Het programma Argumenteren is een programma voor het leren analyseren en beoordelen van mondelinge en schriftelijke betogen.

Transcriptie

1 Argumenteren Het prgramma Argumenteren is een prgramma vr het leren analyseren en berdelen van mndelinge en schriftelijke betgen. Delgrepen Argumenteren Argumenteren is bedeld vr leerlingen in de hgere klassen van hav, vw, mb-4, hb- en universitaire pleidingen waarin argumentatieve vaardigheden aangeleerd wrden. Omschrijving Argumenteren Argumenteren is gericht p het aanleren van begrippen die bij het analyseren van vertuigingspgingen van belang zijn, het pragmatisch interpreteren van eenvudige betgen en het kritisch berdelen ervan. Deze vaardigheden zijn van belang vr tekstbegrip, vr het zelf kunnen schrijven van betgen en vr het kunnen deelnemen aan argumentatieve discussies. Argumenteren wrdt gezien als een belangrijk aspect van taalvaardigheid. Vlgens de eindtermen van hav en vw meten leerlingen argumentatie in teksten kunnen analyseren én berdelen. In het centraal examen zijn daarm sinds enige jaren argumentatievragen pgenmen. Als in een tekstgedeelte bijvrbeeld geargumenteerd wrdt p basis van een vergelijking, meten leerlingen eerst kunnen vaststellen dat er sprake is van vergelijkingsargumentatie en vervlgens kunnen berdelen f de gemaakte vergelijking pgaat. Vr dit analyseren en berdelen is basiskennis van een aantal argumentatiebegrippen ndig en efening in het gebruik ervan. Muiswerk Argumenteren kan daar een bijdrage aan leveren. De kennis en vaardigheden p het gebied van argumenteren zijn k van belang vr het schrijfnderwijs en vr de discussies en presentaties in het kader van de lessen mndelinge taalvaardigheid. Met behulp van deze argumentatielessen kunnen leerlingen zich in wrd en geschrift argumentatief sterker weren.de argumentatieleer die in het prgramma wrdt

2 uiteengezet is gebaseerd p de pragma-dialectische benadering van de argumentatiedeskundigen Van Eemeren en Grtendrst. In deze benadering wrdt ervan uitgegaan dat argumentatie erp gericht is een verschil van mening met verbale middelen p te lssen.muiswerk Argumenteren bevat 33 steeds wisselende efeningen en 2 diagnstische tetsen. De stf wrdt uitgelegd in 193 uitlegschermen. De behandeling van de argumentatieleer begint bij de termen en begrippen die ndig zijn m argumentaties en verschillen van mening te identificeren. Vervlgens wrdt de aandacht gericht p de analyse van de argumenten die expliciet f impliciet in betgen kunnen wrden aangeverd en p de structuur van de argumentatie als geheel. Het laatste deel van dit bestand gaat ver de berdeling van argumentatie: de verschillende srten argumentatieschema's en de kritische vragen die daaruit vrtkmen en vertredingen van de regels die gelden vr een redelijke discussie: de drgredenen. Muiswerkprgramma's zijn gebaseerd p een structuur van rubrieken f deelnderwerpen. Bij Argumenteren zijn dit de begrippen en deelvaardigheden die men met leren kennen en die vervlgens geefend meten wrden. De pbuw van het prgramma is gebaseerd p de chrnlgie van eenvudig naar meilijk, wat betekent dat begnnen wrdt met analyseren en dat daarna pas het berdelen kmt. Leerlingen vinden berdelen vaak veel meilijker dan analyseren (Van den Berg, 2000). Ok wrdt in eerste instantie met zeer krte teksten gewerkt en verderp met wat langere. Gezien het medium en het nadeel van lezen van een scherm, blijft de lengte van de teksten swies beperkt. Standpunten en argumenten De eerste rubriek gaat ver het kunnen identificeren van standpunten en argumenten. Theretische nties zijn: Een standpunt is een betwistbare visie p de werkelijkheid. We nemen het k wel 'mening' f 'pvatting'. In principe kan men veral een standpunt ver innemen, ver heel cmplexe zaken, maar k ver heel eenvudige. Bij een standpunt wrdt altijd een psitie ingenmen ten pzichte van iets. Dat 'iets' bestaat uit een f meer prpsities (uitingen, uitspraken). Een prpsitie kan bestaan uit een waarneming, een rdeel, een vrspelling, etc. Tegenver een prpsitie kan een psitief, een negatief, f een neutraal standpunt wrden ingenmen. De prpsities waarver standpunten wrden ingenmen, kunnen qua reikwijdte sterk verschillen. Ze kunnen bijvrbeeld slaan p bepaalde eigenschappen van een persn, p één persn, p verschillende persnen, p alle mensen. De kracht waarmee een standpunt wrdt ingenmen, kan eveneens verschillen. Een stelling kan met vlstrekte zekerheid naar vren gebracht wrden, f als een vrzichtige vrnderstelling. Sms kun je een standpunt gemakkelijk herkennen. Dikwijls echter is de cntext ndig m te kunnen zeggen f een uitspraak een standpunt is.

3 Een argument is een uitspraak die dient als ndersteuning van een standpunt. Wie een standpunt verdedigt, kan eerst dat standpunt nemen en vervlgens het argument, f andersm. Aan bepaalde signaalwrden kun je standpunten en argumenten vaak herkennen. De spreker f schrijver kan zijn standpunt 'verstppen', bijvrbeeld in een retrische vraag f in een irnische pmerking. Bij het interpreteren van argumentatie neem je als welwillende lezer f luisteraar de meest vr de hand liggende betekenis aan. Verschillen van mening Wat verstaan we nder een verschil van mening, welke srten meningsverschillen zijn er en welke rl spelen ze in argumentatieve discussies? Deze vragen wrden beantwrd in de stf van rubriek B. Theretische nties zijn: Waar geargumenteerd wrdt, is sprake van een verschil van mening. De mening wrdt wérkelijk betwist, f de spreker/schrijver gaat ervan uit dat de mening betwistbaar is. Hij beschuwt de hrder f lezer dan als iemand die met redelijke argumenten vertuigd kan wrden. Er zijn bij een verschil van mening twee partijen betrkken: de prtagnist die een bepaald standpunt inneemt en de antagnist die dit standpunt in twijfel trekt f verwerpt. In geschreven teksten blijft het standpunt van de lezer vaak impliciet. Er kmt maar één partij aan het wrd. Met de andere partij wrdt wel rekening gehuden. De basisvrm van een verschil van mening ntstaat als een psitief f negatief standpunt p twijfel stuit. In beide gevallen wrdt één standpunt ingenmen ten pzichte van één prpsitie en er is maar één partij die de plicht heeft dit standpunt te verdedigen. De andere partij heeft (ng) geen mening. Het verschil van mening is niet gemengd.

4 Uitleg bij efening B2 Srten verschil van mening. Structuur van argumentatie Deze rubriek gaat ver de manier waarp argumentaties kunnen zijn pgebuwd. Theretische nties: Bij enkelvudige argumentatie is sprake van één argument bij één standpunt. Sms hrt daar k een verbindende uitspraak bij. Onderdelen van de argumentatie kunnen wel verzwegen zijn. Bij meervudige argumentatie is sprake van twee f meer alternatieve verdedigingen van hetzelfde standpunt. Deze argumenten staan ls van elkaar en zijn in principe gelijkwaardig. Je kunt meervudige argumentatie dan k zien als een cmbinatie van enkelvudige argumentaties. Bij nevenschikkende argumentatie is eveneens sprake van twee f meer argumenten. Deze zijn echter van elkaar afhankelijk. Sms wrdt daarbij vruitgelpen p mgelijke tegenwerpingen. Argumenten kunnen p hun beurt ndersteund wrden dr andere argumenten. Dat heet getrapte f nderschikkende argumentatie. Sms wrdt deze getrapte argumentatie spntaan gegeven. Bij getrapte argumentatie krijgt het argument de functie van standpunt ten pzichte van het subargument. Signaalwrden van psmming kunnen duiden p meervudige óf nevenschikkende argumentatie. Een cmbinatie van signaalwrden wijst vaak p getrapte argumentatie.

5 Oefening C6 Argumentatiestructuur. Onderdelen en geldigheid Deze rubriek gaat ver de nderdelen waaruit een argumentatie bestaat en de (lgische) geldigheid waarvan al dan niet sprake kan zijn. Theretische nties: Een cmplete redenering bestaat uit drie nderdelen: - Cnclusie f standpunt - Argument (want...) - Verbindende uitspraak (Als... --> dan...) De nderdelen mgen k van plaats wisselen en een f meer nderdelen kunnen weggelaten wrden. Ok p weggelaten nderdelen kan een lezer f luisteraar kritiek geven. Redeneringen die in een argumentatie wrden gebruikt, meten geldig zijn, f dr explicitering van verzwegen argumenten geldig gemaakt kunnen wrden. We gebruiken daarbij de regels van de lgica. Lgische argumentaties kunnen dan k weergegeven wrden met symblen in plaats van met wrden en zinnen. Bijvrbeeld: als A dan B (verbindende uitspraak), A (argument), dus: B (cnclusie) Het is ngeldig m een vldende vrwaarde aan te zien vr een ndzakelijke vrwaarde! Argumentatieschema's Deze rubriek gaat ver de manier waarp geargumenteerd wrdt. Wat is de relatie tussen standpunt en argument? De drie hfdsrten kmen aan bd. Theretische nties: Als in een argumentatie een geldige redenering is gebruikt, wil dat ng niet zeggen dat de argumentatie geslaagd is. Dat hangt namelijk k af van de tepassing van het gebruikte argumentatieschema. We nderscheiden drie hfdsrten. De eerste is: argumentatie p basis van een kentekenrelatie. Men verdedigt een standpunt dr in het argument een bepaald kenteken f symptm te nemen van

6 wat men in het standpunt beweert. Ok een redenering waarin gegeneraliseerd wrdt p basis van een vrbeeld, hrt bij dit type argumentatie. De tweede is: argumentatie p basis van een vergelijking. Men verdedigt een standpunt dr te zeggen dat wat men in het standpunt beweert, vereenkmt met wat men in het argument naar vren brengt. De derde is: argumentatie p basis van een causaal verband. Men verdedigt een standpunt dr tussen dat standpunt en het argument een causaal verband te leggen. Ok bij de del-middel-argumentatie is sprake van een causale relatie tussen standpunt en argument. Naast een typering van de drie belangrijkste argumentatievrmen, wrden k de belangrijkste kritische vragen vr de berdeling aangegeven in de uitlegschermen. Aanvaardbaarheid en cnsistentie In deze rubriek staat de berdeling van de aanvaardbaarheid en de cnsistentie van de gebruikte argumentatie centraal. Er wrdt speciaal 'ingezmd' p argumentaties ver beleid. Aan welke eisen meten die vlden m aanvaardbaar te zijn? Theretische nties: Er kan aan een betg van alles mankeren, waardr je je er niet dr zu meten laten vertuigen. Bijvrbeeld als er njuistheden f tegenstrijdigheden in staan. Om te kunnen berdelen wat een betg waard is, handel je als vlgt: Kijken f het betg in zijn geheel cnsistent is. Een cmplexe argumentatie ntleden in een samenstelsel van enkelvudige argumentaties. Berdelen f elke afznderlijke argumentatie klpt. Het berdelen van enkelvudige argumentaties gaat in vier stappen: Kijk f er tegenstrijdigheden f njuistheden in staan. Berdeel f de (verzwegen) argumenten aanvaardbaar zijn. Bedenk f de redenering geldig is. Ga na f het gekzen argumentatieschema crrect is tegepast (geen van de vaste vragen wrdt met nee beantwrd). Is een van deze punten niet in rde, dan is de redenering niet steekhudend, f minder vertuigend. Argumenten kunnen bestaan uit feitenuitspraken f meningen. Van een feitenuitspraak kan in principe wrden nderzcht f hij waar is. Bij een mening is dat níet mgelijk. Sms is het uitzeken van de waarheid van een feitenuitspraak erg lastig. Van smmige argumentatieve feitenuitspraken kan de aanvaardbaarheid gemakkelijk wrden vastgesteld. Bijvrbeeld als de waarheid van z n uitspraak kan wrden gecntrleerd dr ged te kijken, f dr in een encyclpedie te kijken.

7 Ok ver de aanvaardbaarheid van niet-feitelijke uitspraken is sms gemakkelijk vereenstemming te bereiken mdat het algemene waarderdelen f wijsheden betreft. Sms is het meilijk m het eens te wrden ver de aanvaardbaarheid van een uitspraak. Bij ingewikkelde kwesties en bij specifieke waarden en nrmen kun sms je ernstig van mening verschillen, terwijl de verdediging lastig is. Er zijn veel verschillende srten betgen. Eén daarvan is het veel vrkmende betg waarmee men een beleidsvrstel verdedigt. In z n betg met de verdediger van het vrstel de vlgende standaardvragen met ja beantwrden. Levert het huidige beleid ernstige prblemen p? Is het beleidsvrstel uitverbaar? Is het beleidsvrstel deltreffend? Wegen de vrdelen van het beleidsvrstel p tegen de nadelen? Bij een discussie ver beleid hebben de verdediger van het beleid en zijn tegenstander heel verschillende rllen. De verdediger (prtagnist) van een beleidsbetg heeft de bewijslast. Wie iets wil veranderen, met dat verdedigen. Hij met elk van de vier standaardvragen met ja beantwrden en vr elke vraag minstens één ged argument geven. De tegenstander (antagnist) heft slechts twijfel te zaaien ver één van de punten die de verdediger nemt, m daarmee het betg nderuit te halen. Argumentatieregels Discussianten kunnen de plssing van een geschil bemeilijken f zelfs verhinderen. Dat kan in alle discussiefasen en dr beide partijen gebeuren. De verkeerde discussiezetten (per ngeluk f met pzet), kunnen gezien wrden als vertredingen van discussieregels. De eerste vijf regels hebben betrekking p de argumentatie. De vlgende vijf betreffen het discussiegedrag (rubriek H). Theretische nties: Het del van een discussie is dat een verschil van mening wrdt pgelst. Om dit del te bereiken, meten de partijen zich aan bepaalde discussieregels huden. Overtreding van een van deze regels, bemeilijkt het plssen van het verschil van mening. Z n vertreding heet een drgreden. Er zijn twee srten discussieregels: regels die bepalen aan welke eisen de argumentatie met vlden en regels die aangeven he discussianten zich meten gedragen, willen meningsverschillen tt een plssing wrden gebracht. Vijf regels bepalen aan welke eisen de argumentatie met vlden: de argumentatieschemaregel, de geldigheidsregel, de uitgangspuntregel, de afsluitingsregel, de taalgebruiksregel.

8 Oefening G1 Drgredenen dr schemagebruik. Gedragsregels Verkeerde discussiezetten (per ngeluk f met pzet), kunnen gezien wrden als vertredingen van discussieregels. De eerste vijf regels hebben betrekking p de argumentatie (rubriek G). De vlgende vijf betreffen het discussiegedrag. Daar gaat rubriek H ver. Theretische nties: de vrijheidsregel: discussianten mgen elkaar niet beletten een standpunt, f twijfel ver een standpunt naar vren te brengen. Overtredingen c.q. drgredenen: een standpunt tabe verklaren; argumentum ad hminem (de persn aanvallen in plaats van zijn standpunt); argumentum ad baculum (de tegenpartij nder druk zetten). de verdedigingsplichtregel: wie een standpunt naar vren brengt, met dat desgevraagd verdedigen. Overtredingen c.q. drgredenen: ntduiken van de bewijslast en verschuiven van de bewijslast. de standpuntregel: de argumentatie met betrekking hebben p het standpunt dat k werkelijk dr de andere partij naar vren is gebracht. Overtreding c.q. drgreden: drgreden van de strman (iemand een fictief standpunt in de schenen schuiven, dr bijvrbeeld te verdrijven f te simplificeren). de relevantieregel: de argumentatie met relevant zijn vr het standpunt dat verdedigd wrdt. Overtredingen c.q. drgredenen: irrelevante infrmatie naar vren brengen; nn-argumentatie naar vren brengen, bijvrbeeld pscheppen; een berep den p vrrdelen, f p psitieve f negatieve emties. de verzwegen-argumentregel: je mag iemand niet ten nrechte verzwegen argumenten teschrijven, f je aan de verantwrdelijkheid vr een eigen verzwegen argument nttrekken. Overtredingen c.q. drgredenen: pblazen van wat dr de ander verzwegen is, f lchenen van een eigen verzwegen argument.

9 Het leren van de afznderlijke vaardigheden is geen del p zichzelf. Er met een transfer plaatsvinden naar het mndelinge en schriftelijke taalgebruik in de klas. Het is aan te raden dat de dcent in discussie en argumentatieefeningen de vaardigheden in samenhang efent. Bij de tetsen en efeningen van Muiswerk Argumenteren is gekzen vr teksten die geschikt en interessant kunnen zijn vr een breed publiek. Ze zijn sms vergenmen uit kranten, ppulaire tijdschriften en fldermateriaal, maar sms k speciaal geschreven f gecnstrueerd, zdat ze passen bij de begde training. De rubrieken van Muiswerk Argumenteren die hren bij de aan te leren deelvaardigheden, kmen in de vlgende paragrafen stuk vr stuk aan bd. De belangrijkste theretische nties, die pgenmen zijn in de uitlegschermen, geven we daarbij weer. De vrbeelden die in de uitlegschermen staan, zijn hier weggelaten. Argumentatie is naast een verbale, k sciale een ratinele activiteit die erp gericht is een redelijke berdelaar te vertuigen van de aanvaardbaarheid van een standpunt dr een f meer prpsities naar vren te brengen die ter rechtvaardiging van dat standpunt dienen (Van Eemeren, 2001). Verbaal dus, mdat in mndelinge en schriftelijke taaluitingen gebruik wrdt gemaakt van wrden; sciaal mdat bij argumenteren altijd andere persnen betrkken zijn; ratineel mdat de rede gebruikt wrdt m een standpunt z te verdedigen dat het vr anderen aanvaardbaar wrdt. Rubriek Oefening Type Opgaven Items A Standpunten en 1 Srten standpunten Meerkeuze 4 14 argumenten 2 Standpunten aanwijzen Wijs aan in zin Over standpunten en argumenten Meerkeuze Signaalwrden van argumentatie Wijs aan in tekst Verbrgen standpunten Meerkeuze Standpunten en argumenten Meerkeuze 3 20 B Verschillen van mening 1 Verschil van mening Meerkeuze Srten verschil van mening Meerkeuze Argumentatieve discussies Meerkeuze Meningsverschillen en discussies Meerkeuze 6 18 C Structuur van 1 Enkelvudig en meervudig Meerkeuze 3 15 argumentatie 2 Meervudig f nevengeschikt Meerkeuze Meervudig, nevengeschikt, getrapt Meerkeuze Argumentatie in teksten Meerkeuze Argumentatie in langere teksten Meerkeuze Argumentatiestructuur Meerkeuze 1 12 D Onderdelen en 1 Verzwegen nderdelen Meerkeuze 2 12 geldigheid 2 Onderdelen van argumentatie Meerkeuze Cnclusies trekken Meerkeuze Geldigheid van redeneringen Meerkeuze 4 12 E Argumentatieschema's 1 Argumentatieschema's Meerkeuze Argumentatieschema's in teksten Meerkeuze Stand.NL Meerkeuze Vragen bij schema's Meerkeuze 6 14 F Aanvaardbaarheid en 1 Feiten en meningen Rijen 1 20 cnsistentie 2 Argumenten wegen Meerkeuze Argumentatie ver beleid Meerkeuze Aanvaardbaarheid en cnsistentie Meerkeuze 5 16 G Argumentatieregels 1 Drgredenen dr schemagebruik Meerkeuze Overtreding argumentatieregels Meerkeuze 7 15 H Gedragsregels 1 Gedragsregels Meerkeuze Overtreding gedragsregels Meerkeuze Debat ver rken Meerkeuze 5 21

10 TOT SLOT LITERATUUR Eemeren, F.H., R. Grtendrst, en Sneck Henkemans, A.F. (1995). Argumentatie. Inleiding in het analyseren, behrdelen en presenteren van betgen. Grningen: Wlters-Nrdhff. Eemeren, F.H. van (2000). He zat het k alweer met de argumentatieleer? Levende Talen Tijdschrift, nummer 1, p. 4 t/m 10. Braas C, E. van der Geest, A. de Schepper (1996), Argumenteren. Grningen: Wlters-Nrdhff.