandbouwcongres
Macro-economie en landbouwinkomen #BBlandbouwcongres
Conclusies Schaalvergroting, specialisatie en intensivering zijn niet meer vanzelfsprekend Verankering van kringloopboerderij in regio/omgeving Blijvers zijn niet de grootste, de meest gespecialiseerde of de meest extensieve bedrijven, de bedrijven die zich het beste weten aan te passen en de kracht in het bedrijf optimaal benut. #BBlandbouwcongres
Dank voor uw aandacht #BBlandbouwcongres
Linda de Bie Wageningen University & Research #BBlandbouwcongres
Van overzicht naar inzicht #BBlandbouwcongres
Inkomensraming 2018 Land en tuinbouw Totaal: 42 Akkerbouw: 38 Zetmeel: 22 Melkvee: 30 Biologisch: 20 Zeugen: -86 Vleesvarkens: 26 Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje Bron: Bedrijveninformatienet #BBlandbouwcongres
Grote verschillen tussen bedrijven Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per onbetaalde arbeidsjaareenheid (aje) 120 100 80 60 40 20 0-20 -40 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 20-80%groep gemiddeld (r) Bron: Bedrijveninformatienet
Rentabiliteit gedaald 125 Opbrengst per 100 euro kosten 100 75 50 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 20-80%groep gemiddeld (r) Bron: Bedrijveninformatienet
Inkomensdaling in alle sectoren gemiddeld groenten, vollegrond akkerbouw melkvee vleesvarkens zetmeel bio melk gesloten varken zeugen -350-300 -250-200 -150-100 -50 0 50 100 wijziging t.o.v. 2017 inkomen 2018 Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje Bron: Bedrijveninformatienet
Belangrijkste Belangrijkste factoren factoren en ontwikkelingen voor inkomsten 2018 Foto droogte/beregenen? #BBlandbouwcongres
1. Droogte groot effect Resultaat melkveebedrijven, per regio 80 67 60 60 40 32 40 27 23 20 0 klei- en veenweidegebieden 2012-2016 2017 2018 (r) zandgebieden Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje Bron: Bedrijveninformatienet
1. Droogte groot effect Resultaat akkerbouwbedrijven, per regio 100 80 70 79 81 74 60 54 53 40 43 39 20 0 noordelijk en centraal kleigebied 11 3 zuidwestelijk kleigebied 2012-2016 2017 2018 (r) veenkolonien en noordelijk zandgebied 24 23 oostelijk, centraal en zuidelijk zandgebied Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje Bron: Bedrijveninformatienet
2. Lagere afzetprijzen dierlijke sectoren 125 100 75 50 25 0-25 AKKERBOUW 28 50 10 Zetmeel-aardappelen Consumptie aardappelen Tarwe -20 Suikerbieten 110 Uien 10 0-10 -20-30 -40 HOKDIEREN 6-30 -12-6 Scharreleieren Vleesvarkensvoer Vleesvarkens Biggen 4 Vleeskuikens 10 0-10 -20 5-2 -6 Melk gangbaar MELKVEE Melk biologisch krachtvoer Verandering (%) tussen 2017 en 2018 Bron: Bedrijveninformatienet
Belangrijkste factoren en ontwikkelingen 1. Droogte zorgt voor hogere kosten en lagere productie 2. Afzetprijzen voor dierlijke sectoren lager 3. Hogere kosten (mestafzet, voer, energie, arbeid en machines, gebouwen en werktuigen) 4. Groei productiviteit (voederconversie, etc.) 5. Minder maar grotere bedrijven #BBlandbouwcongres
Grote Belangrijkste thema s factoren voor inkomsten 2018 Foto droogte/beregenen? #BBlandbouwcongres
THEMA S Handelspositie Milieu en klimaat Digitalisering Transparantie Eiwittransitie #BBlandbouwcongres
Wat kunt u doen? #BBlandbouwcongres
Strategie Optimaliseren Nieuwe waarde Nieuwe producten
Betere economische prestaties bij grotere bedrijven door efficiëntie Rentabiliteit totaal land- en tuinbouwbedrijven, gemiddeld 2014-2016 naar grootteklasse o.b.v. SVC (1.000 euro) Bron: Bedrijveninformatienet
Betere economische prestaties bij duurzamere bedrijven Bron: Bedrijveninformatienet
Geen garanties!
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Gemengd: stabiel maar lagere prijzen 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0-20000 -40000-60000 melkvee akkerbouw varkens gecombineerd Inkomen uit bedrijf, x 1.000 euro per oaje Bron: Bedrijveninformatienet
Wat past bij u? #BBlandbouwcongres
Lage score op samenwerken en analyse Bron: Bedrijveninformatienet, Innovatiemonitor 2017
Vernieuwers scoren beter Samenwerken en initieren Overbrengen van ideeen Netwerken Omgaan problemen Kansen analyseren 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Niet-vernieuwers Vernieuwers Bron: Bedrijveninformatienet, Innovatiemonitor 2017
AGF werkt meer samen bij verkoop producten Studieclub Verkoop en/of verwerken producten Inkoop producten 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% glas, opengrond en fruit akkerbouw en melkvee intensieve veehouderij Bron: Positie primaire producent in de keten; Samenwerking en prijsvorming, 2018
Uitsmijter Take aways... #BBlandbouwcongres
Take aways 1. Doen wat bij jou en jouw bedrijf past 2. Zet een koers uit en wijk daar niet te gemakkelijk vanaf 3. Zorg dat je met schommelingen om kunt gaan 4. Werk samen met anderen 5. Ga in gesprek en sta open voor mogelijkheden en kansen! #BBlandbouwcongres
Dank voor uw aandacht #BBlandbouwcongres
Pauze TED-talk met Jeen Nijboer Food en Agri Rabobank #BBlandbouwcongres
Welkom terug op het Nationaal Economisch Landbouwcongres #BBlandbouwcongres
Hidde Boersma Wetenschapsjournalist #BBlandbouwcongres
De weg naar een groene en welvarende wereld in 2050 #BBlandbouwcongres
phalan et al 2016
Cameron et al. 2017
Nu Toekomst?
Dank voor uw aandacht #BBlandbouwcongres
Jaap van Duijn Econoom #BBlandbouwcongres
De economische ontwikkeling en het perspectief van de boer #BBlandbouwcongres
Nederlandse economie draait op volle toeren 2017 en 2018 jaren van hoogconjunctuur Meer banen in Nederland dan ooit tevoren In sommige sectoren is het moeilijk om aan personeel te komen Toch stijgen de lonen maar weinig Met als gevolg dat de inkomens van gezinnen ook niet hard toenemen #BBlandbouwcongres
Europese economie pas laat op gang gekomen In het voorjaar van 2009 begon wereldwijd het economisch herstel Maar in Europa kromp de economie in 2012 en 2013 als gevolg van de eurocrisis Europa liep ten opzichte van de VS en China daardoor een grote achterstand op #BBlandbouwcongres
Gemiddelde groei in deze cyclus lager dan ooit cyclus groei ber.bev. arb.prod. lengte 1949-56 5,3 1,1 4,4 8 1957-65 4,4 1,1 3,6 9 1966-73 4,9 1,1 5,2 8 1974-80 2,3 0,9 2,4 7 1981-90 2,2 1,4 2,2 10 1991-00 3,2 1,7 1,7 10 2001-08 2,0 1,0 2,2 8 2009-18 1,0 0,5 0,6 10
China loopt jaarlijks verder op Europa in Groei China en Eurozone 15 13 11 9 7 5 3 1-1 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018-3 -5 Euro-area China
China is nu al de grootste economie ter wereld Aandeel in wereld-bbp (2017) China 18,2% Rusland 3,6 Verenigde Staten 15,3 Brazilië 2,6 India 7,4 Ver. Koninkrijk 2,3 Japan 4,3 Frankrijk 2,2 Duitsland 3,3 Mexico 1,9 #BBlandbouwcongres
Meer banen in Nederland dan ooit tevoren Werkzame beroepsbevolking 9000 8800 8600 8400 8200 8000 7800 7600 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017
Werkloosheid bijna even laag als in 2008 Werkloosheid Nederland (%) 9 8 7 6 5 4 3 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017
Loonstijgingen desondanks zeer bescheiden Lonen per uur, particulier bedrijf proc. ver. jaar op jaar 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10 12 14 16 18
Reële lonen gaan vrijwel niet omhoog Reële loonstijging (uurlonen) 14 12 10 8 6 4 2 0 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10 12 14 16 18-2 -4-6
Na jaren van daling stijgt de koopkracht weer Koopkrachtontwikkeling modaal/mediaan inkomen 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016
De eerste tekenen van een conjunctuuromslag Consumentenvertrouwen Nederland 40 30 20 10 0 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013 2016-10 -20-30 -40-50
Ook de Duitse economie zwakt af IFO Geschaftsklima Index 110 105 100 95 90 85 80 75 70 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Amerika heeft het heel lang heel goed gedaan INSTITUTE FOR SUPPLY MANAGEMENT INDEX 70 65 60 55 50 45 40 35 30 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10 12 14 16 18
Na zeer lage werkloosheid volgt altijd recessie US unemployment rate 11 10 9 8 7 6 5 4 3 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013 2016 2019
Aandelenbeurzen kondigen de omslag al aan S&P500 vanaf 2015 3000 2800 2600 2400 2200 2000 1800
Verloop AEX belooft weinig goeds AEX 800 700 600 500 400 300 200 100 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017
Wereldhandel houdt zich nog vrij goed Wereldhandelsmonitor CPB 190 170 150 130 110 90 70 50 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017
Grootste dreigingen komen vanuit VS Afwezigheid van nieuwe groei-impulsen (lonen niet, rentebeleid niet, belastingbeleid niet) Trump maakt ruzie met iedereen Kredietwaardigheid van bedrijven sterk afgenomen Omslag beurssentiment zelf kan recessie veroorzaken #BBlandbouwcongres
Een handelsoorlog schaadt VS meer dan China VS importeert ruim 4 keer zoveel van China als het naar China exporteert In 2018 is de invoer verder toegenomen, maar de uitvoer niet Heffingen Trump schaden vooral eigen economie (duurdere auto s, minder uitvoer) #BBlandbouwcongres
Een sluitende handelsbalans voor VS is uitgesloten US trade balance as % of gdp 2,00 1,00 0,00 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015-1,00-2,00-3,00-4,00-5,00-6,00 trade balance %
China nu het epicentrum van economische groei 1650-1750: Nederland Na 1800: Engeland Na 1900: Ver. Staten Na 1950: Japan, Duitsland Na 2000: China #BBlandbouwcongres
Wat kan China voor Nederland betekenen? Invoer uit China heeft het leven goedkoper gemaakt (invoer China 8,8% van het totaal) Uitvoer naar China is beperkt (2,4% van totaal) Kennis-export kan zich tegen een land keren Chinezen zullen hun eigen afzetmarkt voorzien, en dit niet overlaten aan buitenlanders Voor veel export speelt afstand een rol #BBlandbouwcongres
percentage Nog steeds blijft ¾ van onze uitvoer in Europa Aandeel Europa in goederenuitvoer Nederland 90 85 80 75 70 65
Een destabiliserende factor: rentebeleid ECB ECB heeft rente kunstmatig laag gehouden Ondanks drie jaar hoogconjunctuur is korte rente nog steeds negatief Door rentebeleid ECB hoeven landen als Italië zich niet aan te passen Spaarders en gepensioneerden betalen de prijs #BBlandbouwcongres
Idioot dat Draghi korte rente negatief houdt Korte rente Nederland 3-maands 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10 12 14 16 18
1815 1820 1825 1830 1835 1840 1845 1850 1855 1860 1865 1870 1875 1880 1885 1890 1895 1900 1905 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Lange rente nog nooit zo laag geweest Lange rente Nederland 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 kapitaalmarktr 1 0
Normaal zou kapitaalmarktrente nu ca 4½% zijn Lange rente Nederland 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 46 50 54 58 62 66 70 74 78 82 86 90 94 98 02 06 10 14 18
Lage rente heeft perverse effecten Verkeerde allocatie van middelen Schuldenberg nu groter dan ooit tevoren Rijken worden rijker, armen worden armer Huizen worden onbetaalbaar (A dam, Londen) Beleggers storten zich op onroerend goed, dat overgewaardeerd is #BBlandbouwcongres
Grote onbekende: wat gaan centrale banken doen bij volgende recessie? Als rente tijdens hoogconjunctuur niet wordt verhoogd, kan hij bij laagconjunctuur ook niet worden verlaagd Of krijgen we nog negatievere (korte) rentes? Of is helikoptergeld de volgende truc? Centrale banken moeten rust brengen, maar creëren juist onrust #BBlandbouwcongres
De vermogenspositie van de boer is vaak veel beter dan zijn inkomen Een boer leeft arm, maar sterft rijk Van de werkzame miljonairs was in 2015 19% actief in de landbouw de helft daarvan was melkveehouder NB: een laag inkomen en een hoog vermogen kunnen heel goed samen gaan! #BBlandbouwcongres
Rijker worden dankzij de schaarste aan ruimte Prijs per ha van onverpacht bouwland (in ) 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0
Ook gecorrigeerd voor inflatie wordt bouwland steeds duurder Reële prijs ha bouwland (prijzen van 2000) 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1952 1955 1958 1961 1964 1967 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003 2006 2009 2012 2015
Boeren zitten structureel in een moeilijke positie De positie van de boer in de keten is zwak Hij is prijsnemer en hoeveelheidsaanpasser Dit leidt automatisch tot schaalvergroting, maar er zijn grenzen aan productiviteitsverhoging door schaalvergroting De vrije markt leidt tot wrede aanpassingen en grote inkomensschommelingen #BBlandbouwcongres
Voedselschaarste? Dagelijks lezen we over de noodzaak tot productiviteitsverhoging om straks 9 miljard mensen te voeden Echter, de prijzen van voedsel stijgen al decennialang veel minder dan het algemeen prijspeil In het Westen is er eerder overproductie #BBlandbouwcongres
In 1975 was de tarweprijs even hoog als nu
De toekomst Wedden op grootschaligheid of juist niet? Productdifferentiatie dé manier om aan de greep van volledige mededinging te ontsnappen Eisen die de maatschappij stelt aan het boerenbedrijf zullen alleen maar toenemen Hoe kunnen we consumenten zover krijgen om kwaliteit ook qua prijs te belonen? #BBlandbouwcongres
Dank voor uw aandacht #BBlandbouwcongres
Afsluiting Nationaal Economisch Landbouwcongres #BBlandbouwcongres
Bedankt voor uw komst De netwerkborrel staat klaar in de foyer. Bezoek ook de stands van onze partners #BBlandbouwcongres
Boerenbusiness bedankt de partners van het Nationaal Economisch Landbouwcongres 2018 #BBlandbouwcongres