s tichting ouw esearch [Q)[E BOUW Copyright SBR, Rotterdam

Transcriptie

1 s tichting ouw esearch [Q)[E BOUW

2 Auteurs: mw. drs. s. Vaas mw. ir. M.B. Berndsen Nederlands Instituut voor Praeventieve Gezondheidszorg, NIPG!lNO Leiden

3 '-,'. stichtingbouwilioesearch. BOUW Rotterdam, 1990

4 De stichting stelt zich ten doel: a. in de bouwnijverheid produktiviteit en kwaliteit te verhogen, en de continuïteit in de werkgelegenheid te bevorderen; b. de kennis op het terrein van de bouwnijverheid te vergroten en te verspreiden naar en binnen alle organisaties waarmee de stichting een relatie onderhoudt; c. voorts al hetgeen dat met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. De stichting en degenen die aan deze publikatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogel i jke zorgvu Idigheid betracht bij het verwerken -volgens de huidige stand van wetenschap en techniek - van de in deze publikatie vervatte gegevens. Nochtans moet de mogelijkheid dat zich toch onjuistheden in deze publikatie zouden bevinden niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatiegebruik maakt, aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie in deze publikatie. ISBN Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm ofop welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Stichting Bouwresearch. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch.

5 INHOUD pagina WOORD VOÖRAF 7 SAMENVATTING 9 1. INLEIDING 1.1 Doel en achtergrond van het onderzoek 1.2 Uitwerking van de probleemstelling, opzet van het onderzoek Uitwerking van de probleemstelling Opzet van het onderzoek 1.3 Opzet van het eindrapport 1.4 Samenvatting BOUWVAKSTERS IN NEDERLAND Aantallen vrouwen in de bouw Projecten en onderzoeken Bouwprojecten met vrouwen Onderzoeken naar vrouwen in de bouw Overige activiteiten 2.3 Samenvatting VROUWEN IN TECHNISCHE BEROEPEN IN DE BOUW, DE LITERATUUR 3.1 Het bouwproces en werken in de bouw Fysieke eisen Eisen aan vakkennis en ervaring, kwalificeringsmogelijkheden Sociale en psychische eisen 3.2 Verschillen tussen vrouwen en mannen? Fysieke mogelijkheden, verschillen tussen vrouwen en mannen en gevolgen daarvan Vakkennis en ervaring, leermogelijkheden Persoonlijke mogelijkheden 3.3 Samenvatting Eisen voortvloeiend uit het bouwproces Verschillen tussen mannen en vrouwen Stichting Bouwresearch 3

6 VROUWEN IN DE BOUW vervolg inhoud 4. RESULTATEN VAN HET VELDONDERZOEK Beschrijving van de onderzoekspopulatie Vergelijking vrouwen en mannen in het onderzoek Vergelijking vrouwen in het onderzoek - vrouwen in de bouw Opvattingen van leidinggevenden Motieven en achtergronden van de aanstelling van een vrouwelijke bouwvakker Verwachtingen vooraf, maatregelen vooraf Ervaringen Opvattingen van collega's Ervaringen van bouwvakkers met een vrouwelijke collega Door collega's ervaren belasting in werk Het werk van de vrouwen en opvattingen van vrouwen Het werk van de vrouwen Fysieke eisen en mogelijkheden Kwalificatie, arbeidsinhoud en organisatie Sociale aspecten De ex-bouwvaksters Opstekers en knelpunten in de cases Fysieke opstekers en knelpunten Organisatorische opstekers en knelpunten Kwalificering en kwalificaties Welbevinden en economisch rendement Sociale opstekers en knelpunten Samenvattende conclusies uit de case-studies Samenvatting DE RESULTATEN VAN HET VELDWERK, DE BRONNENSTUDIE EN DE LITERATUURSTUDIE VERGELEKEN De onderzoekspopulatie Ervaringen van de verschillende groepen in het onderzoek Opstekers en knelpunten Fysieke opstekers en knelpunten Organisatorische opstekers en knelpunten Sociale opstekers en knelpunten Samenvatting 64 4

7 INHOUD vervolg inhoud 6. MAATREGELEN OP MAAT Mogelijke maatregelen, maatregelen mogelijk? van het bouwbedrijf Implementatie van maatregelen Aard van de knelpunten maatregelen 69 6'.2.1 Ergonomische maatregelen 69 Materiaal Materieel 69.3 Persoonlijke beschermingsmiddelen Organisatorische maatregelen 70 Maatregelen in verband met dubbele belasting 70 Maatregelen in verband met zwangerschap 71 Organisatorische maatregelen in verband met de fysieke belastbaarheid 71 Maatregelen gericht op ploegsamenstelling en begeleiding Logistieke maatregelen 72 Maatregelen ter verbetering van de kwaliteit van de arbeid 73 Maatregelen in verband met het ontbreken van sanitaire voorzieningen 73 Organisatorische maatregelèn in verband met sociaal-psychologische knelpunten Training, vorming, voorlichting 74 Voorlichting en training over tillen en verplaatsen van lasten 74 Spierkrachttraining/fitness Weerbaarheidstraining Introductie 75 Training leidinggevenden Algemene (beleids)maatregelen Ergonomische maatregelen 75 6.:3.1.1 Het ontwikkelen van arbeidsvriendelijke produktiemiddelen 75 6.:3.1.2 Het ontwikkelen van lichtere materialen :3.1.3 Het ontwikkelen van (elektrisch) handgereedschap Organisatorische maatregelen 76 6.:3.2.1 Onderzoek naar de mogelijkheden van en logistieke maatregelen 76 6.:3.2.2 Kinderopvang 76 Stichting Bouwresearch 5

8 VROUWEN IN DE BOUW vervolg inhoud Training, vorming, voorlichting Voorlichting bij beroepskeuze Doorlichten CV-curricula Vorming van de mannelijke bouwvakkers via de werknemers- en werkgeversorganisaties Ondersteuning van de vrouwelijke bouwv,akkers in netwerken Samenvatting LITERATUUR 78 BIJLAGE 1 Beknopt overzicht van opleidingen SBW en SVB 82 BIJLAGE 2 Project Kleinschalige Mechanisatie in de Bouw 83 6

9 WOORD VOORAF' Steeds meer vrouwen geven blijk van hun belangstelling voor technische beroepen. Die belangstelling krijgt voortdurend nieuwe impulsen gezien de algemene maatschappelijke ontwikkeling van de emancipatie van vrouwen., Traditionele verschillen tussen mannen- en vrouwen be- ' roepen worden daardoor vager. Ook voor bouwberoepen te verwachten dat de belangstelling van meisjes en vrouwen de komende tijd verder zal toenemen. Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt hebben ertoe geleid dat de bouwnijverheid langzamerhand kampt met een nijpend tekort aan vakbekwame arbeidskrachten. De recente opleving van de markt leidt nu tot een grotere vraag, terwijl daarnaast verwacht wordt dat er de komende jaren minder jongeren op de arbeidsmarkt zullen komen. Deze ontwikkelingen kunnen de mogelijkheden voor vrouwen vergroten. Het aandeel van vrouwen in de totale beroepsbevolking laat immers een stijgende lijn zien en zal nog verder toenemen. Het is daarom logisch, en uit een oogpunt van eerlijke' verdeling van werk zelfs wenselijk, dat de bouwnijverheid haar aandacht zal richten op de mogelijkheid meisjes en vrouwen in dienst te nemen en op te leiden. Dat zoiets in een van oudsher manrielijke bedrijfstak niet zonder slag of stoot gerealiseerd kan worden moge duidelijk zijn. Het project 'Vrouwen in de Bouw' is opgezet om de instroom van meisjes en vrouwen in de bouwnijverheid te bevorderen en de uitstroom tegen te gaan. Het doel van het project gaat daarbij in twee richtingen: het verkrijgen van kennis over de sociale, organisatorische en fysieke factol'en die een rol spelen bij het functioneren van vrouwen in een aantal bouwberoepen, en het ontwikkelen van (werk-)methoden en technieken die kunnen bijdragen aan de vergroting van de instroom van vrouwen en verbetering van het arbeidsklimaat in de bouw. Het project is daartoe in drie fasen verdeeld: 1 het onderzoek 2 de demonstratieprojecten, en 3 verspreiding en promotie, Het onderzoek werd in opdracht van de Stichting Bouwresearch uitgevoerd door'het Nederlands Instituut voor Praeventieve Gezondheidszorg (NIPG/TNO) in samenwerking met de Stichting Arbeidstechnisch Onderzoek in de Bouw (SAOB). Met de uit het onderzoek verkregen resultaten zal een aantal demonstratieprojecten worden opgezet. In deze projecten worden oplossingen, ter verbetering van de kwaliteit van de arbeid, in de praktijk op hun bruikbaarheid getest. Na afloop van de demonstratieprojecten volgt een evaluatie van de opgedane kennis en ervaringen. De verzamelde kennis en ervaring met betrekking tot het functioneren van vrouwen in bouwberoepen zal een zo breed mogelijke spreiding moeten krijgen. Het project 'vrouwen in de bouw' is opgezet en geïnitieerd door een samenwerking van werkgevers- en werknemersorganisaties in de bouwen de overheid: het Hoofdbedrijfschap Ambachten, HBA, de Stichting Grond-' Wegen- en Waterbouw Overlegorgaan, SGWWO, het Nederlands Verbond voor Ondernemers in de Bouwnijverheid, NVOB, de Stichting Bóuwresearch, SBR, de Bouw- en Houtbond FNV, en de Hout- en Bouwbond CNV, het Ministerie van Economisèhe Zaken en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Via de begeleidingscommissie, waarvan de samenstelling hierachter is yermeld, waren verder bij het onderzoek betrokken: de Stichting Vakopleiding Bouwbedrijf (SVB), de Stichting Beroepsopleidingen Weg- en Waterbouw (SBW), en de Stichting Arbouw. Het onderzoek werd gefinanciëerd door de Stichting Opleidings- en Ontwikkelingsfonds (O&O-fonds) voor de Bouwnijverheid, het Ministerie van SoCiale Zaken en Werkgelegenheid,en het Ministerie van Economische Zaken. Stichting Bouwresearch 7

10 VROUWEN IN DE BOUW Deze publikatie bevpt de resultaten van het onderzoek. In het onderzoek werd het functioneren van vrouwen in een aantal veel voorkomende bouwberoepen, waaronder ook enkele beroepen in de grond- wegen- en waterbouw, onderzocht. Zowel fysieke als sociale en organisatorische aspecten van dat functioneren komen in deze publikatie aan de orde. De publikatie richt zich daarmee tot de beleidsmakers in alle geledingen van de bouwnijverheid, werkgevers- en werknemersorganisaties, branche-organisaties, de overheid als opdrachtgever én als regelgever, de bouwbedrijven en niet te vergeten het onderwijs. Met deze publikatie hoopt de commissie een bijdrage te leveren aan de verbetering van de werk- en arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid en langs die weg de bedrijfstak te openen voor de instroom van vakvrouwen. A.M. de Liema, voorzitter studiecommissie. mw. mr. M. de Groot Stichting Beroepsopleiding Wegenbouw, SBW Rijsselseweg PZ GOUDA mw. drs. I. Halewijn Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Postbus MA VOORBURG mw. ir. E.G. de Jeu Ministerie van Economische Zaken Laan van N.O. Indië BM DEN HAAG mw. R. Kleyzen, projectleider demonstratiefase p/a Nederlands Verbond voor Ondernemers in de Bouwnijverheid, NVOB Postbus AH BAARN mw. drs. E.Th.J. van Kooten Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Postbus MA VOORBURG D studiecommissie "Vrouwen in de bouw" Commissieleden: mw. A.M. de Liema, voorzitter Hoofd Bedrijfschap Ambachten, HBA Postbus AX VOORBURG dhr. ir. J.A. Kooren, coördinator Stichting Bouwresearch, SBR Postbus BV ROTTERDAM. mw. N. Buis Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Postbus AK RIJSWijK mw. ir. M. F. Dijkstra Stichting Begeleiding Werk- en Woonorganisaties (SBWW) Sandenburg LX AMERSFOORT mw. mr. E.W. Flinterman Nederlands Verbond voor Ondernemers in de Bouwnijverheid, NVOB Postbus AH BAARN mw. drs. J.M. Rademaker Stichting Arbouw Postbus AC AMSTERDAM mw. drs. M.e. Visser Bouw- en Houtbond FNV Postbus AM WOERDEN mw. R. Woensdregt Stichting Vakopleiding Bouwbedrijf, SVB Postbus BG DEN HAAG Rapporteurs: dhr. drs. F. Andries mw. ir. M.B. Berndsen dhr. dr. FD. Pot mw. drs. s. Vaas Nederlands Instituut voor Praeventieve Gezondheidszorg, NIPG/TNO Postbus AC LEIDEN dhr. ing. L. Brokelman Stichting Arbeidstechnisch Onderzoek Bouwnijverheid, SAOB Postbus BK EDE 8