Europa 1992; De bouwsector en. Nieuwe Duitse Deelstaten. een marktoriëntatie voor de voormalige DDR. DE EUROPESE MARKT s tichting ouw esearch
|
|
- Erna Aerts
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DE EUROPESE MARKT s tichting ouw esearch De bouwsector en Europa 1992; een marktoriëntatie voor de voormalige DDR Nieuwe Duitse Deelstaten
2 Rapporteur: drs. D. Reitsma Management Support BV Co-rapporteur: drs. M. H. Langenberg-v.d. Klauw KOlpron Management Support BV
3 I I I' stichting:bouwi$pesearch een, De bouwsector en Europa 1992; voor de voqrmalige DDR Rotterdam, 1991 I
4 De stichting stelt zich ten doel: a. in de bouwnijverheid produktiviteit en kwaliteit te verhogen en de continuïteit in de vjerkgelegenheid te bevorderen; b. de kennis op het terrein van de bouwnijverheid te vergroten en te verspreiden naar en binnen alle organisaties waarmede de stichting een relatie onderhoudt; c. voorts al hetgeen dat met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin.des woords. De stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerkenvolgens de huidige stand van de wetenschap en techniek - van de in deze publikatie vervatte gegevens. Nochtans moet de mogelijkheid dat zich onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie in deze publikatie. CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Bouwsector De bouwsector en Europa 1992 : een marktoriêntatie voor Belgiê, Frankrijk, Groot-Brittanniê en West-Duitsland / [rapporteurs: D. Reitsma en M.H. Langenberg-v.d. Klauw]. - Rotterdam ; Stichting Bouwresearch. DI. E: Een marktoriêntatie voor de voormalige DDR. - (Stichting Bouwresearch ; 224e) Met samenvatting in het Engels. ISBN NUGI833 Trefw.: bouwnijverheid; Duitsland Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Stichting Bouwresearch. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch.
5 WOORD VOORAF INLEIDING CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN CONCLUSIONS AND RECOMMENDA TIONS ALGEMENE INFORMATIE Inleiding Staatkundige indeling Demografische gegevens... ',' Geschiedenis Economie Conjunctuur Bruto Nationaal Produkt Beroepsbevolking Industrie, Import/export, Verwachte ontwikkeling van de economie ONTWIKKELINGEN OP DE BOUWMARKT Inleiding Ontwikkeling van het bouwvolume Aandeel van de bouw in de totale economie Prijsontwikkeling Woningmarkt Woningvoorraad Woningbouwproduktie Eigendomsvormen Verwachte ontwikkelingen van de woningmarkt Utiliteitsbouw... ; Bestaande voorraad Verwachting voor de toekomst Grond-, weg- en waterbouw Wegennet Spoorwegennet Overige grond-, weg- en waterbouwwerken Verwachtingen voor de toekomst Conclusies PARTICIPANTEN Inleiding Aannemers Overzicht van bouwbedrijven in de nieuwe Duitse deelstaten Personeelsbestand Buitenlandse bouwbedrijven... : Privatisering Verwachtingen voor de toekomst Toeleveranciers Specialisten Architecten... 52
6 5.4.2 Ingenieurs Opdrachtgever Publieke opdrachtgevers Private opdrachtgevers Banken en kredietinstellingen De Treuhandanstalt... ' Beleggers en projectontwikkelaars BOUWPROCES... : Inleiding Beslissingsstructuur voor de eenwording Bouwproces na de eenwording Regelgeving..., BELANGRIJKSTE REGIO'S ASPECTEN V AN BELANG BIJ TOETREDING Inleiding.....' Toetredingsstrategieën Acquisitie Specifieke problemen Eigendomsvraagstuk AltIasten Overige problemen Financiering en subsidiëring Financiering Subsidiëring BIJLAGEN: Bijlage 1: Huren voor winkels in Al-lokaties Bijlage 2: Duits/Duitse samenwerkingsovereenkomsten Bijlage 3: Organisatieschema en adressen Treuhandanstalt Bijlage 4: DINffGL-normen Bijlage 5: Adressenlijst Bijlage 6: Namenlijst geïnterviewden Bijlage 7: Eindnoten
7 1 WOORD VOORAF Bijna een jaar geleden publiceerde de Stichting Bouwresearch een aantal aan elkaar gerelateerde onderzoeken naar de bouwmarkten in Groot Brittannië, Frankrijk, België en West-Duitsland, getiteld: De bouwsector en Europa 1992; een marktoriëntatie voor België, Frankrijk, Groot Brittannië. Elk van de vier delen (SBR-publikaties 224 A tlm D) is nog steeds hoogst actueel. Aan deze serie wordt thans een vijfde deel toegevoegd waarin het onderzoek wordt gepubliceerd naar de bouwmarkt in dafdeel van Duitsland dat nog maar een jaar geleden de DDR heette. De samenvoeging van de beide Duitse staten, heeft - naar mocht worden verwacht - geleid tot een geheel nieuwe situatie op deze bouwmarkt, waardoor het eerder uitgebrachte rapport over de bouwsector in West-Duitsland op zijn minst moest worden aangevuld. Om praktische redenen is gekozen voor een aparte publikatie over het vroegere Oost-Duitsland. Voor een oriëntatie op de bouwsector in Duitsland dienen dus thans beide rapporten te worden bestudeerd. Het rapport is geschreven door de medewerkers drs. D. Reitsma en mevr. drs. M.H. Langenberg-v.d. Klauw van Kolpron Management Support. Zij maken deel uit van het team dat ook de vier eerder genoemde onderzoeken naar "De Bouwsector en Europa 1992" voltooide. Evenals dat bij de vier andere onderzoeken het geval was, is ook dit onderzoek mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het "Bureau 1992" van het Ministerie van Economische Zaken. Een woord van dank is op zijn plaats voor de SBR-studiecommissie, die dit onderzoek begeleidde. In de buitengewoon korte looptijd dat het onderzoek duurde, heeft de commissie zeer actief bijgedragen aan het toetsen en wegen van de resultaten. Voorts is er veel waardering voor de werkzaamheden van het onderzoeksteam dat er met veel inspanning in slaagde een schets te geven voor de kansen van de Nederlandse bouw in een gebied waarvan tot voor kort vrijwel geen betrouwbare gegevens voorhanden waren.. De studiecommissie was ten tijde van het onderzoek als volgt samengesteld: Ir. A. van Hengel, voorzitter - Groep 5 Rijswijk; Ir. P.K. van der Schuit, coördinator - Stichting Bouwresearch Rotterdam; Drs. J. van Egmond, EZ-begeleider - Min. van Economische Zaken Den Haag; D.L. Kraaieveld, EZ-begeleider - Min. van Economische Zaken Den Haag; Ir. M.J. Loschacoff, Adviseur Ministerie van VROM - Noord Gouwe; P. Franke, Gebr. Haverkort Vroomshoop; Drs. J.A.M. Spliet, HBG-Groupplanning Rijswijk; Mr: M.A. Giliam - Durox Gasbeton Gorinchem; A.J.L. Bodzinga - Slokker Vastgoed Groep b.v. Huizen; T. Meyvogel - Stork Bronswerk Installatietechniek Amersfoort; Ir. L. Metz - Polynorm Bouwprodukten Bunschoten; Drs. D. Reitsma, rapporteur - Kolpron Management Support b.v. Rotterdam; Drs. M.H. Langenberg-v.d. Klauw, co-rapporteur - Kolpron Management Support b.v. Rotterdam; Drs. Ing. NJ.T. Bol, Kolpron Management Support b.v. Rotterdam. Ir. A. van Hengel, Groep 5
8
9 3 1. INLEIDING De Stichting Bouwresearch (SBR) heeft in het kader van haar onderzoeksprogramma 'EG 1992; Gevolgen voor de bouw' na een inventarisatie van onderzoeksaanbod en onderzoekswensen met betrekking tot de gevolgen van een verenigd Europa voor de bouwnijverheid, onderzoek verricht naar de bouwmarkten van West-Duitsland, België, Engeland en Frankrijk. Het onderzoek heeft geresulteerd in vier landen-rapportages die een beschrijving geven van de grootte en structuur van de bouwmarkt in de verschillende landen. Aansluitend hierop heeft door het NVOB een onderzoek plaatsgevonden naar de bouwmarkten in België en Duitsland. Tijdens beide onderzoeken is het proces van de Duitse eenwording op gang gekomen. De veranderingen voltrokken zich dermate snel dat de implicaties tijdens het onderzoek naar de bouwmarkt van West-Duitsland onmogelijk konden worden voorzien. De SBR-commissie die het onderzoek begeleidde was dan ook van mening dat deze ontwikkelingen niet in het lopende onderzoek konden worden meegenomen. Inmiddels wordt de situatie in de nieuwe Duitse deelstaten, zoals de voormalige DDR tegenwoordig wordt aangeduid, steeds duidelijker en is ook enig zicht ontstaan in de verschuivingen die zich op de bouwmarkten in zowel de oude als de nieuwe Duitse deelstaten voor kunnen gaan doen. Omdat de nieuwe Duitse deelstaten nu eveneens onderdeel uitmaken van de EG is het zinvol aan dit land een aparte studie te wijden. Hiermee wordt aangesloten bij de actuele ontwikkelingen in het spanningsveld waarin ook het Nederlandse midden- en kleinbedrijf opereert. Het praktisch doel van het onderzoek is tweeledig en kan als volgt worden verwoord: - Het verschaffen van inzicht in de bouwmarkt in de nieuwe Duitse deelstaten en de (on)mogelijkheden daarop en het daarmee vergroten van de kansen op slagvaardig en commercieel succesvol opereren. Hierdoor wordt het inzicht in de rol van een aantal belangrijke beslissingsvariabelen vergroot en worden mogelijke teleurstellingen vanuit een onverwachte hoek voorkomen.. - Het verschaffen van inzicht in de effecten van de eenwording voor de oude deelstaten en het opereren van de verschillende participanten daarop. Uitgaande van het reeds voor de SBR verrichte onderzoek naar de bouwmarkt van West-Duitsland wordt aangegeven waar mogelijke veranderingen in de toekomstverwachtingen zullen optreden en welke gevolgen dit heeft voor de kansen en bedreigingen. Beide doelstellingen zijn in belangrijke mate gericht op het bevorderen van de activiteiten van Nederlandse bouwbedrijven in de nieuwe Duitse deelstaten. De wenselijkheid van het onderzoek blijkt uit het vooronderzoek dat door de SBR in een eerder stadium is uitgevoerd, maar nog sterker uit de actuele vragen die leven in het midden- en kleinbedrijf en bij de grotere ondernemingen. Ook instanties uit andere landen hebben inmiddels de voormalige Oostblok-landen in het programma opgenomen of zullen dit naar verwachting op korte termijn doen. In tegenstelling tot de grotere ondernemingen is het midden- en kleinbedrijf niet in staat tot het individueel en zelfstandig uitvoeren van marktverkennende studies. Juist op deze bedrijven richt de SBR zich met haar collectieve onderzoeksprogrammering. Voor de onderhavige studie worden daarbij de volgende doelgroepen beoogd:
10 4 - uitvoerende bouwbedrijven; - toeleveranciers in de bouw; - architectenbureaus; - adviesbureaus; - overige participanten in de bouwsector. Met het onderzoek wordt beoogd de bedrijfstak bouwnijverheid mede in staat te stellen tot een strategische oriëntatie te komen op onderhavig deel van de voormalige Oostbloklanden, om zo te kunnen komen tot de formulering van een marketingstrategie. In het volgende hoofdstuk worden de belangrijkste bevindingen van het onderzoek weergegeven in het Nederlands en in het Engels. De lezer die snel een indruk wil krijgen van de mogelijkheden en onmogelijkheden in de nieuwe Duitse deelstaten wordt aangeraden eerst dit hoofdstuk te lezen. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 algemene informatie betreffende de nieuwe Duitse deelstaten gegeven. In de hoofdstukken 4 en 5 wordt gerichte marktinformatie over de bouwsector verstrekt enerzijds door middel van een beschrijving van de verschillende deelmarkten en anderzijds door middel van een beschrijving van de verschillende participanten die op de bouwmarkt in de nieuwe Duitse deelstaten opereren. In hoofdstuk 6 wordt het bouwproces beschreven en vergeleken met het bouwproces in de oude Duitse deelstaten. Hierbij wordt tevens de regelgeving beschreven voor zover deze afwijkt van de regelgeving in de oude Duitse deelstaten. De hoofdstukken 7 en 8 gaan dieper in op de manier waarop een eventuele toetreding vorm kan krijgen. De gegevens in dit rapport beschrijven de situatie van de nieuwe Duitse deelstaten tot en met april Gebeurtenissen die zich na dit tijdstip hebben voorgedaan zijn derhalve niet in dit rapport verwerkt.
De bouwsector en Europa 1992;
DE EUROPESE MARKT s tichting b ouwr esearch De bouwsector en Europa 1992; een marktoriëntatie voor België, Frankrijk, Groot-Brittannië en West-Duitsland België I 1 >'t rapporteurs: drs. D. Reitsma, rapporteur
Nadere informatieDe bouwsector en Europa 1992;
DE EUROPESE MARKT s tichting h ouwr search De bouwsector en Europa 1992; een marktoriëntatie voor België, Frankrik, Groot-Brittannië en West-Duitsland West-Duitsland rapporteurs: drs. D. Reitsma, rapporteur
Nadere informatieNieuwbouw en onderhoud. hand in hand. Copyright SBR, Rotterdam
s tichting ouwr esearch Nieuwbouw en onderhoud hand in hand rapporteur: mr.ing. A. G. J. Mak Advocaten en procureurs stichting:bouwifboesearch Nieuwbouw.en onderhoud h.and in hand Rotterdam, 1990 De stichting
Nadere informatieI nventarisatie onderzoeksinstellingen in de bouwnijverheid. r(br Stichting Bouwresearch. Copyright SBR, Rotterdam
I nventarisatie onderzoeksinstellingen in de bouwnijverheid 158 r(br Stichting Bouwresearch rapporteurs: ir. M. G. M. Nelissen mw. J. Haverkamp Twijnstra Gudde NV Inventarisatie onderzoeksinstellingen
Nadere informatieRecente ontwikkelingen rond bestekken. Leidraad voor de bestekschrijver. rs.br Stichting Bouwresearch. Copyright SBR, Rotterdam
Recente ontwikkelingen rond bestekken Leidraad voor de bestekschrijver 133 rs.br Stichting Bouwresearch -------------------------------------------- rapporteur: ir. M.G.M. Nelissen Twijnstra Gudde N.V.
Nadere informatieOver inhoud, functie en kwaliteit van het bestek. rg(j3r Stichting Bouwresearch. Copyright SBR, Rotterdam
Over inhoud, functie en kwaliteit van het bestek 132 rg(j3r Stichting Bouwresearch rapporteur: ir. M.G.M. Nelissen Twijnstra Gudde N.V. Over inhoud, functie en kwaliteit van het bestek 132 Rotterdam, 1986.
Nadere informatiePraktij ktoepassi ng bouwbesluit en de bouwaanvraag voor kleinere bouwwerken
-..:... tichting ouw esearch Praktij ktoepassi ng bouwbesluit en de bouwaanvraag voor kleinere bouwwerken Deze publikatie is tot stand gekomen in samenwerking met het Nederlands Verbond van Ondernemers
Nadere informatieI(ostenbewust beheer. s tichting >ouw r esearch. syllabus. Rekenmethodiek voor strategische aanpak naoorlogse woningcomplexen, buurten en wijken
s tichting >ouw r esearch syllabus I(ostenbewust beheer Rekenmethodiek voor strategische aanpak naoorlogse woningcomplexen, buurten en wijken rapporteurs: ing. K. H. Dekker KD/Consultants BV ir. P. Haberer
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
rapporteur: ir. L. J. Visser raadgevend ingenieur Het programma van eisen bij nader inzien De functie van het programmeren in de bouwvoorbereiding Een systeembenadering 128 Rotterdam, 1985 I(br Stichting
Nadere informatieAanbesteding, bouwteam of brochurepla Wat bepaalt de keuze? r(br Stichting Bouwresearch. Copyright SBR, Rotterdam
Aanbesteding, bouwteam of brochurepla Wat bepaalt de keuze? 24 r(br Stichting Bouwresearch Aanbesteding, bouwteam of brochureplan Wat bepaalt de keuze? 24 Rotterdam, 985 r(br Stichting Bouwresearch Het
Nadere informatieBodemsanering; wegwijzer in vergunningenland
s tichting ouwr esearch Bodemsanering; wegwijzer in vergunningenland rapporteurs: mr. ing. G. J. Kremers mr. J. W. Takke TAUW Intra Consult BV stichting rch Bodemsanering; wegwijzer in vergunningenland
Nadere informatieHet management voor de spiegel
s tichting ouw esearch Het management voor de spiegel Een handleiding voor zelfonderzoek rapporteur: ir. J. Benes stichting bouwresearch Het management voor de spiegel Een handleiding voor zelfonderzoek
Nadere informatie;-.:. 'orch. s tlchting. ", b ouwr. " v :, ,,: Copyright SBR, Rotterdam
,. ;-.:... ".. s tlchting ", b ouwr 'orch " v :,.',,:. Rapporteurs: P. van Soomeren H. Stienstra Bureau Criminaliteitspreventie De stichting stelt zich ten doel: a. in de bouwnijverheid produktiviteit
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
rapporteurs: ir. A. T. de Borst mr. ing. G. J. Krèmers TAUW Infraconsult BV Bodemverontreiniging en bouwen 108 2, herziene druk Rotterdam, 1987 r5flr Stichting Bouwresearch De stichting stelt zich ten
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Copyright SBR, Rotterdam Vervormingen in gevelconstructies Vermijden van schade Copyright SBR, Rotterdam Copyright SBR, Rotterdam Vervormingen in g'evelconstructies Vermijden van schade 68 Stichting Bouwresearch
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
ir. H. Hengeveld ing. J. J. Damen Adv.bur. TAUW Intra Consult,; Bouwrijp maken en bouwkosten 157 Rotterdam, 1987 r(br Stichting Bouwresearch De stichting stelt zich ten doel: a. in de bouwnijverheid produktiviteit
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
: Ventilatie en energieverlies van woningen Enkele bouwkundige details Ventilatie en energieverlies van woningen Enkele bouwkundige details 85 Stichting Bouwresearch Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer
Nadere informatieComputertoepassingen in het bouwtechnisch onderwijs
s tichting ouw esearch Computertoepassingen in het bouwtechnisch onderwijs a rapporteurs: ing. K. H. Dekker ir. F. Pries KD / Consultants stichtingbouwi""esearch Computertoepassingen in het bouwtechnisch
Nadere informatie.,. Lijmen in de bo. Copyright SBR, Rotterdam
.,. Lijmen in de bo s tichting ouw esearch Auteurs ir. Th. J. van den Boom, TNO Bouw, Rijswijk; ing. D. van Deventer, TNO Kunststoffen en Rubber Instituut, Delft; drs. J.c. van Broekhuizen, Chemiewinkel,
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
rapporteurs: ing. W. Bassie BouwcentrumfTechno ir. R. P. J. van Hees ing. L. A. J. van der Klugt IBBC-TNO Buitenisolatie-systemen met gepleisterde afwerking Kwaliteit en duurzaamheid 136 Rotterdam, 1986
Nadere informatieBouwrijp maken met schuimbeton;
s tichting b ouwr esearch Bouwrijp maken met schuimbeton; een technisch-economische visie rapporteurs: ir. A. Boogert TAUW Intra Consult BV ir. W. de Wijs TAUW Intra Consult BV IJ Bouwrijp maken met schuimbeton;
Nadere informatierapporteur: ing. W. Bassie BouwcentrumlTechno Copyright SBR, Rotterdam
rapporteur: ing. W. Bassie BouwcentrumlTechno Met cement gebonden dekvloeren op een thermisch isolerende laag. Kwaliteit en uitvoering geschikt voor utiliteitsbouw 116 Rotterdam, 1985 r(br Stichting Bouwresearch
Nadere informatieLijmen in de bouw. deel 5. Copyright SBR, Rotterdam
Lijmen in de bouw deel 5 LJ Auteur ir. Th. J. van den Boom, TNO Bouw, Rijswijk Deze publikatie kwam tot stand in samenwerking met Triam Kennismanagement, bureau voor advies, ontwerp en produktie te Papendrecht.
Nadere informaties tichting ouw esearch Geluidisolatie: ankerloze spouwmuur of enkelvoudige muur Copyright SBR, Rotterdam
s tichting ouw esearch Geluidisolatie: ankerloze spouwmuur of enkelvoudige muur stichtingbouwi-esearch Geluidisolatie: ankerloze spouwmuur of enkelvoudige muur Rotterdam, 1988 De stichting stelt zich
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Het buitenspouwblad Het buitenspouwblad 84 Stichting Bouwresearch K1uwer Technische Boeken B.V. - Deventer - AntWerpen Ten Hagen B.V. - Den Háag Het doel van de Stichting is het coördineren, stimuleren
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
", Technologische en structurele ontwikkelingen in de bouw Een toekomststudie Technologische en structurele ontwikkelingen in de bouw Een toekomststudie Uitgevoerd in opdracht van de Stichting Structuuronderzoek
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Wapenen of voorspannen zonder aanhechting (VZA)? Wapenen of' voorspannen zonder aanhechting (VZA)? 70 Stichting Bouwresearch Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer - Antwerpen Ten Hagen B.V. - Den Haag
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
r I; : ERRATUM Ti;denj een vergadering van de studiecomml:r.rie B la 'Afwerking van muren en plafonds' is vastgesteld dat het toepajsingsgebied en met name de constructieve en decoratieve mogelijkheden
Nadere informatieGebouwbeheerinformotie Utiliteitsbouw
b ouwr esearch Gebouwbeheerinformotie Utiliteitsbouw Informatie Systeem Handleiding voor de overdracht van elektronische dokumenten aan de opdrachtgever Ter visie exemplaar IN FOR'ÎVlATIE ( utiliteitsbouw.:>
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
i rapporteurs: ir. T. H. J. Liem en ir. L. Nederlof Vakgroep Bouwfysica Afd. Civiele Techniek en Bouwkunde Technische Hogeschool Delft Detectie van onvolkomenheden in spouwmuurvullingen 109 Rotterdam,
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Zon en ramen Zon en ramen Regels voor de keuze van raamgrootte en zonwering voor gebouwen zonder mechanische koeling 74 I Stichting Bouwresearch / Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer - Antwerpen
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Het doel van de Stichting is het coördineren, stimuleren en begeleiden van speurwerk op het gebied van de bouwvoorbereiding, de bouwtechniek en de bedrijfstechniek in de bouwnijverheid, alsmede de yerbreiding
Nadere informatieHet materieel beleid in het aannemingsbedrijf
Het materieel beleid in het aannemingsbedrijf Deel 11: Stappenplan voor de beleidsbepaling 148 rapporteur: ing. I. Bontekoe Adv. buro voor materieelefficiency ing. I. Bontekoe Het materieel beleid in het
Nadere informatieLijmen in de bouw. Wandbekle. s tichting b ouw r esearch. deel 4. Copyright SBR, Rotterdam
Lijmen in de bouw Wandbekle en s tichting b ouw r esearch deel 4 CJP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Boom, Th.J. van den Lijmen in de bouw / [auteur: Th.J. van den Boom].- Rotterdam: Stichting
Nadere informatiestichting bouwresearch Onderhoud van bitumineuze dakbedekkingssystemen Copyright SBR, Rotterdam
stichting bouwresearch Onderhoud van bitumineuze dakbedekkingssystemen ", " Rapporteurs: A. van den Hout ing. J.M. Bruins BDA Buro Dakadvies b.v. stichting bouwresearch Onderhoud van bitumineuze dakbedekkingssystemen
Nadere informatieHet beleidsplan in de bouwonderneming
93 Het beleidsplan in de bouwonderneming Methode voor de opzet van een meerjarenplanning instructieboek :1 Het beleidsplan in de bouwonderneming Methode voor de opzet van een meerjarenplanning Instructieboek
Nadere informatieHandboek voor innovaties in de bouwonderneming. Richtlijnen voor het middelgrote bedrijf. t(br Stichting Bouwresearch. Copyright SBR, Rotterdam
Handboek voor innovaties in de bouwonderneming Richtlijnen voor het middelgrote bedrijf 122 t(br Stichting Bouwresearch Handboek voor innovaties in de bouwonderneming Richtlijnen voor het middelgrote
Nadere informatieBOUWAFVAL WAT DOE JE ERAAN? Handleiding en checklists. voor ontwerp en uitvoering. stichting bouwresearch 230' Copyright SBR, Rotterdam
BOUWAFVAL WAT DOE JE ERAAN? Handleiding en checklists voor ontwerp en uitvoering stichting bouwresearch 230' BOUWAFVAL WAT DOE JE ERAAN? Handleiding en checklists voor ontwerp en uitvoering irow Oicke
Nadere informatieRichtlijnen voor avegaarpalen
s tichting ouw esearch Richtlijnen voor avegaarpalen Ontwerp en uitvoering rapporteurs: ir. F. L. Beringen Fugro BV ir. W. J. Heijnen Grondmechanica Delft stichtingbouwiesearch Richtlijnen voor avegaarpàlen
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
, '". Energiebesparing -.-.-.-. zonne-energie 96 Stichting Bouwresearch Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer - Antwerpen Ten Hagen B.V. - Den Haag Het doel van de Stichting is het coördineren, stimuleren
Nadere informatieSamen-Werken Samen-Delen
s tichting ouw esearch Samen-Werken Samen-Delen proiect-ongebonden samenwerking in de B&U sector Rapporteurs: H. Joosten; BELAN Consuiting, Utrecht mr. D.E. van Werven, Instituut voor Bouwrecht, Den Haag
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
rapporteurs: ir. Th. J. van den Boom ir. R. P. J. van Hees IBBC-TNO Binnenisolatie 156 Rotterdam, 1987 r:(br Stichting Bouwresearch Het doel van de Stichting is het coördineren, stimuleren en begeleiden
Nadere informatieDe hybride vraag van de opdrachtgever
De hybride vraag van de opdrachtgever Een onderzoek naar flexibele verdeling van ontwerptaken en -aansprakelijkheid in de relatie opdrachtgever-opdrachtnemer prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis ing. W.A.I.
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam. stichting bouwresearch
stichting bouwresearch Colofon: Rapporteur: drs. ing. N.J.T. Bol, Kolpron Support BV Tekstbijdrage: Mw. mr. M.M. Jonk, Oerks Star Busman Hanotiau, advocaten, notarissen en belastingadviseurs te Utrecht/Berlijn
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
'. Binnenriolering Binnenriolering 77 Stichting Bouwresearch Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer - Antwerpen Ten Hagen B.V. - Den Haag Het doel van de Stichting is het coördineren, stimuleren en
Nadere informatieHet prestatieconcept;
s tichting b ouwr esearch Het prestatieconcept; begrip, inhoud en betekenis voor het bouwproces deel 1 CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Boonekamp, HAL. Het prestatieconcept / [rapporteurs
Nadere informatieKwaliteitsbeheersing in werkvoorbereiding en uitvoering
s tichting b ouwr esearch Kwaliteitsbeheersing in werkvoorbereiding en uitvoering Praktische tips voor het kwaliteitsbeleid in het uitvoerend bouwbedrijf rapporteur: ing. L. Brokelman SAOB stichtingbouwjl"'esearch
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Copyright SBR, Rotterdam Colofon Auteur: prof. ir. E. Gerretsen, TNO-TPD Vormgeving: RePro Slotboom, Breda Druk: W.D. Meinema B.V., Delft Copyright SBR, Rotterdam til stichting bouwresearch Geluidwering
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam. Een nieuwe woning; gegevens voor bewoners
Een nieuwe woning; gegevens voor bewoners Een nieuwe woning; gegevens voor bewoners Handleiding voor het verstrekken van gebruiks- en onderhoudsgegevens aan kopers en huurders van woningen 98 Stichting
Nadere informatieGevelbekledingssystemen met een afwerking van plaa ateriaal
s tichting ouw esearch Gevelbekledingssystemen met een afwerking van plaa ateriaal rapporteur: ing. W. Bassie BC Technologie stichting :botjwif$pesearch. -. Gevelbekledingssystemen.. met een afwerking,van..
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Buitenisolatiesystemen met gepleisterde afwerking Buitenisolatiesystemen met gepleisterde afwerking 92 Stichting Bouwresearch Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer - Antwerpen Ten Hagen B.V.-Den Haag
Nadere informatieBouwrijp maken van terreinen. Copyright SBR, Rotterdam
Bouwrijp maken van terreinen Bouwrijp maken van terreinen prof. ir. W. A. Segeren ir. H. Hengeveld 99 Stichting Bouwresearch Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer - Antwerpen Ten Hagen B.V. - Den Haag
Nadere informatieSBR SBR 009. s tichting b ouwr esearch. ... t. E: J D BIJ t IJ 1J P B 1J B 1J. Y1J 1J JJ!J ij. 11J 1J i B r J 1J J B IJ. Copyright SBR, Rotterdam
SBR SBR 009 s tichting b ouwr esearch... t E: J D BIJ t IJ 1J P B 1J t Y1J 1J JJ!J ij B 1J 11J 1J i B r J 1J J B IJ Rapporteur: ir. O.CG. Adan TNO-Bouw tichting ouw esearch ""'..1,!:: J B J!j J 11 P B
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Het doel van de Stichting is het coördineren, stimuleren en begeleiden van speurwerk op het gebied van de bouwvoorbereiding, de bouwtechniek en de bedrijfstechniek in de bouwnijverheid, alsmede de verbreiding
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam. d.ntiui" - search
d.ntiui" - search Auteur ir. Th. J. van den Boom, TNO Bouw, Rijswijk. Vormgeving en inhoudelijke bewerking: Triam bv, Produktieen adviesbureau voor opleidingen en documentatie te Papendrecht. Rotterdam
Nadere informatierapporteur: ing. I. Bontekoe Adv. buro voor materieelefficiency ing. I. Bontekoe Copyright SBR, Rotterdam
rapporteur: ing. I. Bontekoe Adv. buro voor materieelefficiency ing. I. Bontekoe Het materieel beleid in het aannemingsbedrijf Deel I: Basisinformatie 148 Rotterdam, 1986 rs.br Stichting Bouwresearch Het
Nadere informatieOpdrachtgevers in beeld
-- tichting ouwr esearch Opdrachtgevers in beeld Van der \ eur: Waddinx.;tallateur: dktriciën: F COMPLEX 27 f\j[ MING JT N VALK lec\\n1sct\ AOVIESBUREAU A SU.RnA -- 307 ' Auteurs: ir. W.L.C. DulIaart,
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Copyright SBR, Rotterdam Copyright SBR, Rotterdam Copyright SBR, Rotterdam Handleiding voor de keuze van voegkitten Copyright SBR, Rotterdam -----------------------------. Handleiding voor de keuze van
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Colofon Rapporteur: Ing. ra. Knegt MSc, Aboma+Keboma, Ede Vormgeving: RePro Slotboom, Breda Druk: W.D. Meinema B.V., Delft stichting bouwresearch Een ernstig ongeval op de bouw Handleiding voor aannemers
Nadere informatieCoördinatie geregeld?
s tichting ouw esearch Coördinatie geregeld? Juridische aspecten van coördinatie in de bouw Rapporteurs: mr. D.E. van Werven, mr. L.C. Makkinga, Instituut voor Bouwrecht. tichting ouw esearch Coördinatie
Nadere informatieN iet-constructieve voegen in gevels
s tichting ouw esearch N iet-constructieve voegen in gevels Richtlijnen voor ontwerp en specificatie rapporteur: ir. H. van Hulst c.l stichting houwi-esearch N iet-constructieve voegen in gevels Richtlijnen
Nadere informatieWijzigingen Unit4 Audition 15.1
Wijzigingen Unit4 Audition 15.1 Unit4 N.V. Telefoon +31 88 247 17 77 Papendorpseweg 100 Supportlijn +31 88 247 24 72 Postbus 500 Self Service https://my.unit4.com 3502 JA Utrecht Internet www.unit4.nl
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
rapporteur: ir. J. F. van Mierlo TNO-IBBC Wonen in de kou? 110 Rotterdam, 1985 r(br Stichting Bouwresearch Het doel van de Stichting is het coördineren, stimuleren en begeleiden van speurwerk op het gebied
Nadere informatieAanbesteden op basis van het prestatiebeginsel
stichting bouwresearch Aanbesteden op basis van het prestatiebeginsel Evaluatie van een experimentele toepassing Colofon Auteur: Ir. H.A.L. Boonekamp, PRe Bouwcentrum, Bodegraven Projectmanager: Ir. G.J.M.
Nadere informatielespakket bouwrneten Copyright SBR, Rotterdam
s tichting b ouwr esearch lespakket bouwrneten 159 Rapporteur: ing. N. Zondag Ing.- en Juridisch Adv. Bur. Zondag lespakket bouwrneten. Rotterdam, 1993 5e druk 159 De stichting stelt zich ten doel: a.
Nadere informatieiliging van gebouwen 3 deel winkels
s tichting b ouwr esearch iliging van gebouwen 3 deel winkels In de reeks Beveiliging van gebouwen zijn reeds verschenen: Deel 1: Eengezinswoningen, SBR-publikatie 304 Deel 2: Meergezinswoningen, SBR-publikatie
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam. stichting bouwresearch
Copyright SBR, Rotterdam stichting bouwresearch Colofon Rapporteurs: ing. A.A.J. Damen en ir. H.C.M. van Egmond, Damen Consultants B.V. te Rotterdam Vormgeving: RePro Slotboom, Breda Druk: W.D. MeiTIema
Nadere informaties tichting ouw esearch Bouwafval Instructieboek voor het bepalen van de Afval-Index Copyright SBR, Rotterdam
s tichting ouw esearch Bouwafval Instructieboek voor het bepalen van de Afval-Index .. rapporteur: ir. D. Spekkink Stichting Arbeidstechnisch Onderzoek Bouwnijverheid stichting bouwi""esearch Bouwafval
Nadere informatieHandleiding Eetmeter. Aan de slag. in beroep en bedrijf. Handleiding Eetmeter. februari 2007
Aan de slag in beroep en bedrijf februari 2007 Branche Uitgevers 1 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand dan wel
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
----------------------------------------------- Afdichten van voegen in gevels met banden en profielen Droge beglazing Afdichten van voegen in gevels met banden en profielen Droge beglazing 64 Stichting
Nadere informatiePraktijkboek Bouwbesluit. deel en tussen verschillende. Gebruiksaanwijzing. nieuwbouwvoorschriften. (aansluitingen. van niet tot bewoning
s tichting b ouwr esearch Praktijkboek Bouwbesluit deel 3 Gebruiksaanwijzing nieuwbouwvoorschriften (aansluitingen van niet tot bewoning bestemde gebouwen en tussen verschillende gebouwfunctiesj 264-3
Nadere informatieDigitale post :\.,\\ 0011 ,011. systeemonafhankeliike gegevensuitwisseling door EOI en POl. s tichting h ouw.-esearch
s tichting h ouw.-esearch Digitale post,011 :\.,\\ 0011 systeemonafhankeliike gegevensuitwisseling door EOI en POl Dit is het tweede deel in de SBR-serie over bouwinformotico Rapporteur: J.O. Dekker tichting
Nadere informatieWIJZIGINGSBLAD A2. Regeling Brandmeldinstallaties 2002 BMI 2002 / A2 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING. Versie : 1.0. Publicatiedatum : 1 april 2012
WIJZIGINGSBLAD A2 Regeling Brandmeldinstallaties 2002 BMI 2002 / A2 Publicatiedatum : 1 april 2012 Ingangsdatum : 1 april 2012 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING VOORWOORD A2:2012/BMI 2002 Pagina 2/5 Dit wijzigingsblad
Nadere informatieWIJZIGINGSBLAD A2. BORG 2005 versie 2 / A2 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING. Versie : 2.2. Publicatiedatum : 31 maart 2010. Ingangsdatum : 1 april 2010
WIJZIGINGSBLAD A2 Nationale Beoordelingsrichtlijn BORG 2005 versie 2 Procescertificaat voor het ontwerp, de installatie en het onderhoud van inbraakbeveiliging BORG 2005 versie 2 / A2 Publicatiedatum :
Nadere informatieRichtlijnen voor funderingen op staal
s tichting b ouwr esearch Richtlijnen voor funderingen op staal Ontwerp en uitvoering ,I rapporteurs: ir. W. J. Heijnen Grondmechanica Delft ir. H. M. A. Pachen stichting Richtlijnen voor funderingen.
Nadere informaties tichting ouw esearch beproevingsmethode en klasse-indeling Copyright SBR, Rotterdam
s tichting ouw esearch N beproevingsmethode en klasse-indeling rapporteur: ir. H. Zorg man Centrum voor Brandveiligheid TNO illustraties: Jos Kooren " Rookontwikkeling van materialen Nieuwe beproevingsmethode
Nadere informatieroken om 0 op weg met FORUM- ,// Copyright SBR, Rotterdam Ul;l)DI\-!iene over bouwinformatica
s tichting b ouwr esearch roken om 0,// op weg met FORUM- Ul;l)DI\-!iene over bouwinformatica Rapporteur: ir. M. Hobijn, Redactionele bewerking: J.O. Dekker, J.OD. Consulting. tichting ouw esearch /' Afspraken
Nadere informatieAutomatisering in de bouw
s tichting ouwr esearch Automatisering in de bouw Gevolgen voor werknemers rapporteur: ir. J. J. Habets EGM Architekten co-rapporteurs: ir. D. Spekkink SAOB drs. J. A. M. Louman AVEO ir. D. B. Joseph lo-design
Nadere informatiePraktische sectororiëntatie. De 4 sectoren
Praktische sectororiëntatie De 4 sectoren Colofon Auteurs: Jacobien Ubbink, Ronald Broos (ROC West Brabant), Hanneke Molenaar, Anja Reimert (Graafschapcollege), Clem Witsel (Graafschapcollege) Redactie:
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam. Een nieuw gebouw; gegevens voor gebruikers
Een nieuw gebouw; gegevens voor gebruikers Een nieuw gebouw; gegevens voor gebruikers Handleiding voor het samenstellen van gegevens over oplevering, gebruik en technisch beheer van gebouwen 76 Stichting
Nadere informatieLeidraad inbrengwaarde
Leidraad inbrengwaarde Leidraad inbrengwaarde drs. ing. F.H. de Bruijne RT ir. ing. T.A. te Winkel RT ISBN: 978-90-78066-47-7 NUR 820-823 2010, Instituut voor Bouwrecht Alle rechten voorbehouden. Niets
Nadere informatieIf..-,. Begrippen rond bouwen. en milieu. s tichting b ouwr esearch. ... Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
s tichting b ouwr esearch Begrippen rond bouwen en milieu If..-,.... Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Directoraat-Generaal van de Volkshuisvesting -- Auteur: drs.ing.
Nadere informatieBaron op klompen. Baron op klompen. Wim Coster. Historia Agriculturae 40. Historia Agriculturae 40
Sloet_def 18-09-2008 16:50 Page 1 S loet genoot bekendheid als een kritisch en eigenzinnig liberaal. In de beide decennia rondom 1848 was hij een buitengewoon actief lid van de Tweede Kamer. Hij zette
Nadere informatieHet kan -best anders in de bouw
s tichting b ouwr esearch Het kan -best anders in de bouw rapporteurs: prof. dr. F. Haselhoff organisatie-adviseur E. Rijlaarsdam Struktongroep NV , Het kan best anders in de bouw Rotterdam, 1988 De stichting
Nadere informatieVervangende nieuwbouw of verbetering
s tichting ouw esearch Vervangende nieuwbouw of verbetering Een model voor het integraal afwegen van investeringsbeslissingen op woningcomplexniveau rapporteur: ing. K. H. Dekker KD/Consultants b.v. stichting
Nadere informatieMI LIEUCALCULATIE. een veelbelovend ontwerpinstrument. stichting bouwresearch 269. Copyright SBR, Rotterdam
MI LIEUCALCULATIE een veelbelovend ontwerpinstrument stichting bouwresearch 269 DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Doelstelling van de Stichting Bouwresearch is het laten uitvoeren van onderzoek gericht
Nadere informatie"'" kantoorgebouwen. O Rijksgebouwendienst. Milieu-eisen voor. #ovem. Handleiding PVE. globaal. Copyright SBR, Rotterdam
s tichting b ouwr esearch Ministerie van Volkshuisvesting,... Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer O Rijksgebouwendienst globaal PVE #ovem "'" Handleiding Milieu-eisen voor kantoorgebouwen Rapporteur:
Nadere informaties tichting ouw esearch lespakket bouwmeten voor het MTO Copyright SBR, Rotterdam
s tichting ouw esearch lespakket bouwmeten voor het MTO rapporteur: ing. N. Zondag Ing.- en Juridisch Adv. Bur. Zondag stichting.1:»ouwi""esearch lespakket bouwrneten voor het MlO Rotterdam, 1989 De stichting
Nadere informatieBij de editie 1998/1999:
Bij de editie 1998/1999: Voor u ligt de SBR-handleiding Subsidiewijzer voor de bouw; editie 1998/1999. Gezien de vele wijzigingen in de regelingen en ontwikkelingen hebben wij besloten om u als ondernemer
Nadere informatieB-toets Vragenlijst Bejegening Versie voor jongeren
B-toets Vragenlijst Bejegening Versie voor jongeren J.W. Veerman N. van Erve M. Poiesz Praktikon BV Postbus 6906 6503 GK Nijmegen tel. 024-3615480 www.praktikon.nl praktikon@acsw.ru.nl 2010 Praktikon
Nadere informatieINSPECTIE BOUWKUNDIGE BRAND- VEILIGHEID Specifieke normen en verwijzingen
INSPECTIE BOUWKUNDIGE BRAND- VEILIGHEID Specifieke normen en verwijzingen Publicatiedatum : 1 augustus 2014 Ingangsdatum : 1 augustus 2014 VOORWOORD Pagina 2/5 De Vereniging van Inspectie-instellingen
Nadere informaties tichting ouw esearch [Q)[E BOUW Copyright SBR, Rotterdam
s tichting ouw esearch [Q)[E BOUW Auteurs: mw. drs. s. Vaas mw. ir. M.B. Berndsen Nederlands Instituut voor Praeventieve Gezondheidszorg, NIPG!lNO Leiden '-,'. stichtingbouwilioesearch. BOUW Rotterdam,
Nadere informatieKader voor Kwaliteit
Kader voor Kwaliteit Opzet voor een algemeen geldige beschrijving van het bouwproces in de vorm van beslisdocumenten per bouwprocesfase ...,. De herziening van dit eerder door SBR uitgegeven 'Kader voor
Nadere informatieHandleiding e-mail. Aan de slag. in beroep en bedrijf. Handleiding e-mail
Aan de slag in beroep en bedrijf Branche Uitgevers 1 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand dan wel openbaar gemaakt
Nadere informatieHandleiding Programmeren en bewerken CAM (graveermachine) Aan de slag. in beroep en bedrijf. Handleiding Programmeren en bewerken CAM (graveermachine)
Aan de slag in beroep en bedrijf Handleiding Programmeren en bewerken CAM (graveermachine) Branche Uitgevers 1 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
Rapporteur: ir. D. Spekkink, EGM onderzoek BV, Dordrecht. IIDouwnoesearch m [fj[l@{j)[léfj[j[j[j[j[j[jéfj WéfJ[f[) Df0(J][f[) méér dan een vragenlijstje Rotterdam 1992 [fj[fj f2@ftjffj DOELSTELLING STICHTING
Nadere informatieINSPECTIE BOUWKUNDIGE BRAND- VEILIGHEID Specifieke normen en verwijzingen
INSPECTIE BOUWKUNDIGE BRAND- VEILIGHEID Specifieke normen en verwijzingen Publicatiedatum : 15 februari 2019 Ingangsdatum : 15 februari 2019 VOORWOORD Pagina 2/5 De Vereniging van Inspectie-instellingen
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
I Energieverbruik en energiebesparing in kantoorgebouwen Gebouwen met volledige winter- en zomerconditionering 97 Stichting Bouwresearch Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer - Antwerpen Ten Hagen B.V.
Nadere informatieDynamiek van de dakenbranche
Dynamiek van de dakenbranche Auteurs: drs. ing. N.J.T. Bol ing. R. van Ooijen Kolpron Consultants ç-:::3tichtingl
Nadere informatieCopyright SBR, Rotterdam
dl stichting bouwresearch Besl U itvorm i ngsmodel gebouwonderhoud Gefundeerd beslissen over herstellen, vervangen of niets doen Rotterdam, november 2 DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch
Nadere informatie