Psychotische stoornissen in DSM V. Mirjam Klein (supervisor Erik Giltay) Afdeling Psychiatrie LUMC, Leiden

Transcriptie

1 Psychotische stoornissen in DSM V Mirjam Klein (supervisor Erik Giltay) Afdeling Psychiatrie LUMC, Leiden

2 Kritiek op DSM IV Nauwelijks goede definitie van Schneideriaanse symptomen Subtyperingen niet betrouwbaar en niet valide Negatieve symptomen Grenzen tussen schizofrenie, bipolaire stoornis en schizoaffectieve stoornis zijn te vaag Katatonie Veranderingen in DSM V 2

3 Schneideriaanse criteria Veranderingen in DSM V 3

4 Veranderingen GRANTS DSM V t.o.v. DSM IV Schizofrenie-spectrumstoornis ipv schizofrenie Geordend naar ernst, duur, hoeveelheid van de symptomen Subtypen van schizofrenie zijn weggelaten Twee specificatie categorieën zijn toegevoegd, beide gerelateerd aan katatonie. Katatonie is niet meer een subtype. Veranderingen in DSM V 4 15 november 2016

5 Schizofreniespectrum e.a. psychotische stoornissen GRANTS 1. Waanstoornis 2. Kortdurende psychotische stoornis 3. Schizofreniforme stoornis 4. Schizofrenie 5. Schizoaffectieve stoornis 6. Psychotische stoornis door middel/medicatie 7. Psychotische stoornis door somatische aandoening 8. Katatonie bij andere psychische stoornis 9. Katatonie door een somatische stoornis 10. Ongespecificeerde katatonie 11. Andere gespecificeerde schizofreniespectrumstoornis of andere psychotische stoornis 12. Ongespecificeerde schizofreniespectrumstoornis of andere psychotische stoornis 13. Schizotypische persoonlijkheidsstoornis Veranderingen in DSM V 5 15 november 2016

6 Veranderingen GRANTS DSM V t.o.v. DSM IV DSM IV DSM V Verschillen Titel: Schizofrenie e.a. psychotische stoornissen Titel: schizofreniespectrum e.a. psychotische stoornissen - Wordt spectrum stoornis Toegevoegd: Schizotypische- (persoonlijkheids) stoornis - Het valt onder schizofreniespectrum, maar staat beschreven in hfst persoonlijkheidsstoornissen Schizofrenie - NB verwijderd bij criterium A (zie onder), - altijd minimaal 2 kenmerken - bizar is verdwenen - van 2 kenmerken altijd of wanen of hallucinaties of onsamenhangende spraak - subtypes vervallen - Stadiering toegevoegd - Negatieve symptomen gespecificeerd NB: slechts één symptoom uit criterium A is vereist indien de wanen bizar zijn, of wanneer hallucinaties bestaan uit een stem die voortdurend commentaar levert op het gedrag of de gedachten van betrokkene, of uit twee of meer stemmen die met elkaar spreken. Veranderingen in DSM V 6 15 november 2016

7 Veranderingen GRANTS DSM V t.o.v. DSM IV DSM IV DSM V Verschillen Schizoaffectieve stoornis - Longitudinale definitie ipv transversaal - Criterium A met belangrijk deel van de episode stemmingsstoornis Waanstoornis - Wanen hoeven niet non bizar van aard - Specificatie toegevoegd van wanen met bizarre aard Katatone type schizofrenie, Katatone stoornis door somatische aandoening Psychotische stoornis NAO Katatonie door een andere psychische stoornis, Katatonie door een somatische stoornis, ongespecificeerde katatonie Andere gespecificeerde schizofrenie-spectrumstoornis of andere psychotische stoornis, Ongespecificeerde schizofreniespectrum-stoornis of andere psychotische stoornis - Uniforme kenmerken voor katatonie, met specificatie bij ASS, unipolaire, bipolair en psychotische stroornissen - NAO verdwijnt (min of meer) Veranderingen in DSM V 7 15 november 2016

8 Vervolg DSM IV DSM V Verschillen Kortdurende psychotische stoornis Schizofreniforme stoornis Psychotische stoornis door middel Psychotische stoornis door somatische aandoening Alleen tekstueel Alleen tekstueel Alleen tekstueel Toevoeging criterium E Veranderingen in DSM V 8

9 Specificaties Veranderingen in DSM V 9

10 Dimensionele benadering Op deze symptomen kan je de ernst benoemen (0-4): Wanen Hallucinaties Gedesorganiseerd spreken Abnormale psychomotoriek Negatieve symptomen Cognitieve symptomen Depressieve symptomen Manische symptomen Veranderingen in DSM V 10

11 Waanstoornis A De aanwezigheid van een (non-bizarre) (of meerdere) wanen, met een duur van 1 maand of langer B Aan criterium A voor schizofrenie is nooit voldaan NB Hallucinaties, indien aanwezig, zijn niet prominent en hangen samen met het waanthema (bvb tactiele sensatie van insecten bij parasietenwaan) C Afgezien van de invloed van de waan of de consequenties daarvan is het functioneren niet duidelijk beperkt en is het gedrag niet onmiskenbaar bizar of vreemd D Als er manische of depressieve episoden zijn opgetreden, zijn deze kort vergeleken met de duur van de waanperioden relatief kort geweest E De stoornis is niet toe te schrijven aan fysiologische effecten van een middel of door een andere medische aandoening, of door een andere mentale aandoening zoals BDD of OCD. Veranderingen in DSM V 11

12 Waanstoornis - vervolg Somatische type: de waan dat patiënt een fysiek defect of een andere somatische aandoening Toegevoegd: specificeer indien Met bizarre inhoud Veranderingen in DSM V 12

13 Waanstoornis beloop en ernst specificaties Nadat de stoornis een jaar heeft geduurd: Eerste episode, momenteel acute fase Eerste episode, momenteel gedeeltelijk in remissie Eerste episode, volledig in remissie Multipele episoden, momenteel acute fase Multipele episoden, momenteel gedeeltelijk in remissie Multipele episoden, volledig in remissie Doorlopend Ongespecificeerd Specificeer actuele Ernst (0-4) van alle 5 symptomen Veranderingen in DSM V 13

14 Waanstoornis voorbeeld waanstoornis met bizarre inhoud; Multipele episode, momenteel gedeeltelijk in remissie, hallucinaties niet aanwezig, wanen aanwezig matig ernstig, onsamenhangend spreken niet aanwezig, gedesorganiseerd gedrag niet aanwezig, negatieve symptomen niet aanwezig Veranderingen in DSM V 14

15 Gelijk gebleven zijn Kortdurende psychotische stoornis Schizofreniforme stoornis Psychotische stoornis door een middel Bij een psychotische stoornis door een middel is toegevoegd: E De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen. Veranderingen in DSM V 15

16 Schizofrenie Veranderingen in DSM V 16

17 Schizofrenie A Twee of meer van de volgende kenmerken, waarvan elk in een periode van 1 maand een significant deel van de tijd aanwezig is (of korter indien succesvol behandeld). Minstens 1 van deze moet 1,2 of 3 zijn: 1. wanen 2. hallucinaties 3. gedesorganiseerd spreken 4. ernstig gedesorganiseerd of katatoon gedrag of 5. negatieve symptomen (zoals affectieve vervlakking initiatiefverlies) NB Alleen 1 criterium nodig als waan bizar is of hallucinaties bestaan uit voice over of 2 of meer stemmen. Veranderingen in DSM V 17

18 Schizofrenie vervolg F Als er een voorgeschiedenis is van een autismespectrumstoornis of een communicatiestoornis met een begin tijdens de kindertijd, wordt de aanvullende classificatie schizofrenie alleen toegekend indien er, afgezien van de overige vereiste symptomen voor schizofrenie, ook gedurende minstens 1 maand (of korter, indien succesvol behandeld) prominente wanen of hallucinaties zijn. Specificeer indien: Met katatonie Veranderingen in DSM V 18

19 Schizofrenie - voorbeeld Schizofrenie, multipele episodes, momenteel acute episode, wanen aanwezig en ernstig, hallucinaties aanwezig en ernstig, gedesorganiseerde spraak afwezig, gedesorganiseerde psychomotoriek matig aanwezig, negatieve symptomen niet aanwezig diabetes type II Veranderingen in DSM V 19

20 Schizoaffectieve stoornis A Een ononderbroken ziekteperiode waarin at some time een depressieve of manische stemmingsepisode aanwezig is gelijktijdig met kenmerken uit criterium A voor schizofrenie B Gedurende 2 of meer weken binnen de gehele duur van de ziekte moet sprake zijn van wanen of hallucinaties in afwezigheid van een depressieve of manische stemmingsepisode C De symptomen die voldoen aan criteria voor een stemmingsepisode zijn het grootste deel van de actieve en restfase van de ziekte aanwezig D De stoornis kan niet worden toegeschreven aan de effecten van een middel of aan een somatische aandoening Veranderingen in DSM V 20

21 Katatonie bij een andere psychische aandoening (katatonie als specificatie) A In het klinische beeld staan drie (of meer) van de volgende symptomen op de voorgrond: Stupor Katalepsie Wasachtige buigzaamheid Mutisme Negativisme Poseren Motorische manierismen Motorische stereotypieën Agitatie Grimasseren Echolalie echopraxie Veranderingen in DSM V 21

22 Katatonie door somatische aandoening Idem B Er zijn aanwijzingen vanuit anamnese, lichamelijk onderzoek of laboratoriumuitslagen dat de symptomen het directe pathofysiologische gevolg zijn van een somatische aandoening C De stoornis kan niet beter worden verklaard door een andere psychische stoornis (een manische episode bvb) D De stoornis treedt niet uitsluitend op in het beloop van een delirium E De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren op andere belangrijke terreinen Veranderingen in DSM V 22

23 Katatonie bij andere GRANTS psychische stoornis Veranderingen in DSM V november 2016

24 Katatonie bij andere GRANTS psychische stoornis Veranderingen in DSM V november 2016

25 Katatonie bij andere GRANTS psychische stoornis Veranderingen in DSM V november 2016

26 Katatonie bij andere psychische stoornis Veranderingen in DSM V november 2016

27 Katatonie, hoe GRANTS moet je het coderen? Codeer eerst de As I stoornis (bijv schizofrenie, bipolaire stoornis) en daarna katatonie. Geef de naam aan van de geassocieerde psychiatrische stoornis na het woord katatonie, dus: schizoaffectieve stoornis, depressieve type katatonie bij een schizoaffectieve stoornis Veranderingen in DSM V november 2016

28 Katatonie door een somatische stoornis Zelfde als Katatonie bij andere psychische stoornis Veranderingen in DSM V november 2016

29 Katatonie door een somatische stoornis Verschil met Katatonie bij andere psychische stoornis Veranderingen in DSM V november 2016

30 Katatonie, hoe GRANTS moet je het coderen? Codeer eerst de somatische stoornis en daarna katatonie. Geef de naam aan van de geassocieerde somatische stoornis na het woord katatonie, dus: hepatische encefalopathie katatonie door hepatische encefalopathie Veranderingen in DSM V november 2016

31 Andere gespecificeerde schizofreniespectrumstoornis of andere psychotische GRANTS stoornis Deze diagnose (eigen de oude NAO) moet gevolgd worden door de specifieke reden, bijv: Andere gespecificeerde schizofreniespectrumstoornis of andere psychotische stoornis vanwege persisterende auditieve hallucinaties Andere gespecificeerde schizofreniespectrumstoornis of andere psychotische stoornis vanwege het overnemen van psychotische verschijnselen bij een dominantie psychotische partner Andere gespecificeerde schizofreniespectrumstoornis of andere psychotische stoornis vanwege subsyndromale psychotische veschijnselen Veranderingen in DSM V november 2016

32 Ongespecificeerde schizofreniespectrumstoornis of andere psychotische GRANTS stoornis Voldoet niet aan ander diagnoses. Deze diagnose (eigenlijk de oude NAO) hoeft niet gevolgd te worden door de specifieke reden, dus als je dat niet wil of kan aangeven. Door onvoldoende info. Veranderingen in DSM V november 2016

33 Subklinisch psychotisch syndroom Lobby voor vroegdetectie Nieuwe categorie Identificeren groep in aanloop naar psychotische stoornis Discussie niet afgerond Nader onderzoek Veranderingen in DSM V 33

34 Conclusie In grote lijnen gelijk gebleven Belangrijkste wijzigingen schizofrenie, waanstoornis, schizoaffectieve stoornis Katatonie Invoering dimensionaal concept is nog niet doorgevoerd, wel in deel III Meetinstrumenten Veranderingen in DSM V 34

35 Bronvermelding Rino Groep: in gesprek met Rikus Knegtering, psychiater DSM-5-nl.org Rajiv Tandon et al: Definition and description of schizophrenia in the DSM-5.Schizophrenia Research 150 (2013) 3 10 N. Tan, J. Van Os: Schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen in de DSM-5. Tijdschrift voor Psychiatrie 56(2014)3, D.W. Black, et al: DSM V Guidebook. American Psychiatric Publishing, fifth ediotion. DSM V en DSM IV Veranderingen in DSM V 35