Gemeente Werkendam. Programmabegroting 2015

Transcriptie

1 Gemeente Werkendam Programmabegroting 2015

2 Inhoud Aanbiedingsbrief 2 Raadsbesluit 16 Hoofdstuk 1 Programmaplan 20 Programma 1 Bestuur 21 Programma 2 Burgerdiensten 26 Programma 3 Openbare orde en veiligheid 32 Programma 4 Openbare ruimte 35 Programma 5 Economie 40 Programma 6 Onderwijs en kinderopvang 45 Programma 7 Cultuur, recreatie en sport 51 Programma 8 Maatschappelijke participatie 56 Programma 9 Maatschappelijke zorg 61 Programma 10 Milieu 68 Programma 11 Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting 74 Programma 12 Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien 78 Programma 13 Overzicht organisatiekosten 82 Hoofdstuk 2 Paragrafen 86 Paragraaf Lokale heffingen 87 Paragraaf Weerstandsvermogen 93 Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen 99 Paragraaf Financiering 107 Paragraaf Bedrijfsvoering 113 Paragraaf Verbonden partijen 117 Paragraaf Grondbeleid 129 Hoofdstuk 3 Financiële begroting overzicht baten en lasten 131 Baten, lasten en saldi per programma 131 Incidentele baten en lasten 135 Structurele toevoegingen en onttrekkingen aan reserves 135 Hoofdstuk 4 Financiële begroting financiële positie 136 Ramingsgrondslagen 136 Hoofdstuk 5 Bijlagen 138 Tweede tussenrapportage Investeringsplan Te voteren kredieten 163 Staat van reserves en voorzieningen 166 Berekening EMU saldo Blz. 1

3 Aanbiedingsbrief 2

4 Raad gemeente Werkendam onderwerp Begroting 2015 en Meerjarenraming datum verzonden uw brief (datum / kenmerk) ons kenmerk bijlage(n) Geachte heer/mevrouw, 1. Inleiding Voor u ligt de Begroting 2015, inclusief de Meerjarenraming en de Tweede Tussenrapportage In tegenstelling tot eerdere jaren heeft de discussie en de besluitvorming over bezuinigingsmaatregelen reeds bij de Kadernota 2015 plaatsgevonden. Dit heeft het traject richting de Begroting 2015 in dat opzicht ontlast, maar neemt niet weg dat de opstelling van de Begroting 2015 en de Meerjarenraming opnieuw een intensief proces is geweest. Daarbij spelen ook de verscherpte eisen vanuit het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) en de strengere toezichtcriteria vanuit de provincie een rol. Tegelijkertijd zijn opnieuw verdere stappen gezet in de verbetering van de transparantie en informatiewaarde van de begroting. behandeld door C.R. Keulemans unit Middelen telefoonnummer (0183) Financieel Beleid De gemeente komt in aanmerking voor het reguliere repressieve toezicht wanneer de Begroting 2015 naar oordeel van de provincie structureel en reëel in evenwicht is. Is dit niet het geval, dan dient de Meerjarenraming voldoende aannemelijk te maken dat structureel en reëel evenwicht uiterlijk in 2018 wordt bereikt. Gegeven de financiële vooruitzichten voor 2015 en de reeds bij Kadernota 2015 verwerkte inzet van reserves bleek het niet mogelijk de Begroting 2015 structureel en reëel in evenwicht te krijgen. Het College heeft zich daarom gericht op een sluitende begroting in het laatste jaar van de Meerjarenraming

5 Mede door de inzet van de bezuinigingen waarover bij Kadernota 2015 is besloten komt het (structurele) begrotingssaldo meerjarig positief uit. Hiermee wordt meer dan voldaan aan de eis van de provincie voor goedkeuring van de Begroting en het daarmee samenhangende repressief toezicht. Verbetering informatiewaarde Ook dit jaar is weer een stap gezet in het meer informatief en transparant maken van de Begroting. Dat is bijvoorbeeld terug te zien in de verdere verbetering van de informatie die geboden wordt. Zo is in de Begroting 2015 een nieuw programma 13 Organisatiekosten opgenomen, waarin een overzicht van en een nadere toelichting op de kosten van de organisatie worden gegeven en is vanuit het Investeringsplan een apart overzicht gemaakt van te voteren A-investeringen. Daarnaast is ook de manier waarop de informatie gebracht wordt aan veranderingen onderhevig. De digitale begroting is daarvan het resultaat! Wij hopen dat u in deze digitale begroting makkelijk uw weg vindt en daar waar gewenst ook meer onderliggende informatie kunt vinden. Opbouw De Aanbiedingsbrief is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 2 schetst de ontwikkelingen vanaf de Begroting 2014 die leiden tot het actuele begrotingssaldo voor de jaren 2015 tot en met Hoofdstuk 3 gaat nader in op het structurele begrotingssaldo, zoals dat door de provincie getoetst wordt. De financiële aspecten van de drie decentralisaties worden in hoofdstuk 4 behandeld. In hoofdstuk 5 worden de bezuinigingsmaatregelen nader toegelicht, waarna hoofdstuk 6 afsluit met een slotbeschouwing. 2. Begroting Onderstaande tabel laat de opbouw van het begrotingssaldo voor de jaren 2015 tot en met 2018 zien vanaf de Begroting Elke regel wordt vervolgens nader toegelicht. Saldo begroting (bedragen in ) Saldo Begroting 2014 na behandeling Raad Wijzigingen na Begroting Mutaties in het begrotingssaldo Bezuinigingen Kadernota 2015, inclusief amendementen Niet uitkeren compensatie prijsontwikkeling Saldo primitieve Begroting Mutaties Aanbiedingsbrief 7. Kapitaallasten nieuwe investeringen IP Mutaties Tweede Tussenrapportage Doorwerking Septembercirculaire Saldo Begroting (+ = voordeel / - = nadeel) 4

6 Regel 1. Deze regel geeft het begrotingssaldo voor het jaar 2015 aan zoals gepresenteerd in de Begroting 2014 en Meerjarenbegroting In dit saldo is rekening gehouden met de tijdens de behandeling van de Begroting 2014 door de Raad op 12 november 2013 aangenomen amendementen. Regel 2. Na vaststelling van de Begroting 2014 is sprake geweest van mutaties naar aanleiding van de Eerste Tussenrapportage 2014, de verwerking van de financiële gevolgen van het Raadsbesluit inzake Kasteel Dussen alsmede de financiële vertaling van de actualisatie van de grondexploitaties Eerste Tussenrapportage Raadsbesluiten tot juli Actualisatie grondexploitaties Totaal mutaties na vaststelling Begroting Regel 3. In regel 3 wordt het totaal van de mutaties in het begrotingssaldo weergegeven, die zich na vaststelling en wijziging van de Begroting 2014 hebben voorgedaan a. Uitkering gemeentefonds Meicirculaire b. Integratie-uitkering Wmo HV c. Nieuw beleid Wmo HV vanaf d. Kapitaallasten bestaande investeringen IP e. Mutaties reserves en voorzieningen f. Compensatie prijsontwikkeling g. Overige mutaties Totaal mutaties begrotingssaldo Regel a geeft daarbij de mutatie in de omvang van de uitkeringen uit het gemeentefonds (exclusief de integratie-uitkering voor huishoudelijke verzorging Wmo) op basis van de Meicirculaire 2014 weer. In de Kadernota 2015 was hiervoor een inschatting opgenomen. Op basis van de Meicirculaire 2014 is de daadwerkelijke mutatie berekend. Regel b bevat separaat de mutatie in de integratie-uitkering voor de Wmo. De gemeente ontvangt uit het gemeentefonds een zogenoemde integratie-uitkering voor het onderdeel huishoudelijke verzorging van de Wmo. Deze integratie-uitkering wordt met ingang van 2015 met 25% gekort. De Meicirculaire 2014 gaf nader invulling aan de voornemens die eerder al in december 2013 waren aangekondigd. Op basis van de rekenmodellen van het Ministerie van BZK resulteren voor de gemeente Werkendam de volgende cijfers. 5

7 Ontwikkeling uitkering gemeentefonds Werkendam Meicirculaire 2014 (bedragen in ) Septembercirculaire 2013 Totaal gemeentefonds waarvan algemene uitkering en diversen waarvan integratie-uitkering Wmo Meicirculaire 2014 Totaal gemeentefonds waarvan algemene uitkering en diversen waarvan integratie-uitkering Wmo Mutatie Totaal gemeentefonds waarvan algemene uitkering en diversen waarvan integratie-uitkering Wmo Regel c geeft de mutatie in de lastenraming van de huishoudelijke verzorging aan die samenhangt met de korting op de baten uit de integratie-uitkering voor dit onderdeel van de Wmo. In 2015 kunnen de lasten nog niet geheel navenant omlaag gebracht worden. In dat jaar zal bekeken worden hoe het beleid aangepast kan worden om in 2016 wel een groot deel van de lasten neerwaarts bij te stellen. Naar verwachting kunnen de lasten vanaf 2017 structureel met ruim omlaag worden gebracht. Regel d bevat de mutaties in de kapitaallasten van bestaande investeringen in het Investeringsplan Deze zijn het gevolg van fasering, aanpassing of uitstel van bestaande investeringen. NB. De kapitaallasten die samenhangen met nieuw voorgestelde investeringen zijn als aparte mutatie voortvloeiend uit de Aanbiedingsbrief opgenomen, zie de toelichting aldaar. Regel e geeft de mutaties in de reserves en voorzieningen weer. Zo is bijvoorbeeld de onttrekking in 2015 aan de reserve Financieel-economische crisis uit de Kadernota 2015 verwerkt, net als de toevoeging vanaf 2016 aan diezelfde reserve. Ook is de besluitvorming uit de Kadernota 2015 ten aanzien van het samenvoegen van enkele reserves tot de nieuwe reserve Financieel-economische ontwikkelingen hierin opgenomen. Regel f laat de effecten van de prijsontwikkeling op de Begroting 2015 en de Meerjarenraming zien. Bij de opstelling van de Begroting 2015 is in de ramingen voor exploitatie en investeringen uitgegaan van prijsstijgingen. Als grondslag voor de berekening van de prijsontwikkeling is gebruik gemaakt van de indicator voor de prijsontwikkeling van het bruto binnenlands product (pbbp), zoals meegedeeld in de Meicirculaire In regel g zijn ten slotte overige diverse mutaties opgenomen. Regel 4. In de Kadernota 2015 heeft besluitvorming plaatsgevonden ten aanzien van bezuinigingsmaatregelen. De bezuinigingen zijn met inachtneming van de terzake aangenomen amendementen in de Begroting 2015 verwerkt. Voor meer gedetailleerde toelichting zie hoofdstuk 5 van deze Aanbiedingsbrief. 6

8 Regel 5 geeft de bezuiniging aan die bereikt wordt door de compensatie voor prijsstijgingen niet op de betreffende budgetten te verwerken. Dit is niet anders dan in voorgaande jaren, ook toen zijn de budgetten niet aangepast aan prijsontwikkeling. Vanwege eisen van de provincie is deze bezuinigingsmaatregelen nu echter expliciet zichtbaar gemaakt. De bovengenoemde mutaties leiden tot het begrotingssaldo zoals opgenomen in het boekwerk van de Begroting , de zogenoemde primaire begroting (regel 6). Regel 7 tot en met 9. In deze regels worden de mutaties weergegeven die zich na de opstelling van de primaire Begroting 2015 voordoen en in de Aanbiedingsbrief gemeld worden. Deze mutaties betreffen de kapitaallasten van de nieuwe investeringen in het Investeringsplan (met name de kunstgrasvelden), de meerjarige doorwerking van de mutaties uit de Tweede Tussenrapportage 2014 en de mutaties die voortvloeien uit de Septembercirculaire Regel 7 geeft de kapitaallasten weer die het gevolg zijn van nieuwe investeringen in het Investeringsplan In de Kadernota 2015 was hiervoor reeds een raming opgenomen. Kapitaallasten nieuwe investeringen (bedragen in ) Begroting Nieuwe investeringen waarop afgeschreven wordt leiden tot nieuwe kapitaallasten die ten laste van de begroting komen. Conform de in de Nota Activerings-, reserve- en voorzieningenbeleid uit 2010 vastgestelde systematiek worden de kapitaallasten berekend vanaf één jaar na het jaar van de initiële investering. Dit houdt in dat de kapitaallasten van de voor 2017 geplande investeringen nu in de Meerjarenbegroting voor het eerst zichtbaar worden en dat de kapitaallasten van de voor 2018 voorgenomen investeringen dus nog niet zichtbaar zijn. De meest belangrijke nieuwe investeringen betreffen de aanleg van kunstgrasvelden en andere sportaccommodaties, zoals opgenomen in het Coalitieakkoord Twee daarvan, te weten de aanleg van de atletiekbaan en het hockeyveld zijn voorgenomen in De kapitaallasten van deze investeringen zijn in dit Investeringsplan dus nog niet zichtbaar. Regel 8. De mutaties uit hoofde van de Tweede Tussenrapportage 2014 zijn verwerkt in regel 8. Voor 2014 is sprake van een fors negatief beeld. De meerjarige doorwerking van de mutaties in de Tweede Tussenrapportage 2014 leidt per saldo tot een lichte verbetering van het begrotingssaldo in de jaren 2015 tot en met Voor een uitgebreide toelichting op deze mutaties wordt verwezen naar de Tweede Tussenrapportage 2014, die als bijlage in de Begroting 2015 is opgenomen. 7

9 Mutaties Tweede Tussenrapportage 2014 (bedragen in ) Bestuur Burgerdiensten Openbare orde en veiligheid Openbare ruimte Economie Onderwijs en kinderopvang Cultuur, recreatie en sport Inkomensvoorzieningen Zorgvoorzieningen Milieu Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Totaal Regel 9. De gevolgen van de Septembercirculaire 2014 voor de uitkering uit het gemeentefonds van de gemeente zijn weergegeven in regel 9. Gemeenten krijgen in 2015 minder dan in de Meicirculaire 2014 is gemeld. Vanaf 2016 tot en met 2019 is de uitkering uit het gemeentefonds juist hoger dan in de Meicirculaire 2016 werd voorzien. Ontwikkeling uitkering gemeentefonds Werkendam Septembercirculaire 2014 (bedragen in ) Meicirculaire 2014 Algemene uitkering en overige uitkeringen Integratie-uitkering sociaal domein Septembercirculaire 2014 Algemene uitkering en overige uitkeringen Integratie-uitkering sociaal domein Mutatie ten opzichte van Meicirculaire 2014 Algemene uitkering en overige uitkeringen Integratie-uitkering sociaal domein De neerwaartse bijstelling voor 2015 ten opzichte van de Meicirculaire 2014 is voor een groot deel het gevolg van een lagere loon- en prijsstijging dan eerder verwacht. Ook de kosten aan de kinderopvangtoeslag vallen voor het Rijk lager uit dan eerder geraamd. Conform de normeringssystematiek ( samen de trap op, samen de trap af ) leiden lagere uitgaven van het Rijk tot een lager accres en dus tot een lagere gemeentefondsuitkering. De meer dan eerder verwachte stijging vanaf 2016 heeft met name te maken met het verstrekken van leningen voor studiefinanciering. De raming van de uitkering voor het sociaal domein is in de Septembercirculaire 2014 ten opzichte van hetgeen eerder in de Meicirculaire 2014 gemeld is met naar beneden bijgesteld (zie voor nadere toelichting ook hoofdstuk 4). Deze neerwaartse bijstelling heeft geen gevolgen voor het begrotingssaldo, omdat voor dit moment uitgegaan wordt van budgetneutraliteit (de lasten worden navenant neerwaarts bijgesteld). 8

10 Regel 10. Toevoeging van de mutaties in regel 7 tot en met 9 aan het saldo van de primaire begroting leidt tot het bijgestelde begrotingssaldo. Geconcludeerd kan worden dat de Begroting 2015 niet sluit, maar dat mede door de inzet van de bezuinigingen waarover bij Kadernota 2015 is besloten het begrotingssaldo in de jaren 2016 tot en met 2018 ruim positief uitkomt. 3. Structureel begrotingssaldo Om te voldoen aan de voorwaarden voor repressief toezicht eist de provincie een structureel sluitende Begroting 2015 dan wel structureel sluitende Meerjarenraming Structureel wil zeggen dat per jaarschijf van de (meerjaren)begroting structurele lasten gedekt dienen te worden door structurele baten. De ramingen moeten tevens volledig, realistisch en haalbaar zijn. De provincie betrekt in haar oordeel over het structurele saldo de incidentele factoren. Deze volgen met name uit het overzicht van incidentele baten en lasten, zoals door BBV voorgeschreven en opgenomen in het boekwerk van de Begroting Daarbij wordt opgemerkt dat de gemeente ook een post kapitaallasten eerste jaar zichtbaar heeft gemaakt. De gemeente Werkendam hanteert conform de Nota Activerings-, Reserveen Voorzieningenbeleid de systematiek dat kapitaallasten van een investeringen in het eerste jaar van de investering niet geraamd worden. Deze niet-geraamde kapitaallasten in het eerste jaar beoordeelt de provincie als een incidenteel voordeel. Om deze incidentele baten voor de provincie inzichtelijk te maken zijn vanuit het Investeringsplan ook fictief in het eerste jaar de volle kapitaallasten geraamd. Deze post is vervolgens opgenomen in het overzicht van incidentele baten en lasten. Geabstraheerd van de genoemde incidentele factoren ziet het structurele begrotingssaldo er als volgt uit (zie ook het overzicht van incidentele baten en lasten in de Begroting 2015) Saldo Begroting Incidentele lasten Verkiezingen Onvoorzien Incidentele baten Onttrekking aan reserve economische crisis Kapitaallasten eerste jaren Structureel saldo Begroting Op basis van bovenstaande tabel kan geconcludeerd worden dat de begroting 2015 niet structureel sluitend is, maar de vier jaren van de meerjarenraming, waarbij het laatste jaar van de meerjarenraming met name van belang is, wel structureel (meer dan) sluitend is. Er zijn in die jaren geen incidentele middelen ingezet om het begrotingssaldo te laten sluiten. 9

11 4. De drie decentralisaties in het sociale domein Met ingang van 2015 worden gemeenten op grond van de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet integraal verantwoordelijk voor het sociaal domein. De decentralisaties gaan in 2015 gepaard met een toevoeging van 10,4 miljard aan het gemeentefonds. De middelen worden aan het gemeentefonds toegevoegd in de vorm van een integratie-uitkering en zijn daarmee voor gemeenten vrij besteedbaar. Gemeenten hebben zo maximale bestedingsvrijheid bij de uitvoering van de extra taken. De integratie-uitkering bestaat uit de middelen die per 2015 voor de Wmo 2015 (het nieuwe deel) en voor jeugd naar gemeenten gaan en uit het participatiebudget zoals dat per 2015 voor de Participatiewet beschikbaar is. Gemeenten mogen deze middelen naar eigen inzicht besteden. De integratie-uitkering geldt voor drie jaar; na drie jaar gaan de middelen over naar de algemene uitkering van het gemeentefonds, tenzij dit om verdeeltechnische redenen niet mogelijk is. Het College van B en W verantwoordt zich horizontaal aan de Raad. Werkendam In de Meicirculaire 2014 zijn de definitieve cijfers voor 2015 bekendgemaakt. Voor Werkendam leidt dit tot het volgende overzicht. Integratie-uitkering sociaal domein 2015, uitkering Werkendam (in ) 2015 Nieuwe taken Wmo Jeugd Participatiewet Totaal integratie-uitkering sociaal domein Meicirculaire Mutatie Septembercirculaire Totaal integratie-uitkering sociaal domein Septembercirculaire In januari 2014 heeft het Ministerie van VWS een eerste inzicht geboden in het budget dat gemeenten voor 2015 krijgen voor de taken en verantwoordelijkheden die voortvloeien uit het wetsvoorstel Wmo Deze cijfers waren voorlopig, zoals ook opgemerkt in de Kadernota Op basis van de realisatiecijfers 2013 is in de Meicirculaire 2014 is de voorlopige indicatie dus geactualiseerd. Voor Werkendam betekent dat dat het voorlopige budget voor 2015 van is bijgesteld tot Het budget voor Jeugd is aangepast aan de extra middelen die door het Rijk hiervoor beschikbaar zijn gesteld. Het voorlopige budget van voor 2015 is in de Meicirculaire 2014 vastgesteld op Het budget voor de Participatiewet (re-integratie, WSW en nieuwe groepen participatie) is op 17 juni 2014 separaat door het Ministerie van SZW bekendgemaakt en bedraagt voor Werkendam De drie decentralisaties zijn in de Begroting 2015 van Werkendam budgettair neutraal verwerkt. Dat wil zeggen dat de geraamde lasten gelijk zijn aan de geraamde baten. Verder geldt uiteraard dat gegeven de bezuinigingstaakstellig van het Rijk de budgetten voor de drie decentralisaties richting 2018 zullen afnemen. In de Meerjarenraming is vanwege het ontbreken van concrete cijfers voor de jaren voorlopig uitgegaan van de ramingen uit Gegeven het uitgangspunt van tenminste budgetneutraliteit (de lasten zijn 10

12 gelijk aan de baten / de lasten overtreffen de baten niet) heeft deze veronderstelling geen gevolgen voor het meerjarig begrotingssaldo. De Septembercirculaire 2014 laat een verlaging van de integratie-uitkering sociaal domein zien. Er is in minder beschikbaar voor de uitvoering van de taken van de drie decentralisaties. Ook deze verlaging van de baten wordt budgettair neutraal in de begroting verwerkt: de lastenraming wordt navenant bijgesteld. Financiële risico s De financiële risico s die samenhangen met de drie decentralisaties zijn in de risicoinventarisatie meegenomen. Het budget is nu nog gebaseerd op historische kosten van de gemeente. Met ingang van 2016 zullen objectieve verdeelmodellen van toepassing zijn. De hoogte van het budget kan daardoor weer veranderen. Verder liggen met name op het terrein van de Jeugdzorg en de nieuwe Wmo forse financiële risico s. Voor de Jeugdzorg geldt dat de middelen die de gemeente Werkendam krijgt grotendeels uitgegeven moeten worden aan regionale inkoopcontracten, waardoor er voor lokaal beleid (onder andere de wijkteams) nog maar weinig overblijft. Het risico bestaat dat dit te weinig blijkt. De beheersing van de financiële risico s van de decentralisaties is moeilijk, omdat veel afhankelijk is van externe ontwikkelingen, waar de gemeente nauwelijks of geen invloed op heeft. Zie verder ook de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing in de Begroting Functie-indeling Met de decentralisaties hangt een geheel nieuwe indeling in IV3-functies samen. De Begroting 2015 is daarop aangepast. Daarbij is zoveel mogelijk vastgehouden aan de bestaande programma-indeling. De lasten die samenhangen met de Participatiewet zijn opgenomen in programma 8 (met ingang van de Begroting 2015 hernoemd tot Maatschappelijke participatie) van de begroting. Programma 9 (met ingang van de Begroting 2015 hernoemd tot Maatschappelijk zorg) bevat de lasten met betrekking tot de Wmo en de Jeugdzorg. De baten uit de integratie-uitkering sociaal domein zijn gekoppeld aan het gemeentefonds en worden verantwoord op programma 12 (Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien) op de nieuw ingestelde functie 923. Vooralsnog zijn in het financiële systeem van de gemeente op deze functie de drie verschillende geldstromen apart zichtbaar. 5. Bezuinigingsmaatregelen Gegeven de kaders uit het Coalitieakkoord heeft het College in de Kadernota 2015 een aantal bezuinigingsvoorstellen gedaan om de Begroting zoveel mogelijk sluitend of positief te presenteren. Tijdens de behandeling in de Raad op 1 juli 2014 is een aantal amendementen aangenomen. Met inachtneming van deze amendementen is het overzicht van aangenomen bezuinigingen als volgt. Deze bezuinigingsmaatregelen zijn in de primaire Begroting 2015 en Meerjarenraming verwerkt. 11

13 Bezuinigingsmaatregelen (bedragen in ) a. Bezuiniging op de organisatie b. Aanpassen lokale lasten c. (Meer) kostendekkend maken leges d. Onderbrengen bestaande kosten in budget decentralisaties e. Afschaffen onderwijsbegeleiding f. Nadere bezuiniging Trema g. Minder inzet combinatiefunctionarissen h. Aanbesteden communicatie-uitingen i. Beperken subsidie Sportgala Totaal bezuinigingsvoorstellen Toelichting op de maatregelen a. Bezuiniging op de organisatie. De organisatie is een taakstellende bezuiniging opgelegd van in 2016, oplopend tot in De bezuiniging wordt deels ingevuld door de efficiencyvoordelen die gevonden worden in de oprichting van het KlantContactCentrum alsmede door het niet invullen van functies van medewerkers die met pensioen gaan (natuurlijk verloop). Nadere concretisering en invulling van deze taakstelling zal de komende tijd plaatsvinden. b. Aanpassen lokale lasten. In het Coalitieakkoord is opgenomen dat het geheel van de lokale lasten wordt bezien. Het is bekend dat in benchmarkoverzichten de gemeente Werkendam relatief laag scoort op OZB, maar relatief hoog op rioolrechten. In de komende periode wil het College onderzoeken hoe een goede en evenwichtige spreiding van de lokale lasten bereikt kan worden. Uitgangspunt daarbij is dat de lokale lasten voor de burger niet stijgen, maar dat het geheel leidt tot financiële ruimte ad c. (Meer) kostendekkend maken leges. Met ingang van 2015 worden bestaande leges (meer) kostendekkend gemaakt. Dit levert vanaf 2015 structureel aan extra baten op. Dit bedrag wordt als volgt gegenereerd. o Leges wijziging bestemmingsplannen. De tarieven voor wijziging van bestemmingsplannen zijn en Deze tarieven worden nu gebaseerd op de werkelijke kosten en daarmee gelijkgetrokken (de activiteiten van de gemeente zijn voor beide tarieven nagenoeg gelijk). De werkelijke kosten per plan worden dan Rekening houdend met mogelijke vraaguitval levert deze tariefsverhoging per jaar extra opbrengsten op. o Leges bouwvergunning. Het tarief van de leges voor een omgevingsvergunning betreft hier een percentage van de bouwsom. Het huidige tarief is 2,48%. Dit tarief is in verband met de crisis al jaren niet gestegen. Conform het huidige tarievenbeleid voor niet-kostendekkende tarieven moet het tarief 5,53% (3% plus 2,53% inflatie) stijgen. Dit levert aan meeropbrengsten op. o Begrafenisrechten. De begrafenisrechten laten stijgen conform het huidige beleid voor niet-kostendekkende tarieven met 5,53% (3% plus inflatie). Dit levert aan extra opbrengsten op. 12

14 d. Onderbrengen bestaande kosten in budget decentralisaties. Voor de nieuwe taken die in het kader van de decentralisaties uitgevoerd moeten worden wordt vanuit het Rijk budget beschikbaar gesteld. De inkomsten worden voor drie jaar ontvangen via een integratieuitkering uit het gemeentefonds. Daarmee zijn de middelen voor de gemeente vrij besteedbaar. Na invoering van de decentralisaties in 2015 is het wellicht mogelijk om bepaalde huidige lasten ten laste van deze integratie-uitkering te brengen, zodat binnen de begroting budgettaire ruimte vrijkomt. Het wordt haalbaar geacht op deze manier een bedrag van in 2016, oplopend tot structureel vanaf 2018 te kunnen bezuinigen. In 2015 zullen de mogelijkheden hiertoe worden onderzocht. e. Afschaffen onderwijsbegeleiding. Onderwijsbegeleiding behoort sinds enkele jaren tot de vrije beleidsruimte van de gemeenten. De gemeente Werkendam heeft er tot nog toe voor gekozen de gemeentelijke subsidie voor dit onderdeel zoveel mogelijk in stand te laten. In het huidige financiële tijdsgewricht komen ook deze gemeentelijke lasten (Driestar en Edux) voor herbezinning in aanmerking. In dat kader is besloten de regeling per 2018 te beëindigen. Dit gebeurt stapsgewijs: de subsidie wordt in 2015 met afgebouwd, in 2016 en 2017 met en vanaf 2018 met Het stopzetten van deze subsidie is in het OOGO aan de scholen gemeld. f. Nadere bezuiniging Trema. Vanaf 2015 wordt Trema geacht structureel te bezuinigingen. De invulling van deze bezuiniging is in nauw overleg met Trema besproken. Trema stelt voor om de bezuiniging met het schrappen van de inlooppunten te realiseren. Omdat dergelijke activiteiten direct verband houden met de Wmo, wordt deze maatregel in het najaar van 2014 behandeld bij het beleidsplan Wmo. g. Minder inzet combinatiefunctionarissen. Op de inzet van de combinatiefunctionarissen wordt in totaal een bedrag van bezuinigd. Dit is gerealiseerd door de formatie van de combinatiefunctionarissen van 4,0 fte naar 2,6 fte terug te brengen. De resterende formatie is in vaste dienst genomen, waardoor bespaard wordt op payroll-vergoedingen en niet-verrekenbare BTW. h. Aanbesteden communicatie-uitingen. Het betreft hier een bezuiniging op de wekelijkse Informatiepagina in de huis-aan-huisbladen. Door de aanbesteding van het nieuwe contract voor de uitgave van de wekelijkse informatiepagina in combinatie met het minder publiceren van artikelen wordt bezuinigd. Het minder artikelen publiceren houdt in dat de Openbare Bekendmakingen alleen nog online gepubliceerd worden, met slechts een korte wekelijkse verwijzing in de krant. Daarnaast worden de publicaties van externe organisaties zoals Trema en de GGD, die de gemeentelijke informatiepagina tot op heden (deels) als spreekbuis mogen gebruiken, beperkt. i. Beperken subsidie Sportgala. De subsidie voor het jaarlijkse Sportgala wordt beperkt tot Dit betekent levert een besparing op van De kosten die voortvloeien uit de organisatie van het Sportgala zullen deels betaald moeten worden door de initiatiefnemers en sponsoren. 13

15 6. Tot slot Voor u ligt de Begroting 2015 inclusief de Meerjarenraming Samenvattend resulteert voor het begrotingsjaar 2015 het volgende beeld Saldo Begroting 2014 na behandeling Raad Wijzigingen na Begroting Mutaties in het begrotingssaldo Bezuinigingen Kadernota 2015, inclusief amendementen Niet uitkeren compensatie prijsontwikkeling Saldo primitieve Begroting Mutaties Aanbiedingsbrief Kapitaallasten nieuwe investeringen IP Mutaties Tweede Tussenrapportage Doorwerking Septembercirculaire Saldo Begroting (+ = voordeel / - = nadeel) De gemeente komt in aanmerking voor het reguliere provinciale repressieve toezicht wanneer de Begroting 2015 naar oordeel van de provincie structureel en reëel in evenwicht is. Is dit niet het geval, dan dient de Meerjarenraming voldoende aannemelijk te maken dat structureel en reëel evenwicht uiterlijk in 2018 wordt bereikt. Daarnaast geldt als voorwaarde dat zowel de Jaarrekening 2013 (15 juli 2014) als de Begroting 2015 en de Meerjarenraming tijdig (15 november 2014 ) aan de provincie ingezonden moeten zijn Saldo Begroting Incidentele baten en lasten Structureel saldo Begroting Gegeven de financiële vooruitzichten voor 2015 en de reeds bij Kadernota 2015 verwerkte inzet van reserves is de Begroting 2015 niet structureel en reëel in evenwicht. Het College heeft zich daarom gericht op een sluitende begroting in het laatste jaar van de Meerjarenraming Met inachtneming van de voorgestelde maatregelen is op basis van de huidige ramingen de begroting in 2018 structureel en reëel in evenwicht. 14

16 15

17 Raadsbesluit 16

18 raadsbesluit Zaaknummer Onderwerp Begroting 2015 De raad van de gemeente Werkendam, gelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders, besluit: 1. de mutaties in de Tweede Tussenrapportage 2014 en de structurele doorwerking daarvan naar de Begroting 2015 en de Meerjarenraming conform bijlage 5.1 van de Begroting 2015 vast te stellen; Mutaties Tweede Tussenrapportage 2014 (bedragen in ) Bestuur Burgerdiensten Openbare orde en veiligheid Openbare ruimte Economie Onderwijs en kinderopvang Cultuur, recreatie en sport Inkomensvoorzieningen Zorgvoorzieningen Milieu Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Totaal (+ = voordeel / - = nadeel) 2. het saldo 2014 van de Tweede Tussenrapportage 2014 te betrekken bij de opstelling van de Jaarrekening 2014; 3. een krediet van beschikbaar te stellen voor de aanschaf van een nieuw toegangsregistratiesysteem (de hiermee samenhangende kapitaallasten zijn in de Eerste Tussenrapportage 2014 verwerkt; 4. een aanvullend krediet van beschikbaar te stellen voor de aanschaf van een tractor en twee kiepkarren; 17

19 5. vanwege de zeer degelijke kwaliteit en de aard van de werkzaamheden de afschrijvingstermijn van de tractor en de twee kiepkarren vast te stellen op 25 jaar, dit in afwijking van de in de Nota Activerings-, Reserve- en Voorzieningenbeleid opgenomen afschrijvingstermijn van 8 jaar; 6. de Begroting 2015 en de Meerjarenraming vast te stellen; 7. de budgetten 2015 te voteren op het niveau van de programma s, inclusief de mutaties genoemd in de Aanbiedingsbrief, zoals in de volgende tabel aangegeven; Lasten en baten Lasten Baten Saldo 1. Bestuur Burgerdiensten Openbare orde en veiligheid Openbare ruimte Economie Onderwijs en kinderopvang Cultuur, recreatie en sport Maatschappelijke participatie Maatschappelijke zorg Milieu Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Saldo baten en lasten primaire begroting Reserves Toevoegingen Onttrekkingen Saldo 1. Bestuur Burgerdiensten Openbare orde en veiligheid Openbare ruimte Economie Onderwijs en kinderopvang Cultuur, recreatie en sport Maatschappelijke participatie Maatschappelijke zorg Milieu Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Saldo reserves primaire begroting Saldo na bestemming primaire begroting Mutaties Aanbiedingsbrief Kapitaallasten nieuwe investeringen IP Mutaties Tweede Tussenrapportage Doorwerking Septembercirculaire Saldo Begroting

20 8. de kredieten 2015 in de A-categorie van het Investeringsplan conform bijlage 5.3 van de Begroting 2015 te voteren en te dekken zoals aangegeven in de Begroting 2015; verklaart: dat de Begroting 2015 en de Meerjarenraming en het financiële beleid voldoen aan de daaraan te stellen wettelijke eisen. Aldus besloten in de openbare vergadering van de raad van de gemeente Werkendam van 11 november 2014, de raadsgriffier, de voorzitter, mr. I. Bakker 19

21 Hoofdstuk 1 De Programma s 1.1 Verdeling begroting in programma s In overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) is er vanaf de begroting 2004 een programmaplan opgenomen. Het programmaplan omvat de volgende programma s: 1. Bestuur 2. Burgerdiensten 3. Openbare orde en veiligheid 4. Openbare ruimte 5. Economie 6. Onderwijs en kinderopvang 7. Cultuur, recreatie en sport 8. Inkomensvoorzieningen 9. Zorgvoorzieningen 10. Milieu 11. Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting 12. Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien 13. Overzicht organisatiekosten 1.2 Indeling programma s De programma s hebben een vaste indeling. Eerst worden de onderdelen van de programma s, de kaders en van belang zijnde ontwikkelingen benoemd. Vervolgens wordt ingegaan op wat de gemeente wil bereiken en daarvoor gaat doen. De programma s sluiten af met financiële gegevens. De financiële gegevens zijn per productgroep vermeld. De budgetten worden per productgroep geautoriseerd. Voor gedetailleerde informatie over de opbouw van de productgroepen kan de productenrekening als naslagwerk dienen. 20

22 1. Bestuur Inleiding De raad als volksvertegenwoordiger en het college als bestuur hebben belang bij een breed draagvlak. Het programma bestuur richt zich op het bereiken van draagvlak in een betrokken samenleving waar zowel bewoners, bedrijven en instellingen (tezamen onze inwoners) betrokken zijn. Dit betekent dat we onze inwoners tijdig en goed informeren over het gemeentelijke beleid, over de uitvoering daarvan en dat wij hen daarbij betrekken. Daarnaast willen beiden aan de inwoners een optimale dienstverlening bieden, die leidt tot tevredenheid. Een wezenlijke voorwaarde voor draagvlak vinden wij transparantie, inzichtelijkheid en op belangrijke momenten kunnen meepraten. Relevant beleidskader Inspraakverordening (2007) Bestuursconvenant Samenwerken in het Land van Heusden en Altena (2009) Bestuursakkoord Met elkaar Voor elkaar: Zo krijgen we dat voor elkaar! Ontwikkelingen 2015 In het bestuursakkoord is nadrukkelijk aandacht voor de mogelijkheden om burgers te betrekken bij gemeentelijk beleid, of zelfs nog een stapje verder, inwoners kunnen gemeenten betrekken bij initiatieven die zij zelf ontwikkelen. Aan de hand van 4 thema s (van Burgerparticipatie tot Overheidsparticipatie, Buurtinitiatief, Buurt Bestuurt, Kernbudgetten) wordt in het najaar van 2014 breed onderzocht hoe gemeente en inwoners samen de toekomst ingaan. Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling: Versterking van burgerparticipatie en overheids-participatie Omschrijving doelstelling: Burgers betrekken bij gemeentelijk beleid Activiteiten 2015 Voortzetten activiteiten op gebied van inspraak, participatie en overleg Omschrijving De gemeente heeft al jaren veel activiteiten op het gebied van inspraak, participatie en overleg. De goedlopende activiteiten worden in 2015 voortgezet. Daarnaast wordt ruimte gecreëerd voor nieuwe ontwikkelingen. 21

23 Stand van zaken Participatie, inspraak en allerlei vormen van samenwerking en overleg komen nu al veel voor in onze gemeente. Naast generieke participatie kenmerkt de gemeente Werkendam zich door participatie maatwerk. De komende periode staan in het teken van meer samen MET inwoners en ondernemers doen. In samenspraak met de Raad willen we komen tot vernieuwende en aansprekende vormen van participatie van burgers. De vorm van deze participatie moet flexibel zijn en geen nieuwe instituties of bureaucratisering creëren. In afwachting van de uitkomsten van het onderzoek dat in het najaar van 2014 plaatsvindt, wordt een hernieuwde visie vastgesteld voor burger- en overheidsparticipatie die past bij de behoefte van burgers tijdig gehoord te worden en op een reële wijze invloed uit te kunnen oefenen op het gemeentelijke beleid. De wijkmarkten en de stratenbezoeken zijn in 2014 stopgezet. Het is tijd voor vernieuwende initiatieven. Doelstelling: Grotere betrokkenheid bewerkstelligen van burgers bij hun omgeving. Omschrijving: Draagvlak in een betrokken samenleving. Activiteiten 2015 Betere aansluiting van de gemeente op wat er leeft in de kernen (Nader in te vullen in het voorjaar van 2015) omschrijving Buurt Bestuurt, buurtinitiatief en kernbudget zijn hierbij de sleutelbegrippen. Stand van zaken De digitale / sociale media zijn steeds meer gemeengoed geworden. Zo heeft de gemeente ca 1750 volgers op twitter. Deze media fungeren als een soort van thermometer voor de beleving van inwoners over allerlei (gemeentelijke) zaken uit de leefomgeving en zijn dan ook niet meer weg te denken als communicatiemiddel. Enerzijds om (een deel) van de bevolking mee te bereiken anderzijds vooral ook bedoeld om informatie op te halen. Initiatieven die in 2014 worden onderzocht: Buurt Bestuurt en Buurtinitiatief. Dit zijn werkwijzen waarbij bewoners samen met de gemeente en betrokken instellingen en professionals bepalen welke problemen in de buurt met prioriteit moeten worden aangepakt en door wie. Het Buurtinitiatief betekent dat als bewoners denken dat ze een bepaalde voorziening beter en goedkoper kunnen organiseren dan de gemeente, ze een plan mogen indienen. Bijvoorbeeld voor een speelplaats of sportveldje of een vorm van ouderenopvang. Kernbudget: om de betrokkenheid van inwoners op hun leefomgeving te faciliteren, stellen we per kern een budget beschikbaar voor kleine voorzieningen. Initiatieven vanuit de buurt voor de verbetering van de leefbaarheid kunnen zo - via de wijkwethouder - snel worden gerealiseerd. De gemeente werkt al met een klein budget om initiatieven vanuit buurten en wijken snel te kunnen uitvoeren. Doelstelling: Transparant bestuur. Omschrijving: m.a.w. goed zichtbaar en aanspreekbaar zijn van college en raad Activiteiten 2015 De tijdsgeest biedt nieuwe vormen van (digitale) transparantie en laagdrempelig aanspreekbaar en zichtbaar zijn. omschrijving Het college bezoekt op eigen initiatief jaarlijks iedere kern. De wijkwethouder organiseert deze bezoeken. Gemiddeld bezoekt men twee bedrijven 22

24 per keer. Daarnaast vinden er door het jaar heen bezoeken plaats op uitnodiging van zowel bedrijven als het maatschappelijk middenveld. Het college hecht aan een zeer regelmatig contact met het gehele maatschappelijk middenveld en is daarom veelvuldig aanwezig bij zeer uiteenlopende activiteiten. Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Aantal luisteraars raadsvergaderingen Aantal gasten van de raad Afgelegde werkbezoeken college en raad Aantal scholenbezoeken aan gemeentehuis Aantal inspraak- en participatieactiviteiten Doelstelling: Regionale samenwerking LHA. Omschrijving doelstelling: Versterkte bestuurskracht van de drie gemeenten in het land van Heusden en Altena Activiteiten 2015 omschrijving Uitwerking van het voorstel dat in het najaar van 2014 tot stand komt (zie onder) Op 15 september 2014 vindt opnieuw een gezamenlijke collegebijeenkomst plaats Dan zal worden besproken hoe om te gaan met de bestuursopdrachten en welke afspraken gemaakt kunnen worden over werkwijzen en overlegstructuur. Ook zal worden besproken hoe te komen tot een voorstel voor de raad en tot een reactie op de brief van de provincie m.b.t. (veer- )krachtig bestuur. Stand van zaken: Nadat het proces Op weg naar de Stip in april 2013 was stop gezet, hebben de drie colleges zich beraden op de ontstane situatie en nadere verkenningen gedaan. Naar aanleiding daarvan hebben de 3 raden op 18 november 2013 gezamenlijk besloten de samenwerking met de drie gemeenten in de vorm van acht bestuursopdrachten voort te zetten. Ook is toen de afspraak gemaakt dat na de gemeenteraadsverkiezingen opnieuw naar de invulling en vormgeving van de samenwerking zou worden bekeken. Hiervoor is vanuit het Platform Samenwerkende Gemeenten Aalburg, Werkendam en Woudrichem een document gemaakt met de stand van zaken en ontwikkelkansen van de bestuursopdrachten en het samenwerkingsproces. Daarnaast heeft de Werkgroep 3Raden een overdrachtsdocument gemaakt. Beide documenten en de brief van GS over (Veer-) krachtig bestuur roepen op tot nieuwe standpuntbepaling ten aanzien van de samenwerking. Echter vanuit de drie coalitieprogramma s bezien is er nog geen gedeelde visie op het samenwerken en de planning daarbij. Ook is het zo 23

25 dat het beëindigen van de bestuursopdracht P&O voor een verwijdering in beleving heeft gezorgd. In het Platform samenwerking is daarom besloten een gezamenlijke collegebijeenkomst te beleggen om te bekijken in hoeverre er ruimte is om tot een gedeelde visie te komen en waar men elkaar op inhoud kan vinden. Ook was het de bedoeling om te komen tot afspraken over werkwijzen en overlegstructuren. Deze collegebijeenkomst heeft op 8 juli jl. plaatsgevonden. Conclusies hiervan zijn: 1. De wil om met elkaar samen te werken is aanwezig. Het waarom en in welke vorm moet nog nader worden geformuleerd. 2. Het moment om een eindpunt te bepalen is nog niet daar. Dit zal via een getrapt proces moeten plaatsvinden. 3. Pijnpunten over dossiers uit het recente verleden dienen zo snel mogelijk tussen betrokkenen te worden uitgesproken. Er moet weer een positieve beleving rondom de samenwerking komen. 4. Er is behoefte aan quick wins. Laten we snel vooruitgang boeken op lopende gezamenlijke dossiers waar al overeenstemming is over het resultaat, zoals SOVA en ROB. 5. Het voorstel is om ten behoeve van draagvlak en betrokkenheid van wethouders en raden de volgende overlegstructuren (opnieuw) in te stellen: Een stuurgroep AWW met de burgemeesters, secretarissen en een wethouder van elke gemeente; Een raadsklankbordgroep AWW met een vertegenwoordiger per fractie vanuit elke raad. 24

26 Wat mag het kosten? Programma 1 - Bestuur Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Bestuursorganen Bestuursondersteuning college van B & W Bestuurliijke samenwerking Bestuurlijke ondersteuning raad en rekenkamer Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Bestuursorganen Bestuursondersteuning college van B & W Bestuurliijke samenwerking Bestuurlijke ondersteuning raad en rekenkamer Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming Programma 1 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 25

27 2. Burgerdiensten Inleiding Burgerdiensten Via dit programma wordt uitvoering gegeven aan de 4 beloften aan de inwoners en bedrijven in de gemeente cf. het bestuursakkoord : De ontwikkeling binnen het Servicecentrum van een Klant Contact Centrum (KCC). De inwoner staat centraal. De gemeente hanteert voor haar dienstverlening minimaal de kwaliteitsnormen volgens het VNG-model. De website voldoet aan de web richtlijnen en is gericht op een optimale dienstverlening, o.a. door een inrichting naar TOP-taken In 2014 is de Wet Basis Registratie Personen in werking getreden. aan de kwaliteit en privacy van persoonsgegevens worden strenge eisen gesteld. Begraven De drie algemene begraafplaatsen bieden de mogelijkheid tot begraven en (bij twee ervan) bijzetting van een urn. In het Servicecentrum wordt correcte informatie gegeven over de verschillende mogelijkheden en kosten en worden de procedures klantgericht afgewikkeld. De werkzaamheden voor de begraving en voor het onderhoud aan de graven worden door of in opdracht van de gemeente op een waardige wijze uitgevoerd. Huwelijken Binnen de gemeente Werkendam kan op verschillende locaties een huwelijk worden voltrokken en er zijn meerdere Bijzondere Ambtenaren van de Burgerlijke Stand (BABS). Bij het reserveren van een locatie, het vastleggen van een BABS en het maken van verdere afspraken over de huwelijksvoltrekking staan de wensen van het aanstaande bruidspaar centraal. Relevant beleidskader Dienstverlening Coalitieakkoord ( ) Visiedocument Excellente Dienstverlening (2011) Notitie Samen werken aan de dienstverlening volgens Antwoord (2011) Notitie werken op afspraak (2011) Update Realisatieplan e-dienstverlening (2013) Doorontwikkeling e-diensten (2013) Projectplan KCC (2013) Memo servicenormen (2013) Verordening en reglement Basis Registratie Personen (2014) Informatiebeveiligingsplan BRP Begraven Nota begraafplaatsen (1998) Notitie onderhoud van graven(1999) 26

28 Notitie ruimen van graven (2000) Notitie ruimen van graven 2 e fase (2001) Notitie beheer en inrichting (2005) Regels graven en asbezorgingsplaatsen (2003) Regels grafbedekkingen (2005) Beheersverordening begraafplaatsen (2003) Verordening lijkbezorgingrechten, incl. tarieventabel (jaarlijks geactualiseerd) Huwelijken Notitie Trouwen op eigen locatie Ontwikkelingen 2015 In 2015 krijgt de inrichting van een Klant Contact Centrum zijn beslag. Alle klantcontacten worden dan in eerste instantie in behandeling genomen door het KCC als Frontoffice van de gemeentelijke organisatie. Dit is onafhankelijk van de wijze waarop het contact plaats heeft. Als gemeente investeren we in de ontwikkeling van het digitale kanaal. Daartoe zal de website zijn ingericht naar TOP-taken en worden op de website zoveel mogelijk e-diensten aangeboden. De telefonische klantcontacten worden afgehandeld in het callcenter, waarbij de medewerkers worden ondersteund door een Antwoord Portaal en een nieuwe telefooncentrale. Ten aanzien van de klanten die het gemeentehuis bezoeken voor de afwikkeling van diverse burgerdiensten (via de balies) gaan we in 2015 volledig werken volgens afspraak, waarbij er qua openingstijden meer wordt aangesloten op de tijden waarop de inwoners kunnen. Ten aanzien van Begraven werken we met redelijk gedateerde regelingen en met een beleid dat niet meer in alle opzichten actueel is. In de praktijk, zowel in het Servicecentrum als op de algemene begraafplaatsen zelf, blijkt vernieuwing en aanpassing nodig. Daarmee wordt in 2014 een start gemaakt; besluitvorming door de raad is in 2015 voorzien. De (financiële) voorzieningen voor de instandhouding op lange termijn en wat dat betekent voor het administratief beheer voor de backoffice van het KCC, worden in dit kader ook tegen het licht gehouden. Ten aanzien van Huwelijken zal een werkproces worden opgesteld om de contacten van aanstaande bruidsparen met de gemeente, locatie eigenaren en bijzondere ambtenaren burgerlijke stand te optimaliseren en ook eenduidig vast te leggen. Tevens zal de Notitie trouwen op eigen locatie worden aangepast om nog beter in te kunnen spelen op de wensen van aanstaande bruidsparen. Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling: In 2015 beantwoorden 60% van alle gemeentevragen via de inrichting van een Klant Contact Centrum. Omschrijving doelstelling: Onze gemeente wil boven verwachting presteren en heeft de ambitie uitgesproken om in 2015 fase 3 te hebben gerealiseerd binnen de landelijke aanpak Antwoord. 27

29 Activiteiten 2015 omschrijving start KCC. Vanuit die ambitie zijn 6 (onderling samenhangende) deelprojecten gestart om tot een volwaardig Klant Contact Centrum te komen: 1. Servicenormen 2. Callcenter 3. Antwoord Portaal 4. Producten en processen (knip en kanalen) 5. Medewerkers en organisatie 6. E-diensten (7) Werken op afspraak Doelstelling: Dienstverlening volgens vastgestelde service-normen Omschrijving: De servicenormen zijn vastgesteld en geïntroduceerd binnen de organisatie. Dit betreft vooral een kwestie van gedrag en houding van medewerkers zelf en elkaar daar op aanspreken. Anderzijds zijn binnen de organisatie ook afspraken gemaakt over het monitoren van de servicenormen. Via periodieke rapportages stuurt het management op de naleving van de servicenormen. Activiteiten 2015 Kwaliteitshandvest extern publiceren. omschrijving De servicenormen worden extern gecommuniceerd via een (nog op te stellen) kwaliteitshandvest. Doelstelling: Digitale dienstverlening. Omschrijving Op basis van een visiedocument Dienstverlening primair digitaal wordt prioriteit gegeven aan het digitale kanaal en de doorontwikkeling van e-diensten. Activiteiten 2015 Ontwikkeling en aanbieden e-diensten. Continue inrichting van de website naar Toptaken. omschrijving Ten aanzien van de website voldoen we geheel aan de landelijke webrichtlijnen. Ook is de website beter vindbaar in zoekmachines. De website is ingericht naar zgn. Toptaken d.w.z. de producten/diensten waar de meeste vraag naar is (Toptaken) worden direct op de homepage van de website ontsloten. Tevens sluiten we op termijn aan op DigiD en geven we toegang tot mijngemeente.nl, zodat de klanten de status van hun vraag kunnen volgen en hun gegevens kunnen controleren. Doelstelling: Tevreden klanten. Omschrijving: Onze klanten zijn tevreden over de dienstverlening van de gemeente Werkendam 28

30 Activiteiten 2015 Volledig werken op afspraak met verruiming van openingstijden in avonduren omschrijving Dit is geen deelproject van het KCC, maar hangt hiermee wel hele nauw samen. In het coalitieakkoord is bepaald dat het werken op afspraak kan worden uitgebreid, gelet op een te realiseren efficiencywinst. Hierbij dient voldoende gelegenheid te worden gecreëerd voor afspraken in de avonduren. In 2015 gaan we volledig op afspraak werken aan de balies van het KCC en ook zoveel mogelijk in de rest van de organisatie. Via sluiting van balies in de middagen wordt de efficiency behaald. Daar staat tegenover dat er ruime mogelijkheid is om in de avonduren afspraken te maken. Doelstelling: Aansluiten op de landelijke voorziening BRP Omschrijving: In de Basisregistratie Personen (BRP) staan persoonsgegevens van alle ingezetenen en nietingezetenen van Nederland. Ingezetenen zijn inwoners van Nederland. Niet ingezetenen wonen niet in Nederland of verblijven hier maar kort. Wel hebben zij een relatie met de Nederlandse overheid. De Basisregistratie Personen (BRP) is een samenvoeging van de Gemeentelijke Basisadministratie Personen (GBA) en de Registratie Niet-Ingezetenen (RNI). Activiteiten 2015 Zo mogelijk via huidige leverancier aansluiten op de landelijke voorziening. omschrijving De invoering van de nieuwe wet BRP wordt gemeentelijk opgepakt, maar de ICT-component staat on hold omdat de realisatie van de landelijke voorziening nog op problemen stuit. Ook is nog onduidelijk hoe onze leverancier ons zal faciliteren in de beoogde koppeling. Doelstelling: t.a.v. huwelijken meer tegemoet komen aan de wensen van a.s. bruidsparen Omschrijving: bruidsparen hebben steeds meer de behoefte de formele huwelijksvoltrekking een persoonlijke tint te geven Activiteiten 2015 Voltrekken huwelijken omschrijving Nieuwe notitie Trouwen op locatie naar keuze opstellen. 29

31 Hoe gaan we dit meten? Aantal producten dat in de Front-office wordt afgehandeld. Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Betreffen nu nog vnl. de reguliere Burgerzaken producten. Via project KCC wordt het aantal FO-producten bepaald, waarmee v.a wordt gewerkt. Aantal e-diensten Nnb, afhankelijk van voortgang Doelstelling: Bieden van diverse mogelijkheden voor begraven en bijzetting urn of asbus Omschrijving: De mogelijkheden voor begraven of bijzetting van een urn of asbus zijn divers en mogelijk op de verschillende algemene en bijzondere begraafplaatsen binnen de gemeente Activiteiten 2015 Onderhouden begraafplaatsen. omschrijving De algemene begraafplaatsen zien er netjes en verzorgd uit en bieden ruimte voor rust en bezinning. Actualiseren plaatselijke verordening, beleidsregels en besluiten (naar wetgeving, maatschappelijke ontwikkelingen en uitvoeringspraktijk). Plan van aanpak voor uitvoering administratief beheer. Inzicht en verbeteringen in het financieel beheer (tarieven en reserves). Stand van zaken In 2014 zijn de werkzaamheden voltooid van de uitbreiding van begraafplaats Kerkeinde, die daarmee een eenheid vormt met de oudere delen van deze begraafplaats. Voor de komende jaren biedt begraafplaats Kerkeinde veel nieuwe grafruimte. 30

32 Wat mag het kosten? Programma 2 - Burgerdiensten Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Burgerzaken Baten secretarieleges burgerzaken Lijkbezorging Baten begraafplaatsrechten Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Burgerzaken Baten secretarieleges burgerzaken Lijkbezorging Baten begraafplaatsrechten Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming Programma 2 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 31

33 3. Openbare orde en veiligheid Inleiding Veiligheidsbeleid en crisisbeheersing vragen om een integrale denkwijze, benadering en afweging. Dit betekent dat bij het zoeken naar oplossingen niet alleen naar het probleem gekeken wordt, maar ook naar de mogelijke oorzaken. Dat leidt dus ook tot een preventieve benadering. Het werken aan oplossingen is zelden de verantwoordelijkheid van één partij. Partijen, units binnen het gemeentelijk apparaat en daar buiten, zullen erbij betrokken moeten worden, waarbij elke partij vanuit de eigen verantwoordelijkheid moet bijdragen aan het totaal. In Werkendam wordt dit op deze manier vormgegeven. De gemeente Werkendam rekent het tot haar verantwoordelijkheid de veiligheidspartners te laten samenwerken en treedt op als ketenregisseur. In dat verband ziet de gemeente toe op de voortgang, vorderingen en resultaten van het veiligheidsbeleid en crisisbeheersing. Relevant beleidskader Regionaal Crisisplan (2012) Gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant (2011) Algemeen Plaatselijke Verordening (2014) Veiligheidsbeleid (2014) Uitvoeringsplan veiligheid (2014) Ontwikkelingen Wat wilden we bereiken en wat deden we daarvoor? Doelstelling Een veilig en leefbaar Werkendam Omschrijving Werkendam is een prettige gemeente waar men vellig kan wonen en leven. Activiteiten 2015 Omschrijving Het opstellen van integraal veiligheidsbeleid voor 4 jaar met daaraan gekoppeld jaarlijkse uitvoeringsplannen. Iedereen is op de hoogte van zijn/haar functie en is opgeleid, getraind en geoefend. Uitvoering geven aan de prioriteiten uit de kadernota veiligheid Iedere functionaris krijgt minstens 1 training en/of oefening aangeboden, behorende bij de 32

34 taakorganisatie. Stand van zaken: Vanaf 2015 wordt gewerkt met de nieuwe kadernota veiligheid Het huidige veiligheidsbeleid is geëvalueerd. In maart 2014 is de enquête leefbaarheid en veiligheid uitgezet. Aan inwoners is gevraagd aan te geven wat zij van allerlei onderwerpen op het gebied van veiligheid en leefbaarheid vinden. Deze uitkomsten zijn samen met de objectieve cijfers verwerkt in de veiligheidsanalyse Dit is een werkdocument dat gebruikt wordt om de prioriteiten van de nieuwe kadernota te bepalen. De kadernota veiligheid wordt in september 2014 vastgesteld door de gemeenteraad. Per 31 januari 2013 hebben de drie samenwerkende gemeenten één intergemeentelijke crisisorganisatie met bemensing vanuit de drie gemeenten. Alle functies zijn bemenst en per sleutelfunctie zijn drie personen aangewezen. In 2014 heeft iedereen de proces en functie specifieke opleiding gevolgd en heeft een aantal taakorganisaties een oefening gehad. In 2015 ligt het accent op trainen en daadwerkelijk oefenen. Ook de alarmering staat in 2015 centraal. In januari 2015 vindt de evacuatieoefening van de Noordwaard plaats. Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Cijfer veiligheidsgevoel - 7,7 8.2 Cijfer toezicht politie/boa - 6,0 6,1 Volledig bemenste crisisorganisatie Ja Ja Ja Jaarlijkse oefeningen bereikbaarheidsoefeningen communicator Opleidingsplan en oefenplan opgesteld Ja Ja Ja 33

35 Wat mag het kosten? Programma 3 - Openbare orde en veiligheid Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Brandweer en rampenbestrijding Openbare orde en veiligheid Opsporing en ruiming conventionele explosieven Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Brandweer en rampenbestrijding Openbare orde en veiligheid Opsporing en ruiming conventionele explosieven Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming Programma 3 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 34

36 4. Openbare ruimte Inleiding Met het programma Openbare ruimte wordt beoogd: Het op niveau houden en/of brengen van het onderhoud van de wegen, openbare verlichting en wegmeubilair. Het schoonhouden van de openbare ruimte. Het op niveau houden van het beheer en onderhoud van het openbaar groen en het behoud en/of de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit in de dorpen en in het buitengebied. Het op niveau houden van het beheer en onderhoud van het oppervlaktewater en oevers met alle bijbehorende voorzieningen. De leefbaarheid, bereikbaarheid en verkeersveiligheid te verbeteren. Relevant beleidskader Gemeentelijke beleidsnotitie Openbare verlichting (2003) Nota gladheidbestrijding Kwaliteitsplan Beheer Openbare Ruimte (2005) GSP 2009 en Uitvoeringsprogramma (2009) Leidraad beheer openbaar groen 2009 (2009) Notitie Bomenbeleid (2004) Toetsingskader Bomen in de woonomgeving (2004) Algemene Plaatselijke Verordening (Kapvergunning) (2009) Gemeentelijk verkeersveiligheidsplan (GVVP) (1999) Beleidsnota categorisering en dimensionering wegen in het buitengebied (2003) Kadernota Verkeer & vervoer (2007) Waterplan Werkendam en Uitvoeringsprogramma (2008) GRP (zie verder programma 10 Milieu) (2009) Ontwikkelingen 2015 In 2015 worden na de ontpoldering Noordwaard de wegen, bruggen en overige kunstwerken overgedragen aan de gemeente. In 2013 is voor het extra onderhoud een afkoopsom overeengekomen met Rijkswaterstaat. In 2013 is gestart met het overleg over de overdracht van het beheer en onderhoud van stedelijk water van gemeente naar het Waterschap. In 2014 zal dit verder worden uitgewerkt. De daadwerkelijke overdracht zal in 2015 zijn beslag krijgen. 35

37 Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling: Behoud en herstel kwaliteit openbare ruimte Omschrijving Behoud van het door de raad vastgesteld kwaliteitsniveau van de openbare ruimte. (Kwaliteit en netheid) Activiteiten Uitvoering onderhoudsbestekken verhardingen - Uitvoeren Groenstructuurplan (GSP) - Uitvoeren dagelijks onderhoud door buitendienst en!go. omschrijving Bovenstaande onderhoudswerken worden eind 2014 en begin 2015 voorbereid. De uitvoering zal plaatsvinden lopende het dienstjaar Doelstelling: Verbeteren leefbaarheid Omschrijving: Met de inrichtingsplannen wordt rekening gehouden met het zoveel mogelijk voorkomen van trillingen geluidsoverlast Activiteiten 2015 Voorkomen klachten. omschrijving Klachten met betrekking tot geluid- en trillingsoverlast worden met het inrichten van wegen zo veel mogelijk voorkomen. Ook door snelheidsremmende maatregelen en het sturen van het zware verkeer over de juiste wegen moet de overlast beperken. Ook wordt in de MER-studie A27 de gevolgen voor de omgeving behartigd. Doelstelling: Verbeteren bereikbaarheid Omschrijving: Om de bereikbaarheid van het gebied te waarborgen zijn maatregelen op het gemeentelijk wegennet opgezet. Ook is voor de afsluitingen van de A27 goed gesproken over de gevolgen voor de bereikbaarheid en de drukte op het onderliggend wegennet. Activiteiten 2015 Opzetten maatregelen op het gemeentelijk wegennet omschrijving Met het meedenken over de A27 worden de belangen van de gemeente inzake bereikbaarheid maar ook verkeersveiligheid en leefbaarheid. Met de reconstructie van de N322 in 2014 en de N283 in 2015 is het belangrijk dat tijdens grote wegwerkzaamheden de kernen bereikbaar blijven. 36

38 Doelstelling: Verbeteren verkeersveiligheid. Omschrijving: Er komen veel klachten binnen over snelheden en andere gedragsproblemen in het verkeer. Door het faciliteren van verkeerseducatie, waar mogelijk handhaving te vragen en met zachte maatregelen als posters etc wordt de verkeersdeelnemer bewust gemaakt van zijn of haar gedrag Activiteiten 2015 Aanbieden verkeerseducatie omschrijving Ook in 2015 wordt samen met de scholen, kinderdagverblijven, politie en VVN Altena verkeerseducatie aangeboden. Op knelpunten worden waar financieel, ruimtelijk en verkeerstechnisch mogelijk verbeteringen toegepast aan infrastructuur. Hoe gaan we dit meten? Met in het achterhoofd de verminderde registratie van ongevallen door de politie zijn de volgende ongevalscijfers voor de afgelopen jaren weer te geven. De cijfers van 2013 worden pas in het najaar 2014 bekend gemaakt. Dodelijke ongevallen Ziekenhuis gewonden Overige gewonden Uitsluitend materiële schade Totaal aantal ongevallen Met deze verkeersongevallen komt het aantal verkeersongevallen in Werkendam overeen met het gemiddelde van de middelkleine regiogemeenten. Opvallend is het hoge aantal dodelijke slachtoffers in Dat zijn incidenten geweest, die beleidsmatig niet voorkomen hadden kunnen worden. Sinds 2010 neemt het aantal ongevallen af, maar dat is met name te verklaren door de verminderde registratie door politie. Zoals vorig jaar aangekondigd is door minister Opstelten een verbetering van de registratie toegezegd. Water op orde: droge voeten, leefbaarheid en bijdrage kwaliteit openbare ruimte Doelstelling: Watersysteem inclusief wateropgave (kwalitatief en kwantitatief) in bebouwd gebied op orde voor Omschrijving doelstelling: Een goede waterhuishouding is essentieel voor onze leefomgeving, waarin het aangenaam 37

39 wonen, werken en recreëren is. Of het nu gaat over thema s als het waarborgen van onze veiligheid, de zorg voor de volksgezondheid, het voorkomen van (water)overlast, de (her)inrichting van bestaande en nieuwe gebieden, de ruimtelijke kwaliteit (beleving), recreatie of natuurontwikkeling; in alle gevallen is er een directe of indirecte relatie met het waterhuishoudkundig systeem. Activiteiten 2015 Omschrijving Uitvoeren maatregelen waterplan. In 2015 koppelen ijsbaan Sleeuwijk aan watersysteem en afhankelijk van grondaankopen gezamenlijk met het waterschap aanleggen van een watergang tussen Westerhei en kern Nieuwendijk en het verbreden van de watergang langs de Transvaal in Sleeuwijk. Stand van zaken: De aanleg van een nieuwe watergang tussen Nieuwendijk en Westerhei wordt voorbereid, hiervoor moet grond worden aangekocht. De waterplanmaatregelen in Sleeuwijk zijn heroverwogen op basis van een herberekening. Besloten is welke maatregelen uitgevoerd worden. In 2015 wordt de ijsbaan gekoppeld aan het watersysteem. Streven is om eind 2014 afspraken te kunnen vastleggen over de overdracht stedelijk water. De gevolgen voor de begroting zijn nog niet bekend. 38

40 Wat mag het kosten? Programma 4 - Openbare ruimte Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Wegen, straten, pleinen en verkeersmaatregelen Verkeersmaatregelen te land Waterkering afwatering landaanwinning Openbaar groen Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Wegen, straten, pleinen en verkeersmaatregelen Verkeersmaatregelen te land Waterkering afwatering landaanwinning Openbaar groen Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming M.i.v. 2015: functie 211 vervallen, w ordt 210. Programma 4 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 39

41 5. Economie Inleiding In de regionale nota economisch beleid voor de 3 gemeenten in het Land van Heusden en Altena welke eind 2008 is vastgesteld is de volgende visie geformuleerd: een krachtig Land van Heusden en Altena. Binnen deze contouren zijn, na afronding van het eerste actieprogramma, vervolgacties gedefinieerd. Daarnaast wordt binnen het programma economie aandacht besteed aan één van de belangrijkste werkgelegenheidspijlers in onze gemeente, het havengebied en het openbaar vervoer middels de veerdiensten. Tot slot maken ook de markten en detailhandel deel uit van dit programma. Relevant beleidskader Regionale nota Economische Zaken (2008) Visie en actieplan recreatie en toerisme (2011) Monitor Toerisme Land van Heusden en Altena (2012) Detailhandelsvisie (2011, herziening 2014) Plan van aanpak WMI (2014) Havenverordening (2011) Marktverordening (2009) en standplaatsenbeleid Legesverordening (marktgelden, leges standplaatsen en haven- en kadegeld) Gemeentelijk VerkeersVeiligheidsplan GVVP Land van Heusden en Altena (2011) Kadernota verkeer en vervoer (2007) Ontwikkelingen 2015 Met betrekking tot het havenbeheer wordt verder overlegd met de gemeenten Gorinchem en Hardinxveld-Giessendam om te komen tot samenwerking op praktische onderwerpen als uniformering havenverordening, uitvoering Havenbeveligingswet, taken havenmeester, e.d. Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling Behoud en uitbreiding werkgelegenheid: Omschrijving doelstelling: Ondernemers en gemeenten zijn het met elkaar eens dat het economisch potentieel van het Land van Heusden en Altena in de komende jaren sterker benut moet worden. Economische groei, in de vorm van meer werkgelegenheid, versterken van de huidige bedrijvigheid en verbreding van de economische structuur, zijn enkele steekwoorden waarmee het ambitieniveau voor 2020 wordt aangegeven. De regio wil hiermee enerzijds de uitgaande pendel en de daarmee samenhangende mobiliteit verminderen en anderzijds de regio vitaal en krachtig houden. 40

42 Activiteiten 2015 Uitgifte Bedrijventerreinen. Stimuleren werkgelegenheid Omschrijving In 2015 wordt de uitgifte van Bruine Kilhaven V gecontinueerd. Vanaf 2014 wordt binnen het EZ beleid ingezet op het versterken van het maintenance cluster als werkgelegenheidsmotor binnen Werkendam. Doelstelling Meer recreatieve voorzieningen: Omschrijving doelstelling Meerdaags verblijf leidt tot omzetstijging in de sector en daarmee tot stijging werkgelegenheid. Activiteiten 2015 Meer (verblijfs)recreatieve voorzieningen. Omschrijving Daar waar mogelijk wordt het realiseren van nieuwe verblijfsmogelijkheden gestimuleerd. Doelstelling Het stimuleren van de economische bedrijvigheid in de havens. Omschrijving doelstelling: De gemeente Werkendam hanteert een beleid om de positie van Werkendam als scheepvaartcluster te behouden en verder te versterken. Activiteiten 2015 Inhuur programma manager Bekijken herstructurerings-mogelijkheden. Omschrijving Met de inhuur van een programma manager voor Werkendam Maritime Industries wordt o.a. aandacht besteed aan het genereren van meer business. In samenwerking met de BOM wordt gekeken naar herstructurerings-mogelijkheden van het huidige havengebied om extra kaderuimte te creëren om bedrijven optimaal te faciliteren. De uitkomsten daarvan zijn mede afhankelijk bij (NB bepalend voor?) de zoektocht naar een locatie voor een eventuele derde haven. Doelstelling Stimuleren voorzieningen niveau in de kernen Omschrijving doelstelling: Het bieden van een zo goed mogelijke consumentenverzorging voor de inwoners van de gemeente en het Land van Heusden en Altena en een sterk ondernemingsklimaat. Activiteiten 2015 Actualiseren detailhandelsvisie. Omschrijving De detailhandelsvisie wordt geactualiseerd. Deze 41

43 moet voorzien in optimalisatie van detailhandelsvoorzieningen. Doelstelling Optimalisering Openbaar Vervoer over land en water. Omschrijving doelstelling: Bereikbaarheid van de kernen, bedrijventerreinen en het buitengebied is belangrijk voor het economisch en sociaal functioneren van de gemeente Werkendam en het hele Land van Heusden en Altena. Activiteiten 2015 Voorstellen indienen voor verbetering openbaar vervoer in de gemeente. Toegankelijk maken halten. Omschrijving Begin 2015 is de nieuwe concessiehouder Arriva net gestart met het rijden van de concessie (opvolger van Veolia) voor het openbaar vervoer (over land). De gemeente zal voorstellen voor verbetering van het openbaar vervoer indienen bij het zogeheten ontwikkelteam. Bekend is dat aanpassingen ten koste gaan van de kwaliteit elders, per saldo mag het ov-systeem namelijk niet duurder worden. De gemeente zal het ontsluiten van de Werkense Polder ondanks de eerdere afwijzingen inbrengen. In het voorjaar van 2015 worden de halten toegankelijk gemaakt. Promoten veerverbindingen. In standhouden veerverbinding tussen de Brabantse Oever en Kop van t Land. Het openbaar vervoer over water bestaat uit het veer bij Dussen, bij Werkendam, bij Sleeuwijk en bij Kop van t Land. Het veer bij Dussen wordt gevaren vanuit de Stichting Bergsche Maasveren, daar zullen geen veranderingen plaatsvinden met betrekking tot frequentie etc. De veren van en naar Werkendam en Sleeuwijk worden, gezien de eerder tegenvallende passagiercijfers, regelmatig geanalyseerd waarbij het aanpassen van dienstregelingen en tarifering draaiknoppen zijn om de financiële situatie onder controle te houden. Het promoten van deze veerverbindingen is een actiepunt, ook in De concessie voor het veer tussen de Brabantse Oever en Kop van t Land loop in het najaar van 2015 af. Gezien de voorgenomen bezuiniging door de gemeente Dordrecht op de structurele bijdrage aan de exploitant wordt in 2014 bekeken hoe de nieuwe concessie in te steken en in 2015 op de markt gezet met als doel deze veerverbinding in stand houden. 42

44 Hoe gaan we dit meten? Gerealiseerd 2013 Raming 2014 Raming 2015 m2 gronduitgifte Aantal banen Werkendam Aantal banen regio LvHA Aantal Werkendam vestigingen Aantal vestigingen regio LvHA Aantal bushalten toegankelijke

45 Wat mag het kosten? Programma 5 - Economie Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Openbaar vervoer Binnenhavens en waterwegen Veerdiensten Handel, ambacht en industrie Nutsbedrijven Openlucht recreatie Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Openbaar vervoer Binnenhavens en waterwegen Veerdiensten Handel, ambacht en industrie Baten marktgelden Nutsbedrijven Openlucht recreatie Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming Programma 5 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 44

46 6. Onderwijs en kinderopvang Inleiding Binnen dit programma valt het onderwijs (inclusief huisvesting), het leerlingenvervoer, de volwasseneducatie en de kinderopvang. De gemeente Werkendam voert onderwijsbeleid om ervoor te zorgen dat haar inwoners adequaat onderwijs kunnen volgen. Dit vormt een basis voor de rest van het leven. De taak van de gemeente is hier vooral: om ervoor te zorgen dat de randvoorwaarden voor goed onderwijs (zoals huisvesting) aanwezig zijn. De gemeente vult deze taak breder in en beschouwt scholen als de motor van de lokale samenleving (brede scholen); jongeren en volwassenen stimuleren tot het behalen van een startkwalificatie is een speerpunt. Instrumenten zijn (handhaving van) de leerplichtwet en de uitvoering van volwasseneneducatie; vroeg signalering: de gemeente fungeert als katalysator voor de samenwerking tussen onderwijs en zorgpartners; het vormgeven van het Op Overeenstemming Gericht Overleg (OOGO) binnen de lokale educatieve agenda (LEA). Ontwikkelingen 2015 Volwasseneducatie Het wetsvoorstel Educatie is op 17 juni 2014 door de Tweede Kamer vastgesteld. De Eerste Kamer moet het nog behandelen. De belangrijkste punten van het wetsvoorstel zijn: - Het educatiebudget blijft een specifieke uitkering. Het geld mag uitsluitend ingezet worden voor opleidingen Nederlands en Rekenen t.b.v. niet-inburgeringsplichtige volwassenen. Tot en met 2017 maakt het budget geen deel uit van het sociale domein. - In 2015, 2016 en 2017 zijn de regio s verplicht een minimaal deel van het budget te besteden bij een ROC. In 2015 is dat 75%, in % en in 2017 nog 25%. - Het budget wordt vanaf 2015 aan een contactgemeente in de arbeidsmarktregio verstrekt. Voor ons wordt dat de gemeente Breda. Met alle gemeenten in de arbeidsmarktregio dient de contactgemeente een plan op te stellen over de inzet van de middelen. Passend Onderwijs De verantwoordelijkheid van de scholen om te zorgen voor een passende onderwijsvoorziening voor alle kinderen en de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg zullen in 2015 goed op elkaar moeten worden afgestemd. De visie op de samenwerking is in 2014 van beide kanten gedeeld zal in het teken staan van de uitvoering en uitwerking van de koppeling met de transitie jeugdzorg. Brede school ontwikkeling In de kernen Dussen, Sleeuwijk en Werkendam wordt in samenwerking met de partners hard gewerkt aan de plannen rondom de multifunctionele accommodaties en de brede school. In het jaar 2015 worden de ontwerpen gemaakt voor de drie accommodaties. Verder denkt men 45

47 met elkaar na over de invulling van inhoudelijke samenwerking. Kinderopvang maakt integraal onderdeel uit van de nieuw te bouwen brede scholen. T.a.v. deelname van kinderopvang in de brede scholen zijn concessieovereenkomsten afgesloten met Trema (Werkendam en Sleeuwijk) en met Hoppas (Dussen). In de andere kernen, Hank en Nieuwendijk, is men ook bezig met samenwerking op o.a. het gebied van ouderbeleid en de doorgaande leerlijn. VVE De gemeente heeft de regie op het ontstaan van een doorgaande leerlijn. Om de doorgaande leerlijn (van voorschoolse naar vroegschoolse educatie) stevig neer te zetten is er in 2014 een impuls gegeven aan de voorschool door de invoering van een kindvolgsysteem (KIJK). Het jaar 2015 betekent een impuls vanuit de kant van het onderwijs. De betrokken partners (onderwijs, kinderopvang, jeugdzorg en bibliotheek) hebben met elkaar het voornemen uitgesproken om te werken aan een verbeterplan, waarbij de doorgaande leerlijn steviger wordt neergezet doordat voorschool en vroegschool per locatie gaan bekijken wat hiervoor nodig is. Vanuit de partners is er grote bereidheid om deze plannen op te stellen en uit te werken. Relevant beleidskader Raamovereenkomst en productovereenkomst met Regionaal Opleidingscentrum (ROC). (2014) Ambtsinstructie leerplichtambtenaar en RMC functionaris (2012) Subsidieregeling peuterspeelzaalwerk (2013) Verordening kwaliteitsregels peuterspeelzaalwerk (2012) Beleidsnota Onderwijsachterstandenbeleid (2011) Handhavingskader kinderopvang (2011) Verordening voorzieningen huisvesting onderwijs gemeente Werkendam 2011 Integraal huisvestingsplan (2013) Nota de Jeugd Centraal (2012) Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling: Jeugdigen en volwassenen toerusten om deel te nemen aan de samenleving. Omschrijving doelstelling: Kinderen van 5 tot 16 jaar zijn leerplichtig. Zij moeten naar school. Zo kunnen zij zich voorbereiden op de maatschappij en de arbeidsmarkt. Jongeren die na hun 16e nog geen startkwalificatie hebben, moeten tot hun 18e onderwijs volgen. Een startkwalificatie is een diploma havo, vwo of mbo (niveau 2 of hoger). Daarnaast ziet de gemeente het als haar taak educatie aan te bieden aan volwassen die geen of een lage startkwalificatie bezitten. Activiteiten 2015 Omschrijving Uitvoering van volwasseneducatie In overleg met de gemeente Breda afspraken maken over het aanbieden van volwasseneducatie. Het aanbod bestaat enerzijds uit rekenen en taal, gericht op alfabetisering en tot het ingangsniveau van het beroepsonderwijs. Daarnaast is er een 46

48 aanbod Nederlands als tweede taal (NT2), gericht op alfabetisering, staatsexamen en basisniveau. Tot slot is er het TPT (taal-praktijk-traject), gericht op Nederlandstaligen en anderstaligen. Inburgeringsplichtigen mogen niet deelnemen aan het aanbod volwasseneneducatie; zij dienen via DUO een lening aan te vragen voor de kosten van hun inburgeringstraject Verder terugdringen van voortijdig schoolverlaten dmv uitvoeren leerplicht wet. Het vroegtijdig signaleren en bestrijden van onderwijsachterstanden van kinderen d.m.v. het onderwijsachterstandenbeleid op de voorschool (kinderopvang) en het basisonderwijs Uitvoeren van het accommodatieprogramma De gemeente Werkendam zet al jaren stevig in op de uitvoering van de Leerplichtwet en inmiddels ook op de uitvoering van de kwalificatieplicht. De leerplichtambtenaar richt zich op de leerplichtigen tot 18 jaar en kijkt bij de verwerking van meldingen niet alleen naar het verzuim, maar ook naar eventuele zorgcomponenten. De trajectbegeleider richt zich op jongeren van 18 tot 23 jaar die (nog) geen startkwalificatie hebben behaald en stimuleert hen dit alsnog te doen. Tevens bespreken zij samen de grensgevallen, zodat niemand tussen wal en schip valt. Per locatie wordt er een verbeterplan opgesteld om de doorgaande leerlijn (steviger) neer te zetten. Dit vergt verdergaande betrokkenheid en inzet van m.n. het onderwijs. Nieuwe werkwijze van VVE met deelname van peuters in geïntegreerde groepen met doelgroepkinderen en niet-doelgroepkinderen. Vanaf 1 januari 2015 zijn de schoolbesturen volledig financieel verantwoordelijk voor het onderhoud van de onder hun beheer vallende schoolgebouwen. Dit heeft consequenties voor de nieuw te bouwen multifunctionele accommodaties. Hierover worden met de schoolbesturen nadere afspraken gemaakt. Gevolg van de wetswijziging inzake het onderhoud van schoolgebouwen is dat gemeenten op afstand komen te staan van de huisvesting van scholen. De gemeentelijke verantwoordelijkheid zal zich in de toekomst gaan beperken tot uitbreiding en vervangende nieuwbouw van scholen, waarbij uitbreiding zich nog maar sporadisch zal voordoen. Stand van zaken:.de werkwijze van de leerplichtambtenaar en trajectbegeleider staan beschreven in de ambtsinstructie leerplichtambtenaar en RMC functionaris (trajectbegeleider). Er vinden veel ontwikkelingen plaats op het gebied van voor- en vroegschoolse educatie. E.e.a. kan niet los gezien worden van de ontwikkelingen rondom de harmonisatie van peuterspeelzaalwerk en kinderopvang. Momenteel wordt VVE aangeboden middels Basgroepen, het derde en vierde dagdeel, specifiek ingericht voor doelgroepkinderen. Hoe we voorschoolse educatie in de toekomst uitvoeren wordt beschreven in een aparte notitie. Voor alle nieuw te bouwen scholen zijn projectgroepen in het leven geroepen. Voor zowel Sleeuwijk, Dussen als Werkendam geldt dat in 2015 het ontwerp wordt gemaakt. De doelstellingen rondom het thema gezin worden veelal opgepakt binnen de hele transformatie jeugdzorg. Dat geldt deels ook voor de doelstellingen rondom het thema onderwijs en jeugd. Op 47

49 het gebied van onderwijs speelt in samenhang met de transformatie jeugdzorg de ontwikkeling rondom passend onderwijs. De inrichting van de jeugdzorg zal naadloos moeten aansluiten op de ondersteuningsprofielen die de scholen krijgen in het kader van passend onderwijs. Een andere grote (lokale) ontwikkeling op het gebied van onderwijs zijn de bouw van de brede scholen in de verschillende kernen van de gemeente. Tevens zijn in alle kernen brede school overleggen gestart waarin de betrokken partners inhoudelijke samenwerking vormgeven. Voor uitgebreide informatie (met name voor de prestatie indicator) wordt verwezen naar de tussenrapportages die jaarlijks verschijnen. Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Deelnemers alfabetisering en NT Deelnemers rekenen en taal n.v.t Deelnemers funderende educatie Aantal peuters dat deelneemt aan VVE Bereik 90% Bereik 90% 95% Aantal kleuters dat deelneemt aan VVE Idem Idem idem 48

50 Wat mag het kosten? Programma 6 - Onderwijs en kinderopvang Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Basisonderwijs, excl. huisvest. (Openb. en Bijz.) Basisonderwijs, huisvesting (Openb. en Bijzonder) Bijz. Basisonderwijs excl Huisvesting Bijzonder basisonderwijs, onderwijshuisvesting Openb. (voortgez.) speciaal onderw., huisvesting Bijzond. (voortgez.) speciaal onderw., huisvesting Voortg. onderwijs, excl. huisvest. (Openb. en Bijz.) Voortgez. onderwijs, huisvesting (Openb. en Bijz.) Bijzonder voortgez. onderwijs, excl. huisvesting Bijzonder voortgez. onderwijs, huisvesting Gemeenschapp. baten en lasten onderwijs Volwasseneducatie Kinderdagopvang Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Basisonderwijs, excl. huisvest. (Openb. en Bijz.) Basisonderwijs, huisvesting (Openb. en Bijzonder) Bijzonder basisonderwijs, onderwijshuisvesting Openb. (voortgez.) speciaal onderw., huisvesting Voortg. onderwijs, excl. huisvest. (Openb. en Bijz.) Voortgez. onderwijs, huisvesting (Openb. en Bijz.) Bijzonder voortgez. onderwijs, excl. huisvesting Bijzonder voortgez. onderwijs, huisvesting Gemeenschapp. baten en lasten onderwijs Volwasseneducatie Kinderdagopvang Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming M.i.v. 2015: functie 422 vervallen, w ordt vervallen, w ordt vervallen, w ordt vervallen, w ordt vervallen, w ordt

51 Programma 6 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 50

52 7. Cultuur, recreatie en sport Inleiding Met de uitvoering van programma 7 willen we een leefomgeving creëren waarin iedere inwoner kan participeren in het maatschappelijk leven. Dit doen wij bijvoorbeeld door het stimuleren en ondersteunen van sport, dorpshuizen en diverse verenigingen en organisaties. In het Coalitieprogramma wordt speciale aandacht geschonken aan extra ruimte voor sport en bewegen. Concreet is dit vertaald in de volgende sportieve ambities voor deze bestuursperiode: realiseren van kunstgrasvelden in Sleeuwijk, Werkendam, Hank en Dussen; realiseren van een hockeyveld (in regionale samenwerking); realiseren van een atletiekbaan (in regionale samenwerking); openhouden van beide openluchtzwembaden in de komende vier jaar, met de aanvulling dat deze bestuursperiode een toekomstvisie voor de periode daarna wordt opgesteld; doorgaan met de combinatiefunctionarissen, maar gelet op de noodzakelijke bezuinigingen wel met een kleinere personeelsformatie. Relevant beleidskader Algemene subsidieverordening Gemeente Werkendam 2012 Jaarlijks Subsidieprogramma Lokaal Sociaal Beleid Nota strategisch accommodatiebeleid (2010) Deelnotitie Buitensport (2003) Deelnotitie Binnensport (2007) Nota Sportstimulering (2009) Sportnota (2012) Notitie Uitgangspunten gemeentelijk speelplaatsenbeleid (2001) Jeugdbeleid ( ) Cultuurnota (2009) Persoonsgebonden budget (PGB) muziekonderwijs (2010) Participatiefonds (2004) Prestatiecontract bibliotheek Werkendam (2002) Beleidsregel torenuur- en luidwerken Contouren monumentennota (2003) Monumentenverordening gemeente Werkendam (2006) Subsidieverordening gemeentelijke monumenten gemeente Werkendam (2007) Ontwikkelingen 2015 Onze Algemene Subsidieverordening (ASV) moeten wij aanpassen om die staatssteunproof te maken. Daarvoor is een model van de VNG beschikbaar. In het najaar van 2014 zullen wij de gemeenteraad een nieuwe verordening ter vaststelling aanbieden. In het verlengde hiervan zal ons college toetsen of alle subsidieregelingen voldoen aan de 51

53 uitgangspunten van het coalitieakkoord. Met name dient het element sociale tegenprestatie vorm gegeven te worden. Ook het uitgangspunt zelfredzaamheid moeten wij concretiseren. Overigens is de nieuwe ASV eerst van toepassing op de subsidiëring voor het jaar Het voorstel om te bezuinigen op het monumentenbeleid heeft het niet gehaald, maar geeft wel aanleiding om nadrukkelijker met de maatschappelijke partners in discussie te gaan over wat we als gemeente beogen en wat ieders rol/taak daarin kan/moet zijn binnen de nieuwe bestuursperiode. Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling: Vergroten leefbaarheid kernen door stimuleren sociale cohesie en op peil houden voorzieningen. Omschrijving: Door middel van het verlenen van subsidies aan verenigingen en instellingen stimuleren van activiteiten ter bevordering van de leefbaarheid in alle woonkernen. Activiteiten richten zich o.a. op: verhogen deelname/bezoek aan sport(voorzieningen), in standhouden speelplaatsen en sportveldjes voor de jeugd en jongeren uitdagen zelf hun activiteiten te organiseren. Activiteiten 2015 omschrijving Implementatie nieuwe ASV en opstelling van het Subsidieprogramma 2016 De gemeente Werkendam werkt hard aan het realiseren van de doelstellingen door stimulansen te bieden dmv subsidiëring. Uitvoeren accommodatiebeleid Uitvoeren sportnota Instandhouden speelplaatsen en sportveldjes voor de jeugd Oplevering nieuwbouw dorpshuis t Uivernest in Hank. De realisatie van de brede school in Sleeuwijk en de MFA s in Dussen en Werkendam wordt in 2015 verder voorbereid, zodat eind 2015/ begin 2016 de bouw kan beginnen. Uitvoering geven aan de sportnota en de nieuwe ambities uit het coalitieprogramma Nadruk ligt op beheer en onderhoud van voorzieningen op een zodanig niveau dat veiligheid gewaarborgd blijft. Activiteiten in accommodaties (jeugdsozen/sportzalen). Buurtfestivals. Jongeren uitdagen zelf hun activiteiten te organiseren (visie nota jeugd) Stand van zaken: Voor de subsidiëring van Trema Welzijn BV hanteren wij een matrix die wij jaarlijks opnemen in het subsidieprogramma. Daarmee is helder welke opdrachten Trema van ons krijgt, welke producten zij moeten leveren en welke outcome wij daarvan verwachten. Aan de prestaties zijn netto uren gekoppeld. Het totaal aantal uren vormt de basis voor de jaarlijkse subsidiëring. Het was noodzakelijk om een bedrag van ,00 te bezuinigen op het sociaal cultureel werk van Trema. Deze bezuiniging realiseren wij gedurende de jaren 2014, 2015 en In 2014 tenminste ,00, in ,00 en vanaf 2016 de volledige bezuiniging van ,00. De subsidierelatie met de Bibliotheek Altena dient uitgewerkt te worden door het opstellen van een 52

54 hanteerbare productenbegroting door deze organisatie. Met de gemeenten Aalburg en Woudrichem onderhandelen wij over een dergelijke begroting, wat helaas al een aantal jaren duurt. Na wijziging in de directie van de bibliotheek hopen wij in 2015 te komen tot een werkbare oplossing. Het accommodatieprogramma met een totale omvang van 24,7 miljoen euro is opgenomen in het investeringsplan. De raad wordt regelmatig geïnformeerd aan de hand van voortgangsrapportages. In de jeugdsozen, maar ook in andere accommodaties (bijvoorbeeld sportzalen) worden diverse activiteiten door en voor jongeren georganiseerd. Deze activiteiten leiden ertoe dat jongeren zelf actief aan de slag gaan en zich verantwoordelijk voelen voor deze activiteiten. In de vijf dorpen worden buurtfestivals georganiseerd. De inbreng van jongeren hierbij is groot: zij organiseren zelf diverse activiteiten binnen het festival. De betrokkenheid van jongeren bij de buurt/dorp wordt hierdoor versterkt. Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Aantal actieve sporters Aantal bezoekers zwembaden Aantal klachten over speelvoorzieningen (incl. vandalisme) Aantal meldingen hangjongeren Doelstelling: Behoud en gebruik van cultuurhistorisch erfgoed. Omschrijving doelstelling: De gemeente Werkendam werkt hard aan het realiseren van de doelen door stimulansen te bieden met subsidiëring. Bovendien wordt er zowel geïnvesteerd in multifunctionele accommodaties als in sociale initiatieven en groeperingen. Activiteiten 2015 Vergroten participatie van inwoners (m.n. jeugd) bij cultuur. Omschrijving Voortzetting Kunst- en Cultuurfonds. Voortzetting Persoonsgebonden budget Muziekonderwijs. Instandhouding torenuur- en luidwerken. Het in stand houden van rijks- en gemeentelijke monumenten, inclusief de molens. Voortzetting regeling onderhoud torenuur- en luidwerken. Met de maatschappelijke partners in discussie te gaan over wat we als gemeente beogen en wat ieders rol/taak daarin kan/moet zijn binnen de nieuwe bestuursperiode. Stand van Zaken: Het Kunst- & Cultuurfonds wordt in 2015 voortgezet. Culturele activiteiten (ook voor jeugd) kunnen in aanmerking komen voor een financiële ondersteuning. In 2015 wordt de regeling voor het Persoonsgebonden budget Muziekonderwijs gecontinueerd. Per jongere (tot 18 jaar) kan een bijdrage van 100,00 worden aangevraagd als bijdrage in de kosten voor muziekonderwijs. 53

55 Binnen de regeling combinatiefuncties hielden in 2014 twee functionarissen zich bezig met cultuur. In totaal gaat het om 0,7 fte en deze zijn verdeeld over de coördinator van het regionale CultuurpuntAltena (0,2 fte) en de combinatiefunctionaris cultuur, deel uitmakend van BART (0,5 fte). Met ingang van 2015 wordt de personeelsformatie van Bart teruggebracht. BART zal zich dan uitsluitend nog op sport richten. De regeling voor het onderhoud van torenuur- en luidwerken wordt ook in 2015 voortgezet. Deze regeling biedt kerkelijke instellingen de mogelijkheid op een goede wijze het onderhoud van het torenuur- en/of luidwerk te doen. monumenten-/erfgoedbeleid Onder de post Monumentenbeleid worden diverse uitgaven verantwoord zoals deelname aan het Pact van Loevestein, bijdrage jaarlijkse monumentendag, monumentensubsidies, subsidiering onderhoud molens, ontwikkeling gemeentelijk monumenten-/erfgoedbeleid via de monumenten- /erfgoedcommissie. De discussie rondom de voorgestelde, maar afgewezen bezuiniging heeft geleerd dat het goed is met de maatschappelijke partners het beleid en ieders rol/taak daarin voor de nieuwe bestuursperiode te bespreken. Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Aanvragen PGB Muziekonderwijs Aanvragen Kunst- en Cultuurfonds Aantal behandelde verzoeken torenuuren luidwerken Aantal ingediende verzoeken monumentensubsidie

56 Wat mag het kosten? Programma 7 - Cultuur, recreatie en sport Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Openbaar bibliotheekwerk Sport Kunst Musea Overige recreatieve voorzieningen Sociaal-cultureel werk Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Openbaar bibliotheekwerk Sport Kunst Musea Overige recreatieve voorzieningen Sociaal-cultureel werk Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming M.i.v. 2015: functie 630 vervallen, w ordt 670 (pr. 9). Programma 7 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 55

57 8. Maatschappelijke participatie Inleiding Binnen dit programma vallen de taken die de gemeente heeft op het terrein van de uitvoering van de Wet werk en bijstand (WWB) en aanverwante regelingen. De taken kunnen als volgt worden weergegeven: Verstrekken bijstandsuitkeringen Re-integreren van uitkeringsgerechtigden en nuggers (niet-uitkeringsgerechtigde) Uitvoeren van het gemeentelijk minimabeleid Invoering Participatiewet Relevant beleidskader Notitie missie, visie en uitgangspunten Buro Altena bij invoering Wet Werk en bijstand Uitvoeringsplan Participatie 2014 Beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening Toeslagenverordening Wet werk en bijstand Maatregelen- en handhavingsverordening Wet werk en bijstand gemeente Werkendam Re-integratieverordening Wet Werk en Bijstand gemeente Werkendam Uitvoeringsbesluit re-integratieverordening WWB gemeente Werkendam Richtlijnen tegemoetkoming bijzondere kosten Werkendam Het Activiteitenfonds gemeente Werkendam Verordening Langdurigheidtoeslag Verordening subsidieverlening maaltijdvoorziening Werkendam Collectieve aanvullende ziektekostenverzekering VGZ Visienota Participatiewet Ontwikkelingen 2015 Op 1 januari 2015 wordt de Participatiewet ingevoerd. Dit betekent een grote wijziging in het lokale sociaal beleid. De belangrijkste wijzigingen houden het volgende in: - De instroom in de Wsw stopt per 1 januari De zittende Wsw-ers blijven hun rechten behouden, maar er kunnen geen nieuwe Wsw-ers meer instromen. - De gemeente kan vanaf 2015 mensen een beschutte arbeidsplaats verlenen. Daarvoor dient de betrokkene een indicatie te ontvangen. De gemeente kan de beschutte arbeidsplaats inzetten bij WAVA, maar dat is niet verplicht. Het mag ook op een andere plaats gebeuren. - De instroom in de Wajong is vanaf 1 januari 2015 nog slechts mogelijk voor personen die duurzaam en volledig arbeidsongeschikt zijn. Alle overige personen met arbeidsbeperkingen komen onder de Participatiewet te vallen. - Werkgevers dienen vacatures open te stellen waarop mensen met arbeidsbeperkingen geplaatst worden. De gemeente dient deze mensen te plaatsen op deze vacatures en 56

58 hen te begeleiden. Op basis van de vast te stellen loonwaarde ontvangt de werkgever een loonkostensubsidie. - Het Participatiebudget is bedoeld voor de bekostiging van de Wsw-ers en voor de uitvoering van re-integratie. Het budget zal de komende jaren jaarlijks worden verlaagd. Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling: Sociaal beleid gericht op inkomenswaarborg, uitstroombevordering, activering en voorkomen armoede. Omschrijving doelstelling: De Wet werk en bijstand (WWB), de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) en een deel van de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong) gaan met ingang van 2015 samen in één nieuwe wet: de Participatiewet. Met één regeling wil de overheid bereiken dat alle mensen, met of zonder beperking, volwaardig meedoen aan de samenleving. Bij voorkeur via een reguliere baan, maar als dat (nog) een brug te ver is, door op een andere manier te participeren in de samenleving. De gemeenten voeren de Participatiewet uit en moeten bepalen welke ondersteuning mensen met een arbeidsbeperking nodig hebben om te functioneren in een reguliere baan. Activiteiten 2015 omschrijving Verstrekken van uitkeringen aan inwoners die hierop zijn aangewezen. Uitkeringsgerechtigden aan een baan helpen. Mensen met arbeidsbeperkingen plaatsen op aangeboden vacatures en komen in aanmerking voor beschut werk. Inwoners die voldoen aan de geldende voorwaarden komen in aanmerking voor een maandelijkse uitkering. Met elke uitkeringsgerechtigde wordt een plan van aanpak opgesteld. We kennen 5 soorten en elke uitkeringsgerechtigde wordt ingedeeld in een plan. Personen met arbeidsbeperkingen worden geplaatst op vacatures. De loonwaarde wordt vastgesteld. Op basis daarvan ontvangt de werkgever een loonkostensubsidie. In de re-integratieverordening zal de gemeente een passage opnemen over beschut werk. De gemeenteraad zal deze verordening naar verwachting in december 2014 vaststellen. Het middel beschut werd wordt als zogenaamde kanbepaling opgenomen. In de verordening kan een plafond worden opgenomen. Op dit moment weten we nog niet of we het middel beschut werk daadwerkelijk zullen inzetten, aangezien de financiële middelen hiervoor nog niet bekend zijn. Zowel voor mensen met arbeidsbeperkingen als voor beschut werk kunnen we aanvullende voorzieningen inzetten, zoals een jobcoach, werkplekaanpassingen etc. Deze voorzieningen moeten worden bekostigd uit het Participatiebudget. Financiële ondersteuning bieden aan huishoudens met een laag inkomen. Het minimabeleid wordt in 2015 voortgezet. Op basis van een wetswijziging is het vanaf 2015 niet langer toegestaan categoriale bijzondere bijstand te verstrekken, met uitzondering van de collectieve 57

59 ziektekostenverzekering. Vanaf 2015 sluit de gemeente daarom aan bij Stichting Leergeld in Oosterhout. Via die manier proberen we toch een oplossing te bieden om gerichte ondersteuning te bieden aan kinderen van ouders met een laag inkomen. Oplossen van schuldproblemen. Het beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening vormt de basis voor de uitvoering van de schuldhulpverlening. In 2015 zal de nadruk leggen op het in een vroegtijdig stadium aanpakken van huurschulden. Stand van Zaken: In het Uitvoeringsplan Participatie 2013 werd verwacht dat het uitkeringsbestand in 2013 met 8% zou stijgen, tot 145 huishoudens per 31 december Deze verwachting blijkt te laag ingeschat. Als gevolg van de economische crisis is de werkloosheid in Werkendam per 31 december 2013 opgelopen tot 5,4%. Per 31 december 2013 ontvangen 179 huishoudens een WWB uitkering. De arbeidsmarkt is nog steeds ongunstig voor met name laagopgeleiden die langer dan een jaar werkloos zijn. In het Uitvoeringsplan 2014 werd de verwachting opgenomen dat het bestand eind 2014 zou zijn gestegen tot 210 huishoudens. Vooralsnog lijkt het dat we iets boven deze prognose gaan uitkomen. We gaan nu uit van een raming van 219. De verwachting is dat in 2015 een daling wordt gerealiseerd. In 2015 willen we opnieuw via vacaturecafe s proberen uitkeringsgerechtigden te laten uitstromen. Dit was in 2014 een geslaagd evenement. In 2015 kan het college met het inzetten van structurele loonkostensubsidie mensen met arbeidsbeperkingen aan een betaalde baan helpen. In de re-integratieverordening Participatiewet zal deze mogelijkheid worden opgenomen. In hoeverre de gemeente hier concreet een uitwerking aan gaat geven, valt op dit moment nog niet aan te geven. Het zal afhangen van de omvang van het budget Inkomensdeel. Dit budget wordt pas later in 2014 bekend en daarom zal het college daar pas op een later moment een besluit over kunnen nemen. Op dit moment gaan we er van uit dat we in elk geval met zogenaamde budgetplafonds zullen gaan werken. De gemeente Werkendam had in 2013 nog contracten met 3 re-integratiebedrijven. Het betreft verlengingen van de lopende contracten die per 2011 ingingen, na een aanbestedingsprocedure. In 2013 werd echter weinig meer afgenomen bij deze bedrijven. Het merendeel van de reintegratietaken wordt door de eigen consulenten van Loket Altena gedaan. Met WerkLink werken we samen met de andere Dongemond gemeenten,!go en UWV om zoveel mogelijk vacatures binnen te halen. Een aantal klanten werkt parttime bij bedrijven die hulp bij huishouden verrichten voor de Wmo, of als hulp bij mensen met een pgb-plus. In 2014 hebben we deze verschillende lijnen voortgezet. Bij re-integratiebedrijven wordt steeds minder afgenomen. Vanaf 2015 zullen we mogelijk wel nieuwe diensten moeten afnemen, vanwege de mogelijkheden om mensen in beschut werk te plaatsen of anderszins personen met arbeidsbeperkingen met structurele loonkostensubsidie te plaatsen op vacatures bij werkgevers. Nieuwe diensten zijn bijv. het inschakelen van een jobcoach. Op welke schaal we hiervan gebruik gaan maken, valt op dit moment nog niet te zeggen, voornamelijk omdat we de financiële gevolgen hiervan nog niet kunnen inschatten. De gemeente zal eind 2014 een besluit nemen over het invoeren van een vorm van tegenprestatie in Daarbij zal worden vastgesteld voor welke categorieën uitkeringsgerechtigden een tegenprestatie wordt opgelegd. De gemeenteraad stelde in 2012 het vierjarig beleidsplan schuldhulpverlening vast. De schuldhulpverlening wordt in 2015 op basis van dit plan voortgezet. 58

60 Hoe gaan we dit meten? Raming 31 dec 2013 Werkelijk 31 dec 2013 Raming 31 dec 2014 Raming 31 dec 2015 Aantal huishoudens met WWB Aantal huishoudens Ioaw/Ioaz Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Aantal klanten Aantal plannen van aanpak Aantal uitstroom naar werk Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Aantal schuldregelingen Aantal budgetbeheer Afgifte WSNP verklaringen

61 Wat mag het kosten? Programma 8 - Maatschappelijke participatie Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Bijstandsverl. en inkomensvoorz.- en subsidies Sociale werkvoorziening Gemeentelijk armoede- en schuldenbeleid Re-integratie- en participatievoorz. Participatiewet Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Bijstandsverl. en inkomensvoorz.- en subsidies Sociale werkvoorziening Gemeentelijk armoede- en schuldenbeleid Re-integratie- en participatievoorz. Participatiewet Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming Programma 8 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 60

62 9. Maatschappelijke zorg Inleiding In het coalitieakkoord en in het bestuursakkoord is aangegeven dat de brede aanpak van de Wmo wordt voortgezet. Aandachtspunten zijn de ondersteuning van mantelzorgers en de realisatie van één (goed toegankelijk) zorgloket. Tot de zorgvoorzieningen behoort ook de uitvoering van de Wet inburgering (Wi). Voor de uitvoering van de Wi zijn de drie gemeenten in het Land van Heusden en Altena een overeenkomst aangegaan met Stichting Nieuwkomers en Vluchtelingenwerk Altena (NVA). Activiteiten op het terrein van wonen, zorg en welzijn voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking vallen ook onder het programma zorgvoorzieningen. Hierbij wordt samengewerkt met woonstichtingen, zorgaanbieders, welzijnsorganisaties, zorgvragers en andere gemeenten. Wonen zorg en welzijn voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking: Het woonzorgzone overleg Werkendam komt 4 keer per jaar bij elkaar en stemt projecten en activiteiten af. Het zorgnetwerk ontwikkelt kengetallen op het terrein van wonen en zorg. Relevant beleidskader Beleidsnota Volksgezondheidszorg Gemeenschappelijke regeling openbare gezondheidszorg. Verordening voorzieningen maatschappelijke ondersteuning. Het besluit voorzieningen maatschappelijke ondersteuning. Wet maatschappelijke ondersteuning. Decentralisatie Awbz-begeleiding. Beleidsplan WMO Subsidiecontract Stichting Nieuwkomers/Vluchtelingenwerk Altena. Verordening Wet Gemeentelijke Antidiscriminatievoorzieningen Werkendam. Regiovisie : Koppeling wonen, zorg en welzijn in het Land van Heusden en Altena. Plan van aanpak samenwerken voor de jeugd WBO. Visie Doorontwikkeling CJG Werkendam en Woudrichem Regionaal transitie arrangement WBO Ontwikkelingen 2015 Per 1 januari 2015 worden onderdelen van de AWBZ overgeheveld naar gemeenten, naar de zorgverzekeraars en naar de nieuwe Wet Langdurige Zorg. Gemeenten krijgen de verantwoordelijkheid voor extramurale begeleiding en voor dagbesteding. Een andere ontwikkeling is de afbouw van intramurale capaciteit (bejaardenoorden en verpleeghuizen) door de zorgkantoren. Hierdoor krijgen gemeenten een extra verantwoordelijkheid voor inwoners, die geen indicatie meer krijgen voor het bejaardenoord en dus extra zorg in de thuissituatie moeten krijgen. 61

63 Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling: Stimuleren zelfredzaamheid, zelfstandigheid en gezondheid van inwoners. Omschrijving: Met behulp van voorzieningen op maat wordt de zelfstandig verantwoordelijke burger in staat gesteld zo lang mogelijk zelfredzaam en zelfstandig te blijven in een door hem/haar gekozen woon- en leefomgeving, waarbij tevens recht wordt gedaan aan de noodzakelijke ondersteuning van zijn/haar omgeving. Activiteiten 2015 Omschrijving Realiseren extra standplaats Ambulance. Herziening Verordening voorzieningen maatschappelijke ondersteuning en Besluit voorzieningen maatschappelijke ondersteuning. Momenteel worden gesprekken gevoerd met gemeente Woudrichem en zorgverzekeraars voor een 7x24 post in Almkerk. Uiterlijk op 1 november 2014 moet de raad de nieuwe verordening WMO hebben vastgesteld. Voor 1 januari 2015 moet het college van B&W het nieuwe besluit WMO hebben vastgesteld. Uitvoeren Awbz-begeleiding binnen de Wmo. Inkoop van zorg wordt georganiseerd op Dongemond niveau (6 gemeenten, inwoners). De toegang tot de zorg wordt lokaal vormgegeven via sociale wijkteams. Doorontwikkeling Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Géén Alcohol gebruik onder 18 jaar en minder alcohol gebruik onder jongeren vanaf 18 jaar. Inburgeringsplichtigen de Nederlandse taal leren. Het CJG vormt in 2015 de toegang tot de jeugdzorg. Hoewel de basis hiervoor moet staan op 1 januari 2015 zal in 2015 de doorontwikkeling niet stil staan. Een vraag die hierbij speelt is Hoe gaat het CJG er na 2015 uitzien. Wordt dit een aparte juridische entiteit, brengen we het CJG onder bij een bestaande organisatie, behouden we een netwerkorganisatie of gaan we naar zelfsturende teams. Uitvoering uitvoeringsplan alcoholmatiging onder jongeren. Met Vluchtelingenwerk WOBB zal voor het jaar 2015 een nieuwe raamovereenkomst worden opgesteld door de drie gemeenten in het Land van Altena. Vluchtelingenwerk WOBB begeleidt de personen die bezig zijn met een inburgeringstraject. Daarnaast biedt de instelling maatschappelijke begeleiding, verzorgt taalcoachprojecten, verzorgt sociale activering en vormt het informatiepunt voor de drie gemeenten voor alle vragen rondom inburgering en vreemdelingenzaken. 62

64 Doelstelling: Tegengaan van discriminatie Omschrijving: De meest voorkomende vormen zijn discriminatie op grond van huidkleur/afkomst, geslacht, seksuele gerichtheid, geloofs-/levensovertuiging, leeftijd en handicap. In de praktijk kan iedereen tegen discriminatie aanlopen. Iedereen behoort immers in een bepaalde situatie weleens tot een minderheid. In die zin heeft iedereen belang bij voorkoming en bestrijding van discriminatie en uitsluiting. Activiteiten 2015 Omschrijving Voortzetten overeenkomst met RADAR De overeenkomst met RADAR wordt in 2015 voortgezet. RADAR is het bureau voor gelijke behandeling en tegen discriminatie werkzaam in de regio's Rotterdam-Rijnmond, Midden- en West- Brabant, Brabant-Noord en Zuid-Holland-Zuid. Stand van zaken: Uit onderzoek van het RIVM is gebleken dat een 24 uurs standplaats in of rond Nieuwendijk het percentage overschrijdingen voor de gemeente Werkendam verlaagd. Voor de ontwikkelingen rondom deze nieuwe standplaats wordt verwezen naar de paragraaf verbonden partijen. De nota uitgangspunten en doelstellingen transitie AWBZ is in september / oktober 2013 vastgesteld in alle 6 de Dongemond-gemeenten. In oktober 2014 zal de raad de verordening WMO en het beleidsplan WMO 2015 vaststellen. Het vastgestelde beleidskader Jeugd en de daarbij behorende verordening die eind 2014 worden vastgesteld door de raad zullen de basis zijn voor het uitvoeren van de jeugdzorg. In verband met de strakke tijdsplanning en/of wettelijke verplichtingen is op een aantal onderdelen van de jeugdzorg nog geen transformatie doorgevoerd zal in het teken staan van de verdere doorontwikkeling van onze gemeentelijke taak voor de jeugdzorg. Dan zal wel heel bewust gekeken worden naar een transformatie op onderdelen. Het project alcoholmatiging onder jongeren wordt in 2015 voortgezet. Doel van dit project is dat alcoholgebruik onder 18 jaar wordt uitgesloten en er minder alcohol wordt gebruikt onder jongeren. Hiervoor worden diverse acties uitgezet, al dan niet in samenwerking met de GGD, Novadic Kentron en andere partijen. Nieuwe inburgeringsplichtigen ontvangen geen aanbod van de gemeente. Zij moeten zelf bij DUO een lening aanvragen voor het bekostigen van hun inburgeringstraject. Uitsluitend de personen die voor 1 januari 2013 reeds een verblijfsstatus ontvingen, hebben nog recht op een inburgeringsaanbod van de gemeente. Dat zullen er in 2015 nagenoeg geen zijn. Vanaf 2014 ontvangt de gemeente geen financiële middelen meer voor de bekostiging van inburgeringstrajecten. Vluchtelingenwerk WOBB voert de volgende taken uit: informatiepunt; sociale activering; maatschappelijke begeleiding, trajectbegeleiding en taalcoachprojecten. De subsidie voor 2015 aan Vluchtelingenwerk WOBB zal globaal gelijk blijven aan die van Van Radar ontvingen we begin 2014 bericht over het aantal ingediende klachten in Het blijkt dat er in 2013 in totaal 1 klacht is binnengekomen bij Radar. Gelet op dit lage aantal hebben wij overleg gehad met Radar om te komen tot een verlaging van de subsidie. Voor het jaar 2014 werd de subsidie verlaagd tot Overigens heeft Radar in juli 2014 contact met de gemeente opgenomen over een actuele kwestie. Het belang om aangesloten te zijn bij Radar blijkt hieruit. Wonen zorg en welzijn voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking. : de ontwikkeling van kengetallen heeft o.a. door wijzigingen in de regelgeving, vertraging opgelopen 63

65 Hoe gaan we dit meten? Actie: De actiepunten voor 2014 zijn bij elke mogelijke gelegenheid opgepakt. Werkelijk 2011 Werkelijk 2012 Werkelijk 2013 aantal ritten aantal ovs % ovs aantal ritten aantal ovs % ovs aantal ritten aantal ovs % ovs Aalburg ,4% ,1% ,5% Werkendam ,6% ,3% ,8% Woudrichem ,2% ,2% ,4% RAV MWB ,6% ,9% ,7% Bij de huidige norm van 15 minuten wordt gerekend vanaf het moment dat de centralist de telefoon opneemt bij de Meldkamer Ambulancezorg (MKA) op de Gemeenschappelijke Meldkamer (GMK) in Tilburg. Voor de centralist staat maximaal 2 minuten om tot een zo juist mogelijke indicatiestelling te komen en de ambulancebemanning te waarschuwen. Vervolgens heeft de ambulancebemanning maximaal één minuut de tijd om vanuit hun post naar de ambulance te gaan en uit te rijden. Resteert nog 12 minuten daadwerkelijke rijtijd om binnen de norm van 15 minuten aanwezig te zijn bij een potentieel levensbedreigende hulpverleningssituatie. Uit onderstaande cijfers blijkt dat de ambulances ook heel vaak de norm van 15 minuten maar net overschrijden! overschrijdingspercentages urgentie A1 bij norm 15 minuten, 16 minuten en 17 minuten binnen 15 min binnen 16 min binnen 17 min binnen 15 min binnen 16 min binnen 17 min binnen 15 min binnen 16 min binnen 17 min Aalburg 16,4% 14,0% 9,4% 24,1% 17,3% 13,5% Werkendam 19,6% 14,1% 9,1% 25,3% 17,2% 12,7% Woudrichem 12,2% 10,9% 8,8% 12,2% 10,2% 8,3% Breda 2,7% 2,3% 1,8% 3,7% 2,7% 2,1% Tilburg 2,3% 2,0% 1,6% 1,7% 1,2% 0,9% Waalwijk 5,5% 4,6% 3,5% 6,2% 5,4% 3,6% onbekend RAV MWB 7,6% 5,6% 4,1% 7,9% 5,7% 4,2% NB: De 15 minuten grens is géén gezondheidsnorm maar een financieringsnorm. Als er een gezondheidsnorm gehanteerd zou worden dan ligt deze op 6 (maximaal 8) minuten aanrijtijd! Daarom pleit de RAV Brabant MWN voor een landelijk dekkend AED netwerk met, in reanimatie opgeleide, vrijwilligers. Dáár ligt de gezondheidswinst! Ambulancezorg was, is en blijft een schaarste product en afhankelijk van veel, niet van te voren vast te leggen factoren! De gelijktijdigheidsfactor is daarbij prominent aanwezig. Een ongeval of hartinfarct is niet te plannen! De regionaal georganiseerde RAV moet keuzes maken op welke manier er telkens zo veel als mogelijk de grootste hoeveelheden inwoners van ambulancezorg kan worden voorzien binnen de (financiële!!) norm van 15 minuten. De regievoerder hierbij is de Gemeenschappelijke Meldkamer (GMK)/Meldkamer Ambulancezorg (MKA) in Tilburg die door middel van Dynamisch Ambulance Management (D.A.M.) de spreiding en beschikbaarheid van minuut tot minuut organiseert binnen de hele RAV Brabant Midden- West. 64

66 Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Leeftijd waarop jongeren hun eerste glas alcohol drinken <12 1% % % % <12 1% % % % <12 1% % % % Jongeren die recent dronken of aangeschoten geweest zijn % % % % % % Jongeren die recent alcohol hebben gedronken % % % % % % Binge-drinkers (bij één gelegenheid 5 glazen bier of meer gedronken) % % % % % % Aantal coma-zuipers Aantal deelnemers alfabetisering Aantal deelnemers inburgeringstraject met aanbod van de gemeente. Aantal deelnemers inburgeringstraject zonder aanbod van de gemeente, dat begeleidt wordt door Vluchtelingenwerk WOBB. Aantal personen dat maatschappelijke begeleiding ontvangt van Vluchtelingenwerk WOBB. Aantal personen dat deelneemt aan een taalcoachproject van Vluchtelingenwerk WOBB Aantal ingediende klachten discriminatie

67 Wat mag het kosten? Programma 9 - Maatschappelijke zorg Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Maatschappelijke begeleiding en advies Vreemdelingen Huishoudelijke verzorging Voorziening gehandicapten Maatwerkvoorzieningen Natura materieel Wmo Maatwerkvoorzieningen Natura immaterieel Wmo Opvang en beschermd wonen Wmo Eigen bijdragen maatwerkvoorz. en opvang Wmo Algemene voorzieningen Wmo en Jeugd Eerstelijnsloket Wmo en Jeugd PGB Wmo en Jeugd Individuele voorzieningen Natura Jeugd Veiligheid, jeugdreclassering en opvang Jeugd Openbare gezondheidszorg Centra voor jeugd en gezin (jeugdgezondheidszorg) Centra voor jeugd en gezin (onderdeel WMO) Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Maatschappelijke begeleiding en advies Vreemdelingen Huishoudelijke verzorging Voorziening gehandicapten Maatwerkvoorzieningen Natura materieel Wmo Maatwerkvoorzieningen Natura immaterieel Wmo Opvang en beschermd wonen Wmo Eigen bijdragen maatwerkvoorz. en opvang Wmo Algemene voorzieningen Wmo en Jeugd Eerstelijnsloket Wmo en Jeugd PGB Wmo en Jeugd Individuele voorzieningen Natura Jeugd Veiligheid, jeugdreclassering en opvang Jeugd Openbare gezondheidszorg Centra voor jeugd en gezin (jeugdgezondheidszorg) Centra voor jeugd en gezin (onderdeel WMO) Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming M.i.v. 2015: functie 620 vervallen, w ordt 662, vervallen, w ordt 662, 667, 670, vervallen, w ordt 661, 662, 670. M.i.v. 2015: nieuw e functies 661, 662, 663, 667, 670, 671, 672, 682,

68 Programma 9 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 67

69 10. Milieu Inleiding Binnen dit programma wordt aandacht besteed aan afvalverwijdering, riolering, klimaatbeleid waaronder duurzaamheid, energiebeleid en voorlichting. Onder het programma valt ook de uitvoering van de wettelijke milieutaken ten aanzien van bodem, lucht, geluid, water. Hiermee wordt beoogd het gebruik van de openbare ruimte te reguleren. Relevant beleidskader Afvalstoffenverordening 2012 gemeente Werkendam. Uitvoeringsbesluit Afvalstoffenverordening 2012 gemeente Werkendam. Raadsbesluit invoering Gedifferentieerde tarieven (DIFTAR). Bodembeheernota Handhavingsbeleidsplan 2011 Klimaatplan Gemeente Werkendam Notitie duurzame ontwikkeling woonlocaties. Waterplan Werkendam (zie verder programma 4 Openbare ruimte). GRP (zie verder thema Milieu). Ontwikkelingen 2015 Kwaliteitscriteria in het kader van Vergunningen-, Toezicht- en Handhavingstaken Omgevingsbeleidsplan VTH (Vergunningen, Toezicht en Handhaving) Afval, optimaliseren huidige inzamelstructuur Afval, discussie inzamelstructuur na 2017 met raad Milieu, uitvoeren klimaatplan o.a. Energiecampagne (Werkendam en Hank) PV-installaties op gemeentelijke gebouwen en voorzieningen Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling: Efficiënte afvalinzameling en schone omgeving. Omschrijving: Een adequate inzameling van huishoudelijk afval hangt af van het niveau van de voorzieningen en contractafspraken met dienstverleners. Een schone leefomgeving wordt bepaald door de hoeveelheid afval buiten de daarvoor bestemde voorzieningen. 68

70 Activiteiten 2015 Omschrijving Activiteiten gericht op het behalen van scheidingspercentage LAP2. Stimuleren afvalscheiding en optimaliseren inzameling. Controle op naleving contractvoorwaarden. Voorlichting en opruimen indien nodig, zwerfvuilacties stimuleren. LAP staat voor Landelijk Afvalbeheerplan. In het LAP wordt het algemene afvalbeheerbeleid aangegeven, met in een bijlage een uitwerking van dat beleid voor specifieke (categorieën van) afvalstoffen. De traditionele activiteiten als afvalscheiding, inzamelen, nuttige toepassing, verbranden en storten komen aan de orde, maar ook overkoepelende onderwerpen als definities, scenario s, monitoring en handhaving. Stimuleren afvalscheiding om verwerkingskosten te verlagen en optimaliseren inzameling waar mogelijk ter voorkomen van stijgen of zelfs laten dalen kosten afvalstoffenheffing. Het afvalbeleid van de gemeente is goed op weg. De doelstellingen voor afvalscheiding uit het Landelijk Afvalbeheer Plan (LAP2) zijn in 2013 bijna gerealiseerd. In 2013 zijn aanvullend verdergaande gemeentelijke doelstellingen vastgesteld. Belangrijkste doelstelling is het terugbrengen van de hoeveelheid restafval. Hiervoor is tot 2017 een extra inspanning nodig. Controle op adequate huis-aan-huis inzameling rest- en GFT-afval. Nette, schone omgeving van de milieuparkjes. Voorkomen en opruimen zwerfafval. Stand van Zaken: Een schone leefomgeving wordt bepaald door de hoeveelheid afval buiten de daarvoor bestemde voorzieningen. Om de omgeving schoon te houden gebeurt het volgende: o Zwerfvuil opruimen door!go volgens beeldbestek (voorgeschreven kwaliteit) legen vuilnisbakken openbare ruimte door!go volgens beeldbestek (voorgeschreven kwaliteitsniveau) zwerfafvalacties / opschoonacties voorlichting o Bijplaatsingen incidenteel assisteren door!go en buitendienst bij opruimen bijgeplaatst afval (milieuparkjes, luierinzameling) handhaving door BOA bij bijplaatsingen bij minicontainers en verzamelcontainers o Afvaldumpingen handhaving door BOA, eventueel assistentie vanuit V&H, Milieutoezichthouders assisteren door!go en buitendienst bij opruimen gedumpt afval. Het beeld over het eerste half jaar van 2014 is positief. Er wordt meer GFT aangeboden en minder restafval. De kunststofinzameling is redelijk stabiel. 69

71 Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Ingezameld restafval in kg per inwoner per jaar Huishoudelijk restafval 131, Grof Huishoudelijk restafval 23,4 22,5 21,7 Scheidingspercentage afval Huishoudelijk restafval 59,2 % 63,1 % 67,1 % Grof Huishoudelijk restafval 78,9 % 80,4 % 82 % Ingezameld gewicht hoofdstromen in kg per inwoner per jaar GFT 70, Oud-papier 64, Glas 21,0 21,5 22,0 Textiel 6,1 behoud 6,1 behoud 6,1 KCA 1,8 1,9 2 Doelstelling: Vergroten milieubewustzijn en gezonde leefomgeving. Omschrijving: In 2020 streven we binnen de gemeente naar 10% opwekking Duurzame energie (DE) en bijdrage aan 20% DE opgewekt in de regio / landelijk. Activiteiten 2015 omschrijving Uitvoeren acties klimaatplan Uitvoeren programma VTH-taken omgevingsbeleidsplan In 2013 is het klimaatplan vastgesteld door de raad. Dit plan is het vervolg op het klimaatplan De diverse acties worden in de jaren uitgevoerd. Voor een goede uitvoering van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) zijn door VNG, IPO en het Rijk (I&M) landelijke kwaliteitseisen ontwikkeld. Provincies en gemeenten zijn samen verantwoordelijk voor de kwaliteit van de VTH-taken. Met de vorig jaar vastgelegde kwaliteitscriteria 2.1 zijn er afspraken gemaakt over de minimale kwaliteit van de uitvoering. De kwaliteitscriteria bevatten criteria voor kritische massa, inhoud en proces. Kritische massa criteria geven aan welke capaciteit, kennis en ervaring tenminste in een organisatie aanwezig moet zijn om de VTH-taken goed uit te voeren. De 70

72 set met kwaliteitscriteria wordt wettelijk geborgd in de VTH-wet. Waarschijnlijk gaat deze halverwege 2015 in werking treden. De set geldt voor de VTHtaken met betrekking tot het bepaalde bij en krachtens de Wabo en de in artikel 5.1 Wabo genoemde wetten voor zover dat in die wetten is bepaald (dit betreft milieu, bouw, ruimtelijke ordening, monumenten, natuurbescherming, flora en fauna). De kwaliteitscriteria zien ook op schaalgrootte en dwingen gemeenten tot samenwerking. Voorkomen en aanpakken bodemverontreiniging. Uitvoeren programma VTH-taken omgevingsbeleidsplan Stand van zaken: Het huidige integraal handhavingsbeleidsplan is van februari 2011 en wordt in 2015 geactualiseerd. Het handhavingsbeleid zal in een overkoepelend omgevingsbeleidsplan worden opgenomen. Het Omgevingsbeleidsplan wordt in samenwerking met Aalburg en Woudrichem opgesteld en bevat een Wabo-breed plan (bouwen, ruimtelijke ordening, milieu, bodem,groene wetten), waarin alle relevante onderdelen en procedures binnen de gemeenten zodanig worden beschreven dat daarmee in 2015 kan worden voldaan aan de landelijke kwaliteitscriteria voor VTH (Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving). De uitvoering wordt jaarlijks geëvalueerd in een jaarverslag en door vertaald naar een uitvoeringsprogramma voor het daarop volgend jaar. De bodembeheernota beschrijft regels en procedures over het binnen de regio van 12 gemeenten van de provincie Noord-Brabant toepassen van grond en baggerspecie. De nota is vastgesteld op 29 juni 2010 en geldt voor de komende 10 jaar. Doel van het bodembeleid in de regio is zoveel mogelijk grond binnen de regio hergebruiken zonder daarmee de duurzaamheid van de bodem te belemmeren. Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 energieverbruik GJ GJ GJ CO 2 -reductie ca. 1 % ca. 1 % ca. 1 % percentage duurzame energie Gemeente Regio West-Brabant 3,89 % 7,30 % 4,25 % 9,75 % 4,5 % 11 % Aantal meldingen Aantal controles Aantal meldingen grondverzet (incl meldingen Noordwaard) Aantal bodemtoetsen Aantal controle grondverzet Doelstelling: Goede volksgezondheid en waterkwaliteit. 71

73 Omschrijving: Een goede waterhuishouding is essentieel voor onze leefomgeving, waarin het aangenaam wonen, werken en recreëren is. Of het nu gaat over thema s als het waarborgen van onze veiligheid, de zorg voor de volksgezondheid, het voorkomen van (water)overlast, de (her)inrichting van bestaande en nieuwe gebieden, de ruimtelijke kwaliteit (beleving), recreatie of natuurontwikkeling; in alle gevallen is er een directe of indirecte relatie met het waterhuishoudkundig systeem. Activiteiten 2015 Doelmatige inzameling afvalwater. Voorkomen van ongewenste emissies naar het oppervlaktewater en de bodem en doelmatige inzameling regenwater. Beperken energieverbruik. Voorkomen structurele grondwateroverlast. Omschrijving Beheer van de bestaande riolering en gemalen, waar nodig op basis van rioolinspecties riolering repareren of vervangen. In 2015 wordt gelijktijdig met de afkoppeling van het oude winkelcentrum in Sleeuwijk waarschijnlijk het riool in de Schoolstraat vervangen. Beheer van de bestaande riolering en gemalen. Waar zich kansen voordoen bij herinrichtingen indien doelmatig afkoppelen van verhard oppervlak. In 2015 wordt het her in te richten oude winkelcentrum van Sleeuwijk afgekoppeld. In Dussen wordt het her in te richten gebied rondom de MFA afgekoppeld. Uitvoeren maatregelen waterplan. Zie milieubewustzijn en gezonde leefomgeving. Concrete actie : verduurzamen energie voorziening m.b.v. PV-installaties waar mogelijk. Het plaatsen van PV-panelen (zonnepanelen) bij / op / ten behoeve van de pompen en gemalen in het rioolstelsel van Werkendam. Aanleg van drainage in Hank en Sleeuwijk (start najaar 2014). Stand van zaken: De laatste aan te leggen IBA s, in de Noordwaard, worden verspreid over de tijd aangelegd, in combinatie met de planning van de grondwerkzaamheden in de Noordwaard. Onderzoek is uitgevoerd, krediet is beschikbaar vanaf Doel is het duurzaam opwekken van een deel van het elektriciteitsverbruik (ca kwh per jaar / 15%). Stroomverbruik is niet zomaar te ramen voor Dit is mede afhankelijk van de hoeveelheid regen die valt. Hoe meer regen, hoe meer water verpompt wordt en hoe hoger het stroomverbruik Over de aanleg van drainage in Hank en Sleeuwijk zijn afspraken gemaakt met het waterschap. De voorbereiding vindt nu plaats. Aanleg vindt plaats in najaar 2014 en voorjaar Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Aantal aangelegde IBA s Aantal gemaalstoringen Opgewekt vermogen duurzame energie t.b.v. riolen KWh KWh Aantal wijken met grondwateroverlast

74 Wat mag het kosten? Programma 10 - Milieu Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Afvalverwijdering en - verwerking Riolering Milieubeheer Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Afvalverwijdering en - verwerking Riolering Milieubeheer Baten reinigingsrechten en afvalstoffenheffing Baten rioolheffing Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming Programma 10 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 73

75 11. Ruimtelijke ordening Inleiding In dit programma gaat het om de ruimtelijke ordening, ruimtelijke ontwikkeling en de volkshuisvestelijke opgave van de gemeente. Onder ruimtelijke ordening valt ook vergunningverlening, toezicht en handhaving. Relevant beleidskader Streekalliantie Biesboschstreek Landschapsbeleidsplan Werkendam Landschapsbeleidsplan LvHA (aanvulling op Landschapsbeleidsplan) en Uitvoeringsprogramma agrarisch natuurbeheer Volkshuisvestingsmonitor 2012 Prestatieovereenkomst wonen Kwalitatief en kwantitatief beleidskader woningbouw Raadsbesluiten t.a.v. grondexploitaties en grondprijzen Welstandsbeleidsplan Integraal handhavingbeleidsplan (regionaal) Notitie Duurzame ontwikkeling Woonlocaties Bouwverordening Legesverordening (jaarlijks) Ontwikkelingen 2015 Deltaprogramma Nadat de Minister namens de Deltacommissaris het Deltaprogramma 2015, met daarin enkele voor ons relevante Deltabeslissingen aan de Tweede Kamer heeft aangeboden (Prinsjesdag 2014) begint de uitvoering. Naar verwachting wordt in 2015 een MIRT-besluit voorbereid voor één van de rivier verruimende maatregelen in onze regio: de Geul Sleeuwijk. In 2015 wordt tevens naar verwachting het gebiedsgericht onderzoek opgeleverd waaruit de noodzaak moet blijken voor een ruimtelijke reservering voor een dijk teruglegging tussen Werkendam en Sleeuwijk. VTH taken In 2015 zal vermoedelijk de wet VTH taken in werking treden. Dit maakt dat, gelet op de huidige bezetting van het Servicecentrum, de gemeente Werkendam niet in staat wordt geacht deze taken naar behoren uit te voeren. Samenwerking met andere gemeenten is gewenst of ook voor de bouwtaken aansluiten bij de omgevingsdienst. 74

76 Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstellingen Verhogen leefbaarheid kernen (integrale dorpsontwikkeling). Omschrijving doelstelling: Activiteiten 2015 Naast de voorbereidingen voor de bouw van de MFA wordt in 2015 ook een begin gemaakt met vernieuwing van het dorpscentrum van Dussen. Omschrijving De planvorming voor de aanpassing van het dorpscentrum van Dussen zijn in volle gang. Drie varianten zijn tijdens een inloopavond voorgelegd aan de bewoners. Doelstelling: Realisatie woningbouwprogramma Omschrijving doelstelling: De drie gemeenten en de drie woningbouwcorporaties hebben samen prestatieafspraken gemaakt. Onderdeel van deze prestatieafspraken is de aansluiting vraag aanbod. Activiteiten 2015 Kwalitatief en kwantitatief voldoende woonruimte realiseren voor inwoners van de gemeente Werkendam. Omschrijving - Op basis van de actuele cijfers over de huishoudensontwikkelingen de woningbouwopgave per kern vaststellen en besluiten nemen waar en hoe hierin te voorzien. - De conclusies uit het rapport van het Zorgnetwerk naar woonzorgbehoefte in samenspraak met zorgaanbieders en woningcorporaties uitwerken. - Bouwlocaties vraaggericht ontwikkelen. Hoe gaan we dit meten? Feitelijk gerealiseerde woningen binnen de uitbreidingslocaties in de vijf kernen. Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming doelstelling: Naleving van het Omgevingsrecht Omschrijving doelstelling: Ook voor dit programma geldt dat wij te maken krijgen met de landelijke kwaliteitseisen voor vergunningverlening, toezicht en handhaving. Activiteiten 2015 omschrijving Uitvoering geven aan programma VTH-taken omgevingsbeleidsplan Naleving omgevingsrecht via Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH). 75

77 Stand van zaken: Het digitaal toetsen en verlenen van vergunningen is doorgeschoven naar In toenemende mate worden aanvragen omgevingsvergunningen en meldingen digitaal ingediend op het landelijke omgevingsloket. De bestaande gemeentelijke automatisering (software) moet worden aangepast om op het omgevingsloket ingediende aanvragen digitaal binnen te halen, te beoordelen en daarop te besluiten, en zo mogelijk ook weer digitaal te verzenden en te archiveren in het zaaksysteem. In het verlengde hiervan zal ook het bouwtoezicht worden gedigitaliseerd. Hoe gaan we dit meten? Werkelijk 2013 Raming 2014 Raming 2015 Aantal vergunningen (incl meldingen) Aantal klachten Aantal controles Aantal stilleggingen Aantal aanschrijvingen

78 Wat mag het kosten? Programma 11 - Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Vastgoed Ruimtelijke Ordening Woningexploitatie / woningbouw Overige volkshuisvesting Bouwvergunningen (Omgevingsvergunningen) Bouwgrondexploitatie Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Vastgoed Ruimtelijke Ordening Woningexploitatie / woningbouw Overige volkshuisvesting Bouwvergunningen (Omgevingsvergunningen) Bouwgrondexploitatie Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming Programma 11 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 77

79 12. Algemene dekkingsmiddelen Inleiding Het programma Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien bestaat uit de onderdelen saldo financieringsfunctie, algemene uitkering uit het gemeentefonds, lokale heffingen waarvan de besteding niet gebonden is en overige algemene dekkingsmiddelen, waaronder onvoorzien. Kenmerk van de algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien is dat aan deze middelen geen vooraf bepaald bestedingsdoel gekoppeld is en zij daarmee voor de gemeente vrij besteedbaar zijn. Relevant beleidskader Nota Activerings-, Reserve en Voorzieningenbeleid 2010 Treasurystatuut 2013 Coalitieakkoord Ontwikkelingen 2015 Saldo financieringsfunctie Onder het saldo van de financieringsfunctie wordt verstaan het saldo van (a) de betaalde rente over de aangegane leningen en over de aangetrokken middelen in rekening-courant (last) en (b) de ontvangen rente over de uitzettingen (baat). Onder uitzettingen kunnen worden verstaan deposito s, verstrekte langlopende leningen en beleggingen. De paragraaf Financiering van de Begroting gaat meer uitgebreid in op de financieringsfunctie van de gemeente. Algemene uitkering inclusief integratie- en decentralisatie-uitkeringen gemeentefonds In de Begroting 2015 en de Meerjarenraming zijn de consequenties van de Meicirculaire 2014 verwerkt. De gevolgen voor de algemene uitkering van de Septembercirculaire 2014 zijn meegenomen in de Aanbiedingsbrief bij deze begroting. Uitkering sociaal deelfonds In het kader van de drie decentralisaties wordt met ingang van 2015 binnen het gemeentefonds een nieuwe uitkering onderscheiden. In het zogenoemde deelfonds sociaal domein komen de gelden samen die gemoeid zijn met de taken die van het Rijk naar gemeenten worden gedecentraliseerd: taken op het gebied van Wmo2015, Jeugdwet en Participatiewet. De gemeente kan deze gelden binnen het sociaal domein integraal en naar eigen inzicht inzetten. De drie decentralisaties komen uitgebreider aan bod in programma 8 en 9 van de Begroting Lokale heffingen Het gaat hier om de lokale heffingen van de gemeente waarvan de besteding van de opbrengst vrij is. Hieronder vallen de OZB voor eigenaren van woningen en de eigenaren en gebruikers van niet-woningen, de roerende woon- en bedrijfsruimtebelasting, de toeristenbelasting en de hondenbelasting. Voor een beschrijving van de ontwikkeling van 78

80 deze (en andere) lokale heffingen wordt verwezen naar de paragraaf Lokale heffingen van deze Begroting. Onvoorzien Het Besluit Begroting en Verantwoording Provincies en Gemeenten (BBV) bepaalt in artikel 8 dat de post Onvoorzien in de begroting opgenomen moet worden. Deze is bedoeld als dekking voor lasten die niet in de begroting opgenomen zijn. Dit maakt het mogelijk om gedurende het begrotingsjaar onvoorziene (niet begrote) uitgaven op te vangen. De post Onvoorzien is uitsluitend bedoeld voor dekking van onvoorziene lasten en maakt onderdeel uit van de weerstandscapaciteit (zie hiervoor de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing). Wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor? Doelstelling Gezonde financiële positie van de gemeente Werkendam. Omschrijving doelstelling: Zorgdragen voor een sluitend meerjarenperspectief. Activiteiten 2015 Omschrijving Uitvoeren van de in de Kadernota 2015 opgenomen bezuinigingen. De financiële vertaling van de ontwikkeling van het gemeentefonds inclusief het sociaal deelfonds uit de Meicirculaire 2014 is in de Begroting 2015 verwerkt. Eventuele aanpassingen van deze cijfers die voortkomen uit de Septembercirculaire 2014 worden meegenomen in de Aanbiedingsbrief bij de Begroting In tegenstelling tot eerdere jaren is besluitvorming over de noodzakelijke bezuinigingen reeds bij de vaststelling van de Kadernota 2015 betrokken. De door de Raad geaccordeerde bezuinigingen zijn in de Begroting 2015 en de Meerjarenraming verwerkt. 79

81 Wat mag het kosten? Programma 12 - Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Lasten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Geldleningen en uitzettingen korter dan 1 jaar Overige financiële middelen Geldleningen en uitzettingen langer of gelijk 1 jaar Algemene baten en lasten Integratie-uitkering sociaal domein Uitvoering Wet WOZ Baten en lasten heffing en invord. gem. belastingen Saldo van kostenplaatsen Saldo baten en lasten voor bestemming Resultaat van de rekening van baten en lasten Kapitaallasten programma Kosten bedrijfsvoering programma Subtotaal functies programma Kostenplaatsen Totaal Lasten voor bestemming Baten Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Geldleningen en uitzettingen korter dan 1 jaar Overige financiële middelen Geldleningen en uitzettingen langer of gelijk 1 jaar Uitkeringen gemeentefonds Algemene baten en lasten Integratie-uitkering sociaal domein Uitvoering Wet WOZ Baten onroerende-zaakbelasting gebruikers Baten onroerende-zaakbelasting eigenaren Baten roerende woon- en bedrijfsruimten Baten baatbelasting Baten toeristenbelasting Baten hondenbelasting Baten en lasten heffing en invord. gem. belastingen Saldo van kostenplaatsen Resultaat van de rekening van baten en lasten Subtotaal functies programma Kostenplaatsen Totaal Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Storting in reserves programma Onttrekking aan reserves programma Saldo mutaties reserves programma Saldo van Lasten en Baten na bestemming M.i.v. 2015: nieuw e functie

82 Programma 12 - Saldo Saldo van Lasten en Baten voor bestemming Saldo van Lasten en Baten na bestemming 81