Grote prijsschommelingen landbouwprijzen en speculatie met voedsel

Transcriptie

1 Psitie van de Calitie tegen de Hnger (Januari 2012) Grte prijsschmmelingen landbuwprijzen en speculatie met vedsel Gelet p de tenemende speculatie p de vedselgrndstffenmarkt zal de regering bij de internatinale ad hc-fra stappen ndernemen m de hnger in de wereld te bestrijden. België verbindt zich erte de lkale en familiale landbuw ten bate van de eigen vedingsbeheften te bevrderen. (Regeerakkrd van de regering Di Rup) december 2011 Inleiding Nieuwe situatie Dertig jaar lang waren de prijzen p de internatinale vedselmarkt laag dch relatief stabiel. Maar dat is nu verleden tijd; er is nu een peride aangebrken van hevige turbulentie met grte en nvrspelbare prijsschmmelingen. Sinds 2006 zijn er al twee grte pieken geweest in de internatinale vedselprijzen. Die pieken waren niet alleen heel scherp, maar kwamen k heel snel pzetten. Na de vedselcrisis van 2007/2008 waren de prijzen in de tweede helft van 2009 met grte snelheid weer ingezakt. Maar medi 2011 begnnen ze weer aan een gestage pmars m in februari 2011 pnieuw ngekende hgtes te bereiken. Vr vedingsmiddelen als rijst, suiker, tarwe, liehudende gewassen en maïs bedraagt het verschil tussen de gemiddelde prijs ver 2005 en het recrdniveau enkele hnderden prcenten. Dat heeft in meer dan 40 landen tt ernstige prer geleid. Maatschappelijke gevlgen Vr tallze beren en cnsumenten zijn de enrme prijsschmmelingen een regelrechte catastrfe. Steeds meer reeds kwetsbare mensen kmen als gevlg van de hevige prijsschmmelingen in de armede terecht. Z zijn arme huishudens tt wel driekwart van hun inkmen kwijt aan vedsel. Het leeuwendeel van hen wnt p het platteland en is ndanks de eigen landbuwactiviteiten vr een deel van het jaar nettafnemer van vedsel. De pltselinge prijsstijgingen en -dalingen maken hen ng kwetsbaarder dan ze al waren. Ofwel meten ze trenhge vedselprijzen betalen p het mment dat ze nettafnemers zijn, fwel krijgen ze bijna niets vr hun eigen landbuwprductie p het mment dat ze die afzetten. Direct gevlg daarvan is een lagere vedselcnsumptie, vral nder vruwen. Maar daar blijft het niet bij: k wrdt er minder uitgegeven aan gezndheidszrg en nderwijs, kmen mensen in de schulden, verkpen zij hun land, vee f andere gederen en 1

2 geven ze eindelijk het berenbedrijf geheel p. Dit leidt p de lange termijn tt meer armede en tt verslechtering van de vedselveiligheid van landen die nóg afhankelijker wrden van het buitenland. Prfijt Veel mensen krijgen dus de vlle klappen van de grte prijsschmmelingen, maar er zijn k partijen in de prductieketens die er juist garen bij spinnen. Dr de vlstrekt scheve krachtsverhudingen binnen die ketens spekken speculanten, beleggingsfndsen, grte vedingsprductenhandelaren, inputleveranciers en grtgrndbezitters nu met verve hun kassen. Het resultaat van plitieke keuzes Prijsschmmelingen zijn verigens niet iets van de laatste tijd. De gst is al sinds de begindagen van de landbuw vr een grt deel afhankelijk van het weer. Beren en samenlevingen hebben daarm altijd vrzrgsmaatregelen getrffen m ervr te zrgen dat ze misgsten en dus k prijsschmmelingen het hfd knden bieden. In de afgelpen vijftig jaar is in Eurpa en in talrijke andere landen een grt aantal maatregelen getrffen ter stabilisering van de prijzen, zals vaststelling van vaste prijsmarges, sturing van het aanbd, interventieregelingen, subsidies en uitverbeperkingen. Maar al dit beleid is geleidelijk aan weer afgeschaft ten beheve van de liberalisering van de landbuw. Tegenwrdig wrden er echter grte vraagtekens gesteld bij het vermgen van de wereldmarkten m te zrgen vr vedselveiligheid en stabiele prijzen. Uit nderzek blijkt dat de grte prijsschmmelingen de kmende jaren zullen blijven aanhuden en zelfs ng ernstiger wrden als p de ingeslagen weg wrdt vrtgegaan. Helaas hudt men wijd en zijd de gen geslten vr de ware rzaken van de prijsschmmelingen en wrdt er her en der p ngecördineerde wijze ingegrepen met krtetermijnsplssingen waarmee tekmstige crises nder geen enkel beding vrkmen kunnen wrden. Onvldende ingrijpen De speculatie met vedsel en de grte prijsschmmelingen staan sinds de vedselcrisis van p de agenda van tallze internatinale bijeenkmsten. De Cmmissie inzake Wereldvedselzekerheid buigt zich erver, de G20, de Wereldbank en k EU. Desalniettemin met wrden gecnstateerd dat er niet bijster veel bereikt is. Er bestaat weliswaar een cnsensus ver de ndzaak m de transparantie van de markt en de investeringen in de landbuwprductie te vergrten, maar dergelijke maatregelen zijn, he ndig k, absluut ntereikend. Dat kmt drdat deze maatregelen de structurele rzaken van de prijsschmmelingen vlstrekt buiten beschuwing laten. Daar kmt ng eens bij dat het infrmatiesysteem inzake landbuwtelling (AMIS) de vier grtste handelaren die het vergrte deel van de graanhandel in handen hebben geen transparantieplicht plegt. Ten aanzien van de investeringen met wrden gezegd dat de landbuwprductie weliswaar dringend mhg met, maar dat dan wel ged met wrden 2

3 gekeken waarin er precies geïnvesteerd meten wrden. In ieder geval niet in de industriële landbuw. Industriële landbuw zrgt alleen maar vr ng meer armede nder beren, verergert de klimaatverandering, is schadelijk vr het milieu en put de natuurlijke hulpbrnnen uit. Wat wel gedaan met wrden, is met steun van verheidswege investeren in kleinschalige landbuw. De Eurpese beleidsmakers prberen niet langer de achterliggende rzaken van de prijsschmmelingen aan te pakken, maar pleiten nu vr versterking van financiële risicbeheersingsinstrumenten. Deze financiële instrumenten kunnen echter helaas niet tippen aan de instrumenten van het landbuwbeleid die hun waarde reeds ruimschts hebben bewezen en prducenten en de samenleving k ng eens veel minder geld ksten. Daar kmt ng een prbleem bij dat zichzelf in de staart bijt: de financiële derivaten ter dekking van de landbuwrisic's zijn nderwerp gewrden van speculatie dr financiële partijen, steeds cmplexer gewrden, steeds vlatieler en duurder en daarm tegenwrdig ntegankelijk vr agrarische familiebedrijven. De financiële instrumenten die it bedacht waren m de beren te beschermen, lijken nu juist hun ndergang te bespedigen. De plitici hebben de vlgende zaken niet willen veranderen: Tallze particuliere belangen verhinderen dat de nhudbare vraag naar landbuwprducten wrdt mgebgen. De wetenschappelijke gemeenschap is het er ver eens dat het beleid ter bevrdering van bibrandstffen averechts uitpakt, maar vr afschaffing daarvan ntbreekt elke plitieke wil. Ondanks de cnsensus ver het feit dat de klimaatveranderingen rampzalige gevlgen zullen hebben vr kwetsbare gebieden, is er geen enkele billijke, ambitieuze en bindende maatregel getrffen m nder de twee graden gemiddelde temperatuurstijging te blijven. Ondanks de enrme ksten van de prijsschmmelingen zijn en blijven nett inverende landen afhankelijk van de grillige marktkrachten drdat de nderhandelaars van de WTO weigeren m de regels dusdanig te wijzigen dat er een vlwaardig natinaal en reginaal beleid geverd kan wrden ter stabilisering van de prijzen en krachtige ndersteuning van de landbuw. Tch is dit de enige uitweg uit de afhankelijkheid. Het argument dat de internatinale markten vr vedselveiligheid zullen zrgen, is gelgenstraft en de bewering dat er vldende flexibiliteit is ingebuwd, is een farce, mdat die flexibiliteit vlstrekt tekrt is geschten. De deregulering van de financiële markten middels penstelling van de grndstffenmarkten vr financiële partijen en afschaffing van de beperkingen ter vrkming van misbruik van derivaten p landbuwprducten. Speculanten kunnen nu, niet gehinderd dr enig bstakel, massaal gebruik maken van de markt vr landbuwprducten en de daaraan verbnden financiële prducten m zich te beschermen tegen de subprime-hyptheken en zich te verzekeren van dubbele winstcijfers. 3

4 Herinvering van regulering He meer men van de internatinale landbuwmarkten afhankelijk is, he meer men getrffen wrdt dr de prijsschmmeling p die markten. Gek geneg lijken de meeste plitici dat helemaal niet dr te hebben. En he zwakker de bescherming aan de grenzen en he grter het aandeel van ingeverde prducten in de natinale cnsumptie, he sterker de binnenlandse prijzen beïnvled wrden dr de internatinale prijsschmmelingen. Het is dus niet zals Pascal Lamy det gelven een kwestie van meer integratie van de markten vr landbuwprducten, waarmee een tekrt p de ene plaats van de wereld kan wrden aangevuld dr het verscht in een ander deel. Integendeel, de internatinale markten maken landen steeds sterker afhankelijk van inver drdat zij de lkale landbuw nderwerpen aan een vlstrekt ngelijke cncurrentiestrijd. En de grte prijsschmmelingen wrden er k al helemaal niet dr aangepakt. Als de EU en België iets den willen aan de grte prijsschmmelingen en de speculatie, met er een aantal elkaar versterkende besluiten genmen wrden en meten de ndige instrumenten wrden ingesteld: 1. Vlledige herziening van de huidige en in nderhandeling zijnde handelsregelgeving m landen in staat te stellen hun markt te reguleren en hun belangrijkste landbuwsectren zwaar te ndersteunen (buiten het kader van de huidige flexibele mgelijkheden m), m z uit de vedselafhankelijkheid te kmen. Landen de mgelijkheid bieden m een dusdanig prijsstabiliseringsbeleid te veren (bijv. interventieregelingen, variabele tarieven, cntingentering, anticyclische steunmaatregelen, sturing van aanbd en vraag, enz.) dat de lkale prductie wrdt bevrderd. Verhging van de ntwikkelingshulp ten beheve van kleinschalige agreclgische vedselprductie, en wel dr de ngelijke tegang tt middelen en de ngelijke marktmacht aan te pakken nder naleving van het beginsel van gelijkheid der seksen. Vr arme cnsumenten meten er scialebeschermingsprgramma's kmen. Herziening van de reginale verdragen van de EU die ten kste gaan van de reginale samenwerking. Daarentegen versterking van deze verdragen dr de invering van reginaal beleid p het gebied van de landbuw, de handel en de vedselveiligheid. Hervrming van het GLB: afschaffing van desastreuze beleidsinstrumenten als de uitverrestituties en bevrdering van stabiliseringsinstrumenten als aanbdsturing en bijdrages aan afdende wereldreserves. 2. De EU met de financiële markten reguleren Beperking van de tegang tt de markt vr landbuwprducten tt uitsluitend eindverkpers en eindkpers. Regulering van niet-gereglementeerde transacties: de ntwerpverrdening betreffende markten in financiële instrumenten [EMIR]. Met deze verrdening wrdt begd te zrgen vr transparantie dr tc-derivaten naar de beurs te brengen. Instelling van een verbd p indexfndsen p basis van landbuwprducten. 4

5 Vaststelling van maximale psities vr alle geautriseerde partijen die actief zijn p de markt vr landbuwprducten, dit m te vrkmen dat de grtste spelers vr speculatieve deleinden de kersen manipuleren kunnen. De huidige uitznderingen vr de grtste spelers in de sectr dienen te wrden ingetrkken. Deze maximale psities dienen te wrden pgenmen in de Eurpese richtlijn betreffende markten vr financiële instrumenten (MiFID). 3. bibrandstffen Instelling van een verbd p delstellingen ten aanzien van de prductie en het gebruik van bibrandstffen alsk p ndersteuningsprgramma s ten beheve daarvan. Verder dient de centrale delstelling van de Eurpese richtlijn inzake hernieuwbare energiebrnnen te wrden herzien en te wrden vervangen dr energiebesparingsdelstellingen. 4. Verbetering van de samenhang tussen de verschillende beleidsvrmen dr: de uitstt van breikasgassen in de EU tegen 2020 met ten minste 40% terug te dringen, de Cmmissie inzake Wereldvedselzekerheid nder meer ten aanzien van vrnemde nderwerpen meer bevegdheden te geven vr het tezicht p de samenhang van het wereldwijde beleid inzake vedselveiligheid, alsk vr de cördinatie van het tezicht erp. Cntact: Thierry Kestelt, , tke@xfamsl.be 5