Angst, obsessieve-compulsieve stoornis en trauma in de DSM-5 A.J.L.M. VAN BALKOM, L. GABRIËLS, O.A. VAN DEN HEUVEL
|
|
- Augusta Gerritsen
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Angst, obsessieve-compulsieve stoornis en trauma in de DSM-5 A.J.L.M. VAN BALKOM, L. GABRIËLS, O.A. VAN DEN HEUVEL Bron: TIJDSCHRIFT VOOR PSYCHIATRIE 56 (2014) 3, Het hoofdstuk angststoornissen van de DSM-IV is opgesplitst in drie hoofdstukken in de DSM-5: 1.de angststoornissen; 2.de obsessieve-compulsieve en gerelateerde stoornissen (OCGS); 3.de trauma- en stressor-gerelateerde stoornissen Volgens de DSM-5-werkgroep reflecteert de volgorde van deze drie hoofdstukken hun grote onderlinge samenhang. In deze drie hoofdstukken zijn alle 12 angststoornissen van de DSM-IV ondergebracht. Tevens is een aantal kinder-psychiatrische stoornissen herverdeeld op basis van hun belangrijkste symptomen. Een aantal stoornissen is herplaatst in OCGS, namelijk trichotillomanie, die in de DSM-IV was ondergebracht bij de impulscontrolestoornissen, en stoornis in de lichaamsbeleving, die uit de groep somatoforme stoornissen komt. Tot slot is een aantal nieuwe syndromen beschreven, zoals de excoriation disorder en hoarding. Angststoornissen In dit hoofdstuk worden de bekende angststoornissen ondergebracht, zoals de paniekstoornis, agorafobie, specifieke fobie, sociale angststoornis en de gegeneraliseerde angststoornis. Het meest opvallende aan deze groep aandoeningen is dat de paniekstoornis en de agorafobie gescheiden zijn. Een patiënt met zowel paniekaanvallen als agorafobisch vermijdingsgedrag krijgt dus twee classificaties. DSM-IV Angststoornissen 1. Paniekstoornis zonder agorafobie 2. Paniekstoornis met agorafobie 3. Agorafobie zonder paniekaanvallen 4. Specifieke fobie 5. Sociale angststoornis 6. Gegeneraliseerde angststoornis 7. Angststoornis door een somatische aandoening DSM-5 Angststoornissen 1. Separatieangststoornis 2. Selectief mutisme 3. Specifieke fobie 4. Sociale-angststoornis 5. Paniekstoornis 6. Agorafobie 7. Gegeneraliseerde-angststoornis 8. Angststoornis door een middel/medicatie 1
2 8. Angststoornis door een middel 9. Angststoornis niet anderszins omschreven 9. Angststoornis door een somatische aandoening 10. Andere gespecificeerde angststoornis 11. Ongespecificeerde angststoornis 10. Obsessieve-compulsieve stoornis Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen 1. Obsessieve compulsieve stoornis 2. Morfodysfore stoornis 3. Verzamelstoornis 4. Trichotillomanie 5. Excoriatiestoornis 6. Obsessieve-compulsieve en verwante stoornis door een middel /medicatie 7. Obsessieve-compulsieve en verwante stoornis door een somatische aandoening 8. Andere gespecificeerde obsessievecompulsieve of verwante stoornis 11. Posttraumatische stressstoornis 12. Acute stressstoornis 9. Ongespecificeerde obsessieve-compulsieve of verwante stoornis Trauma- en stressor-gerelateerde stoornissen 1. Reactieve hechtingsstoornis 2. Ontremd-sociaalcontactstoornis 3. Posttraumatische-stressstoornis 4. Acute stressstoornis 5. Aanpassingsstoornissen 6. Andere gespecificeerde trauma- of stressgerelateerde stoornis 7. Ongespecificeerde trauma- of stressgerelateerde stoornis 2
3 Voordelen en nadelen: Ontwikkeling van en kritiek op de DSM-IV angststoornissen Vanaf het verschijnen van de DSM-III in 1980 is het wetenschappelijk onderzoek in de psychiatrie in een stroomversnelling terecht gekomen. Concrete beschrijvingen van de grote psychiatrische syndromen, maakten een wereldwijde communicatie tussen clinici voor het eerst mogelijk. Op basis van deze nieuwe DSM konden gestructureerde psychiatrische interviews ontwikkeld worden, waardoor -alweer voor het eerst- grootschalig psychiatrisch epidemiologisch onderzoek mogelijk werd. Hoewel de DSM-III was ontstaan vanuit wetenschappelijke onvrede met de DSM-II was de insteek van de DSM-III echter niet alleen wetenschappelijk. Belangengroepen probeerden tot dan toe niet erkende ziektebeelden in de DSM-III opgenomen te krijgen. Voor de angststoornissen gold dat met name voor de posttraumatische stressstoornis. Amerika had in de jaren 70 van de vorige eeuw te maken gekregen met psychische problemen van veel veteranen die in Vietnam hadden gediend. De onmacht van clinici bij deze groep patiënten en de zwakke juridische basis van veel patiënten met posttraumatische oorlogsklachten, leidden tot een lobby, die de toenmalige DSM-III commissie deed besluiten de nieuwe aandoening bij de angststoornissen op te nemen. Het zal niet verwonderlijk zijn dat met het adopteren van nieuwe beelden het aantal psychiatrische stoornissen met iedere versie van de DSM steeg. Onderscheidde de DSM-1 uit 1952 nog slechts 106 syndromen, de DSM-II uit 1968 omvatte al 158 psychiatrische beelden, terwijl de DSM-III uit classificaties telde. Bij de revisie van de DSM-III ging de commissie te werk als een groep zestiende-eeuwse wetenschappers die voor ieder fenomeen dat niet paste in het bestaande DSM format, een nieuwe stoornis bedacht. Doel was vanzelfsprekend de veelvormigheid van psychiatrische beelden geen geweld aan te doen. Het gevolg was echter dat de DSM-IV uit 1994 maar liefst 357 stoornissen telde. Voor de angststoornissen betekende dat, dat de drie neurosen van de DSM-II, namelijk de angstneurose, de fobische neurose en de dwangneurose, gesplitst werden in 8 angststoornissen uit de DSM-III en uiteindelijk 9 angststoornissen in de DSM-IV. Er ontstond een nieuw probleem. De stoornissen waren met de komst van de DSM-III zo goed mogelijk beschreven, maar omdat dat vaak niet gebeurde op grond van wetenschappelijke gegevens, bleek de beschrijving van de syndromen nogal vaag te zijn: De verschillende stoornissen waren onvoldoende afgegrensd van elkaar. Dat kwam bijvoorbeeld tot uiting in de verrassende resultaten van de eerste psychiatrische epidemiologische studie met de op basis van de DSM-III ontwikkelde CIDI. Uit deze Epidemiologic Cachment Area Study bleek niet alleen dat veel mensen in de algemene bevolking leden aan een psychiatrische stoornis. Ook werd frequent gezien dat deelnemers aan het onderzoek voldeden aan de criteria van twee of meer DSM-III aandoeningen (zie bijvoorbeeld: Regier e.a., 1984). In de Amerikaanse literatuur werd deze bevinding aangeduid met het begrip comorbiditeit. Tussen de angststoornissen onderling en tussen de groep van de angststoornissen en depressieve stoornissen bleek frequent comorbiditeit voor te komen. Onderzoek liet zien dat comorbiditeit vaak een ernstmaat inhield: respondenten die voldeden aan meer stoornissen scoorden in het algemeen hoger op dimensionele vragenlijsten en hadden een slechter niveau van functioneren. Ook werd vaak gezien de comorbide patiënten een slechter beloop van hun behandeling hadden. Al snel werd duidelijk dat deze comorbiditeit geen aanwijzing was van het lijden aan twee of meer onafhankelijke psychiatrische ziekten, maar dat in ieder geval een deel van deze comorbiditeit verklaard kon worden als gevolg van een 3
4 artefact: het niet goed afgegrensd zijn van verwante syndromen. Het comorbiditeitspatroon in de bevolking, zoals dat ook met Nederlandse gegevens gevonden werd is schematisch weergegeven in de figuur (Vollebergh e.a., 2001). Figuur Schematisch comorbiditeitspatroon in de algemene bevolking Zoals blijkt uit bovenstaande figuur, kon de groep internaliserende stoornissen onderverdeeld worden in een anxious-misery groep stoornissen en een fear groep stoornissen. Opvallend was dat in de anxious-misery groep zich de angststoornis gegeneraliseerde angststoornis en de stemmingsstoornissen: depressieve stoornis en dysthymie groepeerden, terwijl in de fear groep alle fobische angststoornissen clusterden (paniekstoornis, agorafobie, sociale fobie en specifieke fobie). Merk op dat de gegeneraliseerde angststoornis in dit onderzoek eerder een stemmingsstoornis lijkt te zijn dan een angststoornis. Bovendien viel op dat dit comorbiditeitspatroon erg op de oude neurose indeling van de DSM-II lijkt en verder dat internaliserende èn externaliserende stoornissen in hoge mate naast elkaar kunnen vóórkomen. Optimisten schatten in dat deze wetenschappelijke commentaren op de DSM-III en DSM-IV zouden leiden tot een betere DSM-5. Deze verbeterde versie zou als ordeningscriterium bijvoorbeeld het besproken comorbiditeitspatroon kunnen hanteren, om zo onnodige overlap en kunstmatige comorbiditeit te voorkómen. Daarnaast hoopten velen dat wetenschappelijke criteria, zoals etiologie en pathogenese gebruikt zouden worden om tot een rationeler indeling te komen in de DSM-5. DSM-5 Hoewel David Kupfer, de voorzitter van de DSM-5 werkgroepen aangaf dat Charges that 4
5 DSM-5 will lower diagnostic thresholds and lead to a higher prevalence of mental disorders are patently wrong. Results from our field trials, secondary data analyses, and other studies indicate that there will be essentially no change in the overall rates of disorders once DSM-5 is in use (uit: Dr Kupfer defends DSM-5 ; steeg het aantal angststoornissen naar van 9 naar 11, het aantal obsessieve compulsieve en verwante stoornissen van 3 naar 9 en het aantal trauma-en stressor-gerelateerde stoornissen van 3 naar 7. Het totale aantal stoornissen bleef overigens, zoals in de DSM-IV, ongeveer 360 bedragen. Voor de hoofdstukindeling van de DSM-5 werd helaas geen gebruik gemaakt van de bovenbeschreven comorbiditeitspatronen. Integendeel: men rangschikte de hoofdstukken als volgt: aandoeningen die in het algemeen vroeger ontstaan, werden geplaatst vóór aandoeningen die zich in het algemeen later in het leven openbaren, zoals de neurocognitieve stoornissen. Daarbij zou het comorbiditeitspatroon gerepresenteerd worden door hoofdstukken, die syndromen beschrijven die vaak comorbide zijn, achter elkaar te plaatsen. In tabel 2 is dit zichtbaar gemaakt door de volgorde van een deel van de hoofdstukken uit de DSM-5 weer te geven. Zoals uit deze tabel blijkt komen na de depressieve-stemmingsstoornissen, de angststoornissen, gevolgd door de obsessieve compulsieve en verwante stoornissen en de trauma- en stressor-gerelateerde stoornissen. Deze vier hoofdstukken representeren de groep van de internaliserende stoornissen. De frequent gevonden comorbiditeit tussen angststoornissen, OCD, de psychotraumatische aandoeningen en de depressieve stoornis zou afgeleid moeten worden van de plaatsing van deze vier hoofdstukken vlak achter elkaar. DSM-5 Angststoornissen Paniekaanvallen nemen bij angststoornissen een prominente plaats in. Omdat ze echter ook bij andere psychische stoornissen voorkomen, is nieuw in de DSM-5 dat in gevallen waarbij naast een syndromale aandoening (bijvoorbeeld: bipolaire stoornis), óók paniekaanvallen bestaan, de specificatie: met paniekaanvallen kan worden gegeven. Deze nieuwe specificatie is gebaseerd op vele wetenschappelijke gegevens waaruit blijkt dat comorbide paniekaanvallen het beloop van vrijwel alle psychische stoornissen negatief beïnvloeden. Het is dus klinisch zinvol om hier in de diagnostiek aandacht aan te besteden (Batelaan e.a., 2012). Net als elders in de DSM-5 is het hoofdstuk opgebouwd langs ontwikkelingslijnen. Daardoor begint het hoofdstuk angststoornissen met twee kinderpsychiatrische angststoornissen, de separatieangststoornis en het selectief mutisme. Van deze stoornissen zijn de criteria ten opzichte van de DSM-IV niet veel veranderd, maar wel zo geherformuleerd dat ze de symptomen zoals ze in de volwassenheid voorkomen beter beschrijven. In het hoofdstuk wordt verder de traditionele groep angststoornissen als de specifieke fobie, sociale angststoornis, paniekstoornis, agorafobie, en de gegeneraliseerde angststoornis ondergebracht. Er zijn weinig relevante wijzigingen in de criteria. Voor de specifieke fobie blijven de bekende, maar in de klinische praktijk weinig gebruikte onderverdelingen gelden, namelijk de indelingen op basis van het onderwerp van de fobie (dier, natuur, bloed-injectie-verwonding, situationeel en anderszins). Patiënten met sociale angstklachten worden niet meer zoals in de DSM-IV getypeerd met gegeneraliseerd als 5
6 deze klachten zich in bijna alle sociale situaties voordoen. In de nieuwe DSM heeft men gekozen voor het omgekeerde: nu wordt een typering gegeven wanneer er sprake is van alleen een angst voor en vermijding van optreden in het openbaar door alleen plankenkoorts aan de classificatie toe te voegen. De meest opvallende verandering van de groep angststoornissen is de scheiding tussen de paniekstoornis en de agorafobie. Een patiënt met zowel paniekaanvallen als agorafobisch vermijdingsgedrag krijgt dus twee classificaties. Het hoofdstuk angststoornissen wordt afgesloten met een tweetal angststoornissen die in de differentiële diagnostiek belangrijk zijn en die we kennen uit de DSM-IV, maar hier een iets andere benaming krijgen, namelijk de angststoornis door een middel/medicatie en de angststoornis door een somatische aandoening. Bij de angststoornis door een middel/medicatie wordt de specificatie met begin tijdens intoxicatie, met begin tijdens onttrekking en met begin na medicatiegebruik gegeven. Tevens geeft men met een ICD-9- CM code aan welk middel het betreft, bijvoorbeeld : alcohol; Net als in de andere DSM-5 hoofdstukken worden twee nieuwe restcategorieën bij de angststoornissen onderscheiden, namelijk: de andere gespecificeerde angststoornis en de ongespecificeerde angststoornis. De andere gespecificeerde angststoornis betreft angststoornissen die op formele gronden niet voldoen aan de classificatie, zoals bijvoorbeeld een patiënt met subsyndromale paniekaanvallen of met een gegeneraliseerde angst die meer dagen niet dan wel aanwezig is. De ongespecificeerde angststoornis wordt gebruikt wanneer men in een situatie, zoals bijvoorbeeld op een eerste hulp afdeling, slechts een globale conclusie wil formuleren, omdat de tijd of zinvolheid ontbreekt om precies uit te zoeken van welke aandoening sprake is. DSM-5 Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen Dit nieuwe hoofdstuk is gevormd omdat er aanwijzingen bestaan dat een groep aandoeningen die zich kenmerkt door repetitieve gedachten en gedragingen enige diagnostische kenmerken met elkaar gemeen hebben. Vreemd blijft dat het onderscheid tussen compulsies en impulsies, in onze diagnostiek nog steeds van groot belang, hier wordt veronachtzaamd. Verder lijkt deze herindeling inconsequent: de voormalige hypochondrie, nu ziekteangststoornis genoemd, blijft bij de somatoforme stoornissen staan, en de ticstoornissen bij de neurobiologische ontwikkelingsstoornissen, terwijl de relatie met de obsessieve compulsieve stoornis (OCS) onmiskenbaar is (zie voor een discussie bijvoorbeeld van den Heuvel e.a., in druk). Vermoedelijk heeft bij deze inconsistenties al dan niet geslaagde onderhandelingen tussen de verschillende DSM-5 werkgroepen een rol gespeeld. Net zo min als de OCS criteria in de DSM-III, DSM-III-R en DSM-IV veel aan verandering onderhevig waren, zijn de criteria voor OCS in de DSM-5 veel veranderd. Met name is belangrijk dat er meer aandacht is voor de typering van de mate van inzicht bij OCS door de driedeling goed of redelijk, zwak, en afwezig, waarbij de laatste typering staat voor patiënten die last hebben van waanachtige obsessies. Reden van deze typering is het voorkómen dat mensen de diagnose waanstoornis of psychotische stoornis zouden krijgen in plaats van OCS. Dit zou namelijk ongunstig kunnen zijn voor de keuze van de behandeling. Nieuw is de typering tic-gerelateerde OCS, die gegeven kan worden aan patiënten die niet alleen last hebben van obsessies en compulsies, maar ook van tics. Deze groep patiënten is 6
7 vaker van het mannelijk geslacht. Vaak beginnen hun dwangklachten al in de jeugd en gaan deze klachten gepaard met autisme en/of een aandachtstekortstoornis (Anholt e.a, 2010). Van de OCS spectrum stoornissen zijn uit de DSM-IV de trichotillomanie uit de impulscontrole stoornissengroep en de morfodysforestoornis uit de somatoforme stoornissen groep gehaald en naar dit hoofdstuk overgebracht. Bij de morfodysforestoornis kan nu, analoog aan OCS, de mate van inzicht worden getypeerd en kan de typering met spierdysforie worden aangebracht als het een patiënt betreft die onterecht vindt dat hij of zij te smal gebouwd is. Nieuwe aandoeningen zijn de verzamelstoornis en de excoriatiestoornis. De verzamelstoornis werd in de DSM-IV vaak geclassificeerd onder OCS, maar clinici weten dat de diagnostiek van het beeld van sterk vervuilende en verzamelende mensen vaak ook onder andere classificaties, zoals de chronische psychosen kon worden ondergebracht. Deze classificatie werd nieuw in de DSM-5 ingevoerd omdat de verzamelstoornis zich onderscheidt van andere OCS subtypen door het slechte beloop en de moeilijke behandelbaarheid, het frequent samengaan met ontwikkelingsstoornissen als autisme en zeer beperkt tot afwezig inzicht. Net als bij OCS wordt een specificatie aangebracht waarin de mate van inzicht wordt aangegeven (goed of redelijk, zwak, afwezig inzicht). Bovendien kan de clinicus de verzamelstoornis de typering met excessief bezit geven, als de verzamelwoede leidt tot evidente beperking van de leefruimte. Het hoofdstuk obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen (OCVS) wordt, net als hierboven, afgesloten met twee differentieel diagnostische syndromen, namelijk de OCVS door een middel/medicatie en de OCVS door een somatische aandoening en twee nieuwe restcategorieën, namelijk: de andere gespecificeerde OCVS en de ongespecificeerde OCVS. Trauma en stressor-gerelateerde stoornissen In dit nieuwe hoofdstuk worden stoornissen die een gevolg zijn van stressvolle levensgebeurtenissen samengenomen met stoornissen die ontstaan na het doormaken van psychotraumata. In de DSM-III werden levensgebeurtenissen die iedereen in zijn leven meemaakt op theoretische en klinische gronden onderscheiden van de veel heviger en uitzonderlijker geachte psychotrauma s. Door het samenbrengen van de aandoeningen die per definitie uitgelokt worden door een stressor of trauma is eigenlijk het onderscheid tussen beide vormen van stress verlaten. Uit onderzoek blijkt ook dat veel meer mensen dan ooit gedacht in hun leven getraumatiseerd worden èn dat men soms na een levensgebeurtenis een posttraumatisch beeld kan overhouden, waardoor het onderscheid tussen beide vormen van stress moeilijk houdbaar blijken (Dohrenwend, 2006). De plaatsing van dit hoofdstuk vlak bij de angststoornissen en voor de dissociatieve stoornissen zou de relatie tussen psychotrauma, angst en dissociatie tot uitdrukking moeten brengen. Het hoofdstuk begint met twee kinderpsychiatrische aandoeningen: uit de DSM-IV komt de reactieve hechtingsstoornis, die zich kenmerkt door verstoord hechtingsgedrag dat zich uit door geremd gedrag, na een periode van suboptimale verzorging of verwaarlozing. Men moet twee specificaties geven: persisterend als de stoornis meer dan een jaar bestaat, en ernstig als een kind zeer ernstige klachten heeft, doordat alle symptomen aanwezig zijn in volle omvang. Wanneer een kind zich na een periode van verwaarlozing juist ontremd gedraagt, kan er sprake zijn van de ontremd-sociaalcontactstoornis. Ook deze aandoening kan men nader specificeren met de termen persisterend en ernstig. De criteria voor de posttraumatische stress stoornis (PTSS) zijn relatief weinig 7
8 veranderd ten opzichte van de DSM-IV. Vanwege de complexiteit aan syndromen die, zeker na blootstelling aan multipele psychotraumata kunnen ontstaan, heeft men gemeend de specificatie met dissociatieve symptomen te moeten toevoegen als er tevens sprake is van depersonalisatie of derealisatie als reactie op de stressor. Het is jammer dat de complexe PTSS geen plaats in de DSM-5 heeft gekregen (Dorrepaal e.a., 2012). Wanneer een PTSS zich later dan 6 maanden na het psychotrauma ontwikkelt, spreekt men van met uitgestelde expressie. Nieuw zijn speciale criteria voor kinderen onder de 6 jaar die na een psychotrauma PTSS klachten krijgen. De acute stressstoornis en de groep aanpassingsstoornissen (met als typering: met angst, depressie, angst en depressie en gestoord gedrag) zijn relatief weinig veranderd ten opzichte van de DSM-IV. Zoals elders vormen de andere gespecificeerde trauma en stressorgerelateerde stoornis en de ongespecificeerde trauma en stressor-gerelateerde stoornis de restcategorieën. Conclusie De DSM-5 heeft ons inzicht in de beschreven beelden niet groter gemaakt, ook al zijn sommige door de werkgroep zonder veel consequenties opnieuw ingedeeld, gesplitst of samengevoegd. De herplaatsing van OCS, ASS en PTSS buiten de angststoornissen is enerzijds te verdedigen, maar evenzogoed had men kunnen verdedigen dat deze aandoeningen wel hun plaats binnen de angststoornissen hadden moeten houden. Jammer is dat geen poging is gedaan om etiologie of heterogeniteit als leidend principe te laten gelden. Het lijkt gerechtvaardigd te concluderen dat deze versie van de DSM te vroeg is gekomen, waardoor een groot aantal beslissingen eerder door onderhandeling of politieke visie van de verschillende DSM-5 werkgroepen tot stand lijkt te zijn gekomen dan gedreven door wetenschappelijke kennis. Hierdoor is het begrijpelijk dat soms weerstand wordt gevoeld bij clinici en beleidsmakers tegen het kostbare en tijdrovende implementeren van deze relatief willekeurig tot stand gekomen DSM-5. Referenties Anholt GE, Cath DC, van Oppen P, Eikelenboom M, Smit JH, van Megen H, van Balkom AJ. Autism and ADHD symptoms in patients with OCD: Are they associated with specific OC symptom dimensions or OC symptom severity? J Autism Dev Disord. 2010; 40: Balkom AJLM van, Gabriëls L, van den Heuvel OA. Angst, obsessieve-compulsieve stoornis en trauma in de DSM-5. Tijdschrift voor Psychiatrie 2014; 56: Batelaan N, Rhebergen D, de Graaf R, Spijker J, Beekman ATF, Penninx BJWH. Panic Attacks as a Dimension of Psychopathology: Evidence for Associations With Onset and Course of Mental Disorders and Level of Functioning. J. Clin Psychiatry 2012; 73: Dohrenwend BP. Inventorying stressful life events as risk factors for psychopathology: toward resolution of the problem of intracategory variability. Psychol Bull 2006;132: Dorrepaal E, Thomaes K, Smit JH, Hoogendoorn AW, Veltman DJ, van Balkom AJ, Draijer N. Clinical phenomenology of childhood-related complex posttraumatic stress disorder in a population of female patients: patterns of personality disturbance. Journal of Trauma and Dissociation. 2012; 13:
9 Heuvel OA van den, Veale D, Stein D. Hypochondriasis (illness anxiety disorder) in ICD-11: an anxiety disorder within the obsessive-compulsive domain. Rivista Brasileira de Psiquiatria 2014, in druk. Regier DA, Myers JK, Kramer M, Robins LN, Blazer DG, Hough RL, Eaton WW, Locke BZ. The NIMH Epidemiologic Catchment Area program. Historical context, major objectives, and study population characteristics. Arch Gen Psychiatry. 1984; 41: Vollebergh WAM, Iedema J, Bijl RV, de Graaf R, Smit F, Ormel J. The structure and stability of common mental disorders. Arch Gen Psychiatry 2001; 58:
Angst, obsessieve-compulsieve stoornis en trauma in de DSM-5
korte bijdrage Angst, obsessieve-compulsieve stoornis en trauma in de DSM-5 A.J.L.M. VAN BALKOM, L. GABRIËLS, O.A. VAN DEN HEUVEL ACHTERGROND De 12 angststoornissen die in de dsm-iv worden onderscheiden,
Nadere informatiePaniekaanval als specificatie
DSM-IV-TR 1. Paniekstoornis met agorafobie 2. Paniekstoornis zonder agorafobie 3. Agorafobie zonder paniekstoornis in de voorgeschiedenis 4. Specifieke fobie 5. Sociale fobie 6. Obsessieve-compulsieve
Nadere informatieInhoud. 1 Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen...25
V 1 Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen.... 1 1.1 Autismespectrumstoornis.... 3 1.1.1 Kenmerken... 3 1.1.2 Diagnose... 5 1.1.3 Prevalentie.... 6 1.1.4 Etiologie.... 8 1.1.5 Behandeling.... 9 1.1.6
Nadere informatieVan somatoforme stoornissen naar somatisch symptoom stoornis
Van somatoforme stoornissen naar somatisch symptoom stoornis Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Het verdwijnen van hypochondrie En andere begrepen en onbegrepen verschillen
Nadere informatiePaniekaanvallen - Moet je daar wat mee? -
Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? - Neeltje Batelaan Didi Rhebergen, Ron de Graaf, Jan Spijker, Aartjan Beekman en Brenda Penninx Filmfragment College tour 2012 Een vraagje. Vraagt u tijdens anamnese
Nadere informatieDiagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie
Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning
Nadere informatieBijlage van DSM V naar ICPC 1
Bijlage van DSM V naar ICPC 1 Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen 319 Verstandelijke beperking P85 Mentale retardatie/intellectuele achterstand 307.9 Communicatiestoornissen P29 Andere psychische
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieDSM-5 De belangrijkste veranderingen t.o.v DSM-IV
DSM-5 De belangrijkste veranderingen t.o.v DSM-IV Dr. P. Remijnse, psychiater UWV Den Bosch, 25 september 2017 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor deze bijeenkomst mogelijk
Nadere informatieDSM-5 Inleiding in de belangrijkste veranderingen
DSM-5 Inleiding in de belangrijkste veranderingen Dr. P. Remijnse, psychiater VIA, 23 januari 2017 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor deze bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieLezing voor de NVA. Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog. Ontwikkelingsstoornissen Dimence
Lezing voor de NVA Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog Ontwikkelingsstoornissen Dimence Waarom diagnostiek? Hoe doen we eigenlijk diagnostiek? De DSM 5 Wijzigingen in de DSM 5 voor de autisme
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch summary)
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 125 Angststoornissen zijn veel voorkomende psychiatrische aandoeningen (ongeveer 1 op de 5 Nederlanders heeft, op enig moment in het leven een angststoornis). Onder
Nadere informatieStemmings-en angststoornissen
Stemmings-en angststoornissen Wijzigingen in DSM- 5 Dr. Hans van den Ameele / Dr. Bernard Vlieghe Angststoornissen Dr. Bernard Vlieghe Angst, obsessieve-compulsieve stoornis en trauma in de DSM-5 Hoofdstuk
Nadere informatiePsychotraumatologie: eenheid en verscheidenheid in een veelstromenland. Prof. dr. Rolf Kleber Ede, 19 april 2012
Psychotraumatologie: eenheid en verscheidenheid in een veelstromenland Prof. dr. Rolf Kleber Ede, 19 april 2012 Waarom werd PTSS destijds geïntroduceerd? Gevolgen van de Vietnam-oorlog Task force in de
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieBen je voor of tegen?
Waar zijn we met de DSM 5 Waar zijn we met de DSM 5 Ben je voor of ben je tegen Ben je voor of tegen (potentiële) Belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Prof dr Bert van Hemert, psyhiater Afdeling
Nadere informatieOp naar DSM 5. Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie
Op naar DSM 5 Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie Nieuwe (wetenschappelijke) ontwikkelingen Meer kennis
Nadere informatieDSM-5: Nieuw, maar ook beter? Arq Herfstsymposium vrijdag 25 november 2016
DSM-5: Nieuw, maar ook beter? Arq Herfstsymposium vrijdag 25 november 2016 Psychotrauma en stressorgerelateerde stoornissen Marloes de Kok, GZ-psycholoog Marthe Schneijderberg, orthopedagoog Psychotrauma
Nadere informatieDSM-5: de algemene wijzigingen ten opzichte van de DSM-IV
DSM-5: de algemene wijzigingen ten opzichte van de DSM-IV Classificeren, diagnostiek en indicatiestelling Prof.dr. Michiel W. Hengeveld, psychiater Disclosure Disclosure belangen spreker Potentiële belangenverstrengeling
Nadere informatieDe Posttraumatische Stressstoornis in de DSM-5
De Posttraumatische Stressstoornis in de DSM-5 Ruud Jongedijk Er zijn enkele belangrijke verschillen tussen de Posttraumatische Stressstoornis (PTSS) in de DSM-5 ten opzichte van DSM-IV. In dit artikel
Nadere informatieInference-based approach: Obsessieve-compulsieve stoornis met ontbrekend realiteitsbesef
Inference-based approach: Obsessieve-compulsieve stoornis met ontbrekend realiteitsbesef Henny Visser Harold van Megen Patricia van Oppen Ton van Balkom Ton van Balkom VU-MC en GGZinGeest Amsterdam Inference-based
Nadere informatieBelangrijkste wijzigingen van DSM-IV naar DSM-5
Belangrijkste wijzigingen van DSM-IV naar DSM-5 De wijzigingen in de classificatiecriteria en teksten van de DSM-5 worden in dit artikel beschreven in de volgorde waarin zij in de DSM-5 voorkomen. Deze
Nadere informatieSCID-5-S. Gestructureerd klinisch interview voor DSM-5 Syndroomstoornissen. Michael B. First Janet B. W. Williams Rhonda S. Karg Robert L.
SCID-5-S Gestructureerd klinisch interview voor DSM-5 Syndroomstoornissen Michael B. First Janet B. W. Williams Rhonda S. Karg Robert L. Spitzer Nederlandse vertaling Arnoud Arntz Jan Henk Kamphuis Joël
Nadere informatieADHD bij volwassenen met een angststoornis
ADHD bij volwassenen met een angststoornis Impuls Symposium AD(H)D, een hype? (Differentiaal) Diagnostiek en Comorbiditeit woensdag 1 april 2009 Anke Roodbergen, psychiater i.o. De Jutters/PsyQ, Den Haag
Nadere informatieNederlandse samenvatting. 1. Wat zijn trauma-gerelateerde stoornissen, dissociatieve stoornissen en
Nederlandse samenvatting 1. Wat zijn trauma-gerelateerde stoornissen, dissociatieve stoornissen en persoonlijkheidsstoornissen? Van de trauma- en stressorgerelateerde (kortweg trauma-gerelateerde) stoornissen
Nadere informatieJe bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014
Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik
Nadere informatieSCHEMA S STOORNISSEN KINDERPSYCHIATRIE
SCHEMA S STOORNISSEN KINDERPSYCHIATRIE Dyslexie Moeite met de techniek van het lezen en spellen, door problemen om het woordniveau en met als belangrijk kenmerk dat geen echte automatisering van het lezen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40073 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schat, A. Title: Clinical epidemiology of commonly occurring anxiety disorders
Nadere informatiePsychotische stoornissen in DSM V. Mirjam Klein (supervisor Erik Giltay) Afdeling Psychiatrie LUMC, Leiden
Psychotische stoornissen in DSM V Mirjam Klein (supervisor Erik Giltay) Afdeling Psychiatrie LUMC, Leiden Kritiek op DSM IV Nauwelijks goede definitie van Schneideriaanse symptomen Subtyperingen niet betrouwbaar
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen
Correcties DSM 5 : Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen Derde oplage, mei 2015 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de tweede oplage (november 2014). Pagina
Nadere informatieStemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson
Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?
Nadere informatieINVLOED VAN INZICHT OP HET BELOOP VAN DE OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS
INVLOED VAN INZICHT OP HET BELOOP VAN DE OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS HENNY VISSER; HAROLD VAN MEGEN; PATRICIA VAN OPPEN; TON VAN BALKOM;ADRIAAN HOOGENDOORN;GERRIT GLAS; FUGEN NEZIROGLU; DISCLOSURE
Nadere informatiePatricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn
Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn 9 november 2012 VU Medisch Centrum/GGZinGeest/Amsterdam Patricia van Oppen 1 Presentatie
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009.
TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. Werkafspraken De afdeling psychiatrie, gevestigd in het Academisch Psychiatrisch Centrum van het AMC, kent 4 zorglijnen: 1. Acute zorg 2.
Nadere informatieUitleg aanspraken geneeskundige GGZ op basis van DSM-5 classificatie
2016133125 Uitleg aanspraken geneeskundige GGZ op basis van DSM-5 classificatie Algemeen Per 1 januari 2017 worden de verzekerde aanspraken geneeskundige GGZ geduid en uitgelegd op grond van de DSM 5 (Diagnostic
Nadere informatieWie doet wat? 8 maart 2016 Danielle Cath, Psychiater Altrecht Christine Weenink, Kaderhuisarts GGZ
Angst Wie doet wat? 8 maart 2016 Danielle Cath, Psychiater Altrecht Christine Weenink, Kaderhuisarts GGZ Angst is Nuttig Normaal Beschermend Besmettelijk Lijfelijke sensatie Lastig te herkennen Angstig
Nadere informatieComorbiditeitspatronen bij OCD. Resultaten van de NOCDA studie
Comorbiditeitspatronen bij OCD Resultaten van de NOCDA studie Patricia van Oppen, Harold J. van Megen, Neeltje M. Batelaan, Danielle C. Cath, Nic J.A. van der Wee, Brenda W. Penninx Marcel A. van den Hout,
Nadere informatieWijzigingen Nevid, Psychiatrie, een inleiding, 9e editie ten opzichte van de vorige (8 e ) editie
Wijzigingen Nevid, Psychiatrie, een inleiding, 9e editie ten opzichte van de vorige (8 e ) editie Algemeen Door de gewijzigde classificatie van psychische stoornissen in de DSM-5 heeft ook de volgorde
Nadere informatieRichtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017
Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie
Nadere informatieDSM 5 - psychose Dr. S. Geerts Dr. O. Cools 28-11-2014
DSM 5 - psychose Dr. S. Geerts Dr. O. Cools 28-11-2014 Inhoud DSM IV -> DSM 5 DSM IV: Schizofrenie als kernsyndroom Even stilstaan bij SCHIZOFRENIE Kritiek op DSM IV Overzicht DSM 5 Schizofrenie (1) Epidemiologie:
Nadere informatie! "! " #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen
Bert van Hemert psychiater Parnassia psycho-medisch centrum Leids Universitair Medisch Centrum L U M C Shakespeare Lichamelijke klachten Door de dokter niet verklaard door pathologische bevindingen Door
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld
Nadere informatieDSM 5 Nascholing d.d Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen Eetstoornissen. Santoucha Setroikromo AIOS, LUMC
DSM 5 Nascholing d.d. 20-09-2016 Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen Eetstoornissen Santoucha Setroikromo AIOS, LUMC Casus Waarschuwing! Bevat schokkende beelden! https://www.youtube.com/watch?v=xy7m4kzyr4q
Nadere informatieDiagnose en classificatie in de psychiatrie
Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de
Nadere informatieSCID-5-S. Gestructureerd klinisch interview voor DSM-5 Syndroomstoornissen. Michael B. First, Janet B.W. Williams, Rhonda S. Karg, Robert L.
SCID-5-S Gestructureerd klinisch interview voor DSM-5 Syndroomstoornissen Michael B. First, Janet B.W. Williams, Rhonda S. Karg, Robert L. Spitzer Nederlandse vertaling Arnoud Arntz, Jan Henk Kamphuis,
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieTeam van psychiaters:
Team van psychiaters: Emma van der Meulen Jaap van der Veer Dick Lam Hans van Eck Sjef Prick Esther Peters Frits van der Wurff, psychiater Februari 2018 Psychiatrie Cardiologie Interne geneeskunde Neurologie
Nadere informatieHANZEHOGESCHOOL GRONINGEN / LENTIS
HANZEHOGESCHOOL GRONINGEN / LENTIS Mei Tinten GGZ HANZEHOGESCHOOL GRONINGEN / LENTIS Scholing GGZ verdieping Omgaan met psychiatrische problematiek in de 1 e lijn Mei Tinten GGZ Dagdeel 3 : programma van
Nadere informatieSIS-NL SYMPTOOM INVENTARISATIE SCHEMA
SIS-NL SYMPTOOM INVENTARISATIE SCHEMA Het Symptoom Inventarisatie Schema (SIS-NL) is een instrument ontwikkeld om symptomen uitvoerig te beschrijven. De SIS-NL kan worden gebruikt als gestructureerd interview
Nadere informatieOnverklaard maakt onbemind. 8 februari 2011 Utrecht
Psychiatrisch Consultatieve Dienst SLAZ/VUmc Onverklaard maakt onbemind Prof.dr.Adriaan Honig 8 februari 2011 Utrecht Onverklaard maakt onbemind AGENDA Wat verstaan we onder somatisch onvoldoende verklaarde
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Inzicht in de heterogeniteit van depressieve stoornissen 227 Depressies, ofwel depressieve stoornissen, zijn veel voorkomende ziektebeelden met een grote impact op het leven van
Nadere informatieDeel 1 Waar angst voor bedoeld is Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24
Voorwoord 11 Routeplanner 13 Deel 1 Waar angst voor bedoeld is 21 1 Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24 2 Het vreessysteem 29 1 Schrikken 29 2 Na de eerste schrik komt het besef 35 3 Minuten later
Nadere informatiePsychische stoornissen en de beperkte houdbaarheid van diagnostische etiketten
Psychische stoornissen en de beperkte houdbaarheid van diagnostische etiketten Frits Boer emeritus hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie Logacom Kenniscongres 11 december 2012 Psychische stoornissen en
Nadere informatieZwakbegaafdheid in de GGZ. Een explorerend onderzoek 1. Jannelien Wieland a,b & Frans Zitman c
Zwakbegaafdheid in de GGZ. Een explorerend onderzoek 1 Jannelien Wieland a,b & Frans Zitman c a Poli +, psychiatrie + verstandelijke beperking, Ir. Driessenstraat 94-G, 2312 KZ, Leiden b Cordaan, Postbus
Nadere informatieBeloop van angst en depressie. belang voor de klinische praktijk
Beloop van angst en depressie belang voor de klinische praktijk Jan Spijker, psychiater, A-opleider,hoofd programma stemmingsstoornissen Pro Persona, Ede & onderzoeker Trimbos-instituut, Utrecht Waarom
Nadere informatieAngststoornissen bij ouderen. Arjan Videler GGz Breburg SeneCure
Angststoornissen bij ouderen Arjan Videler GGz Breburg SeneCure Programma Angststoornissen Verschillen in etiologie & fenomenologie Differentiële diagnostiek Behandelopties Angststoornissen Angst is functioneel
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 134 Nederlandse samenvatting De inleiding van dit proefschrift beschrijft de noodzaak onderzoek te verrichten naar interpersoonlijk trauma en de gevolgen daarvan bij jongeren in
Nadere informatieHet verstand buitenspel
CM COUNSELLING MAGAZINE NR 2 2014 Verkenning Het verstand buitenspel Angst ( ) het is een vorm van paniek die opwelt in mij en als opvliegende zwerm uit mijn keel breekt. (Maria Barnas, Oerknal) In aanloop
Nadere informatieDe do s en don ts bij implementatie van nieuw testonderzoek Jeroen Kleijweg
De do s en don ts bij implementatie van nieuw testonderzoek Jeroen Kleijweg Wetenschappelijk Bureau HSK VGCt Najaarscongres 2011 18 november 2011 Overzicht presentatie 1. Aanleiding om instrument te ontwikkelen
Nadere informatie6 Forensische aspecten Aandachtspunten 134 Noten 134
Inhoud Voorwoord Hoofdstuk 1 Psychiatrische stoornis en diagnostiek 13 1 Inleiding 13 2 Psychiatrische ziekte 13 3 De psychische functies 16 4 Doelen en onderdelen psychiatrische diagnostiek 17 5 Diagnose
Nadere informatieDe overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:
Nadere informatieAngst en de ziekte van Parkinson. te veel of te weinig controle. Annelien Duits Harriët Smeding. www.smedingneuropsychologie.nl
Angst en de ziekte van Parkinson te veel of te weinig controle Annelien Duits Harriët Smeding www.smedingneuropsychologie.nl Wat moet deze workshop brengen, zodat je zegt: dat was de moeite waard? Smeding
Nadere informatieWie normaal is beantwoordt aan een bepaalde norm van een specifieke sociale groep.
Psychiatrie Wanneer kan men gedrag als gestoord bestempelen? De omschrijving van psychiatrische hangt nauw samen met de betekenis van de begrippen abnormaliteit en ziekte. Wie normaal is beantwoordt aan
Nadere informatieASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk
ASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk Dr. P. Remijnse, psychiater UWV Breda, 4-7-2017 Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Voor deze bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieSamenwerkingsverband Vrijgevestigde Psychologen Amsterdam
Samenwerkingsverband Vrijgevestigde Psychologen Amsterdam Sanne Bakker en Marjan Kroon, 19 juni 2014 1. De invoering van de Basis GGZ 2. Het verwijsmodel 3. Overzicht van de DSM-IV stoornissen die vergoed
Nadere informatieAGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study
AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study Angst en depressie bij verpleeghuisbewoners; prevalentie en risico indicatoren Lineke Jongenelis Martin Smalbrugge EMGO, onderzoeksprogramma common mental
Nadere informatieStemmingsstoornissen. Van DSM-IV-TR naar DSM-5. Johan van Dijk, klinisch psycholoog-psychotherapeut Max Güldner, klinisch psycholoog-psychotherapeut
Stemmingsstoornissen Van DSM-IV-TR naar DSM-5 Johan van Dijk, klinisch psycholoog-psychotherapeut Max Güldner, klinisch psycholoog-psychotherapeut Inhoud Veranderingen in de DSM-5 Nieuwe classificaties
Nadere informatieDoor dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast
Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden
Nadere informatieDiagnostiek volgens het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
Diagnostiek volgens het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Inleiding Bij de diagnostiek van psychische klachten in de huisartsenpraktijk worden niet altijd dezelfde diagnostische criteria
Nadere informatieVerslaving en comorbiditeit
Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,
Nadere informatierecidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst
Nederlandse samenvatting Patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) hebben last van recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst veroorzaken. Om deze angst
Nadere informatieGrensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie
Grensoverschrijdend gedrag Les 2: inleiding in de psychopathologie Programma Psychopathologie; wat is het? Algemene functionele psychopathologie DSM Psychopathologie = Een onderdeel van de psychiatrie
Nadere informatiePrevalentie en comorbiditeit van de stoornis in de lichaamsbeleving bij poliklinische psychiatrische patiënten
oorspronkelijk artikel Prevalentie en comorbiditeit van de stoornis in de lichaamsbeleving bij poliklinische psychiatrische patiënten d.j. vinkers, y.r. van rood, n.c.a. van der wee achtergrond De stoornis
Nadere informatieANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.
ANGST Zit het in een klein hoekje? Dr. Miriam Lommen Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.nl Wie is er NOOIT bang? Heb ik een angststoornis? Volgens
Nadere informatieDIFFERENTIËLE DIAGNOSTIEK
MICHAEL B. FIRST DIFFERENTIËLE DIAGNOSTIEK AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION UITGEVERIJ BOOM AMSTERDAM 4 2015 American Psychiatric Publishing, p /a Uitgeverij Boom, Amsterdam Behoudens de in of krachtens
Nadere informatieInleiding in de Jeugd-GGZ
Inleiding in de Jeugd-GGZ Werkbijeenkomst Jeugd-GGZ Bertine Lahuis, voorzitter BOJOG Ede, 31 mei 2013 Wat is kinder- en jeugdpsychiatrie? Onderdeel van de reguliere gezondheidszorg (ZvW en klein deel AWBZ).
Nadere informatieAngststoornissen. (Anxiety Disorders)
Angststoornissen (Anxiety Disorders) 300.1 Paniekstoornis zonder agorafobie 300.21 Paniekstoornis met agorafobie 300.22 Agorafobie zonder paniekstoornis in de voorgeschiedenis 300.29 Specifieke fobie Specificeer
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 11. Inleiding 13 Ingmar Franken, Peter Muris, Damiaan Denys. Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen
Inhoud Voorwoord 11 Inleiding 13 Ingmar Franken, Peter Muris, Damiaan Denys Deel 1 Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen Hoofdstuk 1 Verstandelijke beperkingen 23 Karin Mosk, Japke Meesters, Therese
Nadere informatieTSCYC Ouderversie. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. Jeroen de Groot. ID 256-18 Datum 24.12.2014. Informant:
TSCYC Ouderversie Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen ID 256-18 Datum 24.12.2014 Informant: Mieke de Groot-Aerts moeder TSCYC Inleiding 2 / 10 INLEIDING De TSCYC is een vragenlijst die
Nadere informatieDSM-5: een inleiding. J. De Fruyt
DSM-5: een inleiding J. De Fruyt Het is een systeem dat aanleiding geeft voor misbruiken. Daarom pleit ik voor de afschaffing ervan. Stijn Vanheule Eén boek in de kast van uw arts mag uw argwaan wekken.
Nadere informatieHet Mini Internationaal Neuropsychiatrisch Interview (mini)
korte bijdrage Het Mini Internationaal Neuropsychiatrisch Interview (mini) Een kort gestructureerd diagnostisch psychiatrisch interview voor dsm-iv- en icd-10-stoornissen i.m. van vliet, e. de beurs samenvatting
Nadere informatiePsychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5)
Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Hester A. Lijphart Eerste begeleider: Dr. E. Simon Tweede
Nadere informatieAutisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek
Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek Woensdag 2 april 2014 Ad van der Sijde, Yulius Autisme Paul Reijnen, BOBA Inhoud Presentatie Vragen Veranderingen DSM-5 autisme
Nadere informatieDiagnostiek LVB & Psychiatrie Een vak apart?!
Diagnostiek LVB & Psychiatrie Een vak apart?! Symposium 17 mei 2018 LKC volwassenen&psychiatrie Jeanet nieuwenhuis, ( beleids) psychiater en junior onderzoeker VGGNet Inhoud lezing Verwachtingen en leerdoelen
Nadere informatieAngst. herkenning in de huisartsenpraktijk
Angst herkenning in de huisartsenpraktijk Errez Bar (GZ- psycholoog, docent huisartsenopleiding Radboud UMC) Mar@n Beeres (Kaderhuisarts GGz, docent huisartsenopleiding Radboud UMC) Leerdoelen De verschillende
Nadere informatieVoorlichting Angst en Dwangstoornissen
Voorlichting Angst en Dwangstoornissen INHOUD Wat is Angst? De meest voorkomende angststoornissen Oorzaken Behandeling en aanmelding Tips voor de omgeving Tijd voor vragen Wat is Angst? Fear: emotionele
Nadere informatieVoorspellers van terugval bij angststoornissen. Najaarsconferentie Vgct 8 november 2012 Willemijn Scholten
Voorspellers van terugval bij angststoornissen Najaarsconferentie Vgct 8 november 2012 Willemijn Scholten Achtergrond Angststoornissen zijn goed te behandelen Beloop op lange termijn chronisch of episodisch
Nadere informatieProcedure Van DSM-IV naar DSM-5 v1. Hoofdstuk 1 Inleiding
Hoofdstuk 1 Inleiding De GGZ moet behandelseries, die op of na 01-01-2017 beginnen, volgens de DSM-5 standaard administreren. Hiervoor heeft de NZa nieuwe tabellen beschikbaar gesteld. Er is een bijgewerkte
Nadere informatieFunctional limitations associated with mental disorders
Samenvatting Functional limitations associated with mental disorders Achtergrond Psychische aandoeningen, zoals depressie, angst, alcohol -en drugsmisbruik komen erg vaak voor in de algemene bevolking.
Nadere informatieObsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen
Obsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen Alexandra Dingemans, PhD Senior onderzoeker GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula Overlap Eetstoornissen (ES), Autisme
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieBijlage. Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes
Bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes De stoornissen staan in de volgorde waarin ze in de tekst voorkomen. * De eerste code is steeds de icd-9-cm-code, dan volgt een rechte streep ( ) en dan
Nadere informatieCentrum voor Lichamelijk Onverklaarde Klachten (CLOK)
Centrum voor Lichamelijk Onverklaarde Klachten (CLOK) Wijzingen van DSM-IV naar DSM-5 Lisette t Hart & Ingeborg Visser Vragen Wie heeft in de afgelopen twee weken last gehad van buikpijn, maagpijn, misselijkheid,
Nadere informatieDECISION TOOLS De juiste zorg op de juiste plaats
Stichting Topklinische GGz DECISION TOOLS De juiste zorg op de juiste plaats De juiste zorg op de juiste plaats In de ggz is het al langer een probleem dat patiënten niet altijd de juiste zorg krijgen,
Nadere informatieDSM 5 Nascholing d.d Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen. Cato Veen AIOS, LUMC
DSM 5 Nascholing d.d. 18-10-2016 Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen Cato Veen AIOS, LUMC Traumatische of stressvolle gebeurtenissen Positie in de DSM 5 bij angst, obsessieve-compulsieve stoornissen,
Nadere informatieAngst & Verslaving. Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater
Angst & Verslaving Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater Inhoudsopgave Achtergrond Etiologie Epidemiologie Diagnostiek Behandeling Kushner ea Multidisciplinaire Richtlijn alcohol
Nadere informatieNISPA en Radboud(umc) Let s get together. Let s get together: 15-10-2015. - medicine/psychiatry & addiction - Universitair Medisch Centrum
NISPA en Radboud(umc) Let s get together Disclosure belangen A.H. Schene (potentiële) belangenverstrengeling: geen prof. dr Aart H. Schene Afdeling Psychiatrie NISPA-dag, 15 oktober 2015 Let s get together:
Nadere informatie