Op weg naar een schoolbreed taalbeleid: een onderzoek naar draagvlak onder docenten. Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Transcriptie

1 Plan van Aanpak - Profielproduct - Profiel Ontwikkelaar Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Profiel Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Bibliografische referentie M. de Mönnink, MA Latijn Op weg naar een schoolbreed taalbeleid: een onderzoek naar draagvlak onder docenten Taalbeleid Ontwikkelaar Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam gymnasium (VWO) Taalbeleid, taalgericht vakonderwijs, taalleerbehoeften, onderwijspraktijk De Mönnink, M. (2015) Op weg naar een schoolbreed taalbeleid: Een onderzoek naar draagvlak onder docenten Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA. Studentnummer Begeleider(s) Drs. Femke Boesenkool (begeleider UvA), Afdelingsleider bovenbouw (begeleider op school) Beoordelaar(s) indien bekend Opdrachtgever Rector gymnasium Beekvliet Datum januari 2016

2 INHOUDSOPGAVE PP1: Plan van Aanpak Aanleiding Probleemverkenning: literatuur Probleemomschrijving Onderzoeksaanpak 6. Doelstelling 6. Centrale vraagstelling 7. Deelvragen 7. Groepen en instrumenten Product Tijdsplan 8. PP2: Uitvoering en Verantwoording 9. Abstract 9. Verantwoording 10. Algemene conclusies 13. Literatuurlijst 15. Bijlage I: Uitgewerkte interviews 16. Bijlage II: Ingevulde observatieschema s 19. 2

3 1. Aanleiding RK Gymnasium Beekvliet is een zelfstandig gymnasium in Sint- Michielsgestel. De school telt 700 leerlingen. Het bestuur van de school valt onder de stichting Ons Middelbaar Onderwijs. Vanaf 2013 mag de school het predicaat ecellent dragen. Sinds het begin van dit schooljaar mag de school zich tevens een 'ʹeconasium'ʹ noemen. Er worden verbredende vakken op het gebied van economie aangeboden aan ecellente leerlingen. De school wordt hierin bijgestaan door Tilburg University. De kernwaarden van de school worden samengevat in de volgende slogan: "ʺOntwikkel je talenten - verleg je grenzen - voel je thuis"ʺ (schoolplan ). De school wil het ecellente onderwijs behouden en de waarde van de klassieke vorming duidelijk uitdragen. Om dit te bereiken wil de school zich inhoudelijk blijven ontwikkelen en daarbij efficiënt en kwalitatief hoogstaand onderwijs aanbieden. Echter, de eindeamenresultaten van de afgelopen jaren zijn tegengevallen. Er wordt, gekeken naar alle vakken, gemiddeld gescoord, met een paar diepe uitschieters naar beneden bij de gammavakken en de Klassieke Talen. Om de resultaten te verbeteren en het ecellente karakter van de school te kunnen behouden, moet er actie worden ondernomen. In het schoolplan geeft de school aan dat er een beleidsvoornemen ligt om het taalonderwijs te intensiveren. Er is echter geen concreet plan om deze intensivering van taalonderwijs tot stand te brengen. Daarbij is het ook niet duidelijk wat de school hier precies mee bedoelt en is er geen 'ʹkarrentrekker'ʹ aangewezen om deze taak op zich te nemen. Het opstellen van een integraal (schoolbreed) taalbeleid zou de speerpunten van de school kracht bij kunnen zetten en het ecellente karakter van het onderwijs kunnen beschermen en wellicht nog verbeteren. Buiten de wens van de school zelf om het taalonderwijs uitdagend, verdiepend en toekomstgericht in te richten, zijn er in 2008 door de commissie Meijerink referentieniveaus op het gebied van taal en rekenen vastgesteld. (Epertgroep doorlopende leerlijnen, 2008). Met deze referentieniveaus kan worden voorzien in de behoefte aan een doorlopende leerlijn van primair tot eind voortgezet onderwijs. Door aanbevelingen van de epertgroep zijn de referentieniveaus nu een landelijk voorschrift. Om hier aan te voldoen, wordt scholen sterk aangeraden om een taalbeleid op te stellen en daarin de taalleerbehoeftes van de leerlingen te integreren. Gymnasium Beekvliet zou dus graag een taalbeleid opstellen om het ecellente onderwijs kracht bij te zetten en om te voldoen aan de richtlijnen die vanuit de overheid worden gesteld. De schoolleiding heeft mij gevraagd om met dit profielproduct een begin te maken met een onderzoek naar de implementatie van een taalbeleid. 3

4 2. Probleemverkenning: literatuur Na het vaststellen van mijn onderwerp ben ik navraag gaan doen bij mijn begeleider op school. Uit dit overleg kwam naar voren dat de schoolleiding al meerdere verkennende gesprekken heeft gevoerd over de mogelijkheden van een taalbeleid op school. Deze gesprekken hebben niet tot een concreet plan van aanpak geleid. In een korte rondvraag bij sectiegenoten en docenten van de secties Nederlands en Engels kwam naar voren dat er al jaren wordt verzocht om een taalbeleid (met name vanuit de talensecties) maar dat het moeilijk blijkt om concrete plannen op papier te krijgen. De secties van moderne vreemde talen hebben inmiddels het heft in eigen handen genomen en zijn bezig met een nascholingscursus om hun taalonderwijs beter op elkaar af te kunnen stemmen. Er lijkt dus wel draagvlak aanwezig te zijn binnen het lerarencorps en dan met name binnen de talensecties. Ik weet nog niet hoe de andere secties tegenover een taalbeleid staan. Vanuit de schoolleiding kwam met name het geluid dat het moeilijk is om vast te stellen waar precies behoefte aan is en wat ze precies willen verbeteren. Een taalbeleid kan dienen voor het dichten van taalachterstanden, maar het kan ook worden ingezet om alle leerlingen naar een hoger taalniveau te brengen. Het helpt leerlingen om in schoolse taalbehoeften te voorzien; dit kan betekenen dat docenten ook helpen met de manier waarop schoolboeken gelezen moeten worden en dat de instructietaal van de docenten niet onnodig gecompliceerd is. Er bestaan vaak meer problemen met taal dan enkel de spelfouten waar docenten zich aan ergeren. Begrip van taal en taalgebruik is een groter en relevanter probleem. Om de eindeamenresultaten te verbeteren is het relevante en interessante stap om naar het taalonderwijs te kijken en hier schoolbreed afspraken over te maken. Taal en leren zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden (Hajer, 2008). Hoewel taalbeleid een breed concept is, staat de waarde voor het onderwijs volgens de directeur van het Centrum voor Taal en Cultuur Kris van den Branden als een paal boven water. In zijn boek 'ʹ Handboek taalbeleid secundair onderwijs'ʹ zegt hij hierover: "ʺTaal is de zuurstof van het onderwijs. Taal doet leren. Voor veel leerkrachten is taal hun belangrijkste werktuig"ʺ (Bogaerts & Van den Branden, 2011, p. 9). Wat een taalbeleid precies inhoudt, hangt af van verschillende zaken. Zo kunnen scholen er ieder hun eigen invulling aan geven, en verschilt de taalleerbehoefte van leerlingen aanzienlijk. Een veelgebruikte algemene definitie van taalbeleid is van Kris van den Branden: "ʺTaalbeleid is de structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen met het oog op het bevorderen van hun algehele ontwikkeling en het verbeteren van hun onderwijsresultaten"ʺ (Bogaert & Van den Branden, 2011, p. 13). Volgens de eerdergenoemde commissie Meijerink (2008) is het doel van een taalbeleid "ʺom de taalvaardigheid van leerlingen zodanig tot ontwikkeling te brengen dat zij met succes de schoolloopbaan doorlopen en uiteindelijk, aan het eind van de schoolloopbaan, de arbeidsmarkt betreden met een 4

5 taalvaardigheid die passend is voor een beginnende beroepskracht"ʺ (Rooijackers, 2009, p. 7). Een taalbeleid kan er dus voor zorgen dat leerlingen beter tot leren en tot ontwikkeling komen en daardoor hun onderwijsresultaten verbeteren (Bogaert & Van den Branden, 2011, p. 13). Om tot dit resultaat te kunnen komen, zullen er doelen moeten worden gesteld. Dit kan, volgens Van den Branden, op leerlingniveau, klasniveau en schoolniveau (Bogaert & Van den Branden, 2011, p.14). Om een kans van slagen te hebben zullen de doelstellingen goed met elkaar moeten samenhangen. Voor dit verkennende onderzoek zal ik me niet op alle niveaus richten, maar beginnen op het schoolniveau. Dit niveau richt zich op "ʺwat de school concreet wil bereiken met het hele schoolteam, en met betrekking tot de werking van de school"ʺ (Bogaert & Van den Branden, 2011, p. 14). Een taalbeleid op Gymnasium Beekvliet zou dus een positieve uitwerking kunnen hebben op het eindeamenniveau van de leerlingen. Echter, er moeten nog duidelijke afspraken worden gemaakt en het plan moet schoolbreed gedragen worden. Vooralsnog heeft de schoolleiding geen concrete stappen ondernomen om het draagvlak onder de docenten te peilen en is er ook nog geen duidelijk doel voor het taalbeleid omschreven. 3. Probleemomschrijving Op basis van de bovenstaande informatie kom ik tot de volgende probleemomschrijving: De schoolleiding van Gymnasium Beekvliet wil een schoolbreed taalbeleid invoeren om de eindeamenresultaten te verbeteren, maar ze weten niet goed waar ze moeten beginnen met het proces en of er voldoende draagvlak onder de docenten bestaat. Dit probleem heeft in eerste instantie gevolgen voor de schoolleiding. Zij moeten aan de richtlijnen van de commissie Meijerink voldoen en om hun predicaat 'ʹecellent'ʹ te mogen behouden, zullen de eindeamenresultaten ook omhoog moeten. Ze zitten nu in een impasse en weten niet wat een goede vervolgstap zou zijn. Daarnaast blijven de docenten met betrekking tot een taalbeleid in de huidige situatie in het ongewisse. Wanneer de schoolleiding een taalbeleid zou invoeren, moeten zij hun onderwijspraktijk aanpassen en wellicht bijscholing volgen om hun taalniveau te verbeteren. Verder heeft het gevolgen voor de leerlingen die hun eindeamenresultaten moeten verbeteren en gerichter met taal bezig moeten gaan zijn. Het probleem bestaat op dit moment voornamelijk op schoolniveau. De schoolleiding ziet geen duidelijk startpunt of initiatiefnemer en ze weten niet of de docenten mee zullen werken. Uit onderzoek is gebleken dat wanneer een school een taalbeleid op poten wil zetten het cruciaal is dat het gehele team daarbij betrokken is en dat er dus een breed draagvlak is (Hacquebord, 2004). Voor de beste slagingskans 5

6 moeten alle docenten er in een vroeg stadium bij betrokken worden en ervaren wat hun rol in het geheel is. Mogelijke oorzaken van het probleem zijn: a) Ervaring van de schoolleiding leert dat niet iedere docent geneigd is om meteen mee te werken aan nieuwe beleidsplannen. Het duurt vaak een tijd voordat beleid ondersteund en toegepast wordt door het gehele docentencorps. Dit maakt de schoolleiding wat terughoudend. b) Omdat taalbeleid zo'ʹn breed concept is en op verschillende manieren kan worden ingezet, kan het moeilijk zijn om een duidelijk ijkpunt vast te stellen. Het gebrek aan epertise en een duidelijke coördinator van het proces maakt het starten lastig. 4. Onderzoeksaanpak: doelstelling In verband met de korte onderzoeksperiode zal ik mij richten op het draagvlak onder docenten. Met dit onderzoek wil ik: a) Meer inzicht geven in de houding van de docenten tegenover een schoolbreed taalbeleid b) Meer inzicht geven in de behoeften van docenten op het gebied van taal en taalonderwijs. c) Meer inzicht geven in de manieren waarop docenten nu al met taal bezig zijn in hun lessen. d) Op basis van de verzamelde empirische informatie handvatten aanreiken om een start te maken met een schoolbreed taalbeleid. Door te kijken naar de houding van de docenten (a) wil ik onderzoeken of het echt op veel tegenstand zal stuiten als de schoolleiding besluit om een taalbeleid in te voeren. Zijn de docenten bereid hier tijd en moeite in te steken en zijn ze bereid om uit hun vertrouwde 'ʹleswereld'ʹ te stappen en nieuwe methoden te gebruiken? Met de behoeften van de docenten (b) bedoel ik wat ze nodig hebben om een taalbeleid succesvol te implementeren in hun eigen lessen. Voelen ze zich zeker over hun taalniveau? Hebben ze behoefte aan etra begeleiding op het gebied van taalonderwijs? Door te kijken naar de manieren waarop docenten nu al met taal omgaan in hun lessen en hoe ze nu al proberen om het taalniveau van leerlingen te verbeteren, kan er gekeken worden naar de epertise die nu al aanwezig is. Welke elementen van een mogelijk taalbeleid blijven nu onderbelicht? Waar kan de schoolleiding zich het beste op richten tijdens het vormen van doelen voor het taalbeleid? Alle verzamelde inzichten vormen samen de handvatten (d) die ik de schoolleiding zal aanreiken. Zo krijgen ze een beter inzicht in de kennishiaten die er bestaan, de behoeften die vervuld moeten worden en de bereidheid van docenten om het plan tot een succes te maken. 6

7 5. Onderzoeksaanpak: centrale vraagstelling Wat is/zijn de behoefte(n) van docenten ter ondersteuning van het talige aspect van hun onderwijspraktijk en wat is hun bereidheid om een taalbeleid te implementeren? 6. Onderzoeksaanpak: deelvragen Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, stel ik de volgende deelvragen: 1. Weten de docenten wat een taalbeleid is? 2a. Ervaren docenten taalproblemen in de klas? 2b. Hoe gaan de docenten om met deze taalproblemen? 3. Wat verwachten docenten van een taalbeleid? 4. Wat doen docenten nu al in hun lessen aan taalondersteuning? 5. Zijn de docenten zeker van hun taalniveau? Middels de eerste deelvraag wil ik achterhalen of de docenten bewust zijn van het concept taalbeleid in het algemeen en de eventuele voor- of nadelen ervan. De tweede deelvraag dient ervoor om te kijken of de docenten reden zien voor een schoolbreed taalbeleid. Dit heeft een direct effect op de verwachtingen van een taalbeleid, wat ik met de vierde deelvraag wil achterhalen. Door te kijken naar de acties die docenten nu al ondernemen op taalgebied in hun dagelijkse lespraktijk, kan ik in kaart brengen welke epertise er al aanwezig is en waar de hiaten zitten. Met de laatste deelvraag wil ik onderzoeken of de implementatie van een taalbeleid zal stuiten op tegenzin. Het zou namelijk onzekerheden naar boven kunnen brengen bij docenten. Door de kennis van deze deelvragen bij elkaar te nemen kan ik de centrale vraagstelling beantwoorden. 7. Onderzoeksaanpak: groepen en instrumenten Om een antwoord te krijgen op mijn deelvragen, en daarmee mijn centrale vraag, zal ik mij richten op het docentencorps. Ik zal interviews afnemen om antwoorden op mijn deelvragen te kunnen krijgen. Omdat ik inzage wil krijgen in achterliggende motieven en de beleving van de docenten is het interview een goed onderzoeksinstrument omdat docenten in alle rust hun antwoorden kunnen onderbouwen (Verhoeven, 2010, p. 156). 7

8 Omdat het gehele docentencorps een te grote onderzoeksgroep is, en er zeker bij interviews een verzadiging van informatie kan ontstaan (Verhoeven, 2010, p. 244), zal ik een kleine selectie maken. Ik zal de sectievoorzitters van Wiskunde, Natuurkunde, Aardrijkskunde, Economie, Klassieke Talen, Nederlands en Engels interviewen. Op deze manier probeer ik een goede representatie van de gehele onderzoeksgroep te geven. 8. Product Mijn onderzoek moet het volgende product opleveren: een rapportage van mijn bevindingen en aanbevelingen hoe de schoolleiding aan de behoeften van de docenten tegemoet kan komen en daarmee het draagvlak kan vergroten. De schoolleiding verwacht een schriftelijk rapport van mijn onderzoek. Daarnaast willen ze graag met me in gesprek gaan naar aanleiding van de onderzoeksresultaten. Het product zal verder kort worden toegelicht in de 'ʹparva'ʹ - een wekelijkse nieuwsbrief voor het personeel. Daarnaast is er ook de mogelijkheid om mijn onderzoek te presenteren tijdens 'ʹkennisdeling- sessies'ʹ die een keer in de maand worden gehouden op school. Het moeten dienen als een startpunt voor de verdere ontwikkeling van een taalbeleid in het schooljaar Tijdsplan Weken doelen Deadlines UvA week 17 (20-26 werken aan PvA herkansing pp1 april) week 18 (27-3 interviewvragen opstellen april/mei) week 19 (4-10 mei) interviewvragen opstellen Meivakantie - geen college week 20 (11-17 mei) week mei) interviewvragen voorleggen aan begeleiding UvA + school - overlegmoment Interviews afnemen Interviews transcriberen Hemelvaart - geen college week 22 (25-31 mei) Abstract + verantwoording schrijven overlegmoment begeleiding week 23 (1-7 juni) week 25 Abstract + verantwoording inleveren pp2 herkansing pp2 8

9 PP2 Uitvoering en Verantwoording Abstract In 2008 heeft de commissie Meijerink scholen aanbevolen om een taalbeleid te implementeren. Bij het begrip taalbeleid kan gedacht worden aan de structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen met het oog op het bevorderen van hun algehele ontwikkeling en het verbeteren van hun onderwijsresultaten"ʺ (Bogaert & Van den Branden, p. 13, 2011). Volgens de eerdergenoemde commissie Meijerink (2008) is het doel van een taalbeleid "ʺom de taalvaardigheid van leerlingen zodanig tot ontwikkeling te brengen dat zij met succes de schoolloopbaan doorlopen en uiteindelijk, aan het eind van de schoolloopbaan, de arbeidsmarkt betreden met een taalvaardigheid die passend is voor een beginnende beroepskracht"ʺ (Rooijackers, p. 7, 2009). Op Gymnasium Beekvliet ontbreekt het aan een taalbeleid en er is weinig bekend over de huidige situatie op school wat betreft schoolse taalvaardigheid van leerlingen en de houding van de docenten ten opzichte van een eventueel taalbeleid. Naar aanleiding van de wens van de school om een taalbeleid op te stellen om het onderwijs kracht bij te zetten en om te voldoen aan de richtlijnen die vanuit de overheid worden gesteld, heb ik gekeken naar de betekenis van een taalbeleid voor scholen en naar mogelijke vervolgstappen om een concreet taalbeleid op papier te zetten als onderdeel van het schoolbeleid. In verband met de beperkte tijd heb ik er, in overleg met de schoolleiding, voor gekozen om het onderzoek te richten op het draagvlak onder het gehele docententeam. Wanneer een school beleid wil voeren is het nodig dat alle leerkrachten erbij betrokken worden (Bogaert en Van den Branden, 2011). De uitkomsten van het onderzoek zijn in een gesprek gepresenteerd aan de opdrachtgever. Het verslag wordt beschikbaar gesteld in een kennisdelingsbijeenkomst voor al het personeel. In de rapportage zullen suggesties gedaan worden voor vervolgstappen bij het opzetten van een schoolbreed taalbeleid. Met dit onderzoek wilde ik het volgende te weten komen: Hoofdvraag: Wat is/zijn de behoefte(n) van docenten ter ondersteuning van het talige aspect van hun onderwijspraktijk en wat is hun bereidheid om een taalbeleid te implementeren? 9

10 Deelvragen: Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, stel ik de volgende deelvragen: 1. Weten de docenten wat een taalbeleid is? 2a. Ervaren docenten taalproblemen in de klas? 2b. Hoe gaan de docenten om met deze taalproblemen? 3. Wat verwachten docenten van een taalbeleid? 4. Wat doen docenten nu al in hun lessen aan taalondersteuning? 5. Zijn de docenten zeker van hun taalniveau Met uitzondering van deelvraag vier, heb ik alle deelvragen beantwoord met behulp van diepte interviews. Ik heb met drie sectieleiders van de secties klassieke talen, scheikunde en biologie gesproken. Deelvraag vier heb ik beantwoord door middel van twee lesobservaties. Bij de lesobservaties heb ik gebruik gemaakt van een standaard lesobservatie die zich richt op taalgericht vakonderwijs. Uit de interviews is naar voren gekomen dat de docenten een groot belang hechten aan taal en in de praktijk tegen veel problemen aanlopen. Met name het begrijpend lezen vinden leerlingen erg lastig en het slordig of niet lezen van vragen kan soms leiden tot lagere cijfers op toetsen. De docenten merken op dat er vanuit de schoolleiding nog niet is gecommuniceerd over een eventueel taalbeleid en dat zij er sceptisch over zijn of het gaat lukken om alle docenten met de neus dezelfde kant op te krijgen. Toch zien ze een focus op taal als een belangrijke toevoeging aan het huidige schoolbeleid en zijn ze zeker bereid om zich daarvoor in te zetten. Het uiteindelijke product zorgde voor een richting in de discussie die de schoolleiding onderling al een tijd voerde. Ze zullen nu een taalcoördinator aanstellen die het hele proces in goede banen zal leiden. Ook zal de schoolleiding in samenspraak met de docenten doelen voor een taalbeleid formuleren. Verantwoording 1. Inleiding Om het onderwijs etra kracht bij te zetten en om te voldoen aan de richtlijnen van de overheid, wil gymnasium Beekvliet een taalbeleid ontwikkelen. Er staat nog niets op papier en er is nog geen consensus over de doelen die de school met een taalbeleid wil bereiken. De schoolleiding heeft een duidelijke wens uitgesproken om een taalbeleid op papier te zetten en het schoolbreed in te voeren. Omdat dit een te groot onderwerp is voor dit profielproduct is er afgesproken om het onderzoek te richten op het draagvlak onder de docenten. Uit beleidsveranderingen in het verleden blijkt het lastig om het hele schoolteam achter het nieuwe beleid te krijgen. Uit de interviews en observaties die ik heb afgenomen blijkt dat docenten het belang van taalonderwijs allemaal onderstrepen, maar dat zij zich niet altijd bewust zijn van hun eigen interventies en die van collega s. De bevindingen van mijn onderzoek zal ik in deze schriftelijke rapportage opnemen. 10

11 2. Keuze van onderzoeksinstrumenten Het doel van dit onderzoek is om de behoefte(n) van docenten ter ondersteuning van het talige aspect van hun onderwijspraktijk te achterhalen en te onderzoeken wat hun bereidheid is om een taalbeleid te implementeren. Ten behoeve van dit onderzoeksdoel heb ik de taak opgesplitst in een vijftal deelvragen: 1. Weten de docenten wat een taalbeleid is? 2a. Ervaren docenten taalproblemen in de klas? 2b. Hoe gaan de docenten om met deze taalproblemen? 3. Wat verwachten docenten van een taalbeleid? 4. Wat doen docenten nu al in hun lessen aan taalondersteuning? 5. Zijn de docenten zeker van hun taalniveau? Met behulp van een diepte interview met drie collega s zijn er antwoorden verkregen op de deelvragen, met uitzondering van deelvraag vier. Tijdens het diepte interview is er gekozen voor een vijftal leidende vragen: - Is taal belangrijk binnen jouw vak en voel je je zeker over je eigen taalniveau? - Besteed je bewust aandacht aan taal binnen jouw vak? Ben je bekend met het concept taalbeleid? Wordt er vanuit gymnasium Beevliet voldoende aandacht besteed aan taal? Hoe zou je vorm willen geven aan taalonderwijs binnen jouw vak? Deelvraag vier is beantwoord met behulp van een lesobservatie, waarbij gebruik is gemaakt van de QuickScan uit de kijkwijzer Taalgericht Vakonderwijs (TVO) (van Eerde et al., 2006). Tijdens de lesobservatie kon worden achterhaald wat docenten nu al doen aan taalondersteuning en hoe zij dat vormgeven in de praktijk. 2.1 Onderzoeksgroep Om te onderzoeken of er draagvlak bestaat onder het gehele docentencorps heb ik alle sectieleiders aangeschreven met de vraag of ze open stonden voor een interview. Uiteindelijk heb ik van drie sectieleiders een antwoord ontvangen; de sectieleider Klassieke Talen, Scheikunde en Biologie. Bij twee van de drie docenten heb ik ook een lesobservatie gedaan met behulp van een standaard lesobservatie; de QuickScan TVO. 2.2 Data- analyse De interviews zijn één op één afgenomen waarbij het gesprek werd opgenomen. Tijdens het interview zijn de antwoorden in steekwoorden opgeschreven. De geluidsfragmenten zijn nogmaals afgeluisterd en per vraag is het gesprek geïnventariseerd. De antwoorden zijn gestructeerd opgenomen in een tabel en met elkaar vergeleken. De uitgewerkte interviews zijn te vinden in bijlage II. De lesobservaties zijn gedaan met behulp van een Quickscan op Taalgericht Vakonderwijs (van Eerde et al., 2006). De resultaten van beide observaties zijn vervolgens met elkaar vergeleken en 11

12 er zijn uitspraken gedaan gedaan over het toepassen van taalondersteuning in deze twee lessen. De ingevulde Quickscan s zijn te vinden in Bijlage III. 2.3 Conclusies Op basis van de interviews en lesobservaties kunnen de deelvragen als volgt beantwoord worden: 1. Weten de docenten wat een taalbeleid is? Op basis van de gegeven antwoorden kan er geconcludeerd worden dat bijna alle docenten op de hoogte zijn van het begrip taalbeleid. Echter, ze weten niet hoe een invulling van een taalbeleid eruit zou kunnen zien in de praktijk. 2a. Ervaren docenten taalproblemen in de klas? Alle docenten ervaren taalproblemen in de klas, met name op het gebied van spelling en begrijpend lezen. De docenten van de eacte vakken scheikunde en biologie merken dat leerlingen het taalaspect onderschatten bij deze vakken. Bij toetsen is begrijpend lezen ook bij deze vakken een belangrijk onderdeel en ze komen vaak tegen dat leerlingen de vragen niet goed lezen en daardoor geen antwoord op de gestelde vraag geven, of de vraagstelling niet begrijpen. 2b. Hoe gaan de docenten om met deze taalproblemen? Bij de Klassieke Talen is een aantal jaren geleden afgesproken dat de docent bij een leerling die slordig werkt en veel spelfouten in het Nederlands maakt, punten af mag trekken. Alle docenten omcirkelen of onderstrepen spellingsfouten. 3. Wat verwachten docenten van een taalbeleid? De geïnterviewde docenten verwachten ondersteuning op het gebied van begrijpend lezen. Ze zouden graag een aanpak willen leren om alle leerlingen beter te leren omgaan met toetsvragen. Als alle vakken zich daar mee bezig zouden houden dan zou dat een verbetering bij alle vakken teweeg kunnen brengen. De sectie Klassieke talen heeft in het verleden geprobeerd om samen met de moderne vreemde talen een eenduidige begrippenlijst op te stellen zodat alle taaldocenten dezelfde terminologie zouden gebruiken. De docenten hebben het een paar maanden volgehouden en zijn toen weer op hun eigen terminologie overgestapt. Mede hierdoor heerst er wat scepsis over de kans van slagen van een schoolbreed taalbeleid bij de sectie klassieke talen. Zij verwachten dan ook conrete doelen van de schoolleiding en een plan van aanpak hoe de doelen bereikt gaan worden. 12

13 4. Wat doen docenten nu al in hun lessen aan taalondersteuning? De lesobservaties die zijn uitgevoerd laten zien dat docenten proberen om de lessen goed te structuren en hun taalgebruik aanpassen op hun publiek. Ze laten leerlingen veel aan het woord en corrigeren waar nodig is. Echter, er wordt weinig aandacht besteed aan de taaldoelen van een les en leerlingen krijgen daar weinig feedback op. 5. Zijn de docenten zeker van hun taalniveau? De docenten voelen zich zeker van hun eigen taalniveau. Ze zouden alleen ondersteuning kunnen gebruiken op het gebied van leesstrategieën voor toetsvragen en teksten. Algemene conclusies: Tot slot kan er worden geconcludeerd dat taal voor zowel de Klassieke talen als scheikunde en biologie een grote rol speelt in de dagelijkse lespraktijk. Er is onder de drie collega s die zijn geïnterviewd een grote bereidheid om met een taalbeleid aan de slag te gaan. Wel zien ze moeilijkheden om dit taalbeleid voor alle docenten en alle vakken duidelijk te krijgen. De docenten scheikunde en biologie gaven aan dat ze het prettig vonden dat er erkend werd dat hun vak ook een talig aspect heeft, dat groter is dan vaak gedacht wordt. Zij worden niet snel betrokken in discussies over taalonderwijs, maar zouden dit wel op prijs stellen. De docenten voelen zich zwevend op het gebied van taalbeleid. Ze zijn er niet van bewust dat de schoolleiding bezig is met het opzetten van een taalbeleid. Ze erkennen het belang ervan allemaal maar zouden geïnformeerd willen worden over mogelijke invullingen. Als ze weten wat de doelen van de schoolleiding zijn, dan zouden ze daar graag over in gesprek gaan. 2.4 Afwijkingen van het plan van aanpak Hoewel ik alle sectieleiders van alle vakken heb aangeschreven, heb ik uiteindelijk maar met drie sectieleiders kunnen spreken. De planning in het schooljaar voor het afnemen van de interviews (net voor de kerstvakantie) bleek ongelukkig. Door de lage respons heb ik geen representatief beeld kunnen krijgen van het hele schoolteam en de visie op taal van alle schoolvakken. Ik had dus graag nog meer interviews willen afnemen. Hoewel ik het niet in mijn plan van aanpak had verwerkt, kreeg ik de tip van mijn beoordelaar om lesobservaties te plannen om deelvraag vier goed te kunnen beantwoorden. Dit heb ik bij mijn uitvoering dus wel gedaan. Hier geldt helaas ook dat ik door de geringe respons maar twee lesobservaties heb kunnen afnemen en dat het beeld hierdoor niet representatief is. Omdat de respons tegen viel, heb ik ook een literatuurstudie gedaan en aan een aantal scholen die al een taalbeleid hadden ingevoerd, gevraagd wat aandachtspunten zijn en hoe zij draagvlak hebben gecreërd. Deze input heb ik verwerkt in de suggesties aan de schoolleiding. 13

14 3. Implementatie De school heeft mij deze opdracht gegeven om te kunnen achterhalen wat er leeft onder de docenten op het gebied van taalbeleid en waar de eventuele knelpunten zitten. Op basis van mijn onderzoek en de suggesties die ik heb gegeven, kunnen zij de vervolgstappen beter plannen. Met name mijn suggestie om een taalcoördinator of een werkgroep in het leven te roepen en samen met deze taalcoördinator duidelijke doelen voor het taalbeleid vast te stellen, hebben ze direct geimplementeerd. Ook had ik gesuggereerd dat ze via een kennisdelingsbijeenskomst het hele schoolteam op de hoogte zouden kunnen stellen van hun wens om een taalbeleid op te stellen, zodat iedereen mee kan gaan denken en eventueel bij de werkgroep aan kan sluiten. Ze hebben mij gevraagd om deze bijeenkomst te plannen en dit zal in februari gebeuren. Het onderzoek heeft dus zeker geleid tot vervolgstappen van de schoolleiding, maar het heeft ze voornamelijk inzicht gegeven in de knelpunten die leven en het belang van open communicatie met het hele docententeam om een schoolbreed taalbeleid in te kunnen voeren. 4. Reflectie Het afronden van het onderzoek voor PP2 was qua planning een probleem. Ik had PP2 uitgesteld tot na de zomervakantie omdat ik dacht dat ik het wat rustiger zou krijgen en dan meer tijd zou hebben om de interviews af te nemen. Helaas bleek het tegenovergestelde het geval en bleef het moeilijk om interviews te plannen met de docenten. Omdat mijn eigen lessentabel helemaal vol zat, was het lastig om een uur tussendoor te vinden waarbij zowel de docent die ik wilde interviewen/observeren als ik zelf een tussenuur hadden. Achteraf gezien zou het een beter idee zijn geweest om een vragenlijst te maken en die digitaal rond te sturen. Hoewel je dan ook niet zeker bent van een goede respons, is de planning eromheen beter te regelen. 14

15 Literatuurlijst Bogaert, N. en Van den Branden, K., (2011) Handboek taalbeleid secundair onderwijs. Leuven: Acco. Caris, I. (2014) Geen vak zonder taal. Interfacultaire Leraren opleiding, Universiteit van Amsterdam. Commissie Meijerink, rapport Over de drempels met taal en rekenen, zie: Eerde van D., H. Haquebord, M. Hajer, M. Pulles, C. Raymakers (2006) Kijkwijzer voor Taalgericht Vakonderwijs. Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Platform Taalgericht Vakonderwijs, Enschede. Hacquebord, H., (2004). Taalproblemen en taalbehoeften in het voortgezet onderwijs. Leerlingen- en docentenvragenlijsten als instrumenten voor taalbeleid. Levende Talen Tijdschrift, 5(2), p ). Hajer, M. (2005) Taalgericht vakonderwijs: Tijd voor een nieuw vijfjarenplan. Levende talen tijdschrift Jaargang 6, nummer 1. Hajer, M., M. Meestringa (2004) Handboek taalgericht vakonderwijs. Uitgeverij Coutinho, Bussum. Hajer, M., (2008) De lat hoog voor vakonderwijs. Taalbeleid in de klas via taalgerichte vakdidactiek. Vonk, 38(1), p Kortas, J. (2004) Taalbeleid invoeren op school, van informeren naar transformeren. In E. van der Laan & T. Meestringa, T. (red.) Zonder skelet kun je niet keten. Met taalgericht vakonderwijs taalbeleid invoeren op scholen voor voortgezet onderwijs (pp ). Den Haag: Transferpunt Onderwijsachterstanden/Platform Taalgericht Vakonderwijs. Rooijackers, P & Van der Westen, W., (2009) 'ʹTaal Centraal: Taalbeleid in het Nederlandse en Vlaamse Onderwijs'ʹ. Levende Talen Tijdschrift, Een uitgave van de sectie Nederlands van de Vereniging van Leraren in Levende Talen en Levende Talen Magazine. Verhoeven, N., (2010) Wat is onderzoek? Praktijkboek methoden en technieken voor het hoger onderwijs, Boom Lemma Uitgevers; Den Haag. 15

16 Bijlage I: Uitgewerkte interviews: Vragen: Docent 1: Docent 2: Docent 3: 1. Is taal belangrijk binnen jouw vak en voel je je zeker over je eigen taalniveau? 2. Besteed je bewust aandacht aan taal binnen jouw vak? En hoe? Taal is een ontzettend groot deel van mijn vak. Ben zelf veel met taal bezig en voel me er zeker over Met name bij vertalen is het belangrijk dat lln hun moedertaal goed beheersen Lastige concepten zorgen ervoor dat lln informatie niet begrijpen/niet goed toepassen. Ik onderstreep fouten Corrigeer waar nodig Veel terugvragen/veel mondeling bespreken Lastige concepten uit laten leggen in eigen woorden Academisch taalgebruik inroduceren Het speelt een grotere rol dan je zou denken. Met name bij toetsvragen is begrijpend lezen heel erg belangrijk Lln weten vaak niet hoe ze toetsvragen moet aanpakken Zelf wel zeker over taalniveau maar ken geen begrijpend lezen strategieën die me zouden kunnen helpen Nakijken op taal à fouten onderstrepen Lln wijzen op belang van goed lezen en laten zien wat er fout gaat als ze dat niet doen Individuele begeleiding waar nodig Moeilijke concepten toelichten Het is een talig vak, met name het eindeamen. Er moeten veel concepten worden toegelicht die in bepaalde conteten een andere betekenis hebben Lln kunnen op taal de mist ingaan. Zelf wel zeker over taalbeheersing, maar heb geen tools achter de hand om lln verder te helpen met de aanpak van toetsvragen. Toetsevaluatie laten maken met nadruk op begrip van toetsvragen/concep ten Veel mondeling terugvragen Nakijken op taalfouten, maar geen punten voor aftrekken 16

17 3. Ben je bekend met het concept taalbeleid? 4. Wordt er vanuit Beekvliet voldoende aandacht besteed aan taal? Wel bekend met het concept, maar niet met een concrete invulling van een taalbeleid Ken weinig scholen die een eenduidig taalbeleid hebben Er wordt voornamelijk aandacht besteed aan de ontwikkeling van bèta- vakken Taal is een ondergeschoven kindje Wij proberen al jaren een lijn te trekken met de moderne vreemde talen. Blijkt in de praktijk moeilijk Bekend concept, maar hoe wordt het vormgegeven? Gaat het alleen om taalfouten? We hebben het er wel eens over gehad op een vergadering van de onderbouw. Ze willen nu ook referentietoetsen invoeren voor alle jaarlagen Onze vakken worden vaak onderbelicht in het overleg Zeker bekend met het concept Op mijn vorige school hadden ze een taalbeleid, maar daar merkte je in de dagelijkse lespraktijk weinig van. Er was een schoolbrede richtlijn op het gebied van terminologie en uitleg van concepten. Maar dit werd niet geëvalueerd, dus dan weet je niet of het werkt. Nog erg weinig, maar ze zijn er dus mee bezig? De brugklas heeft een taaltoets, maar waarom wordt die toets niet doorgevoerd in andere jaarlagen? Lln worden niet getraind op academisch taalgebruik, er worden weinig essays/werkstukke n opgegeven Er is wel etra begeleiding voor brugklassers die slecht scoren op de taaltoets. Ook deze begeleiding zou aan andere 17

18 jaarlagen gegeven kunnen worden 5. Hoe zou je vorm willen geven aan taal binnen jouw vak? Concepten duidelijker maken, zelfde terminologie gebruiken als de moderne vreemde talen. Dit is in het verleden mislukt, waarom? Motivatie bij leerlingen niet aanwezig. Toetsen ook nakijken op taalfouten. Leerlingen moeten leren dat ze bij andere vakken (dus niet alleen bij Nederlands) ook op taalfouten moeten letten Zet in op etra taalbegeleiding buiten de lessen. Hulp bij leesstrategieën Eamentraining op het lezen van toetsvragen Misschien een taaltraining vanaf de brugklas etra begeleidingsles voor alle lln? De gebruikte methodes een keer doorkijken om te zien tegen welke taal- of begripsproblemen lln aan zouden kunnen lopen Rubrics maken voor lln om te laten zien waar ze aan moeten voldoen voor het eindeamen Verschillende leesstrategieën aanbieden Vaker individuele feedback geven op taal (bijvoorbeeld op toetsen) à kost veel tijd Meer aandacht aan taal besteden in de bovenbouw, wordt nu als vanzelfsprekend geacht, maar is dit ook het geval? 18

19 Bijlage II: Ingevulde observatieschema s: Docent 1: Waargenomen Niet waargenomen n.v.t. Algemeen pedagogisch handelen Heeft positief contact met leerling Stimuleert een positief werkklimaat Structureert de les en de lesstof Toont een gevarieerd didactisch repertoire Stimuleert bijdragen van leerlingen in de les Verbindt vakinhoud aan voorkennis en ervaringen Heeft aandacht voor lesdoelen Heeft aandacht voor kernbegrippen Heeft aandacht voor de vakeigen werk/denkwijze Stimuleert leerlingen actief bezig te zijn met vakinhoud Stelt verschillende soorten vragen Laat leerlingen aan het woord Geeft aanwijzingen bij instructies opdrachten Geeft ondersteuning bij uitvoering van de opdrachten Heeft bij de nabespreking aandacht voor doelen en proces Contet en vakinhoud Interactie Taalsteun opmerkingen 19

20 Epliciteert de taaldoelen Hanteert begrijpelijk taalgebruik Geeft feedback op het taalgebruik Geeft doelen en aanwijzingen bij taaltaken Geeft ondersteuning bij taaltaken Geeft (individuele) ondersteuning bij taalbehoeften Docent 2: Heeft positief contact met leerling Stimuleert een positief werkklimaat Structureert de les en de lesstof Toont een gevarieerd didactisch repertoire Stimuleert bijdragen van leerlingen in de les Verbindt vakinhoud aan voorkennis en ervaringen Heeft aandacht voor lesdoelen Heeft aandacht voor kernbegrippen Heeft aandacht voor de vakeigen werk/denkwijze Stimuleert leerlingen actief bezig te zijn met vakinhoud Stelt verschillende Waargenomen Niet waargenomen n.v.t. Algemeen pedagogisch handelen Contet en vakinhoud Interactie opmerkingen 20

21 soorten vragen Laat leerlingen aan het woord Geeft aanwijzingen bij instructies opdrachten Geeft ondersteuning bij uitvoering van de opdrachten Heeft bij de nabespreking aandacht voor doelen en proces Epliciteert de taaldoelen Hanteert begrijpelijk taalgebruik Geeft feedback op het taalgebruik Geeft doelen en aanwijzingen bij taaltaken Geeft ondersteuning bij taaltaken Geeft (individuele) ondersteuning bij taalbehoeften Taalsteun 21