De bloemenwinkel hebben wij gemaakt hè juf?

Transcriptie

1 Dorien Willemsen LIO-stagiaire in groep 1/2 op de St. Nicolaasschool te Nibbixwoud Studeert in juli 2019 af binnen het uitstroomprofiel spelend leren De bloemenwinkel hebben wij gemaakt hè juf? Over het gebruikmaken van kindinitiatieven bij het inrichten van de themahoek Als ik denk aan spelend leren in een kleuterklas dan komt de rollenspelhoek, ofwel de themahoek, bij mij als een van de eerste kenmerken naar voren. Deze speelleeromgeving wordt vaak door de leerkracht ingericht. Maar hoe zou deze hoek eruitzien wanneer kinderen het voortouw nemen? Hoe organiseer je dit en wat doet dit met de betrokkenheid en het spel van de jonge kinderen? Ik heb samen met mijn leerlingen een themahoek opgebouwd ben op zoek gegaan naar antwoorden. De themahoek De themahoek is een plek waar kinderen samen rollenspel spelen en waar veel vakken en sleutelervaringen voor jonge kinderen aan bod kunnen komen. Een rijke leeromgeving is hierbij van grote waarde. Op de Sint Nicolaasschool bevindt zich in ieder kleuterlokaal een rollenspelhoek die per thema veranderd wordt. In mijn stageperiode heb ik gemerkt dat de hoek grotendeels werd ingericht door de leerkracht. In eerdere stages en van medestudenten heb ik gezien en gehoord hoe leuk een themahoek kan worden wanneer de kinderen inbreng hebben, maar vooral, hoeveel kinderen leren door dit zelf te doen! Ik vroeg mij af waarom deze zeggenschap nou precies zo belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen maar ook op welke manieren dit allemaal te doen is en hoe je dit organiseert in een klas met bijna dertig kleuters. Naast de opbrengsten voor de leerkracht was ik ook benieuwd naar wat de zeggenschap met de betrokkenheid van de kinderen zou doen tijdens het maken van de themahoek, en uiteraard tijdens het spelen in de hoek. Autonomie Autonomie is naast relatie en competentie een van de drie belangrijkste basisbehoeften van kinderen. Autonomie wordt ook wel zelfbepaling genoemd, oftewel ik kan het zelf. Om deel te willen uitmaken van onze huidige samenleving moeten kinderen leren zelf keuzes te maken en initiatieven te nemen. Als we willen dat kinderen zich ontwikkelen tot autonome, zichzelf regulerende personen, dan moeten kinderen in het onderwijs gelegenheid krijgen om eigen plannen te maken, zelf initiatieven te nemen. (Brouwers, 2010, p. 161) De rol van de leerkracht speelt een belangrijke rol bij het tegemoetkomen aan deze basisbehoefte. Het is aan de leerkracht om de kinderen ruimte te bieden waarbij er een beroep gedaan wordt op de autonomie van een kind. Dit kan in de onderbouw bijvoorbeeld zijn door kinderen te stimuleren wanneer zij initiatief nemen tot een bepaalde actie of te laten zien dat het goed is om risico te nemen bij het uitproberen van een onbekende taak. Als ik kijk naar de speelleeromgeving komt het 1

2 voor dat kinderen vaak de passieve ontvangers van het programma dat wij voor hen bedenken. Om bij het onderwerp van dit onderzoek te blijven is het vaak zo dat de kinderen spelen in een rollenspelhoek die voor hen is neergezet, waarvan de leerkracht denkt aan te sluiten bij de belevingswereld van het kind. Dit bedenkt de leerkracht soms zelf, er wordt dan weinig gevraagd naar wat de kinderen zouden willen. Deze opvatting komt niet tegemoet aan de behoefte aan autonomie. Het is belangrijk dat je de omgeving samen met de kinderen opbouwt, niet vóór hen. Door het samen opbouwen raken de kinderen betrokken bij de in te richten speelplek en creëert de professional kansen voor ontwikkeling. (Janssen-Vos & van der Meer, 2017, p. 130) Hoe fijn zou het zijn als de kinderen ook zelf kunnen meedenken over de omgeving waar zij dit spel tot uiting laten komen? Het is tenslotte de plek waar zij zich bijna iedere dag ontwikkelen. Meer informatie over autonomie: De derde basisbehoefte is de behoefte aan autonomie of onafhankelijkheid. Aan die behoefte komt de leerkracht bij kinderen tegemoet door zelfstandig gedrag en het nemen van eigen verantwoordelijkheid te stimuleren. Een kind wil zelf beslissen, zelf kiezen. (van Eijkeren, 2013, p. 103) In het onderwijs zijn kinderen vaak de passieve ontvangers van het programma dat wij voor hen bedenken. Een dergelijke opvatting over onderwijs geven komt niet tegemoet aan die belangrijke basisbehoefte: de behoefte aan autonomie. Misschien wordt die behoefte aan autonomie in het onderwijs wel het vaakst met voeten getreden. Opbrengsten in de ontwikkeling Kinderen die autonomie krijgen, ontwikkelen bovendien meer competenties dan kinderen die alleen mogen doen wat de leerkracht heeft bedacht. (Brouwers, 2010, p. 189) Naast het tegemoetkomen van autonomie kom je tijdens het samen inrichten van een hoek nog veel meer behoeften van kinderen tegemoet: Kinderen kunnen op hun eigen niveau initiatieven nemen en op hun eigen tempo leren. De spelkwaliteit van kinderen zal verbeteren doordat kinderen steeds meer te weten komen over een onderwerp die hen boeit. Ook de kennis en de interesse van de kinderen groeit wat betreft het thema van de hoek. Je kunt het rollenspel van de hoek verbinden aan rekenen/wiskundeactiviteiten (het maken van bijvoorbeeld een prijzenlijst) of taalactiviteiten (denk aan naambordjes in een winkel etc.). Deze activiteiten verrijken het spel door middel van materialen of verhaallijnen die hierdoor gespeeld kunnen worden. Nieuwe activiteiten of materialen nodigen uit tot experimenteren, om ze te leren kennen en om toevallige ontdekkingen te doen. Daaruit komt het doelgericht en creatief handelen voort, wat leidt tot voldoende ervaring en motivatie om heel precies te werk te gaan (Janssen-Vos & van der Meer, 2017, p. 59). Wanneer de kinderen de alledaagse activiteiten in de klas naspelen, leren kinderen zowel op taal- als reken-wiskundeniveau vakinhoudelijke kennis en vaardigheden (letters herkennen, tellen, schema s lezen etc.) ook de zin achter deze kennis. De kinderen zullen ontdekken wanneer zij deze vaardigheden tegenkomen in het dagelijks leven, bijvoorbeeld in een winkel. (Brouwers, 2010, p. 188) 2

3 Leerkrachtperspectief In de literatuur ben ik veel te weten gekomen over wat het inzetten van kindinitiatieven en het ruimte geven voor autonomie doet voor kinderen. Maar hoe kijken leerkrachten naar dit onderwerp? Het is natuurlijk aan de leerkracht om deze ruimte te bieden en de kinderen hierbij te begeleiden. Ik heb hier onderzoek naar gedaan op mijn eigen stageschool. Hoe kijken de kleuterleerkrachten naar deze zeggenschap? Wat weerhoudt hen om de themahoek wel of niet met de kinderen in te richten? Wat vinden de leerkrachten belangrijk bij de inrichting? Aan de hand van een enquête die ik de vier groep 1/2 leerkrachten van de Sint Nicolaasschool heb laten invullen kan ik meerdere conclusies trekken. De leerkrachten vinden het inrichten van een themahoek aan de hand van kindinitiatieven erg leuk en zijn geïnteresseerd in hoe je dit kunt doen. Voorbeelden van de reacties van de leerkrachten zijn: Het zou mooi zijn, maar niet goed werkbaar. Ik sta open voor tips Als het uit de kinderen komt zijn ze wel enthousiaster. Ze hebben het zelf bedacht! Maar moet ook kunnen. Hangt van het niveau van groep 1/2 af! Uit ervaring hebben zij gemerkt dat je als leerkracht vaak zelf voor materialen moet zorgen en het lastig te organiseren is in een groep met veel kinderen en niveauverschillen. Ook weet je van tevoren niet wat de kinderen verzinnen en kun je van tevoren niet veel voorbereiden: Als je zelf een situatie hebt gecreëerd die vragen oproept, kun je van tevoren ook bedenken hoe je met de kinderen verder kunt gaan, op zoek naar antwoorden of oplossingen. Maar er doen zich ook vaak situaties voor die je niet zelf hebt opgeroepen. Die situaties doen een groter beroep op het improvisatievermogen van de leerkracht. (Brouwers, 2010, p. 223) De bloemenwinkel Tijdens het thema lente besloot ik samen met de kinderen een themahoek te maken. Ik begon met een lege hoek. Ik wilde met de hoek aansluiten bij de leefwereld van de kinderen. Dit is namelijk een belangrijke factor die voor betrokkenheid van kinderen zorgt. Ik besprak met de kinderen dat de hoek nu helemaal leeg was. De hoek is leeg omdat we een nieuw thema hebben! gaf één leerling al snel aan. Iets wat veel aan bod kwam binnen het thema lente waren lentebloemen. Ik vroeg aan de kinderen wat zij graag zouden willen spelen in de hoek. We kunnen een winkel maken! riepen meerdere kinderen snel. In de lente zijn veel bloemen dus misschien kunnen we die verkopen?! zei een leerling. De kinderen raakten enthousiast en begonnen zelf het gesprek te leiden. Toen ik de vragen over de hoek bij de kinderen in de week had gelegd besloot ik de Tip voor in de praktijk: Bedenk een startactiviteit waarbij de kinderen aan het denken worden gezet over de hoek. Vanuit deze activiteit kun je met de kinderen bespreken welk onderwerp(en) er aan bod kunnen komen in de hoek volgende dag in de kleine kring met de groepje kinderen de ideeën op een rijtje te zetten. Ik koos hier oudste en middelste kleuters voor. Tijdens het gesprek stimuleerde ik de leerlingen om hun ideeën te delen met het groepje. Alles wat de kinderen benoemden schreef ik op. Jonge kinderen ervaren waar lezen en schrijven nodig is als het verbonden wordt aan voor hen betekenisvolle activiteiten. Ze zien dat de leerkracht alles opschrijft als de kinderen met elkaar plannen maken voor de inrichting. Zo kunnen ze niets vergeten. (Janssen-Vos & van der Meer, 2017, p. 89) Ik besloot zelf ervaring op te doen met het inrichten van de themahoek aan de hand van kindinitiatieven om te kijken waar ik tegenaan zou lopen en hoe ik hier vorm aan zou kunnen geven. 3

4 Organisatie Wat kunnen we allemaal spelen? Wat hebben we daarvoor nodig? Ik liet de kinderen hier met elkaar over praten in een kleine kring. We bespraken of we deze materialen op school hadden, we het zelf konden maken of van huis konden meenemen. De behulpzaamheid en creativiteit van de kinderen kwam al snel naar boven, ik citeer: Vazen kunnen we ook gebruiken met bierflesjes en Geld voor in de kassa kunnen we ook maken van papier. De lijst met benodigdheden bespraken we daarna in de grote kring. Op deze manier krijgen alle leerlingen de ruimte om mee te denken. Diezelfde middag liet ik een groepje kinderen meubeltjes verzamelen uit een magazijn en de hoek inrichten. Ik liet dit doen door kinderen uit groep 2 die veel initiatief namen. In het begin van de activiteit was het nog een beetje onwennig voor de kinderen. De zeggenschap was nog nieuw voor hen. Door middel van stimuleren en complimenteren zul je merken dat de kinderen na enkele tijd begrijpen dat hun initiatieven ter harte worden genomen. Wanneer je alleen de verantwoordelijkheid hebt over alle kinderen en je geen ruimte of tijd hebt om uit de klas te kunnen, zul je ervoor moeten zorgen dat je de spullen die de kinderen nodig hebben na de middagpauze of de volgende dag in de klas aanwezig hebt. Dit geld ook voor de kinderen. Op deze manier kunnen de kinderen iedere dag verder met de themahoek. Je vraagt naar hun ideeën over wat ervoor nodig is om activiteiten ook echt uit te kunnen voeren. Soms kunnen de kinderen wat van huis meenemen of maken ze zelf spelattributen. Ze zouden ook kunnen onderzoeken waar je de spullen vindt die eigenlijk onmisbaar zijn in thema-activiteiten. (Janssen-Vos & van der Meer, 2017, p. 130) In de loop van deze activiteit merkte ik dat ik afstand moest nemen. De kinderen voerden overleg met elkaar over de inrichting. De bank past precies, nog een paar centimeter over riep een leerling. Ook tijdens deze activiteit kwamen de kinderen al in aanmerking met verschillende vakken en sleutelervaringen. Ik merkte aan mezelf dat ik af en toe dacht dat de kinderen mijn hulp nodig hadden terwijl de kinderen dit eigenlijk heel goed zelf konden. Het is aan de leerkracht om op deze momenten afstand te nemen en de kinderen ruimte te geven: De leerkracht zal zijn eigen behoefte aan grip op ze zaak enigszins los moeten laten (Brouwers, 2010, p. 189) Zelfstandigheid Om de kinderen te begeleiden bij het inrichten van een hoek en mee te spelen moeten de kinderen in de klas vrij zelfstandig zijn. Tijdens de speelwerktijd ging ik met groepjes kinderen verder met inrichten en ondernam ik activiteiten waarbij de leerlingen attributen maakten voor in de hoek. Hierbij kwam ik erachter dat het lastig is om te begeleiden en tegelijkertijd oog te hebben voor de andere kinderen. De leerkracht kan hiervoor de volgende hulpmiddelen gebruikten (0nthoud hierbij: oefening baart kunst!): Werken met maatjes. Hierbij kunnen de kinderen bij elkaar terecht met vragen. Zorg voor duidelijke regels en structuur waarbij de leerkracht onder andere rondes loopt om de andere kinderen te ondersteunen. Werken met een niet-storen ketting voor de leerkracht. 4

5 Betrokkenheid Om de betrokkenheid van de kinderen te meten heb ik de reacties van kinderen verzameld, kinderen geobserveerd en het werk van de kinderen bekeken. Tijdens het inrichten van de hoek kwamen er iedere dag al veel leerlingen kijken in de hoek. Mogen we er al spelen juf? was de vraag die iedere dag gesteld werd. Aan de hand van deze reacties kon ik al opmaken dat de kinderen betrokken waren bij de hoek en graag nieuwe ervaringen wilden beleven in de hoek. In de betrokkenheid van de kinderen kon ik een verschil meten tussen de jonge en oudere kleuters. De jongste kleuters keken vooral naar wat er al in de hoek aanwezig was en wilden meteen al spelen. De oudere kleuters namen een andere rol aan. Zij keken vooral naar: wat missen we nog in de hoek? Zij namen initiatieven zoals het maken van een prijzenlijst, een bord met de naam van de winkel etc. Een mooi voorbeeld hiervan was de volgende situatie: Twee leerlingen uit groep 2 en twee leerlingen uit groep 1 mochten de hoek verder inrichten. De leerlingen uit groep 1 begonnen gelijk te spelen met de kassa, terwijl leerlingen uit groep 2 alle bloemen netjes aan het sorteren waren. Toen ik na mijn gelopen ronde door de klas weer terugkwam in de hoek, waren de leerlingen uit groep 2 bezig met het knippen van kleine papiertjes. Op deze papiertjes werden nummers geschreven. Juf: Wat zijn jullie aan het doen? Leerling: We maken kaartjes met hoeveel de bloemen kosten! Juf: Wat handig zeg! Hoeveel kosten de bloemen? Leerling: Nou dit zijn drie bloemen bij elkaar dus drie euro! Juf: En hoeveel kost deze roze bloem dan? Leerling: Nou 1 euro! Dit is een voorbeeld van een betekenisvolle rekenwiskundesituatie die kan ontstaan tijdens het inrichten van de hoek en vervolgens tijdens het spelen in de hoek. 5

6 Het belang van terugkijken Het meespelen en terugkijken met de kinderen is belangrijk voor meerdere ontwikkelingen van het kind. Voor leerkrachten levert het ook veel op als we kijken naar kindinitiatieven en inrichting van de themahoek. Tijdens het reflecteren besprak ik met de kinderen wat zij gespeeld hadden en of er misschien nog iets was wat zij misten in de hoek ten opzichte van hun spel. De volgende dialoog van de kinderen laat hier een voorbeeld van zien: Juf: Wat hebben jullie gedaan met de gekochte bloemen? Leerling: Oma was jarig dus we moesten de bloem inpakken maar we hebben dat met papier gedaan want er was geen versierpapier Juf: Je hebt gelijk! Hoe zouden we ervoor kunnen zorgen dat we dat wel kunnen doen in de winkel? Leerling: We kunnen een tafel neerzetten met papier en plakband om in te pakken! De volgende dag mochten de leerlingen een tafeltje en inpakspullen aan de bloemenwinkel toevoegen. Op deze manier konden de kinderen verder in hun spel en werd de hoek uitgebreid. Kinderen ruimte geven in spel om zelf de problemen te verwoorden en hiermee aan de slag te gaan verhoogt niet alleen de betrokkenheid maar ook het leren in het spel. (Janssen-Vos & van der Meer, 2017, p. 94) Uitbreiding thema Doordat de kinderen tijdens het werken in de hoek steeds meer te weten kwamen over het thema raakten de kinderen na een tijdje geïnteresseerd in de groei van echte bloemen. De leerlingen gaven aan echte bloemen te willen planten en in de winkel te verkopen omdat dat in het echt ook is. Ik besloot samen met de kinderen verschillende zaden te planten. We hebben zowel in de schooltuin als in de klas verschillende zaden geplant. De betrokkenheid was hoog. Iedere dag werd er gekeken naar de geplante zaden. Ook hierbij namen de leerlingen initiatieven en zag ik zelfvertrouwen ontstaan bij een aantal leerlingen. Zo waren er bijvoorbeeld twee leerlingen die de andere klassen wilden inlichten over de geplante zaden en dat iedereen rekening moest houden met de zaden wanneer je in de tuin speelt. De prijzenlijst wordt aangepast wanneer er nieuwe bloemzaden worden verkocht. 6

7 Conclusie Door aan de hand van de kindinitiatieven een themahoek in te richten ontstaat er grote betrokkenheid bij het thema en het spel. Kinderen staan te poppelen om in de hoek te spelen. Tijdens het opbouwen van de hoek en het maken van materialen voor in de hoek doen de kinderen ervaring op met het nemen van initiatief en creatief handelen. Ook levert het veel op voor ontwikkelingslijnen als taal en rekenen. Het spel wordt verrijkt. Als leerkracht is het belangrijk om het maken, verzamelen en inrichten van materialen goed te plannen en duidelijke afspraken te maken met de kinderen. Het is belangrijk dat de kinderen uit de groep tot een zekere mate van zelfstandigheid beschikken. Dit zal in het begin een uitdaging zijn, maar hoe meer je dit doet hoe meer de kinderen dit eigen maken en er gewend aan raken! Bibliografie Brouwers, H. (2010). Kiezen voor het jonge kind. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Janssen-Vos, F., & van der Meer, L. (2017). Basisontwikkeling voor peuters en de onderbouw. Assen: Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum. van Eijkeren, M. (2013). Pedagogisch-didactisch begeleiden. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff. 7