Het functoneren van broedgebeden van kustbroedvogels n het Deltagebe d 2. Veldonderzoek broedsezoen 1997 F.A. Arts Delta ProjectManagement b.v. Varkensmarkt 9 4101 CK Culemborg Mddelburg, november 1998
INHOU D 1 INLEIDIN G 2. ONDERZOEK BROEDSUCCES 1997 5 7 2.1 methoden 7 2.2 Resultaten onderzoek broedsucces 8 2.2.1 Scheelhoek elanden 8 2.2.2 Sljkplaat 1 1 2.2.3 Krammerse Slkken West elanden 1 3 2.2.4 Schakerloopolder, karrevelden 1 6 2.2.5 Oesterdam, natuurbouw Oosterschelde Rak 1 8 2.2.6 Voorland Nummer Een 21 LITERATUUR 23 BIJLAGEN 3
1 Inledng Dt rapport bevat de voorlopge resultaten van het tweede jaar veldwerk dat n 1997 werd verrcht n het kader van onderzoek naar het functoneren va n broedgebeden van kustbroedvogels. Meer nformate over de achtergrond e n opzet van dt onderzoek s te vnden n Arts (1996). Jaarljks komen nternatonaal belangrjke aantallen Kluten, pleveren, meeuwe n en sterns (verder aangedud als kustbroedvogels) tot broeden n het Deltagebed. Deze soorten zjn kenmerkend voor Noordwest-Europese kustgebeden. Hun natuurljke broedgebeden zjn kale tot schaars begroed e open terrenen nabj het water. Als gevolg van menseljk handelen zjn geschkt e broedplaatsen steeds schaarser geworden. Ondanks het verloren gaan van veel tradtonele broedgebeden, broeden er n het Deltagebed tegenwoordg nog steeds omvangrjke populates va n kustbroedvogels. Van enkele soorten zjn de aantallen groter dan oot tevore n (Zlvermeeuw, Klene Mantelmeeuw en Zwartkopmeeuw), van enkele soorte n zjn de aantallen mn of meer stabel (Grote Stern, Vsdef), maar van ander e soorten vertonen de aantallen een zorgwekkende afname (Dwergstern, Strandplever, Bontbekplever). Aangezen de hudge broedgebeden n d e afgesloten zeearmen op afzenbare termjn hun functe als broedgebed voo r kustbroedvogels geheel zullen verlezen, zullen deze soorten bnnenkort wee r vrjwel geheel zjn aangewezen op broedgebeden n de Voordelta, langs de Oosterschelde en Westerschelde en n Grevelngenmeer en Veerse Meer. Ee n steeds dudeljker knelpunt s dat deze gebeden grote potentes hebben voo r kustbroedvogels (bjvoorbeeld een rum aanbod aan voedsel), maar door he t ontbreken of slecht functoneren van broedgebeden deze rol net optmaa l vervullen. Inrchtngsmaatregelen ljken oplossngen te kunnen beden om d e belangrjke functe als broedgebed voor kustbroedvogels van de zout e ecosystemen van het Deltagebed te herstellen. Om beledsmakers, ontwerper s en utvoerders van natuurontwkkelngsprojecten te kunnen voorzen va n gedegen advezen, s n het kader van het RIKZ project WONS*IN RICH T voorheen IN*GE (Inrchtng Generek) n 1996 gestart met een deelprojec t "Habtats Kustbroedvogels". Dt deelproject zal n 1999 resulteren n ee n bjdrage voor een handledng met aanbevelngen voor het nrchten va n kustgebeden. Belangrjk onderdeel van het deelproject s de evaluate van het functonere n van dverse kunstmatge broedgebeden n de Delta. Dverse gebeden herbergen aanzenljke aantallen broedparen, maar het broedsucces s gerng o f nhl, zodat dt soort gebed n fete te beschouwen s als een "ecologsche val". Naast het verzamelen van nformate over aanleg, geschedens, beheer e n status van gebeden s ook veldonderzoek noodzakeljk. Dt rapport presenteert de resultaten van het veldonderzoek n 1997. Accent lag herbj op het broedsucces n de dverse gebeden en de factoren de dt broedsucce s bepaalden. In enkele geselecteerde terrenen werden gegevens verzameld ove r broedsucces en factoren de van nvloed waren op het broedsucces van kustbroedvogels. Het onderzoek sptste zch toe op : n Voorland Nummer Een (butendjkse natuurbouw Westerschelde) n Schakerloopolder karrevelden (bnnendjkse natuurbouw Oosterschelde ) n Krammerse Slkken West elanden (opgespoten elanden Volkerakmeer) n Oesterdam natuurbouw (opgespoten landtong Zoommeer) 5
n Scheelhoek elanden (opgespoten elanden Harngvlet ) n Sljkplaat (door opsputng vergroot eland Harngvlet ) Dankwoord Een groot aantal mensen s betrokken bj het onderzoek aan kustbroedvogels. In 1997 werd plezerg samengewerkt met Peter Mennger (RIKZ), Pm Wol f (DPM), Cor Berrevoets (DPM), Rob Strucker (DPM) en Machel van Wouw e (RWS Meetdenst Zud-Holland). Kustbroedvogels broeden n het Deltagebe d voornameljk n beschermde gebeden. We zjn de dverse organsates zee r erkenteljk voor de toestemmng om hun terrenen te betreden, met nam e Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Zeeuws Landschap, Provnce Zeelan d en Waterschap Vrje van Slus. Enkele medewerkers van genoemd e organsates en vrjwllgers wllen we specaal bedanken voor hun medewerkng, dt zjn n alfabetsche volgorde : John Bejersbergen, René Bejersbergen, Ro n Brouwer, Mark Hoeksten, Mat Jongenelen, Seb Kuper, Sander Llpaly, René e van Loo, Jean Maebe, Norman van Swelm, Jan-Wllem Vergeer en Alex Weland. 6
2. Onderzoek broedsucces 199 7 2.1 methoden Voor het vaststellen van het aantal broedparen n een gebed werd gebru k gemaakt van de methode zoals beschreven n Mennger et al. (1995). Deze methode gaat ut van tellngen van het aantal nesten bnnen bepaald e datumgrenzen ; dt om dubbeltellngen van hervestgngen te voorkomen. Voor het meten van broedsucces s geen standaardmethode voorhanden d e praktsch toepasbaar s op alle kustbroedvogels. Herna wordt per soort de gebrukte methode beschreven. Kluut: Volgen van "kolones". Wekeljks tellen van het aantal aanwezg e vogels, broedende vogels, paren met jongen (aantal en leeftjd) n d e perode half aprl - augustus. Deze methode s goed brukbaar n overzchteljke gebeden. Bontbekplever en Strandplever : Markeren van nesten (utkomstsucces) e n volgen van paren met jongen (utvlegsucces). Het utkomstsucces s redelj k te meten, het meten van utvlegsucces s arbedsntensef. Het broedsezoen van bede soorten strekt zch over een relatef lange perod e ut en de ouders kunnen grote afstanden afleggen met hun jongen. Kokmeeuw en Zwartkopmeeuw: Op een zorgvuldg gekozen moment, vla k voor het utvlegen, wordt n de kolone het aantal jongen geteld. Voorwaarden zjn dat de vogels redeljk synchroon broeden en dat d e kolone goed te overzen s. Voor een nauwkeurge metng van het broedsucces kan een "enclosure" gebrukt worden. Bnnen een gaze n omhenng worden ongeveer 25 nesten gevolgd tot alle jongen utgevloge n zjn. Vsdef: Op een zorgvuldg gekozen moment, vlak voor het utvlegen, worden n de kolone het aantal jongen geteld. Voorwaarden zjn dat de vogels redeljk synchroon broeden en dat de kolone goed te overzen s. Jonge Vsdeven krupen meestal weg n de vegetate, tellngen van jonge n zjn dan zeer moeljk ut te voeren. Bj Vsdeven zet men vaak nog een tweede (lagere) legpek en daarom wordt het gebruk van een enclosur e aanbevolen. Bnnen een omhenng worden ongeveer 25 nesten gevolgd to t alle jongen utgevlogen zjn. Dwergstern : Markeren van nesten (utkomstsucces). Het meten van broedsucces van de Dwergstern s moeljk, de soort broedt n zee r dynamsche mleus. Een Dwergstern kan n een sezoen dverse broedpogngen ondernemen op locates de soms tentallen klometers va n elkaar lggen. De jongen zjn zeer mobel. Het aantal bjna vlegvlugg e jongen s een maat voor het broedsucces. De aard van het terren bepaald de nauwkeurghed van deze methode. Van Kluut, pleveren, Zwartkopmeeuw en sterns worden ten bate va n populatedynamsch onderzoek zo veel mogeljk jongen van metalen rnge n voorzen. Aantallen gerngde jongen zjn een hulpmddel bj het schatten van he t broedsucces. Factoren van nvloed op het broedsucces Weergegevens zjn afkomstg ut de maandrapporten van het KNMI. Voo r het Deltagebed zjn de waarden van het staton Vlssngen het mees t representatef. Gebrukt zjn : temperatuur (gemddelde dag, mnmum, maxmum), neerslag, neerslagduur en wndsnelhed. 7
Predate en vegetatesuccesse zjn net systematsch gemeten. Inden predate drect of ndrect werd geconstateerd zjn herover aantekennge n gemaakt. Problemen met vegetatesuccesse werden genoteerd als de zc h voordeden. 2.2 Resultaten onderzoek broedsucce s 2.2.1 Scheelhoek elande n In het voorjaar van 1996 werd n het Harngvlet nabj de Scheelhoek een aanta l elanden aangelegd. Vjf van de zeven elanden bleken utermate geschkt al s broedgebed voor kustbroedvogels. De overge twee elanden lggen relatef laag en zjn daarom mnder geschkt ; herop werden regelmatg rustende vogels aangetroffen zoals Lepelaars, steltlopers en meeuwen. De elanden lgge n evenwjdg aan de oever en worden beschermd door een oeververdedgng. D e breedte van de elanden s ongeveer 25 m en de lengte vareert van 30 tot mee r dan 100 m. Op de verschllende elanden zjn maatregelen genomen o m verstuvng en afslag te voorkomen zoals o.a. lage stufschermpjes en het vermengen van beton n de bovenlaag. De naamgevng van de elanden s hervan afgeled. Van oost naar west worden de elanden als volgt aangedud : Stufeland, Betoneland, Klen duneland, Groot duneland en westeljk e elanden. In 1997 s op vjf elandjes onderzoek utgevoerd naar broedsucces van Kluut, pleveren en sterns. Een overzcht van bezoekdagen per eland s te vnden n tabel 2.1. Van de pleveren en Dwergstern werden ndvduele nesten gevolgd n de tjd (tabel 2.2). Resultaten van tellngen van het aantal broedparen en schattngen van het broedsucces zjn te vnden n tabel 2.3. Tabel 2.1. Bezoekdagen Scheelhoek elanden n 1997 (grjs = eland betreden). Tabel 2.2. Aantal gemerkte nesten van pleveren en Dwergstern op de elanden voor d e Scheelhoek n 1997 (BB = Bontbekplever, SP = Strandplever, KP = Klene Plever, DS = Dwergstern). BB SP KP D S Stufeland 2 2 Betoneland 1 2 2 1 2 Klen duneland 2 5 Groot duneland 9 6 29 Westeljke elanden 2 Totaal 1 13 14 46
Tabel 2.3. Aantal broedparen, broedsucces (jong per paar) en aantal gerngde pullen op d e elanden voor de Scheelhoek n 1997. Aanta l broedparen Broed- Succes aantal gerngd e pulle n Kluut 285 < 0.5 8 3 Bontbekplever 1 0 Strandplever 14 1 5 Klene Plever 11 1 4 Kokmeeuw 10 0 Vsdef 225 0.5-1.0 387 Dwergstern 40 < 0.5 26 Besprekng resultaten per soor t Kluut Het broedsucces van de Kluut was redeljk gezen de omstandgheden. Naar schattng zjn enkele tentallen jongen utgevlogen. Deze jongen waren voornameljk afkomstg van de eerste legsels. Het utkomstsucces werd negatef beïnvloed door hoge waterstanden en koud, nat weer. Va het Spu s er ee n constante aanvoer van water n het Harngvlet dat met laag water (n d e Noordzee) va de Harngvletsluzen wordt gespud n de Noordzee. Herdoor ontstaat een kunstmatg getj n het Harngvlet. Echter bj harde westeljke wnden s het soms net mogeljk het water te spuen waardoor het waterpel tot utzonderljke hoogtes kan stjgen. End jun deed deze stuate zch voo r waardoor de laaggelegen legsels verloren gngen. Het lage broedsucces was het gevolg van sterfte onder de jongen. Door het koude maar vooral natte voorjaar sterven zeer veel pullen voortjdg. Vooral n de eerste week zjn jonge Kluten zeer gevoelg voor onderkoelng. Klene Pleve r Met mnmaal 11 paar en 14 gevonden legsels zjn de elanden een aantrekkelj k broedgebed voor de Klene Plever. Ondanks enkele mslukte nesten wsten ze n jun maar vooral ook n jul dverse jongen groot te brengen. Bontbekplever Het ene vastgestelde paar was n me en jun net erg succesvol, mogelj k hebben ze end jul nog succes gehad. Op 7 jul was er een neuw nest (4 e) e n op 22 jul alarmerende oudervogels. Strandpleve r Het utkomstsucces was goed, nagenoeg alle gemarkeerde legsels zj n succesvol utgekomen. Het utvlegsucces s laag, n jun en jul werden maa r weng bjna vlegvlugge jongen waargenomen. In de perode dat er veel jonge n utkwamen was het koud en nat weer. Waarschjnljk hebben relatef wen g jonge Strandpleveren de vlegvlugge leeftjd berekt. Vsdef Begn jun hadden ca. 225 paar Vsdeven zch gevestgd op de elanden. Deze legsels werden zonder problemen utgebroed, op 19 jun werden ca. 200 jonge n van een rng voorzen. Hoeveel van deze jongen de vlegvlugge leeftjd hebbe n berekt s net bekend. Bj het eerstvolgende bezoek op 7 jul vlogen jongen rond. Het natte en koude weer end jun heeft zeker slachtoffers geëst op 7 jul werden enkele tentallen dode pullen aangetroffen. De 368 neuwe nesten d e werden geteld op 7 jul zjn laat vergeleken met een "normaal" broedsezoen. Bljkbaar heeft een groot aantal Vsdeven zch nog zeer laat gevestg d (gemddeld 2,2 e per nest). Gezen het aantal nesten s het dudeljk dat e r vogels van elders bjgekomen zjn. Het percentage herlegsels was net te 9
achterhalen omdat geen volwassen Vsdeven werden gevangen. Veel van deze late legsels werden succesvol utgebroed. Dwergster n Verdeeld over dre elandjes (Betoneland, Klen- en Groot -duneland) kwame n 40 paar Dwergsterns tot broeden. Aanvankeljk leken ze zeer succesvol, op 1 0 en 19 jun werden dverse net utgekomen jongen n de nesten aangetroffen. Het s zeer aannemeljk dat geen van allen utgevlogen zjn omdat op 7 jul respecteveljk 22 en 19 neuwe legsels werden aangetroffen op de elande n voor de Scheelhoek en de Sljkplaat. Deze tweede legsels waren redelj k succesvol ; op 22 jul konden enkele bjna vlegvugge jongen worden gerngd. Factoren van nvloed op het broedsucces van kustbroedvogels In 1997 had vooral het slechte weer (regen, kou) n jun een negateve nvloe d op het broedsucces van kustbroedvogels op de elanden van de Scheelhoek. Het broedsezoen werd nog engszns goedgemaakt omdat veel vogels opneu w begonnen end jun. Legsels op de lagere delen van de elanden spoelden we g bj een hoge waterstand. Op 7 jul werden weggespoelde eeren van Vsdef e n Kluut aangetroffen op de elanden. Tjdens harde westeljke wnden komt he t voor dat men gedurende één tj net kan spuen, het waterpel kan dan zo hoo g oplopen dat de elanden onder gaan lopen. Er zjn geen aanwjzngen dat predate van nesten of eeren heeft plaatsgevonden.
2.2.2 Sljkplaa t De Sljkplaat s een opgespoten eland n het Harngvlet op een afstand van 5 km van de Harngvletmond. Na de afslutng van het getj kwam deze plaa t permanent droog te lggen, door de plaat op te sputen werd een permanen t broedeland voor sterns gecreëerd. In de wnter 1996/97 s de Sljkplaat vergroo t door het opsputen van zand. De broedvogels troffen bj aankomst een geheel kale zandplaat aan. In 1997 s de plaat vjf maal bezocht ; 20 me, 10 jun, 19 jun, 7 jul en 22 jul. He t broedsucces s globaal gevolgd, er zjn geen nesten gemarkeerd. Aantal broedparen, broedsucces en aantal gerngde pullen zjn vermeld n tabel 2.4. Tabel 2.4. Aantal broedparen, broedsucces (jong per paar) en aantal gerngde pullen op d e Sljkplaat n 1997. Aanta l broedparen Broed - Succes aantal gerngd e pulle n Kluut 19 9 Bontbekplever 0 0 Strandplever 1 2 Klene Plever 2 4 Kokmeeuw 600 0.5-1.0 0 Vsdef 550 0.5-1.0 477 Dwergstern 1 9 Besprekng resultaten per soort Kluut Omdat ze pas Iaat n het sezoen begonnen met broeden zjn de Kluten de d t jaar op de Sljkplaat hebben gebroed waarschjnljk vogels waarvan elders he t eerste legsel verloren s gegaan. Het utkomstsucces was goed. Over het utvlegsucces s weng bekend, op 22 jul werd 1 bjna vlegvlug jong waargenomen. Klene Plever Enkele paartjes vestgden zch n 1997. Over het broedsucces valt weng t e zeggen. Op 22 jul werden 4 jongen gerngd. Strandplever Het enge door ons gevonden paar heeft waarschjnljk 1 jong grootgebracht. Kokmeeuw Ondanks het ontbreken van vegetate gngen ca. 600 paar tot broeden over. He t merendeel van de vogels vestgde zch op de oeververdedgng. Ze begonne n later met broeden dan normaal, pas end me - begn jun kwamen de nesten ut. Het broedsucces werd op 19 jun geschat op redeljk (0.5-1.0 jong per paar). Vsdef Half jun werden 550 broedparen geteld, dt s maar de helft van het aantal pare n dat n de jaren daarvoor op de Sljkplaat tot broeden kwam! De vogels broedde n zeer verspred met een concentrate rond het enge plukje vegetate op he t eland. De eeren kwamen normaal ut en een redeljk aantal jongen wer d gerngd. Wegens een gebrek aan beschuttng este het slechte weer end jun alsnog veel slachtoffers. Begn jul werden mnmaal 171 neuwe legsels 1 1
gevonden, n hoeverre dt neuwe broedparen waren was net te achterhalen. Van de late legsels zjn een redeljk aantal jongen vlegvlug geworden ; op 22 jul werden relatef veel "grote jongen" waargenomen. Dwergstern De Dwergsterns van de Sljkplaat hebben vrjwel zeker eerst op de elande n voor de Scheelhoek gebroed. Nadat daar de eerste legsels mslukten werden nesten op de Sljkplaat vastgesteld. Op de Sljkplaat lukte het de Dwergstern s wel om jongen groot te brengen. Op 22 jul werden daar 9 pullen gerng d varërend n de leeftjd van enkele dagen oud tot bjna vlegvlug. Factoren van nvloed op het broedsucces van kustbroedvogels De vrjwel kale plaat trok net zoveel broedparen als voorgaande jaren en he t ontbreken van enge beschuttng zal zeker een negateve utwerkng hebbe n gehad op het broedsucces. De eeren kwamen normaal ut maar het slecht e weer n jun heeft zeer veel pullen het leven gekost. Predate s net aangetoond. Door de hoge lggng van de plaat zjn geen legsels weggespoeld als gevolg va n een hoog pel zoals op de elanden voor de Scheelhoek werd geconstateerd. ï. 12
2.2.3 Krammerse Slkken West elande n Deze groep elanden n het Volkerakmeer zjn voor het broedsezoen van 199 5 gereedgekomen. Het prmare doel van deze elanden s het vergroten van d e oeverlengte. Op één van de elanden s een laag kokkelschelpen aangebracht. In de eerste twee jaren broedden grote aantallen kustbroedvogels op d e schaars begroede elanden. In 1997 waren de kolones van de kustbroedvogels geconcentreerd op het enge nog schaars begroede eland en op het eland me t een toplaag van kokkelschelpen, de overge elanden leken onaantrekkeljk doo r de hoge vegetate. De elanden zjn bezocht op : 21 me, 29 me, 4 jun, 17 jun, 24 jun en 14 jul. Aantal broedparen, broedsucces en aantal gerngde pullen zjn vermeld n tabe l 2.5. Tabel 2.5. Aantal broedparen, broedsucces (jong per paar) en aantal gerngde pullen op d e elanden voor de Krammerse Slkken West n 1997. Aantal broedparen Broed- Succes aantal gerngd e pullen Kluut 196 0 75 Bontbekplever 10 3 Strandplever 34 1 Klene Plever 12 0 Kokmeeuw 93 0 Vsdef 142 0 5 Dwergstern 92 0 1 In 1997 concentreerden de Kluten, pleveren en sterns zch op twee elanden. Het eerste eland bestaande ut een butenlob met oeververdedgng en ee n bnnenlob (Kluteneland) s door verstuvng van de relatef zandge bovenlaa g schaars begroed gebleven. Het tweede eland (Schelpeneland) dat gelegen s naast het Kluteneland en bnnen een rng van elanden s voor de helft volgestort met kokkelschelpen. De verspredng van de nesten over de elande n s vermeld n tabel 2.6. De Kluut, Strandplever en Dwergstern hebben ee n dudeljke voorkeur voor het schaars begroede zandge Kluteneland en d e kokkelschelpen. De Klene Plever nestelde bj voorkeur op de kokkelschelpe n en op de overge elanden zjn nog enkele terrtora vastgesteld. De Bontbekplever broedde zeer verspred over de elanden en leek geen echt e voorkeur te hebben. Waarschjnljk verdedgen ze een groot terrtorum tege n soortgenoten. De Vsdef had een dudeljke voorkeur voor ets meer begroed e elanden. Tabel 2.6. Verspredng van de nesten, nclusef herlegsels, over de elanden n 1997 (KT = Kluut, KP = Klene Plever, BB = Bontbekplever, SP = Strandplever, VD = Vsdef, DS = Dwergstern). KT N=196 K P N=8 BB N=11 SP N=34 VD N=159 DS N=9 9 Kluteneland 128 1 2 15 22 73 Schelpeneland, zand 1 1 5 119 4 Schelpeneland, schelpen 53 6 2 13 18 22 Overge elanden 15 6 1? 1 3
Besprekng resultaten per soor t Kluut Aanvankeljk leken de Kluten een goed broedsezoen tegemoet te gaan. Op 29 me waren 50-75% van de ca. 200 nesten utgekomen, overal lepen jong e Kluten n de leeftjd van één tot enkele dagen oud en werden 27 dode jonge n van dezelfde leeftjd gevonden. Op 4 jun waren nog maar een klen deel van d e 200 paren aanwezg op het broedeland, tegeljkertjd werden Klute n waargenomen op andere elandjes en op de Krammerse Slkken. Dverse dode jongen werden gevonden, dt dudt op sterfte door slecht e weersomstandgheden, vaak door een combnate van onderkoelng en voedselgebrek. Aangenomen werd dat de vele paren van mslukte broedsel s het gebed verlaten hadden. Van de nog aanwezge paren werden 24 jonge n gerngd. Twee weken later werden helemaal geen jongen meer waargenomen. Alle eerste broedsels waren mslukt. Ten paar deden end jun nog een tweede broedpogng maar deze mslukten door slecht weer en predate. Klene Pleve r Op 4 jun waren 12 paar aanwezg op de elanden waarvan 8 nesten gevolg d werden. Ver van de gemerkte nesten werden al mnmaal twee weken bebroed, dre mnmaal een week en één legsel was waarschjnljk verlaten. Op 17 jun bleken op een na alle nesten leeg. Dt was het gevolg van een frontpassage met extreem harde wndstoten n combnate met plensbuen op 7 jun. Bontbekpleve r Op 4 jun verbleven 10 paar op verschllende elanden, 8 nesten werden gevolg d (1 mslukt, 1 utgekomen en 6 mnmaal twee weken bebroed). Op 17 jun bleke n alle legsels mslukt als gevolg van extreem slecht weer op 7 jun. Van het al eerder utgekomen legsel zjn twee jongen utgevlogen. Enkele paren deden neuwe broedpogngen maar de mslukten vermoedeljk door predate. Strandplever Met 34 paar de grootste concentrate Strandpleveren van het Deltagebed n 1997. Tot en met 4 jun was de kolone zeer succesvol, van de 34 gemerkte nesten waren er 26 mnmaal 2 weken bebroed, 6 mnmaal 1 week bebroed e n maar twee eerder mslukt. Op 17 jun bleken nagenoeg alle legsels verwoest door de regen en wndvlagen op 7 jun. In één nest werd een net utgekome n jong aangetroffen. Meerdere broedpogngen werden net ondernomen. Op 24 jun werden geen nesten of jongen van Strandpleveren meer gevonden. Dt s opmerkeljk omdat Strandpleveren nog tot n jul met neuwe legsels begnnen. Mjns nzens zjn begroeng en predate her verantwoordeljk voor. De elanden waren n aprl en me nog schaars begroed maar door vegetatesuccess e raakten de elanden daarna snel begroed met kruden, een voor de Strandplever mnder aantrekkeljke broedplaats. Vanaf begn jun werd onder d e Vsdeven predate geconstateerd. Vanaf half jun verdween vrjwel elk legse l bnnen korte tjd. Kraaen en grote meeuwen zjn mogeljke predators. t Kokmeeuw Een klene kolone van ongeveer 100 paar vestgden zch (voor een Kokmeeuw ) vrj laat n het sezoen. Door slecht weer en predate zjn geen jonge n utgevlogen, veel broedsels mslukten n de efase. Vsde f Vergeleken met 1996 vestgden zch weng Vsdeven. Ze hadden al vanaf he t begn te maken met predate. Op een van de elanden (Dwergsterneland) waren 14
op 4 jun vrjwel alle nesten (n = 14) gepredeerd en op de andere elande n waren ut enkele nesten eeren verdwenen. Door de catastrofe op 7 jun mslukten zeer veel broedsels. Op 17 jun zaten n enkele nesten jongen va n enkele dagen oud en werden 76 neuwe legsels geteld. Een week later waren door predate alle jongen verdwenen en bleken vrjwel alle nesten leeg. Half jul was de kolone geheel verlaten. Zwarte Kraa en grote meeuwen waren her waarschjnljk de voornaamste predators. Op 14 jul werd op de elanden ee n Zwarte Kraa waargenomen de daar zjn jongen voerde! Dwergstern Op 4 jun was het totaal aantal legsels opgelopen tot 92. Met de storm e n stortregen van 7 jun moeten nagenoeg alle legsels zjn mslukt. Op 17 jun troffen we alle gemerkte nesten leeg of met onbebroede eeren. In een deel va n de nesten moeten op 7 jun net utgekomen jongen aanwezg zjn geweest. De kolone was op 6 herlegsels na verlaten. Hoewel tot half jul nog enkele adult e Dwergsterns aanwezg waren mogen we aannemen dat n 1997 de Dwergstern s geen jongen produceerden op deze elanden. Waarom de Dwergsterns half jun net massaal opneuw zjn gaan broeden s een raadsel, mogeljk hadden z j zoals de Vsdef last van predate en helden het daarom voor gezen op de locate. Factoren van nvloed op het broedsucces van kustbroedvogel s Slecht weer en predate hadden tot gevolg dat het broedsucces van d e kustbroedvogels nhl was op de elanden voor de Krammerse Slkken West. De natte me- maand was funest voor de jonge Kluten. In de eerste dagen na het utkomen zjn de jonge Kluten zeer kwetsbaar. De zeer harde wndstoten gepaard gaande met extreem veel neerslag op 7 jun waren catastrofaal voor d e pleveren en sterns. Veel nesten waren zwaar bebroed en stonden op utkome n of waren net utgekomen, deze nesten en jongen gngen verloren. Herlegsels gngen verloren door predate en jongen gngen dood aan onderkoelng al s gevolg van nat en koud weer n de tweede helft van jun. De snelle groe van d e vegetate had mogeljk een negateve nvloed op neuwe vestgngen. Vanaf half jun was er op alle elanden predate van nesten en jongen. Half jul waren alle elanden vrjwel verlaten. In tegenstellng tot de Sljkplaat en de elanden voor d e Scheelhoek waar pleveren en sterns n tweede nstante n jul redeljk succesvo l jongen groot brachten. Vanwege de snelle vegetatesuccesse zjn elanden n zoetwaterbekkens mnder geschkt als broedplaats voor broedvogels va n dynamsche mleus zoals pleveren en sterns! 15
2.2.4 Schakerloopolder, karrevelde n In de Schakerloopolder op Tholen s een aantal karrevelden aangelegd te r compensate van verdwenen karrevelden bj de aanlag van de weg over d e Oesterdam. Een bnnendjks grasland waarn kwelplassen voorkwamen s n 1988 omgevormd tot een karreveld (4,5 ha). Geulen zjn gegraven zodat broedelandjes ontstaan en om de vegetate laag te houden s op enkel e plaatsen de toplaag verwjderd tot net boven de grondwaterspegel. De laatste jaren broeden er belangrjke aantallen Kluten, Vsdeven en Kokmeeuwen, dez e soorten zjn karakterstek voor karrevelden langs de Oosterschelde. In 1997 s deze locate ntensef bestudeerd. Waarnemngen werden gedaa n vanaf de kant, het gehele broedgebed s rondom goed te overzen. Herme e werd nvloed van de onderzoeker op het broedsucces utgesloten. Op de volgende dagen zjn de karrevelden bezocht: 22 aprl, 14 me, 22 me, 28 me, 5 jun, 16 jun, 26 jun en 9 jul. Het aantal broedparen en het broedsucces word t vermeld n tabel 2.7. Tabel 2.7. Aantal broedparen en broedsucces (jong/ paar) van kustbroedvogels n de Schakerloopolder n 1997. Aantal broedparen Broedsucces Kluut 27 0,5-1 Zwartkopmeeuw 1 0 Kokmeeuw 670 0,5-1 Vsdef 65 0 Noordse Stern 4 0 Besprekng resultaten per soort Kluut De Kluten broedden n 1997 n de karrevelden en op een aangrenzende akker. Maxmaal werden 26 broedende vogels geteld op 14 me, 14 nestelden n het karreveld en 12 op de akker. Als gevolg van zware regenval begn me steeg het waterpel n de karrevelden aanzenljk, Kluten moesten de nesten ophogen o m de eeren droog te houden. De eerste jongen werden waargenomen op 22 me, op 28 me was het aantal jongen opgelopen tot 11. Van deze 11 jongen wsten mnmaal 10 de vlegvlugge leeftjd te bereken. Van de jongen de na end me utkwamen wst waarschjnljk maar één exemplaar de eerste 10 dagen te overleven. Het natte en koude weer n jun was her de oorzaak van. Naar schattng zjn 11 t X jongen utgevlogen. Omdat het net helemaal dudeljk s hoeveel jongen utendeljk utgevlogen zjn wordt het broedsucces van de Kluu t n de Schakerloopolder geschat op 0,5-1 jong/paar ermee rekenng houden d dat men altjd wel enkele jongen net waarneemt met een tellng. Zwartkopmeeuw Tot half me was een paar n de kokmeeuwenkolone aanwezg dat schjnbaa r een nest had, daarna zjn de vogels net meer waargenomen. Dt broedgeval s mslukt. Kokmeeuw Voor de Kokmeeuwen verlep het broedsezoen n de Schakerloopolder me t naar schattng 0,5-1,0 jong per paar redeljk succesvol. End aprl werd er volo p gebroed en half me werden al dverse paren met jongen gezen. De jongen 16
groeden goed en half jun vlogen ze al rond. Begn jul hadden de ouders met utgevlogen jongen de kolone verlaten. Vsde f End aprl vertoonden de eerste Vsdeven zch n de karrevelden. Vanaf half me probeerden ze te nestelen maar ondervonden zware concurrente voor ee n goede nestplaats van Kokmeeuwen en Kluten want veel geschkte broedlocate s waren door de hoge waterstand verdwenen. Tot half jun vestgden zch no g Vsdeven. End jun bleken veel broedsels mslukt. De snelhed waarmee neste n en jongen verdwenen dudde op predate. Utendeljk zjn er maar twee jonge n vlegvlug geworden. Noordse Stern Voor de Noordse Stern verlep het broedsezoen vergeljkbaar met dat van d e Vsdef. Op 16 jun waren alle ver legsels mslukt en op 26 jun hadden d e Noordse Sterns het gebed verlaten. Factoren van nvloed op het broedsucces van kustbroedvogels Dre factoren waren n 1997 van negateve nvloed op het broedsucces : weer, waterpel en predate. In de perode end aprl - begn me vel zoveel regen dat het waterpel aanzenljk steeg. Nesten op de lagere delen moesten flnk worde n opgehoogd, concurrente ontstond om de overgebleven broedlocates. Vooral d e Vsdeven waren hervan het slachtoffer, zj moesten het met mnder velg e nestplaatsen doen. Vogels de vroeg waren begonnen met broeden zoal s Kokmeeuw en Kluut waren redeljk succesvol. In de perode dat er klene jonge n waren, end me - begn jun, vel er relatef weng regen zodat de jongen va n Kokmeeuwen en vroege Kluten de eerste week goed doorkwamen. Opmerkelj k genoeg heeft de storm met zware regenbuen de op 7 jun veel schad e aanrchtte n het Deltagebed her weng slachtoffers geëst. Jongen de net ets later (begn - half jun) ut het e kwamen overleefden de zware langdurge rege n en kou van half- end jun net. Evenals n 1996 was er vanaf end jun predat e op grote schaal, nesten en jongen verdwenen massaal. Het ljkt erop dat predators (o.a. ratten) pas later n het sezoen de karrevelden weten te bereken. De predators worden mogeljk aangetrokken door de kokmeeuwenkolone. 17
2.2.5 Oesterdam, natuurbouw Oosterschelde Ra k In het Zoommeer, tegen de Oesterdam s n het voorjaar van 1996 een plaat opgespoten ter vergrotng van het oppervlak ondepe oevers. De plaat word t beschermd door een oeververdedgng. AI n datzelfde voorjaar broedden, welswaar pas laat n het sezoen, Kluten en Strandpleveren op de kale plaat. In 1997 s op deze locate het broedsucces van kustbroedvogels onderzocht. Nesten van pleveren en sterns werden gemerkt en gevolgd n de tjd. De kolone Vsdeven was referentekolone voor het onderzoek naar he t broedsucces op het sluscomplex van Terneuzen. De locate werd acht maal bezocht voor het onderzoek, dat was op : 13 me, 28 me, 2 jun, 9 jun, 13 jun, 16 jun en 26 jun. Daarbuten zjn nog twee extra bezoeken gebracht om pullen te rngen, dat was op : 30 me en 17 jun. De schaars begroede plaat trok grote aantallen kustbroedvogels (tabel 2.9). Het gebed s n te delen n een eland en twee scherelanden (A en B). De scherelanden lggen vast aan de Oesterdam ze worden tegen afslag beschermd door een oeververdedgng, aan de bnnenzjde daarvan s een eland opgespoten. De verdelng van de broedvogels over de elanden s t e vnden n tabel 2.8. Tabel 2.8. Verspredng van de nesten, nclusef herlegsels, over de elanden van het natuurbouwproject Oosterschelderak n 1997 (KT = Kluut, KP = Klene Plever, BB = Bontbekplever, SP = Strandplever, KO = Kokmeeuw, V1= Vsdef, DS = Dwergstern, ZM = Zlvermeeuw, KM = Klene Mantelmeeuw). KT N=313 K P N=7 SP N=9 KO Ca.75 V I N=217 DS N=15 ZM N=1 KM N=1 2 Schereland A 313 3 5 73 15 1 Schereland B 4 4 50-100 14 4 Oeververdedgng 11 1 Tabel 2.9. Aantal broedparen, broedsucces (jong per paar) en aantal gerngde pullen op d e opgespoten plaat n het Oosterschelde Rak van het Zoommeer n 1997. Aanta l broedparen Broed - Succes Gerngd e Pulle n Kluut 313 0 10 1 Bontbekplever 2 0 Strandplever 9 2 Klene Plever 7 0 Kokmeeuw 9 0 Vsdef 217 0 2 3 Dwergstern 11 0 8 f Buten de n tabel 2.9 genoemde soorten kustbroedvogels broedden er enkel e paren Zlvermeeuwen en Klene Mantelmeeuwen, ze vormden een klen e kolone op een opgespoten stuk tegen de oeververdedgng. Besprekng resultaten per soort Kluut Met 313 legsels op 13 me was dt de grootste kolone van het Deltagebed n 1997. Het broeden verlep zonder problemen en end me kwamen de eere n massaal ut. Op 28 me lepen enkele honderden jonge Kluten van 1-7 dagen 18
oud rond op de plaat. Begn jun namen de aantallen jongen snel af en half jun waren er nog maar weng over. Predate door op de oeververdedgn g broedende Zlvermeeuwen en Klene Mantelmeeuwen veroorzaakte grot e verlezen. Slecht weer begn jun versnelde de verlezen, de wndhoos op 7 jun de gepaard gng met slagregen heeft waarschjnljk veel klene jongen het leve n gekost. Half jun was de kolone al grotendeels verlaten en was nog maar 1 jon g n leven. Het broedsezoen was hermee voor de kluten op deze locate totaa l mslukt. Klene Pleve r Met 7 paar kwamen relatef veel Klene Pleveren tot broeden op deze locate. De schaars begroede zandplaat n een zoetwaterbekken zal hertoe hebbe n bjgedragen. Van de 6 nesten de op 2 jun eeren bevatten zjn er dre verlore n gegaan als gevolg van slecht weer op 7 jun, één werd gepredeerd en twee kwamen ut. Tjdens het laatste bezoek op 26 jun alarmeerden twee paren wat dudt op de aanwezghed van jongen. Bontbekpeve r Maxmaal twee paar werden waargenomen op 2 jun. Nesten zjn net gevonde n en het s zeer aannemeljk dat er geen jongen zjn geweest. Strandpleve r Van de negen gevonden nesten zjn zeven succesvol utgebroed, de ander e twee zjn door onbekende oorzaak voortjdg mslukt. Opmerkeljk s dat alle broedsels de klene natuurramp op 7 jun hebben overleefd. Vanaf half jun zj n jongen waargenomen. Van het utvlegsucces s nets bekend maa r waarschjnljk heeft hoogstens een enkel jong de vlegvlugge leeftjd berekt, o p 26 jun waren nog maxmaal twee alarmerende paren aanwezg. Kokmeeuw End me en begn jun vestgden de Kokmeeuwen zch op deze locate wat laa t s voor Kokmeeuwen n het Deltagebed. Het zjn broedvogels de elders al mslukt waren of vogels de voor de eerste keer broeden. De Kokmeeuwe n vestgden zch op het schereland waar de Vsdeven zch gevestgd hadden. Vanaf half jun gng het ms, veel nesten werden gepredeerd en end jun ware n alle legsels mslukt. Buten de predate door Zlvermeeuwen en Klen e Mantelmeeuwen (ze Kluut) s het waarschjnljk dat Kokmeeuwen neste n predeerden n de egen kolone. In verstoorde kolones maken Kokmeeuwe n gebruk van de panek om af en toe een e ut een ander nest te prederen e n Kokmeeuwen de hun legsel verlezen gaan zch agressever gedragen. Een kettngreacte s het gevolg. Klene Mantelmeeuw Een paar broedend op het eland tegen de oeververdedgng. Dt paar was zeer bedreven n het prederen van jonge Kluten! Zlvermeeu w De Zlvermeeuwen reproduceren succesvol. Van de mnmaal 12 broedpaa r werden bj een bezoek aan het eland tegen de oeververdedgng op 26 jun mnmaal 6 jongen geteld. Ut braakballen kon worden vastgesteld dat he t voedsel zeer dvers s ; afvalresten afkomstg van vulnsbelt, schelpderen (gru s van Kokkel en Mossel), vs en vogels (resten van een jonge Kokmeeuw). Vsdef Aanvankeljk verlep het broedsezoen voor de Vsdef vrj normaal. Op 2 jun waren er meer dan 200 nesten. Hoewel toen al enge predate plaatsvond lee k het net van betekens, echter een week later bleken op het eland waar ook d e Kokmeeuwen broedden al veel nesten verdwenen. Daarna gng het prederen 19
van de nesten snel, end jun waren alle nesten leeg en de Vsdeve n verdwenen. Vogels van gepredeerde nesten vestgden zch op het andere schereland maar ook daar ontkwam men net aan predate. Deze kolone heeft dus totaal geen jongen geproduceerd. In de centrale kolone werden alle neste n gemerkt. Gemddeld lag er mnmaal 2,4 e n een nest (n=143). Berekend werd dat 86% van de eeren voor utkomen was verdwenen ut de nesten, van 9 % was het lot onbekend en maar 1% kwam ut. De overge 4% werd meegenome n voor onderzoek. Het totaal mslukken van het broedsezoen voor de Vsdef o p deze locate s dus geheel te wjten aan predate van eeren. In het gebed aanwezge predators waren : Zlvermeeuw, Klene Mantelmeeuw, Kokmeeuw, Ekster en Zwarte Kraa. Jongen lepen kans gepredeerd te worden door ee n Torenvalk. Dwergstern Aangetrokken door de schaars begroede plaat vestgden 11 paar zch rond d e klutenkolone. Hervan wsten 8 paar de eeren ut te broeden, de andere dr e nesten mslukten door predate en slecht weer. De op 13 en 16 jun gerngde jongen werden hoogstens enkele dagen oud. Op 16 jun werden 4 neuwe legsels gevonden. End jun bleken deze verdwenen, mogeljk door afspoeln g van regenwater over de schaars begroede plaat of door predate. Begn jul werd een klene kolone (20 nesten) Dwergsterns ontdekt op de elandengroep voor de Speelmansplaten n het Zoommeer. Het s zeer waarschjnljk dat d e Dwergsterns daar een tweede broedpogng waagden. Factoren van nvloed op het broedsucces van kustbroedvogel s De opgespoten schaars begroede plaat trok belangrjke aantalle n kustbroedvogels. Van de Kluut kwam meer dan 10% van de deltapopulate he r tot broeden. Tevens broedden er belangrjke aantallen pleveren en sterns. Het broedsucces van de Kluten en sterns was nul. Factoren de van nvloed ware n op het broedsucces zjn: predate en slecht weer, met name predate door "grote" meeuwen (Zlvermeeuwen en Klene Mantelmeeuwen). Het gevaar kwam van dre verschllende groepen van "grote" meeuwen. Ten eerste d e klene kolone Zlvermeeuwen en Klene Mantelmeeuw de op het eland tegen de oeververdedgng broedden. Zj vlogen vanaf hun nest drect naar d e daarnaast gelegen kolones van Kluut en Vsdef. Ten tweede de Zlvermeeuwe n en Klene Mantelmeeuwen de broeden op de Prnsessenplaat ; de voedselvluchten van de meeuwen van deze kolone naar de Oosterscheld e voeren over de kolones tegen de Oesterdam. De derde groep meeuwen zj n voornameljk onvolwassen Zlvermeeuwen en Grote Mantelmeeuwen de met hoogwater op het eland tegen de oeververdedgng overtjen. Het s net utgesloten dat meeuwen van de tweede en derde groep af en toe een kukentje meepkten. De gepredeerde eeren toonden dudeljk sporen van predate doo r vogels (stuk geprkt). De bjdrage van Eksters, Kauwen en Zwarte Kraaen aa n het verdwjnen van eeren van met name Vsdeven s moeljk n te schatte n omdat het zeer schuwe vogels zjn. Deze predate speelde zch buten on s gezchtsveld af. Van de weernvloeden was vooral de neerslag van negatev e betekens op het broedsucces. Na hevge regenval kwamen nesten de op laa g gelegen delen lagen n het water te lggen en nesten aan de rand van de plaa t op de onbegroede delen van de plaat spoelden weg met het afvoerwater van d e plaat. Begn jun sterven veel van de toen net een week oude jonge Kluten doo r een combnate van zware regenval en koude. 20
2.2.6 Voorland Nummer Ee n In de wnter van 1994/95 s het hooggelegen schor van Nummer Ee n gedeelteljk afgegraven om de dverstet van plantensoorten te vergroten. Tevens s door mddel van het graven van een rnggracht n het schor een elan d gecreëerd. Op dt eland zjn schelpenbankjes aangelegd om het aantrekkeljk te maken voor pleveren en sterns. AI vanaf het eerste jaar broedden er Kluten, Bontbekpleveren, Strandpleveren en Dwergsterns. In 1995 mslukten all e broedpogngen omdat het eland zowel n me als n jun overspoelde. In de wnter 1995/96 werden de schelpenbankjes opgehoogd en n 1996 werd doo r genoemde soorten succesvol gebroed. In 1997 zjn het eland en schor gekozen om het broedsucces va n kustbroedvogels te bepalen. De vogels werden bestudeerd vanut d e observatehut op de djk. Het eland werd net betreden, alleen op het schor zj n nesten gezocht. Het gehele broedgebed s rondom goed te overzen. Herme e werd nvloed van de onderzoeker op het broedsucces utgesloten. De nadru k lag op het eland waar specale maatregelen zjn verrcht ten aanzen va n kustbroedvogels. Eenmaal per week werd het eland vanut de observatehut o p de djk geïnventarseerd. Op de volgende dagen s de locate bezocht : 14 me, 23 me, 30 me, 3 jun, 12 jun, 20 jun, 23 jun en 30 jun. Het aantal broedparen en het broedsucces zjn vermeld n tabel 2.10. Tabel 2.10. Aantal broedparen en broedsucces van kustbroedvogels op Voorland Nummer Een n 1997. aantal broedparen eland aantal broedpare n schor broedsucces jong/ paa r Kluut 29 0 Bontbekplever 2 1 0 Strandplever 5 3 0 Kokmeeuw 10 0,5-1 Dwergstern 30 0 Besprekng resultaten per soort Kluut Maxmaal 29 broedend op 3 jun. Meeste paren waarschjnljk meerder e broedpogngen ondernomen. Toename van het aantal broedparen en d me/begn jun waarschjnljk veroorzaakt door nflux van vogels de elders al ee n mslukte broedpogng hadden gedaan (Hooge Platen?). Jongen ouder dan 1 week werden noot waargenomen. Broedsucces nhl. Op het schor werd op 3 jun een paar met 1 jong van ca. 1 week oud waargenomen, waarschjnljk ee n broedpaar van het eland dat met jong naar het schor getrokken was. Later werd het jong net meer waargenomen. Bontbekpleve r In me en jun steeds 2-3 paren aanwezg op het eland. Deze vogels dede n dverse broedpogngen de echter geen van allen succesvol waren. Broedsels mslukten al n efase. Mogeljk n jul/augustus nog een broedpogng maa r daarover geen gegevens beschkbaar. Ook op het schor dt jaar weng succe s met broeden, twee mslukte broedpogngen van 1-2 paar. Utwsselng va n broedparen tussen schor en eland s aannemeljk. 2 1
Strandplever Pas begn jun gngen de Strandpleveren over tot broeden, op 3 jun 3 paar. Een week later waren alle broedsels mslukt. Geen neuwe pogngen meer n jun. Broedsucces nhl. Op het schor verbleven end me - begn jun 5 paar. Op 1 2 jun waren alle paren verdwenen. Broedsucces 0! Kokmeeu w De Kokmeeuw s de enge soort de n 1997 jongen heeft grootgebracht op he t eland. Maxmaal 10 broedparen waarvan naar alle waarschjnljkhed 6 jonge n utvlogen. Dwergstern Met 30 legsels op 3 jun leek het dt jaar zeer succesvol voor de Dwergstern. Helaas verdwenen alle legsels voortjdg. Broedsucces nhl! Factoren van nvloed op het broedsucces van kustbroedvogels Veel regen n me - jun en meerdere hoge waterstanden tjdens he t broedsezoen had tot gevolg dat er vrjwel geen jong van een kustbroedvoge l groot kwam. Overspoelng vond waarschjnljk plaats op 6/8 me en op 23 jun was k zelf getuge van het onderlopen van het Voorland Nummer Een. Op het schaars begroede eland zjn weng mogeljkheden tot schulen voor de jongen. Bj zware regenval ontstaan overal plassen water en afspoelng over de gron d omdat de klege bodem het water slecht doorlaat. Nesten gaan dan gemakkelj k verloren. Alleen de Kokmeeuwen, de hun nesten opgehoogd hadden brachte n enkele jongen groot. t 22
Lteratuu r Arts F.A. 1996. Het functoneren van (kunstmatge) broedgebeden van kustbroedvogels n he t Deltagebed. 1. Veldonderzoek broedsezoen 1996. Waardenburg-rapport nr. 96.71. Bureau Waardenburg bv, Culemborg. Mennger P.L., Berrevoets C.M. & Strucker R.C.W. 1995. Kustbroedvogels n het Deltagebed n 1994 met een samenvattng van zesten jaar montorng 1979-1994. Rjksnsttuut voor Kust en Ze e Werkdocument RIKZ OS-95.807X, Mddelburg. 23
BIJLAGE N Inhoud BIJLAGE 1. AANTEKENINGEN VELDBEZOEKE N 1 Volkerakmee r 1.1 Elanden voor de Phlpsdam 5 1.2 Elanden Krammerse Slkken West 1 2 1.3 Elanden bj Hellegatsplaten 1 4 2 Harngvlet 2.1 Elanden voor de Scheelhoek 1 6 2.2 Sljkplaat 1 7 3 Zoommee r 3.1 Natuurbouw Oosterschelderak 19 3.2 Kreekraksluzen, natuurbouwplas NO 2 1 4 Oosterschelde 4.1 Tholen, natuurbouw Schakerloopolder 22 4.2 Prunje, Flaauwers- en Wevers Inlaag 24 5 Westerschelde 5.1 Voorland Nummer Een 25 5.2 Verdronken Land van Saeftnghe 2 8 5.3 Zudgors 29 5.4 Sluscomplex Terneuzen 3 0 6 Voordelt a 6.1 Maasvlakte, vogelvalle 3 1 BIJLAGE 2. HET WEER IN DE MAANDEN APRIL - JULI 1997. BIJLAGE 3. AANTAL GERINGDE PULLEN IN 1997. 1. Grevelnge n 2. Harngvle t 3. Volkerakmeer 4. Oosterschelde 5. Voordelta 6. Veerse Mee r 7. Walcheren 8. West-Brabant 9. Westerschelde 3 5 1 6 19 22 25 3 1 1 1 3 3 3 4 5 5 5 5 5
10. Zoom mee r BIJLAGE 4. NESTINHOUDEN 199 7 1. Elanden Scheelhoe k 3 2. Elanden Krammerse Slkken Wes t 3. Elanden voor de Phlpsda m 4. Oesterdam, Oosterscheldera k 5. Voorland Nummer Een 11 1 1 12 2
Bjlage 1. Aantekenngen veldbezoeken
Bjlage 1 1 4
Bjlage 1 1 Volkerakmeer 1.1 Elanden voor de Phlpsda m Lepelaa r Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Eland bj Beukelenber g 22.05.97 : 4 nesten (1 e, 2 e, 1 stuk e, 0 e). Bj eland totaal 19 Lepelaars waaronder enkele 2KJ. 5.06.97 : 15 opvlegend bj passeren met boot. 18.06.97 : 6 nesten (1,3,2,3,3 e en 1 nest met 2 utkomende eeren en 1 jong. Totaal 86 exemplaren aanwezg! 9.07.97 : 8 jongen n kolone (4 dons, 4 veren) en 1 net utgekomen e. Groep van 41 exemplaren bj eland waaronde r utgevlogen jongen van dt jaar. Knobbelzwaa n Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Eland bj Beukelenberg 18.06.97 : paar met 4 jongen Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvlet Noord 22.05.97 : 1 nest (5 e ) 18.06.97: controle ; nest met 3 e, 1 e ut nest gerold (ca. 1 meter naast nest). 9.07.97 : Controle; nest met 3 e Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 22.05.97 : 1 nest (4 e) 5.06.97 : controle ; nest leeg, gebroken eschalen n nest, broedsucces ondudeljk, geen paar met jongen gezen. 9.07.97 : paar met 3 jongen (>3 weken ) Zwarte Zwaa n Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Mddelvleet Zu d 5.06.97 : 1 Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 2e schereland van de Plaat van de Vlet 22.05.97: 1 Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Plaat van de Phlpsdam noord 22.05.97 : 2 paartjes 5.06.97: 2 paa r Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 22.05.97 : 1 paartje 5.06.97 : paar met nest (4 e) 18.06.97 : controle ; nest met 5 e. 9.07.97 : controle ; nest 5 e Grauwe Gans Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Eland bj Beukelenberg 18.06.97: 250 Ruende exemplaren. Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Groot eland van de Plaat van de Vlet 22.05.97: 2 paar met jongen Njlgans Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Eland bj Beukelenberg 22.05.97 : paar Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Mddelvlet Zu d 22.05.97 : 1 nest (8 e) 5.06.97 : paar met nest (8 e) 18.06.97 : controle; nest leeg Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 1e schereland van de Plaat van de Vlet 5
Bjlage 1 5.06.97: Paar met 9 jongen van ongeveer 2 weken oud. = Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 2e schereland van de Plaat van de Vlet 22.05.97 : Paar met nest (4 e en 4 net utgekomen jongen) + paar. Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Klen eland van de Plaat van de Vle t 22.05.97 : 1 paa r 18.06.97 : 1 wegslupend exemplaa r 9.07.97 : 1 wegslupend, heeft waarschjnljk nest. Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Klutenelan d 22.05.97 : 1 nest (8 e) 5.06.97 : 1 paa r Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvleet Noord 9.07.97 : Paar met 5 jongen (1-2 weken oud). Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Plaat van de Phlpsdam noor d 5.06.97 : paar Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 5.06.97: paar 18.06.97: Twee vechtende paren. Bergeen d Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Plaat van de Phlpsdam noor d 5.06.97: paar met 5 pulle n Krakeen d Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, le schereland van de Plaat van de Vle t 22.05.97: 1 nest (10 e ) Wlde Eend Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, le schereland van de Plaat van de Vle t 22.05.97 : 1 nest (6 e ) Slobeen d Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvlet Noor d 22.05.97 : 1 nest (9 e ) Kufeen d Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Eland bj Beukelenber g 22.05.97 : 1 broedend Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Mddelvlet Zu d 5.06.97 : 2 nesten (?, 16 e ) 1 Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, le schereland van de Plaat van de Vle t 22.05.97 : 1 nest (6 e) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 2e schereland van de Plaat van de Vle t 5.06.97 : 1 nest Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Groot eland van de Plaat van de Vle t 22.05.97 : 1 nest (4 e) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Klen eland van de Plaat van de Vle t 9.07.97 : 1 nest Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Klutenelan d 22.05.97 : 3 broedend 6
Bjlage 1 Volkerakrneer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvlet Noord 5.06.97 : 3 nesten (9,9,9 e) 18.06.97: 3 nesten (10,9,3 e ) 9.07.97 : 1 nest (6 e) + ca. 10 langs kant n oeververdedgng. Volkerakrneer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 22.05.97 : 3 broedend 5.06.97: 3 nest (?,6,? e ) 18.06.97 : 1 nest Brune Kekendef Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Eland bj Beukelenber g 9.07.97 : Mannetje op - en rondvlegend, broedgeval? Meerkoe t Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Eland bj Beukelenber g 22.05.97 : 2 broeden d Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Mddelvlet Zu d 22.05.97 : 1 nest 5.06.97 : 1 nest (3 e + 3 jongen ) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 1 e schereland van de Plaat van de Vle t 22.05.97: 1 nest (6 e) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 2e. schereland van de Plaat van de Vle t 22.05.97: 2 neste n Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Klen eland van de Plaat van de Vle t 22.05.97 : 1 nest (8 e) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Klutenelan d 22.05.97 : 3 nesten (6 e,?, jongen op nest ) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvlet Noor d 22.05.97 : 6 nesten (7,6,9,7,5,? e) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Plaat van de Phlpsdam noor d 22.05.97 : 4 nesten (8,6,3,8 e) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 22.05.97 : 7 paar; 3 paar met jongen en 4 nesten (10,7,5,? e ) 5.06.97 : 2 nesten (8,8 e ) Scholekste r Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 2e schereland van de Plaat van de Vle t 5.06.97 : 1 nest (2 e) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Vogelelandj e 22.05.97 : 1 paa r 5.06.97 : 1 nest (2 e). We zagen dat een Ekster een van de twee eeren predeerde, onder lud protest van de Scholeksters. Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Groot eland van de Plaat van de Vle t 22.05.97 : 1 alarmerend Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, Klen eland van de Plaat van de Vle t 22.05.97 : 2 nest (2,1 e) 5.06.97:2 nesten (1,3 e ) 9.07.97: 2 nesten (3,3 e ) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Klutenelan d 22.05.97 : 1 nest (4 e) 7
Bjlage 1 Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvlet Noor d 5.06.97 : 1 nest (1 e ) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Plaat van de Phlpsdam noord 22.05.97 : 2 nesten 5.06.97 : 1 nest (1 e) 18.06.97 : 2 nesten (2,3 e) Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 22.05.97: 5 nesten (3,2,3,1,2 e) 5.06.97 : 5 nesten (3,3,3,3,2 e) Kluut Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west,-mddelvlet Zu d 22.05.97 : 1 nest Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvlet Noord 22.05.97 : 26 neste n 18.06.97 : 13 neuwe nesten (1x1, 2x3, 10x4). 60 exemplaren ter plaatse. Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Plaat van de Phlpsdam noor d 22.05.97 : 15 neste n Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 22.05.97 : 5 nesten 18.06.97 : 11 neuwe nesten (1x2, 3x3, 7x4 e ) 9.07.97: 1 nest (4 e) Klene Plever Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Mddelvlet Zud 18.06.97 : 1 nest (4 e); neuw nest Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 1e schereland van de Plaat van de Vle t 22.05.97 : 1 nest (4 e) [KP1 ] 5.06.97 : controle, [KP1] nest leeg, waarschjnljk succesvol, alarmerende ouder! Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvlet Noord 22.05.97: 1 roepend 5.06.97 : nest (4 e) [KP2], + paar => 2 paar 18.06.97: controle; nest 4 e [KP2] Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 5.06.97 : 2 nesten (4,4 e) [KP3, KP4]. 18.06.97: controle, leeg nest [KP3] Bontbekplever Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Mddelvlet Zu d 22.05.97: 1 nest Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Phlpsdam, 1e schereland van de Plaat van de Vle t 5.06.97 : paar Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Mddelvlet Noord 22.05.97 : 1 paar 5.06.97 : paar alarmerend 18.06.97:1 nest (3 e) [BB2] Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slaakelan d 18.06.97 : 1 nest (3 e) [BB1 ] 9.07.97 : controle ; nest [BBI] : leeg Kevt Volkerakmeer, elanden Phlpsdam, De Heen west, Mddelvlet Zu d 22.05.97 : 1 nest (3 e ) 8