Hoe kan je effectief leervaardigheden trainen op basis van het RTTI model?

Transcriptie

1 Hoe kan je effectief leervaardigheden trainen op basis van het RTTI model? Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Profiel Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Links Bibliografische referentie Studentnummer Begeleider(s) N. Maas Beoordelaar(s) indien bekend Opdrachtgever H.E. Hofmans Scheikunde Leerplan algemene leervaardigheden Hoe kan je effectief leervaardigheden trainen op basis van het RTTI model? Leerling begeleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam schoolbreed RTTI, algemene leervaardigheden, leerplan Hofmans, H.E.(2012). Leerplan algemene leervaardigheden. Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA. M. Voerman, rector Luzac College Alkmaar Datum 19 juli 2012

2 Abstract Doelstelling Op Luzac College Alkmaar zijn vanaf september 2011 alle vragen van de schoolexamens ingedeeld op vier cognitieve niveaus. De cognitieve ontwikkeling van leerlingen is hierdoor in kaart te brengen. Er is gekozen voor het RTTI-systeem (Drost en Verra (2010), zie onderstaand kader). Wanneer in de toetsen, voor zowel de docent als de leerling, duidelijk is welke cognitieve niveaus nodig zijn, kan het leerproces worden gestuurd. R = Reproductie, het stampwerk T1 = Toepassingsgericht niveau 1, toepassingsvragen in geoefende context T2 = Toepassingsgericht niveau 2, toepassingsvragen in een voor de leerlingen nieuwe context I = Inzicht, kritische reflectie, verbanden en wetmatigheden aanbrengen Naast de introductie van de RTTI-gelabelde toetsen, worden op Luzac College Alkmaar elk jaar diverse trainingen in algemene leervaardigheden gegeven (mindmap, leesstrategie, memoriseren). Echter, het ontbreekt de school aan een leerplan dat zorgt een geplande en gecoördineerde training in deze vaardigheden, en het ontbreekt de school aan een koppeling met het RTTI-systeem. De vraag van Luzac College Alkmaar is nu als volgt: Hoe kan Luzac College Alkmaar effectief leervaardigheden trainen ter verbetering van de vier cognitieve niveaus (reproductie, toepassing1, toepassing2 en inzicht)?

3 Onderzoek Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden is gebruik gemaakt van literatuuronderzoek, interviews en groepsgesprekken. Er is gekozen voor interviews met de Luzac docenten van de trainingen mindmap, leesstrategie en memoriseren, om het leerplan goed aan te laten sluiten bij hun ervaringen. Daarnaast is er gekozen voor groepsgesprekken met de rector, conrector en een docent economie, om het leerplan goed aan te laten sluiten bij de vraag van de school, en terugkoppeling te krijgen van een docent van een schoolvak. Conclusie Als product is er een leerplan algemene leervaardigheden opgesteld. Voor dit leerplan is een keuze gemaakt uit de meest essentiële algemene leervaardigheden op de niveaus R, T1,T2 of I (tabel 1). R T1 T2 I -Memoriseren -Memoriseren -Mindmap -Mindmap - Jezelf overhoren - Jezelf overhoren - Systematische vraagaanpak - Systematische vraagaanpak Tabel 1: Overzicht van de uitgekozen essentiële leervaardigheden per cognitief niveau. Daarnaast zijn er drie essentiële algemene leervaardigheden geselecteerd die niet gekoppeld zijn aan een specifiek cognitief niveau. Dit zijn studerend lezen, plannen en jezelf vragen stellen. In navolging van Marzano (2010) is in het leerplan aandacht voor de volgende twee essentiële criteria: 1. Elke leervaardigheid moet in minimaal één vak geoefend en gestimuleerd worden. 2. Elke leervaardigheid moet getoetst worden. En uit empirisch onderzoek (interviews met de Luzac docenten) is nog één criterium toegevoegd: 3. De selectieprocedure van de leerlingen voor de training. Resultaat en proces De start van het proces verliep moeizaam. De geformuleerde opdracht Hoe kunnen leerlingbegeleiders op basis van de RTTI-analyses leerlingen begeleiden in hun leerproces bleek niet te beantwoorden, omdat er binnen de organisatie nog veel ongepland en ongestructureerd is rondom RTTI-toetsing en training in leervaardigheden. Het in kaart brengen van de werkelijke behoefte van organisatie kostte behoorlijk wat tijd. Uiteindelijk ben ik tevreden met het resultaat. De presentatie verliep goed, en werd voorzichtig enthousiast, maar ook door sommigen terughoudend ontvangen. De rector is zeker enthousiast en heeft een duidelijke visie over de implementatie van dit plan. Ter ondersteuning van de implementatie en voor een succesvol vervolg sluit ik het leerplan af met een aantal aanbevelingen omtrent de planning, communicatie en evaluatie van het leerplan.

4 Verantwoording Dit profielproduct is een uitwerking van de volgende onderzoeksvraag: Hoe kan Luzac College Alkmaar effectief leervaardigheden trainen ter verbetering van de vier cognitieve niveaus (reproductie, toepassing1, toepassing2 en inzicht)? Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag zijn vijf deelvragen opgesteld. In tabel 1 zijn de instrumenten, de onderzoeksgroepen en de beoogde data per deelvraag aangegeven. De resultaten van de deelvragen zijn opgenomen in een matrix dat als leidraad kan dienen voor een leerplan algemene leervaardigheden. Deelvraag Instrumenten Onderzoeksgroep(en)/Literatuur Beoogde data 1.Wat zijn leervaardigheden? 2. Hoe kan je leervaardigheden effectief trainen? 3. Wat zijn de meest essentiële algemene leervaardigheden op R, T1, T2 en I? 4. Waar moet een trainingsprogramma algemene leervaardigheden aan voldoen? 5. Hoe kunnen de luzac trainingen aan de criteria van een trainingsprogramma voldoen? Literatuuronderzoek Marzano (2010) Literatuuronderzoek Marzano (2010) Van Hout-Wolters (2012) Literatuuronderzoek Janssen et al. (2002) Bimmel, P.E., & E. Van Schooten (2000) Netten, H. van (2004) Drost, M & P. Verra (2009) Van Hout-Wolters (1983) Interviews Docenten van de al bestaande trainingen leervaardigheden vestiging Alkmaar en vestiging Breda Groepsgesprek Rector, conrector, docent economie Definitie van het begrip leervaardigheden Overzicht van effectieve leeractiviteiten Keuze uit de meest essentiële leervaardigheden, ingedeeld op de vier cognitieve niveaus Literatuur Marzano (2010) Criteria voor een trainingsprogramma leervaardigheden Interviews Groepsgesprek Docenten van de al bestaande trainingen leervaardigheden Rector, conrector, docent economie Tabel 1: Overzicht van instrumenten, onderzoeksgroepen en beoogde data per deelvraag Per uitgekozen leervaardigheid zijn de criteria van het trainingsprogramma ingevuld. In eerste instantie was een plan van aanpak opgesteld met de onderzoeksvraag Hoe kunnen leerlingbegeleiders op basis van de RTTI-analyses leerlingen begeleiden in hun leerproces. Gedurende het onderzoek kwam ik erachter dat het onmogelijk is voor leerlingbegeleiders leerlingen te begeleiden in hun leerproces, wanneer het op school nog ontbreekt aan een gestructureerde en

5 gecoördineerde training van leervaardigheden. Een belangrijk onderdeel van deze gestructureerde en gecoördineerde training omvat het aanleren van leervaardigheden in de schoolvakken (Marzano, 2010 en Van Hout-Wolters, 2012). Om deze reden is van het oorspronkelijke plan van aanpak afgeweken, en is de focus van leerlingbegeleider verlegd naar docenten. Onderzoeksinstrumenten De vragenlijst gebruikt voor de interviews met de docenten algemene leervaardigheden is opgenomen in bijlage 1. De vragenlijst is gebaseerd op de criteria aan een leerplan algemene leervaardigheden volgens Marzano (2010). Een drietal groepsgesprekken heeft plaatsgevonden met de rector (docent Nederlands), de conrector (docent maatschappijleer), een docent economie en mezelf (docent scheikunde). De samenstelling van de groep was om twee redenen zeer geschikt voor het beoogde doel. Ten eerste zijn de rector en de conrector de opdrachtgever van dit profielproduct en direct betrokken bij het leerplan. Dit is essentieel voor de uiteindelijke doorvoering van de implementatie. Ten tweede zijn op deze manier alle vakkenclusters vertegenwoordigd, en kunnen de deelnemers van de groepsgesprekken uiteindelijk binnen de vakkenclusters als rolmodellen fungeren. Het eerste groepsgesprek was meer oriënterend van aard. Ik heb de resultaten van de eerste twee deelvragen gepresenteerd, en de resultaten van de eerste interviews besproken. Ook is de procedure rondom RTTI-toetsing zoals die afgelopen jaar heeft gedraaid doorgenomen, en de ervaringen hiermee op de vestiging Breda. Uit dit groepsgesprek werd duidelijk hoeveel er binnen een organisatie moet gebeuren om een leerplan te implementeren, en wat er op het gebied van RTTI toetsing nog verbeterd kan worden. Dit gesprek heeft met name geleidt tot afbakening van het onderzoek (zie hoofd- en deelvragen) en in kaart te brengen wat er door de afbakening nog blijft liggen (b.v. planning en procedures rondom de afname en verwerking van de RTTI-toetsen, begeleiding van docenten op het gebied van RTTI-toetsing) De volgende twee groepsgesprekken werden telkens door mij op basis van literatuur en de interviews voorbereid en gingen over keuzes maken in leervaardigheden (deelvraag 3), en vervolgens per leervaardigheid de invulling van de criteria aan een effectief trainingsprogramma (deelvraag 5).

6 Presentatie Een belangrijk onderdeel van dit profielproduct is de presentatie aan alle docenten en leerlingbegeleiders van Luzac College Alkmaar. Het doel van deze presentatie is draagvlak creëren. Geïnspireerd door de keuzecolleges van het profiel Organisatie heb ik in de presentatie twee uitgangspunten verwerkt. Het eerste uitgangspunt is de golden circle van Simon Sinek (2007). Voordat ik start met de presentatie van mijn onderzoek (het trainingsprogramma leervaardigheden) sta ik uitgebreid stil waarom ikzelf gemotiveerd ben geraakt voor het trainen van leervaardigheden. Volgens Sinek is beantwoording van de waarom-vraag essentieel om mensen te overtuigen mee te doen. The golden circle van Simon Sinek Ten tweede heb ik de mimemis theorie van Girard (1965, 1979)verwerkt. Door voor elke deelnemer van de groepsgesprekken aan te geven welke leervaardigheid zij gaan opnemen in hun lessen, hoop ik rolmodellen binnen de organisatie te creëren. De mimemis theorie gaat ervan uit dat mensen onbewust rolmodellen nadoen, meer dan dat ze een nieuw concept op inhoudelijke gronden accepteren en toepassen. Rolmodellen Docenten Training leervaardigheden opnemen in je lesprogramma De mimemis theorie van Girard (1965, 1979)

7 Terugblik op resultaat en proces De start van het proces verliep moeizaam. De geformuleerde opdracht Hoe kunnen leerlingbegeleiders op basis van de RTTI-analyses leerlingen begeleiden in hun leerproces bleek niet te beantwoorden, omdat er binnen de organisatie nog veel ongepland en ongestructureerd is rondom RTTI-toetsing en training in leervaardigheden. Het in kaart brengen van de werkelijke behoefte van organisatie kostte behoorlijk wat tijd. Uiteindelijk ben ik tevreden met het resultaat. Het heeft er in elk geval toe geleidt dat ik zelf heel enthousiast ben geworden voor het trainen van leervaardigheden in mijn vaklessen. Ook zie ik nu het nut van het analyseren van vragen op cognitief niveau. Het blijft spannend of de rest van de organisatie dit nut ook gaat inzien, en dit enthousiasme met mij gaat delen. De presentatie verliep redelijk goed. De rector gaf regelmatig tussendoor enthousiasmerende opmerkingen, suggesties voor in de vaklessen en visie op de implementatie van dit plan. Een aantal docenten was kritisch en terughoudend. Ook kon een aantal docenten het nog niet goed volgen, omdat zij dit jaar nog niet ingewerkt zijn in de RTTI-toetsen.

8 Aanbevelingen Voor een succesvol vervolg van dit profielproduct zijn een aantal aanbevelingen geformuleerd. 1. Aan het begin van het schooljaar moet er een jaarplanning beschikbaar zijn waarin staat wanneer a. Een training buiten het vak wordt aangeboden b. de leerlingen geselecteerd moeten zijn voor deze training, en hoe die selectie plaatsvindt c. de leerlingen getoetst worden op deze vaardigheid, en waar en hoe dat plaatsvindt d. er van de vakdocenten verwacht wordt dat ze met deze leervaardigheid in hun lessen starten (en hoelang en hoevaak ze dit doen) e. de RTTI toetsen worden afgenomen, de RTTI analyses moeten worden ingeleverd, en hoe de RTTI analyses worden opgevolgd en wie welke rol heeft hierin (docent, staf, leerlingbegeleider, leerling zelf) 2. Aan het begin van het schooljaar moeten docenten 1 leervaardigheid uitkiezen die ze gaan stimuleren en oefenen in het vak. Op basis van leervaardigheid kunnen er werkgroepen gevormd worden, waarbij er op gelet moet worden dat er in elke werkgroep een voortrekker en rolmodel aanwezig is. 3. Tussentijds en aan het einde van het schooljaar moet het resultaat geëvalueerd worden, zodat het leerplan en de implementatie waar nodig kan worden bijgesteld. 4. Het moet gestimuleerd worden dat resultaten en ervaringen worden gedeeld. Literatuur Bimmel, P.E., & E. Van Schooten: Strategische leeshandelingen en vaardigheid in het begrijpend lezen bij leerlingen in het voortgezet onderwijs (2000) Drost, M & P. Verra, Werkvormen&Presteren. Handboek voor docenten. Sturen van leerprocessen met RTTI. Bodegraven: Docentplus.nl (2009) Jansen, ten Dam en van Hout-Wolters, Vaardigheden voor zelfstandig leren, Assen (2002) Marzano, R. & W. Miedema, Leren in Vijf Dimensies, Moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs, Assen (2010) Netten, H. van, Hoe pak ik een biologieopgave aan, docentenhandleiding systematische probleem aanpak HAVO, SLO (2004)) Van Hout Wolters, P. Jongepier, A. Pilot., Studiemethoden, blz. 90 Het spectrum B.V.(1983) Van Hout-Wolters, sheets startcollege Leren en Instructie 4, ILO (2012)

9 Bijlage 1: Vragenlijst docenteninterviews 1. Wat heb je gedaan? 2. Welke algemene vaardigheden kwamen aan bod? 3. Voor welk cognitief niveau is deze leervaardigheid het meest essentieel? 4. Voor welke vakken is deze vaardigheid het meest essentieel? 5. Wanneer worden ze, door wie aangeboden? Huidig + gewenst 6. Wie oefent de vaardigheden met de leerling? Huidig + gewenst 7. Hoe worden de vaardigheden getoetst? Huidig + gewenst 8. Hoe worden de leerlingen gestimuleerd om ook daarna een beroep te doen op de aangeleerde vaardigheden? Huidig + gewenst 9. Hoe verhoudt de rol van mentor zich tot de rol van de vakdocent? Huidig + gewenst

10 Bijlage 2: Product Leervaardigheid Planning Selectie leerlingen Plannen 1 uur klassikaal in de introductieweek, daarna 2- wekelijks met leerlingbegeleider Toetsing alle Door leerlingbegeleider n.v.t. In welk vak? Studerend lezen In periode 1, gedurende 6 weken, 1 uur per week met een klein groepje door intake gesprekken/ leerlingbegeleider. huiswerkopdrachten en de resultaten van SE1 n.v.t. Jezelf vragen stellen Periode 1,2 en 3 In verschillende schoolvakken In tussentoetsen vragen van leerlingen laten terugkomen In minimaal 1 vak Memoriseren/ Jezelf overhoren 1 uur klassikaal in de introductieweek, klein groepje steunles In de introductieweek testen Na 4 weken een R-toets maken bij diverse vakken In minimaal 1 vak + leerlingbegeleid ers stimuleren gebruik WRTS Mindmap/ Conceptmap 1 uur klassikaal in de introductieweek, daarna in de schoolvakken In verschillende schoolvakken Mindmap/conceptmap in tussentoetsen In minimaal 1 vak Systematische vraagaanpak Na SE1 in verschillende schoolvakken/steunlessen Voor leerlingen met lage scores op T2 en I Betere resultaten in SE2 en SE3. In minimaal 1 vak