1/31/2013. Orale tolerantie: Concept. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Index. Index

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "1/31/2013. Orale tolerantie: Concept. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Index. Index"

Transcriptie

1 //0 Orale tolerantie: Concept Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Tolerantie wordt gedefinieerd als de actieve non-respons van het immuunsysteem op een antigeen dat via orale weg wordt toegediend. Een tekortkoming in de opbouw of het behoud van de orale tolerantie voor een voedselantigeen tijdens de kinderjaren zal leiden tot een specifieke voedselallergie. Ko J et al. Eur J Gastroenterol Hepatol 005 Niggemann B et al. Allergy 006 inductie via borstvoeding I Antigeenverwerking door spijsverteringssysteem van de moeder Voedsel- of omgevingsantigeen Transfer antigeen door de darmbarrière naar moedermelk Orale tolerantie Aangepaste afbeelding uit: V Verhasselt. Mucosal Immunology 00 4 inductie via borstvoeding II Moedermelk: Tolerogene immuunmediatoren TGF-β, IL0, vit A, Groeifactoren darmen (EGF, TGF-β,...) Modulerende factoren microbiota Prebiotica (oligosacchariden, glycoproteïnen) Antimicrobieel (lysozym, lactoferrine, IgA,...) Tolerogene peptiden Antigeenvrij/Gebonden met IgA/Gebonden met IgG Aangepaste afbeelding uit: V Verhasselt. Mucosal Immunology 00 5

2 //0 Vriend of vijand? Factoren die de tolerantie-inductie inductie beïnvloeden In de darm bevinden zich miljarden verschillende soorten bacteriën (pathogeen en commensaal) en talrijke soorten antigenen van verschillende bronnen (voeding, bacteriële toxines, geneesmiddelen etc.). Enterocyten en het zogenaamde GALT ( darm geassocieerd lymfoïd weefsel ) moeten het onderscheid kunnen maken tussen deze signalen en op een gepaste manier respons kunnen geven. Commensale flora gastheer: Antigeensamenstelling: Probiotica De omgeving van kiemen zou de ontwikkeling van de tolerantie kunnen beïnvloeden. De oplosbaarheid van voedingseiwitten kan beïnvloed worden door de manier waarop het voedsel wordt bereid; bereidingswijze kan dus de tolerantie-ontwikkeling beïnvloeden. Probiotica kunnen (stamspecifiek!) net als de commensale flora via het darmslijmvlies tolerantieontwikkeling bevorderen. 6 Land MH et al. Immunol Allergy Clin N Am 0 9 Immuunsysteem en tolerantie-inductie inductie I Voedselantigenen Naïeve CD4+ T-cel Dendritische cel 7 0 Factoren die de tolerantie-inductie inductie beïnvloeden Huidige richtlijnen voor introductie van Leeftijd: Antigeen dosis: Wijze van antigeenblootstelling: Vroege introductie van het allergeen kan belangrijk zijn om de ontwikkeling van voedselallergieën bij zuigelingen te voorkomen. Hoge doses antigeen bevorderen anergie of deletie, terwijl lage doses de tolerantie bevorderen door inductie van T-reg. Inname van het allergene eiwit kan zijn allergene eigenschappen veranderen. Kinderen met positieve gezinsanamnese voor allergie Bij 6 maanden (en niet later) Landelijke standaard voedselallergie bij zuigelingen, 005 Standaard voor de diagnose, behandeling en preventie van voedselallergie bij zuigelingen op het consultatiebureau C.M.F. Kneepkens, K.I. van Drongelen en C.J.E. Aarsen Land MH et al. Immunol Allergy Clin N Am 0 8

3 //0 Huidige richtlijnen voor introductie van Leeftijd waarop eieren, koemelk en vis worden geïntroduceerd en risico op constitutioneel eczeem en eczeem Kinderen zonder positieve gezinsanamnese voor allergie Bij 4-6 maanden (niet voor 4 mnd) Prospectieve studie, cohort van 64 zuigelingen, opgevolgd tot de leeftijd van 5½ jaar. 8 maand > 8 maand Koemelk 6 maand > 6 maand Vis 6 maand > 6 maand Constitutioneel (%) 5,4 7,6 ns 6,9 6,4 ns 7, 4,8 ns p Eczeem (%) p 0,5 9, 0,05, 4, 0,0 5, 5,7 ns Landelijke standaard voedselallergie bij zuigelingen, 005 Standaard voor de diagnose, behandeling en preventie van voedselallergie bij zuigelingen op het consultatiebureau C.M.F. Kneepkens, K.I. van Drongelen en C.J.E. Aarsen Zutavern et al. Arch Dis Child Nieuwe richtlijnen voor introductie van Leeftijd waarop wordt gegeven en risico op allergie Kinderen zonder positieve Kinderen met positieve 4 tot 6 maanden. 4 tot 6 maanden. Vis* Introductie vóór vs. na jaar (n=4089). Relatief risico op allergiesymptomen vóór 4 jaar indien introductie vóór jaar: Klinische symptomen: 0,76 (0,6 0,94). Specifiek IgE: 0,76 (0,58,00). Tarwe** Introductie vóór vs. na 6 maanden (n=6). Toename van IgE-gemedieerde tarweallergie gedurende eerste 4,7 jaar als tarwe na 6 maand werd geïntroduceerd. De prevalentie van gemelde tarweallergie was 4 x groter als tarwe na 6 maand werd geïntroduceerd (,8 % vs. 0,4%) of voeg de odds ratio toe: 4,77 (, 7,09). * Kull et al. Allergy 006 ** Poole et al. Pediatrics Verdere toekomst voor richtlijnen voor introductie van? Leeftijd waarop eieren worden geïntroduceerd en risico op ei-allergie Kinderen zonder positieve 4 tot 6 maanden. Kinderen met positieve 4 tot 6 maanden, Vroege introductie van allergene voedingsmiddelen? Vroege introductie van eieren voorkomt het risico op ei-allergie gediagnosticeerd door orale voedselprovocatietest voor eieren. Aangepaste odds ratio s van latere introductie vergeleken met vroege introductie van eieren (op 4 tot 6 maanden) (n=589) 0- maanden:,6 (,0-,6) Na maanden:,4 (,8-6,5) 4 Koplin et al. JACI 00 7

4 //0 Introductieleeftijd en risico op allergie Behandeling van voedselallergie II Voedselallergenen Introductieleeftijd OR (CI) < 8, m.,00 8, 0,5 m. ns > 0,5 m. Haver,87 (,,0) < 5 m.,00 5 5,5 m. ns Combinaties tussen leeftijd waarop wordt geïntroduceerd tijdens het eerste levensjaar en sensibilisatie voor voedsel- en inhalatieallergenen bij kinderen van 5 jaar oud. Inhalatie-allergenen Introductieleeftijd Aardappelen OR (CI) <, m.,00, 4 m. ns > 4 m. Vis,87 (,5,05) < 6, m.,00 6, 8, m. ns Conventioneel: starten met heel lage doses eiwit en elke 4 uur de dosis verhogen tot minder dan de dubbele dosis gedurende een periode van tot maanden. Specifieke orale tolerantieinductie: SOTI Er zijn minstens twee strategieën: Snel: start ook met een heel lage dosis eiwit maar de dosis stijgt ongeveer elke uur, waarbij de dosis bij elke stap wordt verdubbeld gedurende een periode van week. > 5,5 m.,6 (0,87,04 ) > 8, m.,6 (0,89,07) Nwaru et al. Pediatrics 00 8 Niggemann B. Allergy 006 Nieuwe strategieën Tolerantie desensibilisatie Bij desensibilisatie wordt het allergeen ingenomen en geeft dit geen symptomen tijdens de behandeling, maar het moet dagelijks worden ingenomen. Anderzijds, als de tolerantie bereikt is, kan het voedingsmiddel worden ingenomen zonder dat er allergiesymptomen zijn, ook al wordt het gedurende een bepaalde periode niet ingenomen. SOTI-protocols induceren sensibilisatie maar geen tolerantie. 9 Behandeling van voedselallergie I Huidige behandelopties voor voedselallergie bestaan uit: Bezoeken 4 Groep : EHCF Geschikte farmacotherapie indien toevallige blootstelling aan het antigeen. Strikt vermijden van het allergeen (uitsluitingsdieet). Deelname Kinderen met vermoede KMA - Toestemmingsformulier - Toewijzing dieetschema 0 Bevestiging KMA 6 Opvolging Maanden Groep : EHCF+LGG Opvolging Chapman JA et al. Ann. Allergy Asthma Immunol Canani B et al. J Allergy Clin Inumnology 0 4

5 //0 Conclusies % zuigelingen dat tolerantie ontwikkelt ECHF ECHF met LGG Tolerantie wordt gedefinieerd als een actieve niet-respons van het immuunsysteem op een antigeen. Als dit proces faalt, kan dit resulteren in een specifieke voedselallergie. Om de tolerantie te bereiken, is er een bepaalde vorm van blootstelling aan het antigeen nodig. Leeftijd en manier waarop blootstelling plaatsvindt, dosis van het antigeen, microbiële flora en probiotica beïnvloeden de orale tolerantie-inductie bij zuigelingen met KMA en kunnen het herstel van een KMA versnellen Bij alle baby s zou men met moeten starten tussen de leeftijd van 4 en 6 maanden na 6 maanden na maanden KME resten Eerste signaal: KME resten Naïeve CD4+ T-cel LGG induceert orale tolerantie via een mechanisme met twee signalen Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Dendritische cel Tweede signaal: LGG Rosendal A et al. J Dairy Sci 000 Takagi H et al. Peptides 00 5 Disclaimer De informatie van dit educatieve programma reflecteert de mening van de auteurs die volledige en onafhankelijke controle hebben over de planning en de inhoud van deze presentatie. De meningen van de auteurs zijn niet noodzakelijk deze van Mead Johnson, die het programma heeft gesponsord door een educational non-restricted grant. Patiënten behandeld met EHCF LGG bereikten sneller tolerantie dan patiënten behandeld met EHCF zonder toevoeging van probiotica. 6 maanden na een negatieve voedselprovocatietest werden de patiënten opnieuw geëvalueerd, alle patiënten behielden tolerantie zonder bijwerkingen. De resultaten suggereren dat een actief uitsluitingsdieet (gebaseerd op LGG suppletie van EHCF) dat de symptomen van KMA behandelt en de tijd tot het verwerven van de tolerantie vermindert, één optie zou kunnen zijn om te gebruiken bij het variërende patroon van de ziekte dat wordt gekenmerkt door het steeds meer blijven bestaan van de allergie tot op latere leeftijd. Canani B et al. J Allergy Clin Inumnology 0 6 5

1/23/2013. Index. Index. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Orale tolerantie: Concept. Vriend of vijand?

1/23/2013. Index. Index. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Orale tolerantie: Concept. Vriend of vijand? //0 Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Orale tolerantie: Concept Tolerantie wordt gedefinieerd als de actieve non-respons van het immuunsysteem op een antigeen dat via

Nadere informatie

Allergisch aangelegd: (n)iets aan te doen?

Allergisch aangelegd: (n)iets aan te doen? Allergisch aangelegd: (n)iets aan te doen? Mijke Breukels, kinderartsallergologisch expert 7 maart 2017, kindercarrousel Allergieën zijn multisysteemaandoeningen Bovenste luchtwegen Onderste luchtwegen

Nadere informatie

Tolerantie inductie bij kippenei-allergie. Jasmine Leus kinderarts Pentalfa

Tolerantie inductie bij kippenei-allergie. Jasmine Leus kinderarts Pentalfa Tolerantie inductie bij kippenei-allergie Jasmine Leus kinderarts Pentalfa 17-01-2019 Voedselallergie Weinig te bieden qua behandeling: Gevaarlijke allergenen vermijden Gebruik van medicatie bij accidentele

Nadere informatie

Introductie tot allergische reacties op voedsel. Immunopathogenese en klinische praktijk

Introductie tot allergische reacties op voedsel. Immunopathogenese en klinische praktijk Introductie tot allergische reacties op voedsel Immunopathogenese en klinische praktijk Allergieën zijn multisysteemaandoeningen Bovenste luchtwegen Onderste luchtwegen Huid GI-tractus 1 Allergiesymptomen

Nadere informatie

Diagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland

Diagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland Diagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland (B. Vlieg e.a.) Onderwerpen Wat is nieuw DBPGVP (dubbel-blinde-placebo-gecontroleerde-voedsel-provocatie) Er nog nog een richtlijn! Voedselovergevoeligheid

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld

Nadere informatie

Reflux en allergie: wat met de borstvoeding? Waar of niet waar? 21/02/2019. dr. Rolinde Demeyer diëtist/lactatiekundige. 1. Allergie en borstvoeding

Reflux en allergie: wat met de borstvoeding? Waar of niet waar? 21/02/2019. dr. Rolinde Demeyer diëtist/lactatiekundige. 1. Allergie en borstvoeding Reflux en allergie: wat met de borstvoeding? dr. Rolinde Demeyer diëtist/lactatiekundige Waar of niet waar? Een baby zonder eczeem heeft geen allergie. 6 maanden exclusief bv is voorbij gestreefd met de

Nadere informatie

Tolerantie-inductie bij voedselallergie: T-cellen als mogelijke target

Tolerantie-inductie bij voedselallergie: T-cellen als mogelijke target Tolerantie-inductie bij voedselallergie: T-cellen als mogelijke target Trefwoorden - allergeenspecifieke T-cellen - voedselallergie - regulatoire T-cellen - tolerantie-inductie Samenvatting Op 6 april

Nadere informatie

Ontwikkeling van allergie op kinderleeftijd

Ontwikkeling van allergie op kinderleeftijd Ontwikkeling van allergie op kinderleeftijd Prof.dr. Huub F.J. Savelkoul huub.savelkoul@wur.nl Immuunsysteem en bescherming tegen infecties Het totale te verdedigen oppervlak bestaat uit 2 m 2 huid, 80

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding over coeliakie en de behandeling en een beschrijving van het doel van dit proefschrift. Coeliakie komt tot ex

Hoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding over coeliakie en de behandeling en een beschrijving van het doel van dit proefschrift. Coeliakie komt tot ex Samenvatting 121 Hoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding over coeliakie en de behandeling en een beschrijving van het doel van dit proefschrift. Coeliakie komt tot expressie na gluteninname bij genetisch

Nadere informatie

De immunologische achtergrond van orale tolerantie. Femke Broere Assistant professor

De immunologische achtergrond van orale tolerantie. Femke Broere Assistant professor De immunologische achtergrond van orale tolerantie Femke Broere Assistant professor Artritis (Osteo)artritis Slijtage? Immunologisch? Christopher B. Little & David J. Hunter Nature Reviews Rheumatology

Nadere informatie

Citation for published version (APA): van Thuijl, A. O. J. (2012). Exploring immunological mechanisms in cow s milk allergy

Citation for published version (APA): van Thuijl, A. O. J. (2012). Exploring immunological mechanisms in cow s milk allergy UvA-DARE (Digital Academic Repository) Exploring immunological mechanisms in cow s milk allergy van Thuijl, A.O.J. Link to publication Citation for published version (APA): van Thuijl, A. O. J. (2012).

Nadere informatie

Allergieën zijn multisysteemaandoeningen. Introductie tot allergische reacties op voedsel. Verloop atopische symptomen met leeftijd.

Allergieën zijn multisysteemaandoeningen. Introductie tot allergische reacties op voedsel. Verloop atopische symptomen met leeftijd. Allergieën zijn multisysteemaandoeningen Introductie tot allergische reacties op voedsel Immunopathogenese en klinische praktijk Bovenste luchtwegen Onderste luchtwegen Huid GI-tractus 1 Allergiesymptomen

Nadere informatie

Tweede kindje Geboren AD Geboortegewicht 3575 gr Apgar 9/10 Voeding: kunstvoeding

Tweede kindje Geboren AD Geboortegewicht 3575 gr Apgar 9/10 Voeding: kunstvoeding Casus 2 Dex 1 Dex, Tweede kindje Geboren AD 38 +3 Geboortegewicht 3575 gr Apgar 9/10 Voeding: kunstvoeding 2 Dex Bij 1 maand: Krentenbaard in gezicht waarvoor AB zalf. Extra controle 2 wkn later ivm roodheid

Nadere informatie

sprekers Wilma Vriesman & Yvonne Roosen. Marjan Visser & Francoise Vooijs Basispresentatie Annemarie Oudshoorn kinderarts

sprekers Wilma Vriesman & Yvonne Roosen. Marjan Visser & Francoise Vooijs Basispresentatie Annemarie Oudshoorn kinderarts sprekers Wilma Vriesman & Yvonne Roosen. Marjan Visser & Francoise Vooijs Basispresentatie Annemarie Oudshoorn kinderarts Programma Deel 1 18:00 uur Basispresentatie : Bij welke jonge patiënten moet je

Nadere informatie

De allergische mars. Drs. L.N. van Veen en dr. H. de Groot

De allergische mars. Drs. L.N. van Veen en dr. H. de Groot 1 1 De allergische mars Drs. L.N. van Veen en dr. H. de Groot Dit hoofdstuk begint met een overzicht van de prevalentie van allergie. Deze is de laatste decennia sterk gestegen, ook in Nederland. Vervolgens

Nadere informatie

Richtlijn Diagnostiek van Koemelkallergie bij Kinderen in Nederland

Richtlijn Diagnostiek van Koemelkallergie bij Kinderen in Nederland Richtlijn Diagnostiek van Koemelkallergie bij Kinderen in Nederland OVERZICHT VAN DE DOOR DE NVK GEAUTORISEERDE AANBEVELINGEN Uitgangsvraag 1 Bij welke symptomen, aanwijzingen uit de (voedings)anamnese

Nadere informatie

Onderwijsmateriaal voor toetsgroepen

Onderwijsmateriaal voor toetsgroepen 1. Toelichting op dit onderwijsmateriaal Deze verdiepingsmodule is gebaseerd op de NHG-Standaard M47 van oktober 2010. Voedselallergie wordt veel vaker vermoed dan dat het feitelijk voorkomt. Daarnaast

Nadere informatie

Immunotherapie: terug van weggeweest? Dr S Maddens 05-12-2013

Immunotherapie: terug van weggeweest? Dr S Maddens 05-12-2013 Immunotherapie: terug van weggeweest? Dr S Maddens 05-12-2013 Immunotherapie? Repetitieve toediening van oplopende dosis allergeen Induceren van beschermende immunologische veranderingen Afname van allergische

Nadere informatie

Dermatologie. Constitutioneel eczeem en (voedsel)allergie

Dermatologie. Constitutioneel eczeem en (voedsel)allergie Dermatologie Constitutioneel eczeem en (voedsel)allergie Dermatologie Veel ouders van kinderen, en ook volwassenen, denken dat een allergie de oorzaak is van eczeem. Zij komen met de vraag bij de huisarts

Nadere informatie

Voedselallergie. Drs. Y. Meijer. Symptomen

Voedselallergie. Drs. Y. Meijer. Symptomen Voedselallergie Drs. Y. Meijer De prevalentie van voedselovergevoeligheid (voedselallergie plus voedselintolerantie) in de algemene populatie wordt ge - schat tussen de 1% en 3%; bij kinderen liggen de

Nadere informatie

Voedselallergie bij kinderen:

Voedselallergie bij kinderen: Voedselallergie bij kinderen: hoe begeleid ik ouders & kind en hoe ga ik om met mispercepties? Vlieg & Melse Diëtisten Praktijk voor Voedselovergevoeligheid Mw. Dr. B.J. Vlieg-Boerstra Mw. D.J. Luiten

Nadere informatie

Allergie@WUR en het ACW

Allergie@WUR en het ACW Allergie@WUR en het ACW Huub F.J. Savelkoul Allergie Consortium Celbiologie en Immunologie Wageningen Universiteit Algemeen: www.allergie.wur.nl Allergie @WUR Wat is allergie? te sterke afweer tegen onschuldige

Nadere informatie

Minisymposium voedselallergie. 28 april 2011 Chris Nieuwhof, internistallergologe/immunologe

Minisymposium voedselallergie. 28 april 2011 Chris Nieuwhof, internistallergologe/immunologe Minisymposium voedselallergie 28 april 2011 Chris Nieuwhof, internistallergologe/immunologe Verschillende noten Verschillende noten Voedsel allergie Wat is allergie? Allergie is een afweerreactie (van

Nadere informatie

Wat is een allergie? Afweersysteem

Wat is een allergie? Afweersysteem De allergie survivalgids 15 Hoofdstuk 1 Wat is een allergie? Afweersysteem Voordat we uitleggen wat een allergie is, is het handig dat je eerst weet wat een afweersysteem is. Het afweersysteem van je lichaam

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 171 172 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Met vaccinaties kunnen veel ziektes voorkomen worden, zoals de mazelen, de rode hond en de griep. Echter een vaccin voor het voorkomen van kanker

Nadere informatie

Kunstvoeding vs borstvoeding

Kunstvoeding vs borstvoeding Ontoereikende productie en een hongerige baby Welke voeding bijgeven? Lesgever Dr. Apr. Eline Tommelein Kunstvoeding vs borstvoeding 2 1 Samenstelling moedermelk Totale energie-inhoud 60 à 75 kcal/100ml

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19074 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19074 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19074 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Suwannalai, Parawee Title: ACPA response in evolution of rheumatoid arthritis

Nadere informatie

Voedselovergevoeligheid

Voedselovergevoeligheid Voedselovergevoeligheid Dit document gaat in op voedselovergevoeligheid. Het eerste hoofdstuk beschrijft de verschillende vormen van voedselovergevoeligheid, het tweede hoofdstuk de allergenen en ten slotte

Nadere informatie

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Allergisch astma Allergisch astma is een veel voorkomende ziekte waarbij mensen benauwd worden wanneer ze de stof inademen waar ze allergisch voor zijn geworden. Daarnaast

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/24600 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Mariman, Rob Title: Probiotic bacteria and the immune system : mechanistic insights

Nadere informatie

SPIJSVERTERINGS- STELSEL

SPIJSVERTERINGS- STELSEL P A T H O L O G I E SPIJSVERTERINGS- STELSEL De darmen / het buikgebied..... ongetwijfeld het meest onbegrepen en ondergewaardeerde (lymfatisch) orgaan in ons lichaam... De darmen / het buikgebied.....

Nadere informatie

Colofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid

Colofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid Colofon Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)

Nadere informatie

Samenvatting. Vraagstelling

Samenvatting. Vraagstelling Samenvatting Vraagstelling Voedselallergie staat volop in de belangstelling. De indruk bestaat dat dit een toenemend volksgezondheidsprobleem is. Verschillende verklaringen daarvoor doen de ronde, waar

Nadere informatie

College 15 Allergie

College 15 Allergie College 15 Allergie 13-11-2013 Dit college gaat over allergie. Wat is precies een allergie? Welke immunologische mechanismen steken hier achter? Waarom ontstaat een atopie? Zijn er middelen om een allergie

Nadere informatie

Voedselallergie; kliniek en diagnostiek

Voedselallergie; kliniek en diagnostiek Voedselallergie; kliniek en diagnostiek WDH allergie nascholing 5 oktober 2010 Annejet Plaisier, kinderarts Janneke Ruinemans-Koerts, klinisch chemicus Casus Dylano, ruim 2 ½ jaar oud Reden van komst:

Nadere informatie

Voedselallergie: Veel gestelde vragen

Voedselallergie: Veel gestelde vragen Thema: Allergie Voedselallergie: Veel gestelde vragen Naam van spreker A.E.J. Dubois 22-11-2013 2 veel gestelde vragen over voedselallergie: 1. wat is het? welke voedingsmiddelen? welke klachten? 2. zit

Nadere informatie

Allergie bij kinderen: peanuts?! DDr. Annemie Wijnants

Allergie bij kinderen: peanuts?! DDr. Annemie Wijnants Allergie bij kinderen: peanuts?! DDr. Annemie Wijnants Emma 14 jaar Op 6 jaar Symptomen: rhinitis conjunctivitis Huidtest op berk: 4+ Op 14 jaar Symptomen: lokale reactie op pinda Huidtest pinda: 4+ IgE

Nadere informatie

Landelijke standaard voedselallergie bij zuigelingen

Landelijke standaard voedselallergie bij zuigelingen o v e r z i c h t s a r t i k e l e n Huisartseneditie Landelijke standaard voedselallergie bij zuigelingen Auteurs Trefwoorden C.M.F. Kneepkens en K.I. van Drongelen allergiepreventie, consultatiebureau,

Nadere informatie

in de route kunnen activeren. Een groep van enzymen die ook deel uitmaken van deze cascade zijn de mitogen-activated protein kinases (MAP kinases).

in de route kunnen activeren. Een groep van enzymen die ook deel uitmaken van deze cascade zijn de mitogen-activated protein kinases (MAP kinases). Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 1 geeft een algemene introductie tot de immuunresponsen die worden opgewekt door helminthen; wormen, waarvan de meeste soorten parasitair zijn. Twee typen zijn te onderscheiden:

Nadere informatie

SCEM t Kinderspreekuur Groningen, 17 april 2018

SCEM t Kinderspreekuur Groningen, 17 april 2018 Voedselallergie: onderwerpen Preventie van voedselallergie Eet maar raak, anders ben je de Sjaak! Dr Aline Sprikkelman kinderarts-allergoloog I. Hoe ontstaat voedselallergie? Komt de pinda via de huid,

Nadere informatie

Do s and Don ts bij Voedselallergie

Do s and Don ts bij Voedselallergie Do s and Don ts bij Voedselallergie Stichting Voedselallergie, 10-11-2018 Dr. Berber Vlieg-Boerstra Vlieg & Melse Diëtisten Praktijk voor Voedselovergevoeligheid Arnhem, Amsterdam en Rotterdam Mw. Dr.

Nadere informatie

Foto: Nautilus Shell Studios

Foto: Nautilus Shell Studios Dertig procent van de Nederlandse kinderen heeft last van allergische aandoeningen. Uit onderzoeken van de laatste jaren is duidelijk een verband gebleken tussen een verstoorde darmflora en het ontstaan

Nadere informatie

Probiotica en vitamine D. Invloed op de gezondheid van moeder en kind

Probiotica en vitamine D. Invloed op de gezondheid van moeder en kind Probiotica en vitamine D Invloed op de gezondheid van moeder en kind Inleiding Veel nieuw onderzoek Tijdens de zwangerschap al invloed op moeder én kind Toepassing bij pasgeborenen Zwangeren Vroeggeboorte

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting In het menselijk lichaam heeft het maagdarmstelsel de belangrijke taak om het voedsel te verteren en voedingsstoffen tot zich te nemen. Om deze functie uit te voeren bestaat het

Nadere informatie

Bij allergie werkt optimale voeding waarschijnlijk preventief en therapeutisch

Bij allergie werkt optimale voeding waarschijnlijk preventief en therapeutisch Interview Bij allergie werkt optimale voeding waarschijnlijk preventief en therapeutisch Ze wordt in Nederland gezien als dé dieetexpert op het gebied van voedselallergie. Dr. Berber Vlieg heeft haar eigen

Nadere informatie

Bij een voedselallergie is het immuunsysteem rechtstreeks betrokken. Hierbij spelen allergenen een rol.

Bij een voedselallergie is het immuunsysteem rechtstreeks betrokken. Hierbij spelen allergenen een rol. Borstvoeding en (voedsel)overgevoeligheid door Andrea Gnoth Als voedsel niet goed verdragen wordt noemen we dat tegenwoordig een voedselovergevoeligheid. De afgelopen jaren hebben de wetenschap en de medische

Nadere informatie

Voedselallergie is een veel voorkomende vorm van overgevoeligheid voor voedsel, waarbij immunoglobuline type E (IgE)-antistoffen een rol spelen. Allergische reacties op voedsel staan steeds meer in de

Nadere informatie

Tips en advies Introductie bijvoeding koemelkallergie. Informatie voor ouders van kinderen met een koemelkallergie

Tips en advies Introductie bijvoeding koemelkallergie. Informatie voor ouders van kinderen met een koemelkallergie Tips en advies Introductie bijvoeding koemelkallergie Sorgente Informatie voor ouders van kinderen met een koemelkallergie Wilt u weten hoe u uw kind kunt laten wennen aan vaste voeding en waarmee u rekening

Nadere informatie

ALLERGIEDIAGNOSTIEK IN HET LABORATORIUM. S.O. Stapel

ALLERGIEDIAGNOSTIEK IN HET LABORATORIUM. S.O. Stapel ALLERGIEDIAGNOSTIEK IN HET LABORATORIUM S.O. Stapel Er bestaat een algemene neiging om elke overgevoeligheidsreactie te bestempelen als "allergie". Het ontstaan van de tot deze conclusie leidende klachten

Nadere informatie

Het immuunsysteem van de pasgeborene: klaar voor actie? Joris van Montfrans, MD, PhD Kinderarts-immunoloog

Het immuunsysteem van de pasgeborene: klaar voor actie? Joris van Montfrans, MD, PhD Kinderarts-immunoloog Het immuunsysteem van de pasgeborene: klaar voor actie? Joris van Montfrans, MD, PhD Kinderarts-immunoloog j.vanmontfrans@umcutrecht.nl Disclosure slide Research sponsors Stichting Vrienden van het WKZ

Nadere informatie

Preventie van voedselallergie

Preventie van voedselallergie Voedselallergie: onderwerpen Preventie van voedselallergie I. Hoe ontstaat voedselallergie? Eet maar raak, anders ben je de Sjaak! II. Preventie van voedselallergie Eet maar raak, anders ben je de Sjaak!

Nadere informatie

ASO: Toon Schiemsky Supervisor: Prof. Dr. X. Bossuyt Datum: 15 maart Optimalisatie van de pneumokokken polysacharide antistoffen test

ASO: Toon Schiemsky Supervisor: Prof. Dr. X. Bossuyt Datum: 15 maart Optimalisatie van de pneumokokken polysacharide antistoffen test ASO: Toon Schiemsky Supervisor: Prof. Dr. X. Bossuyt Datum: 15 maart 2016 Optimalisatie van de pneumokokken polysacharide antistoffen test Inleiding pneumokokken polysacharide antistoffen test Inleiding

Nadere informatie

Joep, en zijn vermoeide ouders

Joep, en zijn vermoeide ouders Casus 1 Joep 1 Joep, en zijn vermoeide ouders Joep is 3 maanden oud en komt met zijn jonge ouders op het spreekuur. Ouders zien er vermoeid en gespannen uit. Joep huilt veel en is moeilijk te troosten,

Nadere informatie

Klinische dagbehandeling allergologie

Klinische dagbehandeling allergologie Klinische dagbehandeling allergologie Afdeling Kindergeneeskunde Locatie Purmerend/Volendam Inleiding Deze folder geeft informatie over de klinische dagbehandeling allergie in het Waterlandziekenhuis.

Nadere informatie

Handboek allergologie

Handboek allergologie prof.dr. C.A.F.M. Bruijnzeel-Koomen, dr. A.C. Knulst, prof.dr. J.G.R. de Monchy, prof.dr. R. Gerth van Wijk (redactie) Handboek allergologie De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom Uitgeverij, 2008. De auteursrechten

Nadere informatie

Koemelkallergie. Is je baby allergisch voor koemelk?

Koemelkallergie. Is je baby allergisch voor koemelk? Koemelkallergie Is je baby allergisch voor koemelk? Koemelkallergie = voedselallergie Koemelkallergie is een vorm van voedselallergie. Bij een voedselallergie maakt het lichaam afweerstoffen aan tegen

Nadere informatie

Voedingsadvies bij koemelkallergie. Diëtetiek

Voedingsadvies bij koemelkallergie. Diëtetiek Voedingsadvies bij koemelkallergie Diëtetiek Beter voor elkaar Voedingsadvies bij koemelkallergie Wat is een koemelkallergie? Een koemelkallergie is een ongewenste reactie op het eiwit in de koemelk. De

Nadere informatie

Voedselallergie en voedselintolerantie

Voedselallergie en voedselintolerantie DC 29 Voedselallergie en voedselintolerantie 1 Inleiding Bij voedselallergie of voedselintolerantie is er sprake van overgevoelige reacties op voedsel of bepaalde bestanddelen in voedsel. De informatie

Nadere informatie

CRD anno 2015. André Knulst, Dept. Dermatology/Allergology

CRD anno 2015. André Knulst, Dept. Dermatology/Allergology CRD anno 2015 André Knulst, Dept. Dermatology/Allergology Voedselallergie: het probleem In NL denkt 25% een voedselovergevoeligheid te hebben (Europrevall) Een bewezen voedselallergie komt voor bij 2-4%

Nadere informatie

Voeding en opbouw en functie hersenen

Voeding en opbouw en functie hersenen Voeding en opbouw en functie hersenen Opbouwhersenenmet koolhydratenen vetten(omega-3 vetzuren) Functioneren hersenen met ijzer, jodium, zink Cognitieve ontwikkeling door voldoende vitamines A, B, C en

Nadere informatie

MULTIPLE MYELOOM Doneer voor genezing

MULTIPLE MYELOOM Doneer voor genezing MULTIPLE MYELOOM Doneer voor genezing Luister en leer Marlies Van Hoef, MD, PhD, MBA Multiple Myeloom Ziekte van Kahler werd aanvankelijk gediagnostiseerd in 1848 Kwaardaardige abnormaliteit van plasmacellen;

Nadere informatie

Chapter 6. Nederlandse samenvatting

Chapter 6. Nederlandse samenvatting Chapter 6 Nederlandse samenvatting Chapter 6 122 Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem Het immuunsysteem (of afweersysteem) beschermt het lichaam tegen lichaamsvreemde en ziekmakende organismen zoals

Nadere informatie

Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012. Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem

Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012. Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Coeliakie is een ziekte die voornamelijk bij kinderen voorkomt. Stellingen Coeliakie

Nadere informatie

Stellingen. Stellingen 2. Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012

Stellingen. Stellingen 2. Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Tropical Sprue Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Non tropical sprue Gee - Herter s disease Idiopathic Steatorrhea?

Nadere informatie

Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen

Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom 15-06-2017 Willemijn Theelen w.theelen@nki.nl Risicofactoren Longcarcinoom Roken in 90% de oorzaak Passief roken : 1,2-1,3 x verhoogd

Nadere informatie

Allergie. Voedingsallergie en atopie bij hond en kat. Afweer. Afweer 28-5-2014. Eiwitten (15-40 kda) Glycoproteïne (10-70 kda)

Allergie. Voedingsallergie en atopie bij hond en kat. Afweer. Afweer 28-5-2014. Eiwitten (15-40 kda) Glycoproteïne (10-70 kda) Allergie Voedingsallergie en atopie bij hond en kat Drs. Stijn Peters info@dzeh.nl Tel. 040-3040054 Allergie Overdreven reactie op een stof/indringer Allergeen Sensitisatie Antigeen Allergeen Stoffen die

Nadere informatie

Flora & darmtransit: een kwestie van evenwicht! Health in in harmony with Nature* *La Santé en harmonie avec la Nature

Flora & darmtransit: een kwestie van evenwicht! Health in in harmony with Nature* *La Santé en harmonie avec la Nature Flora & darmtransit: een kwestie van evenwicht! Health in in harmony with Nature* *La Santé en harmonie avec la Nature Microbiota of darmflora: wat is dat? De darmflora of microbiota in het maag-darmstelsel

Nadere informatie

Dermatologie. Voedselallergie. Afdeling: Onderwerp:

Dermatologie. Voedselallergie. Afdeling: Onderwerp: Afdeling: Onderwerp: Dermatologie 1 : Steeds meer mensen hebben er last van Huiduitslag, buikpijn, diarree, benauwdheid, een ellendig moe gevoel: deze verschijnselen komen u vast en zeker bekend voor.

Nadere informatie

Citation for published version (APA): van der Aa, L. B. (2010). The effects of a synbiotic in infants with atopic dermatitis

Citation for published version (APA): van der Aa, L. B. (2010). The effects of a synbiotic in infants with atopic dermatitis UvA-DARE (Digital Academic Repository) The effects of a synbiotic in infants with atopic dermatitis van der Aa, L.B. Link to publication Citation for published version (APA): van der Aa, L. B. (2010).

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter12

Samenvatting. Chapter12 Samenvatting Chapter12 Coinfectie met Mycobacterium Tuberculose tijdens HIV-infectie is een groot probleem in de derde wereld, daar dit leidt tot een grotere sterfte. (hoofdstuk I) In de studies beschreven

Nadere informatie

13447_BW_Casusboek Allergie.indd 9 27-09-12 15:28

13447_BW_Casusboek Allergie.indd 9 27-09-12 15:28 Deel 1: Casuïstiek 13447_BW_Casusboek Allergie.indd 9 27-09-12 15:28 13447_BW_Casusboek Allergie.indd 10 27-09-12 15:28 n Casus 1 Kunnen we allergie voorkomen? De ouders van Stijn, een atopisch 3-jarig

Nadere informatie

moeilijk ernstig! 28/02/2014 Nieuwe inzichten van ernstig astma moeilijk of ernstig astma? moeilijk astma Definitie Fenotypes Behandeling Spreken om

moeilijk ernstig! 28/02/2014 Nieuwe inzichten van ernstig astma moeilijk of ernstig astma? moeilijk astma Definitie Fenotypes Behandeling Spreken om Spreken om Nieuwe inzichten van ernstig Professor Elisabeth Bel Universiteit van Amsterdam Nieuwe inzichten van ernstig Definitie Fenotypes Behandeling moeilijk moeilijk ernstig! moeilijk of ernstig? Inhaled

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting De cellen van het menselijke immuunsysteem kunnen grotendeels worden verdeeld in een aangeboren (innate) en een verworven (adaptieve) tak. De cellen van het aangeboren immuunsysteem vormen een eerste lijn

Nadere informatie

Verdiepingsmodule. Astma bij volwassenen: Aanvullende diagnostiek allergietest (Toets)

Verdiepingsmodule. Astma bij volwassenen: Aanvullende diagnostiek allergietest (Toets) 1. Toelichting Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard van oktober 2007 (tweede herziening) Allergie speelt een belangrijke rol in de pathofysiologie van astma: klachten en symptomen kunnen erdoor

Nadere informatie

DC-SIGN + cellen een rol spelen in de opruiming van dode thymocyten uit de cortex van de humane thymus (Hoofdstuk 2). De co-expressie van het

DC-SIGN + cellen een rol spelen in de opruiming van dode thymocyten uit de cortex van de humane thymus (Hoofdstuk 2). De co-expressie van het : Hematopoietische antigeen presenterende cellen in de cortex van de humane thymus: Aanwijzingen voor een rol in selectie en verwijdering van apoptotische thymocyten. Het immune systeem van (gewervelde)

Nadere informatie

Koemelkallergie bij zuigelingen: nieuwe inzichten

Koemelkallergie bij zuigelingen: nieuwe inzichten Stand van zaken Koemelkallergie bij zuigelingen: nieuwe inzichten Paul L.P. Brand en Hanneke Rijk-van Gent Verschijnselen van koemelkallergie zijn aspecifiek, zodat vermeende koemelkallergie veel vaker

Nadere informatie

De ontwikkeling van een innovatief probioticum voor ruwi: van patiëntbehoefte tot realisatie

De ontwikkeling van een innovatief probioticum voor ruwi: van patiëntbehoefte tot realisatie De ontwikkeling van een innovatief probioticum voor ruwi: van patiëntbehoefte tot realisatie Dr. Karen Koning Post EAUN meeting 20 juni 2016 Catherina (Karen) Koning Post EAUN meeting, PAGE 2 Catherina

Nadere informatie

Franciscus nascholing. Welkom!

Franciscus nascholing. Welkom! Franciscus nascholing Praktische Kindergeneeskunde Donderdag 22 november 2018 Welkom! Disclosure-slide Disclosure belangen sprekers (Potentiële) Belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijke relevante

Nadere informatie

Samenvatting. Begripsafbakening

Samenvatting. Begripsafbakening Samenvatting Astma en allergie zijn veel voorkomende aandoeningen met een grote invloed op de kwaliteit van leven. Vooral bij kinderen is in de laatste decennia van de twintigste eeuw een toename beschreven

Nadere informatie

Maternale en lactogene immuniteit. Wat mag je als dierenarts verwachten van moedermelk?

Maternale en lactogene immuniteit. Wat mag je als dierenarts verwachten van moedermelk? Maternale en lactogene immuniteit Wat mag je als dierenarts verwachten van moedermelk? Inhoud WHO en borstvoeding Biest en melkproductie Maternale en lactogene immuniteit Conclusies en adviezen Moedermelk

Nadere informatie

Diëtetiek. Voedingsadvies bij koemelkallergie. Afdeling: Onderwerp:

Diëtetiek. Voedingsadvies bij koemelkallergie. Afdeling: Onderwerp: Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek Wat is een koemelkallergie? Een koemelkallergie is een ongewenste reactie op het eiwit in de koemelk. De oorzaak hiervan is een abnormale reactie van het natuurlijke afweermechanisme

Nadere informatie

De gezondheidstoestand van de 0-4 jarigen

De gezondheidstoestand van de 0-4 jarigen De gezondheidstoestand van de 0-4 jarigen Platform Gezonde Voeding 0-4 jarigen Koen Joosten Kinderarts-intensivist Erasmus MC-Sophia Kinderziekenhuis Rotterdam Groente-inname 25 jaar geleden Kom eet je

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Allergie, astma, mycobacteriën en Nramp1. Astma is een een chronische ziekte die gekenmerkt wordt door een chronische ontsteking van de luchtwegen en door overgevoeligheid van de luchtwegen

Nadere informatie

Op weg naar immuun interventie in MS. Nederlandse samenvatting

Op weg naar immuun interventie in MS. Nederlandse samenvatting Op weg naar immuun interventie in MS Nederlandse samenvatting Multiple sclerosis en de rol van αb-crystalline Multiple sclerosis is een chronische ontstekingsziekte van het centraal zenuwstelsel (CZS),

Nadere informatie

Bijvoeding bij koemelkeiwitallergie

Bijvoeding bij koemelkeiwitallergie Bijvoeding bij koemelkeiwitallergie Uw kind heeft een koemelkeiwitallergie en is ongeveer 4 maanden oud. Vanaf deze leeftijd veranderen de voedingsbehoeften van uw kind. De borstvoeding of de hypo-allergene

Nadere informatie

Coeliakie diagnostiek

Coeliakie diagnostiek Coeliakie diagnostiek Nuttige en noodzakelijke diagnostiek Ruben Smeets Medisch Immunoloog/Klinisch Chemicus Afdeling Laboratoriumgeneeskunde Laboratorium Medische Immunologie Radboudumc Laboratorium voor

Nadere informatie

Allergische klachten? Friso allergy care Ouders willen de beste start voor hun kind en genieten

Allergische klachten? Friso allergy care Ouders willen de beste start voor hun kind en genieten Binnenwerk NTvA nr.6 2005 PMS+CMYK DEF 2 QXP6 23-11-2005 16:56 Pagina 16 Allergische klachten? Standaard: Friso allergy care! Friso 0800-0227434 gratis, iedere dag bereikbaar www.frisokindervoeding.nl

Nadere informatie

WAAROM WORDEN PREBIOTICA EN PROBIOTICA AAN JONGE KINDEREN TOEGEDIEND?

WAAROM WORDEN PREBIOTICA EN PROBIOTICA AAN JONGE KINDEREN TOEGEDIEND? WAAROM WORDEN PREBIOTICA EN PROBIOTICA AAN JONGE KINDEREN TOEGEDIEND? PROFESSOR G. VEEREMAN-WAUTERS HOOFD KINDERGASTRO-ENTEROLOGIE, HEPATOLOGIE EN NUTRITIE, KONINGIN PAOLA KINDERZIEKENHUIS (ZNA) EN UNIVERSITAIR

Nadere informatie

Biestmanagement, zo kan het ook. Inge Nijhoving MSD Animal Health - NL

Biestmanagement, zo kan het ook. Inge Nijhoving MSD Animal Health - NL Biestmanagement, zo kan het ook Inge Nijhoving MSD Animal Health - NL Biest Zorgt voor specifieke (IgG) en aspecifieke afweer (witte bloedcellen) Eigen veestapel bedrijfsspecifieke ziektekiemen Bevat op

Nadere informatie

Peuters en groente eten: Een moeilijke combinatie?

Peuters en groente eten: Een moeilijke combinatie? Peuters en groente eten: Een moeilijke combinatie? GroenteCongres 26 Maart 2015, Dr. Gerry Jager Disclosure belangen spreker Gerry Jager Geen (potentiële) belangenverstrengeling Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Richtlijn diagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland

Richtlijn diagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland Richtlijn diagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland Guideline for the diagnosis of cow s milk allergy in children in the Netherlands dr. B.J. Vlieg-Boerstra 1, dr. A.B. Sprikkelman 2 Samenvatting

Nadere informatie

Sophia Kinderziekenhuis. Voedselprovocatie. Test op voedselallergie

Sophia Kinderziekenhuis. Voedselprovocatie. Test op voedselallergie Sophia Kinderziekenhuis Voedselprovocatie Test op voedselallergie Bij een voedselprovocatie onderzoeken wij of uw kind allergisch is voor bepaalde voedingsmiddelen. In deze folder leest u meer over het

Nadere informatie

Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding

Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding Onderbouwing Conclusies Vaak is het door keuze van het juiste geneesmiddel mogelijk om borstvoeding veilig te handhaven 11. Niveau 4 Toelichting Indien

Nadere informatie

Behandeling met Entyvio (vedolizumab)

Behandeling met Entyvio (vedolizumab) Praat met uw arts als u graag meer informatie wilt over de behandeling met. Behandeling met (vedolizumab) Meer informatie Deze brochure is een aanvulling op de bijsluiter. We hopen dat de meeste vragen

Nadere informatie

hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands

hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 204 204 SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Inleiding Het humaan immuundeficiëntie virus (HIV) is de

Nadere informatie

VOEDSELOVERGEVOELIGHEID BIJ HONDEN EN KATTEN

VOEDSELOVERGEVOELIGHEID BIJ HONDEN EN KATTEN VOEDSELOVERGEVOELIGHEID BIJ HONDEN EN KATTEN Dr. Esther Hagen-Plantinga, DVM PhD 13 november 2013 Inhoud Wat is voedselovergevoeligheid Hoe vaak komt het voor Veel voorkomende allergenen in honden en katten

Nadere informatie

BIZAR EETGEDRAG Over de oorsprong en betekenis van Dat lust ik niet

BIZAR EETGEDRAG Over de oorsprong en betekenis van Dat lust ik niet 12.15 13.15 BIZAR EETGEDRAG Over de oorsprong en betekenis van Dat lust ik niet BIZAR EETGEDRAG Over de oorsprong en betekenis van Dat lust ik niet Workshop Drs. Eric Dumont Coördinator pediatrische eetteams

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 6 78 Nederlandse samenvatting Colon kanker Colon (dikke darm) kanker is één van de meest voorkomende kankers en is de tweede doodsoorzaak door kanker in geïndustrialiseerde landen. Het voorstadium van

Nadere informatie