Onderwerp: Beekherstel Hunze, Bonnerklap Nummer: Bestuursstukken\1499 Agendapunt: 8 DB: Ja 18-11-2013 BPP: Ja 4-12-2013 Workflow Opsteller: Emiel Galetzka, 0598-693248 Beleid, Projecten en Geoinformatie FAZ: Ja 4-12-2013 Opdrachtgever: Jelmer Kooistra VVSW: Nee Portefeuillehouder: Helmer van der Wal AB: Ja 18-12-2013 Ondersteuning van de afdeling: Technisch Juridisch Financieel Staf Communicatie Externe betrokkenen: overige projectgroep leden: - Stichting Het Drentse Landschap - Provincie Drenthe - Gemeente Aa en Hunze Reden: Het project betreft een samenwerking van de aangegeven projectpartijen waarbij de doelstelling is dat de de belangen van deze betrokken partijen worden integraal gerealiseerd. Iedere partij heeft daarbij zijn eigen rol, van grondeigenaar, beleidsbepaler en financier tot bevoegd gezag. Samenvatting: Het plangebied Bonnerklap ligt in de middenloop van de Hunze direct ten noordwesten van Gieterveen. De projectpartijen hebben samen een inrichtingsplan uitgewerkt. In dit plan zijn doelen en functies voor natuur, beekherstel en recreatie gecombineerd. Het waterschap realiseert met dit plan een deel van de doelstellingen die vanuit KRW en WB21 voor het watersysteem Hunze zijn vastgelegd in ons beheerplan. Bonnerklap is één van de deelprojecten uit het KRW-synergieproject 'de Hunze natuurlijk!'. Daarnaast is het onlangs ook gehonoreerd in het kader van het Icoonproject Hunzedal (natuur). Bij de KRW besluitvorming is het project in de begroting opgenomen onder de naam "Realiseren overstromingsvlakte Hunze". In het voorgestelde project Bonnerklap wordt de inrichting van de Hunze ook in de trajecten Annermoeras en Elzemaat beter afgestemd op de vereisten voor de functie van deze trajecten. Duurzaamheidsparagraaf: Ja AB Voorstel: - Instemmen met het plan Bonnerklap en de verbeteringen in de Hunzetrajecten Annermoeras en Elzemaat; - Een krediet van 1.295.000,- beschikbaar stellen voor beekherstel (inclusief herstel kaden) in het 1
gebied Bonnerklap; - Het krediet Masterplan Kaden te verlagen met 103.000,-. Bijlagen: Ja Plantekening Bonnerklap; Plantekening aanpassing Elzemaat en Annermoeras Ter inzage (bestuursnet): Ja Onderwerp(en): Eindrapport Inrichtingsplan Bonnerklap. Besluit/opmerkingen bestuur: Paraaf secretaris-directeur: 2
Inleiding Bonnerklap is een van de projecten uit De Hunze natuurlijk! waarmee via het KRWsynergieprogramma de KRW-doelstellingen kunnen worden bereikt. Daarnaast is het onlangs ook gehonoreerd in het kader van het Icoonproject Hunzedal (natuur). Met dit voorstel informeren we u over het plan Bonnerklap. Samen met de projectpartners Stichting Het Drentse Landschap en de Provincie Drenthe willen we dit plan uitvoeren. Het gebied Bonnerklap, aan westzijde van de kern Gieterveen, is onderdeel van de middenloop van de laaglandbeek de Hunze. Het gebied is aangewezen als Ecologische Hoofdstructuur (EHS) - inmiddels Nationaal Natuurnetwerk. De Hunze zelf is in het verleden gekanaliseerd. In de huidige situatie is het gebied als landbouwgebied in gebruik. De waterhuishouding is hierop afgestemd en in het gebied Bonnerklap is dan ook nauwelijks sprake van een karakteristiek beeksysteem. De potenties voor herstel zijn hier echter groot. Waterschap Hunze en Aa s, provincie Drenthe, Stichting Het Drentse Landschap en gemeente Aa en Hunze hebben de opgave om het gebied Bonnerklap her in te richten als een natuurlijke langzaam stromende middenloop van een beek en natuurgebied. Met de herinrichtingmaatregelen is de landschappelijke, ecologische en hydrologische samenhang tussen de bestaande beekgedeelten hersteld. Tevens is invulling gegeven aan Waterbeheer 21e eeuw- (WB21) en Europesche KaderRichtlijnWater (KRW) doelen. Ook is een substantieel deel van de Ecologische Hoofd Structuur (EHS ) Hunze ingevuld. Voorgeschiedenis/eerdere besluitvorming/beheerplan Voorgeschiedenis In het Hunzeproject wordt al meer dan tien jaar gewerkt aan natuurontwikkeling en sociaaleconomische ontwikkeling en verbetering van deze regio. Hierin werken provincie, gemeenten, waterschap, landbouw, recreatie, natuurorganisaties en bevolking samen. Via de kavelruiladviescommissie, één van de projecten van het Hunzeproject, zijn de gronden voor het plan Bonnerklap verworven door middel van ruiling en aankoop. Eerdere besluitvorming (beleid) omtrent het KRW-synergieproject 'de Hunze Natuurlijk! beekherstel Bonnerklap - Beheersplan Waterschap Hunze en Aa s 2003-2007 en districtsperspectief Zuidwest (besluit); - De projectpartners willen de drie deelprojecten uit het KRW-synergieproject 'de Hunze natuurlijk! realiseren. De projecten zijn Mandelanden, Oude Weer en Bonnerklap. Plan Mandelanden (ten zuiden van Borger) is inmiddels uitgevoerd. Voor plan Oude Weer heeft het algemeen bestuur op 21-11-2012 een krediet beschikbaar gesteld, al de benodigde RO-procedures voor dat plan zijn nu doorlopen en de uitvoering start eind van 2013. Beheerplan 2010-2015 In het huidige beheerplan zijn voor het watersysteem Hunze doelen en subdoelen vastgesteld. Het gaat in relatie tot dit plan Bonnerklap voornamelijk om: - 7.5.a. Kleinschalige waterberging (0,55 miljoen m 3 gereed in 2015) - 8.10.a uitvoering van de afgesproken KRW maatregelen (beekherstel en overstromingsvlakten) - 8.12.a Oplossen van vismigratieknelpunten (Hunze:10 knelpunten gereed in 2015) - 8.13.a herstel natuurlijke inrichting van beken, waaronder de Hunze (15 km gereed in 2015) 3
De Hunze als watersysteem, met daarin de bovenlopen het Achterste diep, het Voorste diep en De Beek, is aangewezen als KRW-waterlichaam. Door herstel en inrichting van het watersysteem zullen de vastgestelde maatregelen vanuit de KRW en WB21 worden uitgevoerd. Huidige situatie/analyse van het probleem In de Hunzevisie (1995) ligt de basis voor de natuurontwikkeling in het stroomgebied van de Hunze. De kern hiervan vormt het grootschalig plan om van de gekanaliseerde Hunze weer een vrij meanderende beek te maken, met broekbossen en riet- en zeggenmoerassen. De provincie Drenthe heeft de afgelopen jaren in hun beleid ook invulling gegeven aan deze visie. In eerdere beheerplannen van Waterschap Hunze en Aa s zijn al WB21- en waterkwaliteitsdoelen voor het Hunzegebied opgenomen die in de huidige beheerplanperiode in KRW en WB21 voor de Hunze zijn geconcretiseerd. Direct stroomafwaarts van het reeds ingerichte gebied Torenveen ligt het plangebied Bonnerklap. De Hunze ligt hier tussen lage kaden en is al in de 60er jaren gekanaliseerd. De waterbeheersing werd afgestemd op het landbouwkundig grondgebruik. De huidige inrichting en ligging voldoet daarmee niet aan de in de KRW en WB21 vastgelegde doelen voor de Hunze. Ook voldoet het huidige landgebruik niet aan de voor dit gebied vastgelegde natuurdoelen. Inmiddels is de benodigde grond door Het Drentse Landschap in eigendom verworven. Daarmee is het mogelijk geworden om de inrichting van het gebied aan de gestelde doelen vanuit water, natuur en landschap te laten voldoen. Beschrijving en onderbouwing/oplossing /plan en eventuele alternatieven Het plan bestaat uit twee delen, namelijk het plan voor beekherstel Bonnerklap en aanpassing van de meanders Elzemaat en Annermoeras. Toegespitst op het deelgebied Bonnerklap zijn randvoorwaarden beschreven waarbinnen de ontwikkeling kan plaats vinden. Aanknopingspunten uit het gebiedenbeleid en de fysieke situatie van met name bodem, water, historie, landschap en natuur zijn onderzocht en in het inrichtingsplan gebruikt. Er is rekening gehouden met praktische zaken zoals kabels en leidingen, maar ook met het gewenste toekomstige beheer. De belangrijkste randvoorwaarden bij het inrichten van het plangebied en de aanpassingen aan de waterhuishouding zijn dat binnen het plangebied een voor de natuur zo gunstig mogelijke situatie ontstaat en dat de waterhuishoudkundige situatie voor de (landbouw)gebieden buiten het plangebied niet mag verslechteren. Resultaat hiervan is dat voor het plangebied een inrichtingsplan is opgesteld waarin de aspecten landschap, natuur, water, archeologie, aardkunde en cultuurhistorie en recreatie zijn uitgewerkt. Met name zijn ook voor de effecten op de waterbeheersing van de omliggende functies zoals landbouw en bebouwing, passende maatregelen opgenomen. (zie bijlage 1 voor de plantekening) De belangrijkste wateraspecten staan hierna vermeld. Wateroverlast: in het plangebied zal meer water worden vastgehouden in de beken zelf, de restanten van de oude Hunze en in diverse laagten en greppels. Hierdoor wordt in perioden met veel neerslag wateroverlast stroomafwaarts beperkt. Om wateroverlast in de omgeving te voorkomen worden rondom het plangebied kaden aangelegd. De hoogste en laagste waterstanden in de beek passen in het natuurlijke verhang van het beeksysteem van de Hunze en zijn bepaald aan de hand van 4
hydraulische berekeningen. De gebiedsgrens wordt gevormd door lage kaden. De kadehoogte garandeert een veilige situatie tijdens extreme weersomstandigheden met veel neerslag. Waterafvoer: plaatselijk wordt de bestaande sloot op de grens van het gebied verbreed en waar nodig uitgebreid met nieuwe slootgedeelten, zodanig dat de waterafvoer vanuit het landbouwgebied en bewoond gebied gegarandeerd kan worden. Waterkwaliteit: de inrichting met natuurvriendelijke, begroeide oevers leidt tot verbetering van de kwaliteit van het water in de Hunze. Aan de zuidwestzijde van het plangebied mondt een sloot vanuit het agrarische gebied uit op de Hunze. Op deze sloot zit ook de afwatering van de RWZI Gieten. Binnen de plangrens heeft deze sloot een slingerend verloop gekregen en moerasvegetaties langs de randen, waardoor (na)zuivering optreedt. Beheer en onderhoud: Beheervriendelijke inrichting door met de afdamming van de huidige gekanaliseerde Hunze en de positie van meanders en sloten voldoende ruimte vrij te houden voor onderhoud en verplaatsing van vee. Beheer van het water en de oevers van de Hunze zal vanaf het water gebeuren. Het beheer van De Beek zal vanaf de oever plaats vinden. De oevers langs De Beek worden zo gedimensioneerd dat beheer mogelijk is. Ook zal eenzijdig de draagkracht van de grond verbeterd worden als dat nodig is. Voor De Beek is gekozen voor een hydraulisch profiel dat landschapsecologisch gezien past bij een bovenloop, en tegelijkertijd ook geschikt is voor praktisch water- en vegetatiebeheer. Aanpassing Elzemaat en Annermoeras. De beektrajecten Elzemaat en Annermoeras liggen benedenstrooms van het plan Bonnerklap. Deze beide behoren bij de eerste trajecten in de Hunze waar 12 jaar geleden hermeandering is uitgevoerd. Toen is ervoor gekozen parallel aan de smal aangelegde meanders de gekanaliseerde loop als nevengeul te laten bestaan, dit mede om ervaring op te doen met de effecten van hermeandering. Uit de hydraulische berekeningen van Bonnerklap blijkt dat de trajecten Annermoeras en Elzemaat in de huidige vorm niet goed functioneren, de peildynamiek in Bonnerklap te veel beperken en aanpassing behoeven. De uitkomsten van dit onderzoek sluiten aan bij de praktijksituatie waarbij de gewenste en vereiste stroming door de meanders niet optreedt vanwege het versneld dichtslibben en dichtgroeien. De waterafvoer gaat dan volledig door de gekanaliseerde nevengeul en in de meanders ontstaat stilstaand water. Hierdoor kunnen ook de ecologische doelen in deze beide trajecten niet worden bereikt en het leidt tot hoge onderhoudskosten. De les die uit de eerste aangelegde trajecten is geleerd, is dat een systeem met meanders en een parallelle gekanaliseerde waterafvoer niet goed werkt. Uit het onderzoek in het kader van Bonnerklap stellen we de volgende oplossing voor: De ecologische doelen en de waterhuishoudkundige randvoorwaarden kunnen gehaald worden als er één hoofdstroom is. In deze hoofdstroom zal dan de gewenste waterdynamiek kunnen optreden. Ook het onderhoud zal dan eenvoudiger uitgevoerd kunnen worden. De huidige meanders worden verbreed, zoveel mogelijk aan één zijde waarbij de bestaande ecologisch waardevolle plekken ontzien worden. In bijlage 2 is dit verder schetsmatig uitgewerkt. Risico s en kansen Alle gronden zijn in eigendom bij Stichting Het Drentse Landschap en waterschap Hunze en Aa s. Naar verwachting kunnen planologische en vergunning technische zaken in 2014 worden afgerond. 5
In het plan zijn voor de eventueel negatieve waterhuishoudkundige effecten in extreme omstandigheden, compenserende maatregelen opgenomen. De maatregelen hebben voor het overige geen negatief effect op omliggende woon-, recreatie- of landbouwfunctie. De effecten op de omgeving worden gemeten en geëvalueerd. Nadelen vanuit het plan zijn er derhalve feitelijk niet. Voordeel is dat waterretentie kan worden gerealiseerd waarmee de kans op wateroverlast in benedenstroomse gebieden wordt verminderd. Tevens kunnen hiermee de beoogde natuurdoelen worden gehaald. Daarnaast draagt het project bij aan de verbetering van de vrije migratie van vissen in het Hunzegebied. Als de bestaande meanders in de Elzemaat en het Annermoeras niet aangepast worden dan zal dit als effect hebben dat we daar regelmatig en terugkerend met een verzwaarde onderhoudsinspanning te maken hebben. Tevens verwachten we blijvende negatieve reacties aan het adres van het waterschap op de onderhoudstoestand, ondermeer vanuit de natuur- en recreatiesector. Extern betrokkenen/extern overleg Het plan is uitvoering van provinciaal beleid met Het Drentse Landschap als grondeigenaar en toekomstig beheerder van het gebied. De provincie Drenthe en de gemeente Aa en Hunze zijn direct betrokken bij het opstellen van het plan en de te volgen procedure. De gemeente is bevoegd gezag voor de ruimtelijke procedure uit. Deze ruimtelijke procedure zal naar verwachting in het voorjaar van 2014 kunnen worden afgerond. Het concept inrichtingsplan voor Bonnerklap is tijdens de bewonersbijeenkomst op 9 april 2013 in Gieterveen toegelicht. Er werd overwegend enthousiast op gereageerd maar ook enkele zorgen geuit. Voor dit laatste hebben we in overleg met de landbouwers in het plan passende oplossingen opgenomen. Financiën Uitvoeringskosten De totale kosten voor de uitvoering van het plan Bonnerklap zijn begroot op bijna 2,5 miljoen en de aanpassing van de meanders Elzemaat en Annermoeras op 0,5 miljoen. Totaal afgerond 3 miljoen. Financiering De financiering maakt deel uit van het KRW-synergieprogramma De Hunze Natuurlijk!. Voor de uitvoeringskosten van plan Bonnerklap is in de meerjarenbegroting van het waterschap rekening gehouden met een krediet van 1.275.000,-. Oorspronkelijk is in het kader van EU-POP en het KRW-synergieprogramma De Hunze Natuurlijk! een beschikking van 2.045.000,- voor plan Bonnerklap afgegeven (dit is exclusief het plan Elzemaat en Annermoeras). Deze beschikking is aangevraagd om met name nog gebruik te kunnen maken van EU-POP middelen. Inmiddels heeft het Rijk voor het Hunzedal aan de provincie Drenthe een bijdrage in het kader van de Icoonprojecten toegezegd. Naast project Bonnerklap maken ook project Tusschenwater en project de 6
Branden deel uit van dit programma. Het Icoonproject Hunzedal heeft een totale omvang van circa 12 miljoen. Door deze nieuwe situatie is een nieuwe financieringsopzet gemaakt waardoor we in de verschillende programmaonderdelen de toegezegde subsidies optimaal inzetten. Voor plan Bonnerklap, inclusief plan Elzemaat en Annermoeras, betekent dit dat daardoor de totale waterschapsbijdrage, kan worden gehandhaafd op een bedrag van 1.275.000,-. De dekking voor het plan Bonnerklap inclusief Annermoeras en Elzemaat ziet er daardoor als volgt uit: Dekking EU-POP 500.000 Provincie Drenthe Synergiegelden 270.000 Waterschap Hunze en Aa's 1.275.000 Rijk (Icoonproject) 943.700 Totaal 2.988.700 Mogelijke EU/POP bijdrage Voor het plan Bonnerklap is ook een EU/POP bijdrage aangevraagd. Hiervoor is door de provincie Drenthe een beschikking afgegeven met de restrictie dat er nu geen zekerheid over het uitbetalen van deze subsidie kan worden gegeven. Deze zekerheid komt er pas op het moment dat de declaraties bij het betaalorgaan worden ingediend. Als de EU/POP bijdrage niet wordt uitbetaald dan komt dat ten laste van het Icoongeld. De maximale hoogte van de POP-bijdrage voor uitvoering van het project Bonnerklap bedraagt 500.000,-. Krediet Voor de begeleiding van het project moet het waterschap kosten maken. De kosten hiervan worden geraamd op 20.000,-. Totaal bedraagt het benodigde krediet daarmee voor het waterschap 1.295.000,-. Dekking van het benodigde krediet: - In het kader van Masterplan Kaden (MJI-nr. 500) is een bedrag van 103.000,- gereserveerd binnen het reeds vrijgegeven krediet voor de kaden die in het traject Bonnerklap moeten worden verbeterd. - In de MJI 2013-2016 is onder projectnummer E1-413 een investeringsraming opgenomen vanaf 2013 voor het realiseren van overstromingsvlakte in de Hunze. Binnen deze begrotingspost is een bedrag nodig van 1.192.000,-. Omdat het project Bonnerklap als een afzonderlijk project wordt beschouwd, inclusief de gewenste aanpassingen aan de kaden volgens het Masterplan, wordt het krediet van het Masterplan Kaden met 103.000,- verlaagd. De kapitaallasten bedragen in het eerste volle jaar (2015) 92.000,-. De kapitaallast daalt daarna door de gehanteerde lineaire afschrijvingsmethode. Met deze kapitaallast is in de meerjarenraming 2014-2017 rekening gehouden. 7
Wettelijke kader/juridische procedure/inspraak Bij de gemeente Aa en Hunze loopt momenteel de procedure voor het bestemmingsplan en de omgevingsvergunning. Voor de wateraspecten wordt een watervergunning bij het waterschap aangevraagd. Communicatie Omdat het waterschap in de voorbereiding trekker is hebben de projectpartners afgesproken dat de communicatieaspecten door ons worden georganiseerd. Zo is er al een informatiebijeenkomst voor betrokkenen en belangstellenden georganiseerd. Voordat de werkzaamheden starten zal via de pers bekendheid aan het project worden gegeven. Na aanbesteding van het bestek zal het plan nogmaals in de omgeving worden gepresenteerd, dit heeft ook als doel de belanghebbenden en belangstellenden te laten weten bij wie informatie over de uitvoering kan worden verkregen. Uitvoering/tijdspad De start van het project is voorzien in het voorjaar van 2014. Naar verwachting vindt de afronding plaats in december 2014. Evaluatie De inrichtingsmaatregelen worden aan het eind van het project geëvalueerd. Ook zullen metingen van waterstanden en aan de vispassages plaatsvinden om na te gaan of de maatregelen het beoogde effect hebben. Voorstel - Instemmen met het plan Bonnerklap en de verbeteringen in de Hunzetrajecten Annermoeras en Elzemaat; - Een krediet van 1.295.000,- beschikbaar stellen voor beekherstel (inclusief herstel kaden) in het gebied Bonnerklap; - Het krediet Masterplan Kaden te verlagen met 103.000,-. namens het dagelijks bestuur, Harm Küpers secretaris-directeur Alfred van Hall dijkgraaf 8