Whiplash: Van structuur naar gezondheidsprofiel Waarom deze titel?

Transcriptie

1 Whiplash: Van structuur naar gezondheidsprofiel Waarom deze titel? Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp wetenschappelijk directeur, Nederlands Paramedisch Instituut, Amersfoort; bijzonder hoogleraar Paramedische Zorg, UMC St Radboud, Nijmegen; hoogleraar Manuele Therapie, Vrije Universiteit Brussel. Introductie Getuige het grote aantal publicaties door auteurs uit zeer uiteenlopende disciplines (Ferrari, 1999) en het aantal verwijzingen fysiotherapie door huisartsen en klinisch-specialisten (Oostendorp e.a., 2000) staat de whiplash injury in de afgelopen 50 jaar in de belangstelling. Aanvankelijk heeft het onderzoek op het gebied van de whiplash injury vooral in het licht gestaan van stoornissen in de anatomische structuren van de cervicale regio (in het bijzonder de cervicale tussenwervelschijven), van het zenuwstelsel en van de halsbloedvaten. Het beeldvormend onderzoek neemt sinds 1953 hierbij een prominente in bij de whiplash injuries. Het klinisch-neurofysiologisch onderzoek (EEG, EMG) en het otoneurologisch onderzoek (ENG) richten zich sinds 1960 op (stoornissen in) fysiologische functies van het zenuwstelsel. De samenvattende conclusie van deze onderzoeken is dat stoornissen in anatomische structuren en in fysiologische functies slechts bij een zeer beperkt aantal whiplash -patiënten objectief kunnen worden vastgesteld. Vele controverses bestaan over de whiplash injury en zijn gevolgen (Berry, 2000). Er zijn ook mensen die functioneel somatische klachten (waaronder whiplash ) beschouwen als één syndroom (Maassen, 2000; Ursin,1997; Ursin, 2000). Een dergelijk syndroom omvat een aantal symptomen die generiek zijn voor voor medisch onbegrepen klachten. Wessely e.a.gooien oneerbiedig alles op één hoop. Probleemstelling In wezen ligt het kernprobleem van de whiplash injury opgesloten in het ontstaan en voortbestaan van het chronisch whiplash -syndroom met toenemende beperkingen in activiteiten en participatieproblemen zonder dat stoornissen in anatomische structuren en stoornissen in fysiologische functies objectief aantoonbaar zijn. Dit kernprobleem is overigens niet exclusief voor de whiplash injury. Een uitspraak van Waddell is in dit verband typerend: Yet we continue to search relentlessly for such structural pathology and treat patients on such hypotheses (Waddell, 2000). Strijd over het al dan niet bestaan van een anatomisch substraat is vaak heilloos; sterker nog: een dergelijke kruistocht staat functioneel herstel van de patiënt in de weg. Het blijven benoemen van de whiplash injury in termen van beschadiging of schade van anatomische structuren van de cervicale regio is de belangrijkste valkuil zowel voor de patiënt als voor de fysiotherapeut. Er zijn inmiddels voldoende aanwijzingen dat het menselijk functioneren (in het bijzonder het menselijk bewegend functioneren) het aanrgijpingspunt voor therapeutische interventies. Doel Het doel van dit congres is u te informeren om deze valkuil te vermijden door de introductie van het gezondheidsprofiel volgens het illness model dat onder meer is geïntroduceerd door Waddell (2000) en Ursin (2000), en zal worden belicht vanuit de epidemiologie, fysiotherapie, psychologie en de arbeidsreïntegratie. Gezondheidsprofiel Gezondheidsprofiel kan worden gedefinieerd als een groep van persoonskenmerken, in relatie tot omgevingsfactoren, die als determinant van een gezondheidsprobleem het beloop beïnvloeden in gunstige zin dan wel (tijdelijk) in ongunstige zin (Bouter en van Dongen, 2000).

2 Het hanteren van gezondheidsprofielen als uitgangspunt voor behandeling in het algemeen en van whiplash -patiënten in het bijzonder vraagt een omschakeling van conventionele benadering naar een gedragsgeoriënteerde benadering. Naast de gebruikelijke persoonskenmerken zoals leeftijd, geslacht en opleiding, zijn algemene ideeën over gezondheid en ziekte (general health beliefs) en specifieke ideeën over de eigen gezondheid en ziekte (specific health problems) in casu de whiplash injury prognostische determinanten voor het beloop. De specifieke ideeën over het gezondheidsprobleem whiplash kunnen worden onderscheiden in:. Wat is whiplash ;. Waardoor wordt whiplash veroorzaakt;. Wat zijn de consequenties van whiplash ;. Wat is het natuurlijk beloop;. Wat is de rol van de patiënt zelf en van anderen bij het herstel? Uitgangspunten voor de whiplash injury Eén van de belangrijkste uitgangspunten voor behandeling is dat de mens de beschikking heeft over zelfregulerende mechanismen, leidend tot self-regulation en zelf-effectiviteit (selfefficacy) (Nerenz en Leventhal, 1983). Een essentieel kenmerk van de whiplash injury is het gunstig natuurlijk beloop. Dit geldt gunstig beloop geldt meer voor het hervatten van activiteiten en participatie dan voor de klachten. De principes van zelf-regulatie en van zelfeffectiviteit worden door de persoon met een whiplash injury veelvuldig toegepast. De zogenaamde functioneel-herstellers hervatten binnen enkele dagen tot weken hun dagelijkse activiteiten. Een groep van mensen benadert de whiplash injury (om uiteenlopende redenen) vanuit het biomedisch perspectief en acht zichzelf niet of onvoldoende in staat zijn gezondheidsprobleem zelfstandig op te lossen. Is het dan te verwachten dat de patiënt met begeleiding van bijvoorbeeld een fysiotherapeut wel zijn eigen mogelijkheden optimaal zal benutten bij het zelfstandig oplossen van zijn whiplash -probleem? De beantwoording van deze vraag met ja of nee zal afhangen van de mate waarin de fysiotherapeut zich gedragsgeoriënteerde principes heeft eigen gemaakt in relatie tot het bewegend functioneren van de patiënt. De verschillen tussen de conventionele behandeling en de gedragsgeoriënteerde begeleiding door de fysiotherapeut zullen worden besproken (Oostendorp e.a., 2000). Het gezondheidsprofiel van de whiplash -patiënt vormt de rode draad van het programma met als uiteindelijk doel dat de whiplash -patiënt weer optimaal kan participeren in huishoudelijk en huiselijk leven, in werk en beroep, in sociale relaties en in vrijetijdsbesteding. Best-evidence -handelen Het mag heden ten dage worden verwacht dat de fysiotherapeut handelt volgens de principes van best evidence. Dit is ook het uitgangspunt voor de KNGF-Richtlijn Whiplash die in januari 2001 zal worden gepubliceerd (Bekkering e.a., in druk). Sackett et al (2000) omschrijven dit als volgt: Evidence-based practice is the integration of best research evidence with clinical expertise en patient values. Dit betekent dat de fysiotherapeut in de praktijk stil moet staan bij de mate van bewijs voor de effectiviteit van behandelvormen. Ook dit element komt vandaag uitvoerig ter sprake. Een fijne en leerzame dag!!

3 Referenties. Bekkering GE, Hendriks HJM, Lanser K, Oostendorp RAB, Peeters GGM, Verhagen AP, van der Windt DAWM. KNGF-Richtlijn Whiplash, Ned Tijschr Fysio, in druk.. Berry H. Chronic Whiplash Syndrome as a Functional Disorder. Archives of Neurology 2000;57: Bouter LM, van Dongen MCIM. Epidemiologisch onderzoek: opzet en interpretatie. Houten / Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum, Ferrari R. The Whiplash Encyclopedia. The Facts and Myths of Whiplash. Gaithersburg: Aspen Publishers, Maassen H. De Olifant en de blinde. Functioneel somatische klachten vormen één syndroom. Med Contact 2000;55: Nerenz DR, Leventhal H. Self-regulation Theory in Chronic Illness. In: Coping with Chronic Disease. New York: Academic Press, Oostendorp RAB, Oomen MJM, Rietra EOGC, van der Zanden OCMW. Verschuiving in fysiotherapie bij whiplash -patiënten: werkelijkheid of theorie? KNGF Jaarcongres 2000 Verantwoorde Zorg. Den Haag: 3 en 4 november Sackett DL, Strauss SE, Richardson WS, Evidence-based Medicine. How to Practice and Teach EBM. Edinburgh: Churchill Livingstone, Ursin H. Sensitization, somatization, and subjective health complaints. International Journal of Behavioral Medicine 1997;4: Ursin H. Psychosomatic medicine: state of the art. Ann Med 2000;32: Waddell G. The Back Pain Revolution. Edinburgh: Churchill Livingstone, Wessely S,Nimnuan C, Sharpe M. Functional somatic syndromees: one or many? Lancet 1999;354:

4 Whiplash: van structuur naar gezondheidsprofiel Waarom deze titel? Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp Nederlands Paramedisch Instituut UMC St Radboud, Nijmegen Vrije Universiteit Brussel

5 Definitie Whiplash (Spitzer e.a., 1995) Whiplash is accelerationdeceleration mechanism of energy transfer to the neck. It may result form rear-end or side-impact motor-vehicle collisions, but may also occur during diving or other mishaps. The impact may result in bony or soft tissue injuries.

6 Definities: Structuur Gezondheidsprofiel Structuur: anatomische eigenschap van onderdelen van het menselijk organisme (ICIDH-2, 1999) Gezondheidsprofiel: geheel van kenmerken die de gezondheidstoestand bepalen (Heerkens e.a., 1997)

7 Stoornis in structuur is een afwijking in een anatomische eigenschap van het menselijk organisme. Anatomische eigenschappen van het zenuwstelsel Anatomische eigenschappen van oog, oor en verwante structuren Anatomische eigenschappen van het bloedvaatstelsel

8 Stoornis in structuur is een afwijking in een anatomische eigenschap van het menselijk organisme. Anatomische eigenschappen van structuren verwant aan beweging Anatomische eigenschappen van huid en verwante structuren

9 Onderzoek naar stoornissen in anatomische eigenschappen Robert Ferrari. The Whiplash Encyclopedia. The Facts and Myths of Whiplash, 1999 Conclusie: géén stoornissen in anatomische eigenschappen die voldoende verklarend zijn voor het (dreigend) bewegend disfunctioneren

10 Waarom deze titel? Daarom deze titel!

11 Gezondheidsprofiel van de whiplash -patiënt in termen van : stoornissen in functies beperkingen in activiteiten particpatieproblemen in relatie tot omgevingsfactoren en persoonlijke factoren

12 Stoornissen in: mentale functies sensorische functies functies van het bewegingssyteem

13 Beperkingen in: communicatie-activiteiten bewegingsactiviteiten activiteiten in het kader van zich voortbewegen activiteiten in het kader van zelfverzorging activiteiten in het kader van huishouden en gezin

14 Beperkingen in: interpersoonlijke activiteiten activiteiten in het uitvoeren van taken

15 Participatieproblemen in: eigen verzorging mobiliteit uitwisseling van informatie sociale relaties huiselijk leven onderwijs werk en beroep

16 Participatieproblemen in: economisch leven maatschappelijk leven

17 Gezondheidsprofiel van de whiplash - patiënt als uitgangspunt voor fysiotherapie omschakeling van conventionele behandeling naar gedragsgeoriënteerde begeleiding in relatie tot het bewegend functioneren omschakeling van algemene en specifieke ideeën over gezondheid en gezondheidsproblemen

18 Conventionele behandeling versus Gedragsgeoriënteerde begeleiding Conventioneel verwijzing medischspecialist gedetailleerd lichamelijk onderzoek pijngebonden aanpak pijn = weefselbeschadiging gericht op stoornissen passieve verrichtingen geen vragenlijsten geen schriftelijke informatie aan patiënt Gedragsgeoriënteerd verwijzing huisarts oriënterend lichamelijk onderzoek tijdgebonden aanpak pijn weefselbeschadiging gericht op activiteiten actieve verrichtingen vragenlijsten schriftelijke informatie aan patiënt

19 Specific health beliefs whiplash injury Wat is whiplash? Wat zijn de consequenties van whiplash? Wat is het natuurlijk beloop? Wat is de rol van de patiënt zelf? Wat is de rol van anderen?

20 De rol van de patiënt zelf zelfregulerende mechanismen (self-regulation en self-efficacy) functioneel herstellers niet-functioneel herstellers: gebruikt patiënt zijn eigen mogelijkheden optimaal? Wat zijn belemmerende factoren voor herstel?

21 Rode draad van het programma Gezondheidsprofiel van de whiplash - patiënt, belicht vanuit: klinische epidemiologie revalidatiepsychologie fysiotherapie indicatiestelling psychologie fysiotherapie begeleiding arbeidsreïntegratie

22 Best-evidence handelen eisen aan hedendaagse praktijk evidence-based practice is the integration of best research evidence with clinical expertise and patient values (Sackett e.a., 2000) zo ook bij de whiplash -patiënt KNGF Richtlijnen Whiplash

23 Het Nederlands Paramedisch Instituut wenst u een fijne en leerzame dag!