FAZ: Ja Opdrachtgever: Jelmer Kooistra

Transcriptie

1 Onderwerp: De Hunze Natuurlijk! beekherstel Oude Weer Nummer: Bestuursstukken\1193 Agendapunt: 9 DB: Ja BPP: Ja Workflow Opsteller: Emiel Galetzka, Beleid, Projecten en Geoinformatie FAZ: Ja Opdrachtgever: Jelmer Kooistra VVSW: Nee Portefeuillehouder: Helmer van der Wal AB: Ja Ondersteuning van de afdeling: Technisch; - Henk Van Norel, Henk Boelens, Klaas Mulder, Uko Vegter, Peter Paul Schollema Juridisch Financieel; - Eenje van Wijngaarden Staf Communicatie Externe betrokkenen: Stichting Het Drentse Landschap Provincie Drenthe Gemeente Aa en Hunze Reden: Stichting Het Drentse Landschap is trekker, provincie en gemeente zijn (mede) beleidsverantwoordelijk en projectdeelnemer Samenvatting: Het plangebied Oude Weer ligt in de middenloop van de Hunze direct ten westen van Gasselternijveen. De projectpartijen hebben samen een inrichtingsplan uitgewerkt. In dit plan zijn doelen en functies voor natuur, beekherstel en recreatie gecombineerd. Het waterschap realiseert met dit plan een deel van de doelstellingen die vanuit KRW en WB21 voor het watersysteem Hunze zijn vastgelegd in ons beheerplan. - KRW: hierbij gaat het om de realisatie van een gezond beeksysteem door hermeandering (1 km), aanleg van overstromingsvlakten en vrije vismigratie door het opheffen van vismigratieknelpunten. Daarnaast draagt dit plan bij aan een verbetering van de waterkwaliteit en ecologie van de Hunze. - WB21: De inrichting van het beekdal in combinatie met natuurherstel geeft ook de mogelijkheid meer water vast te houden in natte perioden. Daarmee vullen we een deel van de opgave voor kleinschalige waterberging ( m 3 ) voor de Hunze in. Oude Weer is één van de drie deelprojecten uit het KRW-synergieproject 'de Hunze natuurlijk!. De andere twee projecten zijn Mandelanden en Bonnerklap. Bij de KRW besluitvorming zijn deze drie projecten in de begroting opgenomen onder de naam Realiseren overstromingsvlakte Hunze. Voor de uitvoering van Mandelanden en Oude Weer is voor het waterschap in de meerjarenraming voor beide plannen een financiële bijdrage geraamd van ,-. In dit voorstel is de bijdrage van het waterschap beperkt tot maximaal ,- en bij uitbetaling van de aangevraagde EU/POP subsidie bedraagt de bijdrage van het waterschap slechts ,-- voor beide plannen. 1

2 Duurzaamheidsparagraaf: Ja AB Voorstel: - Het krediet van ,- dat voor project Mandelanden beschikbaar is gesteld, gebruiken voor de uitvoering van het project beekherstel in het gebied Oude Weer; - Een krediet van ,- beschikbaar stellen voor beekherstel in het gebied Oude Weer ten laste van de geraamde investeringskosten voor Realiseren overstromingsvlakte Hunze MJI-nummer E1-413; - Het totaal beschikbaar krediet voor beide projecten bedraagt dan ,- (Mandelanden 5.000,- en Oude Weer ,-). Bijlagen: Ja Bijlage 1, Inrichtingsplan Oude Weer Ter inzage (bestuursnet): Ja Onderwerp(en): Toelichting bij Inrichtingsplan Oude Weer Besluit/opmerkingen bestuur: Paraaf secretaris-directeur: 2

3 Inleiding De Hunze natuurlijk! is een van de hoofdprojecten waarmee via het KRW-synergieprogramma de KRW-doelstellingen kunnen worden bereikt. Met dit voorstel informeren we u over het plan Oude Weer. Om het plan samen met de projectpartners Stichting Het Drentse Landschap en de Provincie Drenthe uit te voeren vragen we u ook om het krediet voor de realisatie van het plan vanuit het Uitvoeringsprogramma Hunze - Realiseren overstromingsvlakte -, volgens voorstel vrij te geven. Het plangebied Oude Weer ligt direct ten westen van Gasselternijveen in het stroomgebied van de Hunze. Voorgeschiedenis/eerdere besluitvorming/beheerplan Voorgeschiedenis In het Hunzeproject wordt al meer dan tien jaar gewerkt wordt aan natuurontwikkeling en sociaaleconomische ontwikkeling en verbetering van deze regio. Hierin werken provincie, gemeenten, waterschap, landbouw, recreatie, natuurorganisaties en bevolking samen. Via de kavelruiladviescommissie, één van de projecten van het Hunzeproject, zijn de gronden voor het plan Oude Weer verworven door middel van ruiling en aankoop. Eerdere besluitvorming (beleid) omtrent het KRW-synergieproject 'de Hunze Natuurlijk! beekherstel van de Oude Weer - Beheersplan Waterschap Hunze en Aa s en districtsperspectief Zuidwest (besluit); - De projectpartners willen de drie deelprojecten uit het KRW-synergieproject 'de Hunze natuurlijk! realiseren. De projecten zijn Mandelanden, Oude Weer en Bonnerklap. Voor plan Mandelanden (ten zuiden van Borger) heeft het algemeen bestuur op een krediet beschikbaar gesteld van ,-, dit plan is inmiddels in uitvoering. Beheerplan In het huidige beheerplan zijn voor het watersysteem Hunze doelen en subdoelen vastgesteld. Het gaat in relatie tot dit plan Oude Weer voornamelijk om: a. Kleinschalige waterberging (0,55 miljoen m 3 gereed in 2015) a uitvoering van de afgesproken KRW maatregelen (beekherstel en overstromingsvlakten) a Oplossen van vismigratieknelpunten (Hunze:10 knelpunten gereed in 2015) a herstel natuurlijke inrichting van beken, waaronder de Hunze (15 km gereed in 2015) De Hunze als watersysteem, met daarin de bovenlopen het Achterste diep en het Voorste diep, is aangewezen als KRW Waterlichaam. Door herstel en inrichting van het watersysteem zullen de vastgestelde maatregelen vanuit de KRW en WB21 worden uitgevoerd. Huidige situatie/analyse van het probleem De Hunzevisie (1995) vormt de basis voor de natuurontwikkeling in het stroomgebied van de Hunze. De kern hiervan vormt het grootschalig plan om van de gekanaliseerde Hunze weer een vrij meanderende beek te maken, met broekbossen en riet- en zeggenmoerassen. 3

4 Voor het gebied Oude Weer, 38 hectare groot, wordt gestreefd naar het terugbrengen van een meanderende beek. Herstel van beekvormende processen en het bereiken van vrije vismigratie in combinatie met waterretentie zijn belangrijke uitgangspunten. De beek gaat weer stromen en kronkelen en er worden vispassages aangelegd. De ecologische toestand wordt hiermee verbeterd. Omdat het gebied tussen de bebouwing van Gasselternijveen en het recreatiegebied Hunzepark in ligt is het ook de bedoeling delen van het gebied voor extensief recreatief medegebruik geschikt te maken. Denk hierbij aan een het maken van een dorpsrondje en kanoën. Het plangebied is een voormalig landbouwgebied dat voor de realisatie van de EHS is verworven, maar dat nog niet aan het streefbeeld voor de Hunze voldoet. De waterlopen in het gebied zijn volledig genormaliseerd met daarin een gemaal en een stuw die een barrière vormen voor vrije vismigratie. Om het gebied geschikt te maken voor de nieuwe functies is een inrichtingsplan gemaakt waarbij de belangrijkste eisen en randvoorwaarden zijn: - doelstellingen zoals in de Hunzevisie beschreven hanteren; - de nieuwe inrichting mag geen negatieve effecten hebben op de andere functies in de omgeving. Als dit onvermijdbaar is dan moeten compenserende maatregelen worden uitgewerkt; - de beek met eventuele kunstwerken moet voor vissen makkelijk passeerbaar zijn; - zo weinig mogelijk kunstwerken toepassen; - verbetering van de oppervlaktewaterkwaliteit; - bescherming van archeologische waarden; - ruimte bieden aan recreatief medegebruik en het minimaliseren van de negatieve visuele uitstraling van het Hunzepark (zichtbaarheid caravans verminderen). Beschrijving van het plan Op basis van de uitgangspunten is een inrichtingsplan opgesteld. De thema s oppervlaktewaterhuishouding, geohydrologie, waterkwaliteit, bodem, archeologie, ecologie, landschap, cultuurhistorie en recreatief gebruik zijn daarbij nader uitgewerkt. In bijlage 1 is het inrichtingsplan Oude Weer opgenomen. De belangrijke elementen uit het integrale plan zijn de aanleg van een natuurgebied inclusief een meanderende beekloop (in de huidige situatie rechte watergangen) en waterretentie in de lage delen van de beekdalgronden. Natuur De laag gelegen beekdalgedeelten zijn beoogd dotterbloemgrasland /nat schraalland. De hoger gelegen delen zullen bestaan uit bloemrijke graslanden. Op langere termijn kan het halfnatuurlijk grasland zich ontwikkelen tot een nat soortenrijk (schraal)grasland. In de nieuwe situatie zal de meanderende stroomgeul en aanpassing van het profiel naar een ondiepere, langere beek zonder stuwen leiden tot meer dynamiek in stroomsnelheden, waterdieptes en waterstandregime. Extensivering van het onderhoud draagt bij aan een grotere differentiatie van flora en fauna. Het eiland zal op den duur dichtgroeien met bos en struweel. Belangrijkste maatregelen voor waterkwantiteit en waterkwaliteit Voor dit ontwerp zijn de benodigde hydrologische maatregelen bepaald om een hydrologische goed functionerend systeem te krijgen en negatieve effecten te voorkomen. 4

5 De Hunze in het gebied Oude Weer ligt in een relatief smal, vlak deel van het beekdal. Gelet op de huidige hydrologische situatie in het stroomgebied van de Hunze zullen processen zoals erosie en sedimentatie maar zeer beperkt voorkomen. Erosie ontstaat alleen bij hoge stroomsnelheden. In het plangebied zijn hoge stroomsnelheden ook niet mogelijk, omdat deze nu nog de afwatering van het bovenstrooms gelegen landbouwgebied negatief beïnvloedt. De bestaande loop van de Hunze blijft in het plan Oude Weer deels gehandhaafd als overloop. Aan de oostzijde hiervan wordt een natuurlijk ogende parallelle stroomgeul gegraven. Zo ontstaat een langgerekt eiland tussen de huidige en nieuwe loop. Tevens worden er twee slenken gegraven, die af en toe water voeren. Tijdens neerslagrijke perioden en een hogere afvoer zal plaatselijk inundatie ontstaan. De oostelijke zone, aansluitend aan de bebouwing van Gasselternijveen zal hoger komen te liggen en krijgt een meer open karakter: een grazige vlakte met een wandelroute. De afwatering van het gebied wordt geëxtensiveerd om de natuurlijke ontwikkeling van het gebied te stimuleren. Het gebied zal in het watersysteem van de Hunze een rol vervullen als retentiegebied en afvoervertraging. Oude Weer wordt gekenmerkt als middenloop van het beekdalsysteem. De afwatering van het stedelijk gebied dient te worden gewaarborgd. Hiervoor wordt het bestaande gemaal verplaatst naar de Cholerasloot. Dit gemaal wordt zodanig ingericht dat geen directe wijzigingen optreden in de zomer en winterpeilen ter plaatse. Het gemaal loost op de nieuwe stroomgeul. Het bemalingsgebied wordt vergroot met de landbouwgronden tussen de Noorderstraat en Achterweg die in de huidige situatie direct op de Hunze afstromen. Door dit gebied, groot circa 130 hectare, ook op de bemaling aan te sluiten kan het peilbeheer onafhankelijk van de dynamiek in de Hunze op de landbouw worden afgestemd. Dat heeft als voordeel dat de peilen beter op de landbouw kunnen worden afgestemd en dat in de nabije toekomst verwachte peilaanpassingen aan de maaivelddaling mogelijk worden. Daarnaast kunnen de waterstanden in de Hunze een meer natuurlijke dynamiek volgen. Het kanoën (vanuit het Hunzepark) vormt de basis voor activiteiten op en rond het water. Het seizoen loopt van ca. 1 april tot 1 oktober. Een open verbinding met de Hunze is essentieel. Het Hunzepark heeft belang bij een (hoog) zomerpeil. In de toekomst zal het winterpeil hoger zijn dan nu het geval is. Fluctuatie vindt wel meer plaats met vooral uitschieters naar boven. Om schade aan het park door hoog water te voorkomen zal in de huidige open waterverbindingen met de Hunze een voorziening worden gemaakt. Bij (dreigend) hoog water zal er contact zijn tussen het Hunzepark en het waterschap, waarop het Hunzepark de keringen kan sluiten. Daardoor wordt voorkomen dat het waterpeil en de grondwaterstanden in het park te veel oplopen. Door deze maatregelen wordt het water afkomstig uit het landbouwgebied gezuiverd in een overstromingsvlakte / moeras en schoner afgevoerd via de Hunze. Vernatting kan in voorheen agrarische gebieden leiden tot het vrij komen van voedingsstoffen, zoals fosfaat en stikstof. In een deel van het gebied wordt de voedselrijke bovenlaag verwijderd om interne eutrofiering en nalevering te voorkomen en de belasting op de Hunze te verminderen. Door een op verschraling gericht beheer van het natuurgebied wordt deze belasting in de toekomst steeds lager. Risico s en kansen Alle gronden zijn in eigendom bij Stichting Het Drentse Landschap en waterschap Hunze en Aa s. 5

6 Naar verwachting kunnen planologische en vergunningtechnische zaken nog in 2012 worden afgerond. In het plan zijn voor de eventueel negatieve effecten in extreme omstandigheden compenserende maatregelen in het plan opgenomen. De maatregelen hebben voor het overige geen negatief effect op omliggende woon-, recreatie- of landbouwfunctie. De effecten op de omgeving worden gemeten en geëvalueerd. Nadelen vanuit het plan zijn er derhalve feitelijk niet. Voordeel is dat waterretentie kan worden gerealiseerd waarmee de kans op wateroverlast in benedenstroomse gebieden wordt verminderd. Tevens kunnen hiermee de beoogde natuurdoelen worden gehaald. Daarnaast draagt het project bij aan de verbetering van de vrije migratie van vissen in het Hunzegebied. Extern betrokkenen/extern overleg Het plan is uitvoering van provinciaal beleid, met Het Drentse Landschap als trekker. De provincie Drenthe en de gemeente Aa en Hunze zijn direct betrokken bij het opstellen van het plan en de te volgen procedure. Daarnaast zijn de gebiedsgroep Hunze en deelgebiedscommissie voor dat gebied, zij het meer op afstand, betrokken bij de planuitwerking. De gemeente voert voor het plangebied momenteel een ruimtelijke procedure uit. Deze ruimtelijke procedure zal naar verwachting dit jaar worden afgerond. Het concept inrichtingsplan voor Oude Weer is tijdens bewonersbijeenkomsten in Gasselternijveen toegelicht. Er werd overwegend enthousiast op gereageerd. Naar aanleiding van de eerste bijeenkomst zijn er nog aanbevelingen voor verbetering gedaan die waar wenselijk en mogelijk zijn opgenomen in het plan. Duurzaamheidsaspecten Bij dit voorstel/project zijn onderstaande duurzaamheidmaatregelen betrokken. Met x is aangegeven op welke thema s/doelstellingen deze zijn gericht. Uitgangspunt is dat de maatregelen de opgaven positief beïnvloeden; waar dat echter negatief uitpakt, is de aanduiding x aangevuld met (-). Duurzaamheidsaspecten -maatregelen Energie Mobiliteit Duurzaam inkopen/bouwen Chemicaliën en afval Minder/ vermijden Zelf opwekken Duurzame energie Minder / vermijden brandstofverbruik Duurzaam materiaal Vermijden milieubelastend materiaal Minder/ vermijden toe te passen kunstwerken x Duurzaamheidsaspecten -maatregelen Opvangen van extraneerslag extrawatervraag zeespiegelstijging Watersystemen Minder CO 2- uitstoot Niet af-wentelen (anderen)/ (tijd)/(ruimte) Bevorderen van natuurlijke processen Beekherstelproject als geheel x x x x x 6

7 Financiën Uitvoeringskosten De totale kosten voor de uitvoering van het plan Oude Weer zijn begroot op rond 1,5 miljoen. Financiering De financiering van plan Oude Weer is in samenhang met die van plan Mandelanden uitgewerkt. Beide plangebieden maken deel uit van het KRW-synergieprogramma De Hunze Natuurlijk!. In de meerjarenbegroting van het waterschap is voor de uitvoeringskosten rekening gehouden met een krediet van ,- voor plan Mandelanden en met ,- voor plan Oude Weer. Totaal is door het waterschap in de meerjarenraming voor beide plannen een financiële bijdrage geraamd van ,-. Ondermeer door een meevallend aanbestedingsresultaat van plan Mandelanden en de medewerking van de Provincie Drenthe en het betaalorgaan van DLG voor een hernieuwde financieringsopzet kunnen we in beide projecten de toegezegde subsidies optimaal inzetten. Voor plan Mandelanden betekent dit dat het aandeel in de uitvoeringskosten van Het Drentse Landschap met ,- wordt verlaagd en dat het waterschapsaandeel wordt verlaagd met ,-. Het waterschapsaandeel voor Mandelanden bedraagt dan nog 5.000,- en bestaat uit de inzet van eigen uren. Door de projectpartners is afgesproken dat, onder voorbehoud van bestuurlijke goedkeuring, deze vrijgevallen gelden van het Waterschap en Het Drentse Landschap worden ingezet binnen hetzelfde synergieprogramma de Hunze natuurlijk! in plan Oude Weer. Daardoor kan de totale waterschapsbijdrage in beide projecten samen, worden beperkt tot een bedrag van, afgerond, ,- (Mandelanden 5.000,- en Oude Weer ,-). De dekking voor het plan Oude Weer ziet er daardoor als volgt uit: Dekking Synergie Rijk Provincie Drenthe Synergiegelden Stichting Het Drentse Landschap Waterschap Hunze en Aa's Totaal Mogelijke EU/POP bijdrage Voor het plan Oude Weer is ook een EU/POP bijdrage aangevraagd. Hiervoor is door de provincie Drenthe een beschikking afgegeven met de restrictie dat er nu geen zekerheid over het uitbetalen van deze subsidie kan worden gegeven. Deze zekerheid komt er pas op het moment dat de declaraties bij het betaalorgaan worden ingediend. Als de EU/POP bijdrage wordt uitbetaald dan betalen het waterschap en Het Drentse Landschap minder in de totale financiering. De maximale hoogte van de POP-bijdrage voor uitvoering van het project Oude Weer bedraagt ,-. De bijdrage van Het Drentse Landschap wordt bij uitbetaling hiervan verlaagd met een bedrag van maximaal ,-. De bijdrage van het waterschap wordt dan verlaagd met maximaal ,- ( ,- minus ,-). In dit laatste geval betaalt het waterschap afgerond ,- ( ,- minus ,-) voor de uitvoering van beide plannen. 7

8 * Bij de berekening van de bijdragen is uitgegaan van het oude BTW-tarief, dit omdat nog niet bekend is of subsidieverstrekkers het hogere tarief verrekenen. Krediet Totaal bedraagt het benodigde krediet voor het waterschap Hiervan is reeds ,- in het kader van project Mandelanden beschikbaar gesteld. Resteert dus het beschikbaar stellen van een krediet van ,- als de EU/POP-subsidie niet kan worden uitbetaald. In de MJI is onder projectnummer E1-413 een investeringsraming opgenomen vanaf 2013 voor het realiseren van overstromingsvlakte in de Hunze. De kapitaallasten bedragen, in het eerste volle jaar, ,- en daalt daarna door de gehanteerde lineaire afschrijvingsmethode. Met deze kapitaallasten is in de begroting 2013 rekening gehouden. Wettelijke kader/juridische procedure/inspraak Het Drentse Landschap heeft als trekker van de voorbereiding van het project Oude Weer de diverse benodigde vergunningprocedures gestart. Voor de wateraspecten vraagt Het Drentse Landschap een watervergunning aan bij het waterschap. Communicatie Omdat Het Drentse Landschap in de voorbereiding trekker is hebben de projectpartners afgesproken dat de communicatieaspecten door hen worden georganiseerd. Zo zijn er al enkele informatiebijeenkomsten voor betrokkenen en belangstellenden georganiseerd. Voordat de werkzaamheden starten zal via de pers bekendheid aan het project worden gegeven. Als het nodig is zal er na aanbesteding van de werkzaamheden nog een informatiebijeenkomst worden georganiseerd. Uitvoering/tijdspad De start van het project is voorzien voor maart Naar verwachting vindt de afronding plaats in december Evaluatie De inrichtingsmaatregelen worden aan het eind van het project geëvalueerd. Ook zullen metingen van waterstanden en aan de vispassages plaatsvinden om na te gaan of de maatregelen het beoogde effect hebben. 8

9 Voorstel - Het krediet van ,- dat voor project Mandelanden beschikbaar is gesteld, gebruiken voor de uitvoering van het project beekherstel in het gebied Oude Weer; - Een krediet van ,- beschikbaar stellen voor beekherstel in het gebied Oude Weer ten laste van de geraamde investeringskosten voor Realiseren overstromingsvlakte Hunze MJI-nummer E1-413; - Het totaal beschikbaar krediet voor beide projecten bedraagt dan ,- (Mandelanden 5.000,- en Oude Weer ,-). namens het dagelijks bestuur, Harm Küpers secretaris-directeur Alfred van Hall dijkgraaf 9

10 Bijlage 1. Inrichtingsplan Oude Weer In navolgende schets is de beoogde situatie van De Hunze in Oude Weer weergegeven. Duidelijk zichtbaar is gewijzigde meandering van de Hunze en de realisatie van een eiland in het plangebied. 10