Van leegstand naar herbestemmen. Evaluatie en beleid herbestemmen

Transcriptie

1 Van leegstand naar herbestemmen Evaluatie en beleid herbestemmen

2 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Evaluatie... 3 Ontwikkelingen... 3 Vervolg... 3 Aanleiding... 4 Evaluatie... 4 Wat is er gerealiseerd?... 5 Team Herbestemmen (voorheen team leegstand)... 5 Wonen en recreëren... 5 Religieus erfgoed... 6 Excessenregeling... 6 Leegstandsverordening... 6 Wonen boven winkels en sloopfonds of herbestemmingsfonds... 6 Leegstaande panden oktober Ontwikkelingen... 8 Demografische ontwikkelingen... 8 Agrarisch vastgoed... 8 Maatschappelijk vastgoed... 8 Kerken... 9 Economische ontwikkeling... 9 Klimaatakkoord... 9 Vervolg aanpak herbestemmen Ondersteun partijen bij herbestemming Sloop is bespreekbaar Team Herbestemmen Gebiedsgericht werken Probleemdossiers Stimuleringsbudget Religieus erfgoed/ Kerkenvisie Agrarisch erfgoed

3 Samenvatting In december 2015 is het beleid Van leeg naar leefbaar vastgesteld. De uitvoering van de notitie loopt tot en met 31 december In dit stuk wordt de uitvoering van het beleid geëvalueerd en nieuw beleid voorgesteld. Evaluatie In de afgelopen periode is er een Team Herbestemmen, voorheen team leegstand opgericht, met medewerkers van Herbestemmen Noord en van de gemeente. Dit team houdt het herbestemmen van panden op de agenda, vertaalt provinciale en landelijke ontwikkelingen naar lokaal beleid en initiatieven, brengt vraag naar en aanbod van te herbestemmen panden bijeen etc. In de praktijk is gebleken dat de focus op een of twee kernen in samenwerking met dorpsbelangen, effectiever is dan te acteren op losse leegstaande panden. Dit is de zogeheten gebiedsgerichte aanpak. Daarnaast is onderzocht welke middelen kunnen bijdragen aan het herbestemmen van panden. Zo is de excessenregeling uitgebreid zodat er ook gehandhaafd kan worden bij het verwaarlozen van panden. Ontwikkelingen Demografische en economische ontwikkelingen spelen een belangrijke rol bij de herbestemming van panden. Panden komen beschikbaar voor herbestemming doordat de bevolking ontgroent en vergrijst en er daardoor minder beroep wordt gedaan op voorzieningen zoals scholen, sportcomplexen en ook kerken. De economie is aangetrokken. De winkelleegstand neemt af. Deze ontwikkeling vindt plaats in kleinere gebieden in perifere regio s. De huidige aandacht voor duurzaamheid en circulair bouwen pleit voor herbestemmen. Zowel pand, materiaal als locatie worden hergebruikt. Vervolg Met het oog op de verwachte demografische ontwikkelingen is het belangrijk om de focus te houden op herbestemming. Herbestemmen draagt bij aan de identiteit en ruimtelijke kwaliteit van het platteland en de kernen. Op basis van de ervaringen opgedaan in de afgelopen drie jaar stellen we voor om het Team Herbestemmen te continueren. Het team zet in op gebiedsgericht werken ( herbestemming aan te pakken per kern), ruimte te houden voor probleemdossiers, een laagdrempelig budget te creëren op basis waarvan m.n. dorpsbelangen en andere vrijwilligersorganisatie een bijdrage kunnen ontvangen bij het herbestemmen van meer complexe panden. Aandacht is er vooral op Agrarisch Vastgoed en Kerken. Medio 2019 volgt nader beleid afgestemd op de woonbehoefte in onze gemeente. 3

4 Aanleiding Eind 2015 is de notitie Van leeg naar leefbaar opgesteld. Op basis van onderzoek is destijds geconstateerd dat er ook in Súdwest-Fryslân sprake was van een aanzienlijke aantal panden dat langer dan een jaar leegstond. Om leegstaande panden in te vullen of in een eerder stadium te zorgen dat panden ingevuld blijven is er een Team Herbestemmen (voorheen team Leegstand) opgericht, bestaande uit een extern adviseur, een procesregisseur en een ondersteuner. De taken van de extern adviseur zijn ingevuld door Kenniscentrum Herbestemming Noord. Daarnaast is gekeken welke middelen ingezet moeten worden om te zorgen dat panden een nieuwe functie kunnen krijgen. De uitvoeringstermijn van de notitie was gesteld op drie jaar en eindigt op 31 december Om te zorgen dat er continuïteit is in het beleid en de uitvoering ontvangt u de evaluatie over de afgelopen drie jaren. Bijgaand een voorstel voor verder beleid in Medio 2019 wordt afstemming gezocht met het woonbeleid omdat herbestemming van panden tot woningen het meest haalbaar is. Dit leidt tot nieuw beleid. De financiële consequenties hiervan worden betrokken bij de kadernota. Doel: Evalueren wat de opbrengst en verbeterpunten zijn van de (uitvoering van ) de notitie Van leeg naar leefbaar. Op basis van evaluatie, stand van zaken van het aantal langdurig leegstaande panden, een voorstel doen voor de komende vier jaren. Wat verstaan we onder leegstand Frictieleegstand: gewenste leegstand omdat gezocht wordt naar een nieuwe huurder of koper van het pand, korter dan een jaar. Ongewenste leegstand: Panden die niet interessant genoeg zijn voor huurders en kopers. Dat kan te maken hebben met de functie, de uitstraling, de ligging, de prijs en/of de status van het pand. We spreken over ongewenste leegstand wanneer de leegstand langer dan een jaar duurt en wanneer het effecten heeft op de leefbaarheid en sociale veiligheid. Evaluatie In de notitie Van leeg naar leefbaar zijn de volgende aanbevelingen gedaan: 1. De facilitaire rol van de gemeente als het gaat om leegstaande panden in te vullen door het Team Langdurige Leegstand, bestaande uit een extern adviseur, een procesregisseur en een ondersteuner; De taken van de extern adviseur te laten uitvoeren door Kenniscentrum Herbestemming Noord. 2. Aanvullend onderzoek te verrichten naar wonen op recreatieparken en recreëren in woningen in de kern om probleemstelling en eventuele oplossingen helder te krijgen 3. Nader onderzoek uitvoeren naar de leegstand van kerken mogelijk resulterend in het opstellen van een visie. Ook is een quick scan gedaan welke middelen ingezet kunnen worden om herbestemming te vergemakkelijken. Het ging hierbij om de stimuleringsregeling wonen boven winkels, een aanvulling van de excessenregeling opnemen in de welstandsnota, een leegstandsverordening instellen, een sloopfonds of herbestemmingsfonds, een pand laten verruïneren. 4

5 Wat is er gerealiseerd? Team Herbestemmen (voorheen team leegstand) Het Team Herbestemmen Súdwest-Fryslân bestaat uit vijf leden afkomstig van Herbestemming Noord en de gemeente. Herbestemming Noord: de directeur DBF en de directeur Steunpunt Monumentenzorg, de laatste is projectleider Team Fryske Tsjerken. Samen hebben zij de kennis en expertise om inhoudelijk te adviseren over de herbestemming en de intrinsieke waarde van monumenten en kunnen zij reële businesscases maken bij de mogelijke herbestemmingen van panden. De gemeente: een van de gemeentelijke makelaars is binnen het team actief vanwege het uitgebreide netwerk én om de belangen van het gemeentelijk vastgoed te behartigen. De accountmanager Súdwest-Fryslân Oost inclusief Sneek, vanwege het netwerk van (potentiële) ondernemers en vanwege de contacten en inhoudelijke afstemming met de binnenstadmanager Sneek. Deze laatste heeft onder andere als taak het invullen van leegkomende en leegstaande panden in de binnenstad van Sneek. Beleidsadviseur Ruimtelijke Ontwikkeling, als procesbegeleider: het verbinden van vragen uit de gemeente en het Team, bijvoorbeeld met dorpsbelangen Workum, Witmarsum, of met particuliere vragers uit o.a. Sneek, Heeg, Zurich. Werkwijze Begonnen is met een inventarisatie van langdurig leegstaande panden, aangevuld met panden die door de verschillende partijen werden aangedragen als probleempand. Dit betrof ruim honderd langdurig leegstaande panden niet zijnde woningen, exclusief de binnenstad van Sneek 1. Deze eigenaren zijn aangeschreven over doel en werkwijze van het Team Herbestemmen. De mailing heeft ertoe bijgedragen dat er aandacht ontstond voor (team) herbestemmen en dat de eerste contacten zijn gelegd. Naast deze aanbodlijst, is ook een lijst aangelegd met vragers ; particulieren of bedrijven die een pand zoeken. De binnenkomende vragen worden in de werkgroep afgestemd en op basis daarvan wordt onderzocht of en welk pand aan de vraag voldoet. Aanvullend wordt bekeken of er ondersteuning bij nodig is. Deze werkwijze kost veel tijd. Gezien het beperkte aantal uren dat beschikbaar is voor herbestemming en het aanzienlijke aantal te herbestemmen panden is er steeds meer gekoerst op gebiedsgericht werken, zoals in Witmarsum en in Workum; gesprekken met eigenaren van panden/locatie waar herbestemmen mogelijk of wenselijk is en waarbij afstemmen van ontwikkelingen een meerwaarde is. Wonen en recreëren Aanvullend onderzoek te verrichten naar wonen op recreatieparken en recreëren in woningen in de kern om probleemstelling en eventuele oplossingen helder te krijgen. T.a.v. recreëren in woningen wordt nu aan de hand van concrete handhavingsverzoeken onderzocht of het wenselijk is om te handhaven of dat het een positieve bijdrage levert binnen (kleine) kernen. De woningen staan feitelijk niet leeg, maar hebben een functiewijziging ondergaan. De vraag is of het dan onder Team Herbestemmen valt. Dit zou gaan om woningen waarin gerecreëerd wordt en recreatiewoningen waar gewoond wordt en de regio s waar woningen de dubbelbestemming wonen en recreëren hebben. De omvang en de complexiteit die een dergelijke inventarisatie met zich 1 Leegkomende panden in de binnenstad van Sneek vallen onder de binnenstadmanager. De inzet evenals verantwoording gaan separaat via het accountmanagement 5

6 meebrengt is zeer arbeidsintensief en verwacht wordt dat hiervoor maatwerkoplossingen moeten komen. Religieus erfgoed Door het Steunpunt Monumentenzorg (onderdeel van Herbestemming Noord) is in samenwerking met de provincie Fryslân en de gemeente een grootscheeps onderzoek uitgevoerd naar de situatie van het religieus erfgoed in de gemeente. In 2017 is een enquête uitgezet naar alle kerkbesturen in onze gemeente. De respons was hoog, meer dan 71% van de kerken heeft gereageerd. De uitkomsten van dit onderzoek vormen bouwstenen voor de nieuwe erfgoednota van de gemeente en de op te stellen kerkenvisie Súdwest-Fryslân. In de bijlage treft u het rapport aan. Twee zaken zijn uit het rapport gelicht: In de provincie Fryslân zijn er 774 kerken gebouwd voor de eredienst. Daarvan staan er 160 (20%) in de gemeente Súdwest-Fryslân. Het proces van herbestemmen van kerken gaat in onze gemeente onverminderd door en in een iets hoger tempo dan in de provincie Fryslân als totaal. Komende 10 jaar zullen naar alle waarschijnlijkheid weer 21 kerken in Súdwest-Fryslân hun religieuze functie verliezen. Hiervoor moet een nieuwe functie gezocht worden. Soms gaat het om kerken die relatief eenvoudig een ander functie kunnen krijgen maar er zijn ook kerken, die vanwege hun omvang en/of locatie moeilijk een nieuwe invulling kunnen krijgen. In de notitie Van leeg naar leefbaar is gekeken welke middelen een bijdrage kunnen leveren aan het herbestemmen van panden. Excessenregeling in de welstandsnota is een excessenregeling opgenomen, waarbij alleen gehandhaafd kan worden wanneer een eigenaar sterk afwijkende materialen of kleuren gebruikt. In de nieuwe welstandsnota is een aanvulling op de excessenregeling opgenomen zodat er ook gehandhaafd kan worden bij verwaarlozing van een pand. Eind 2018 wordt de welstandsnota vastgesteld. Leegstandsverordening De leegstandsverordening is bij de bezuinigingsvoorstellen in 2016 opgenomen als inkomstenbron. Dit is tegenstrijdig met de tijd en geld die het instellen van een leegstandsverordening met zich meebrengt. Om goed en sluitend de leegstandsverordening te kunnen uitvoeren moet er veel tijd en energie gestoken worden in het voeren van gesprekken met eigenaren en het zoeken naar een goede invulling van panden en als dit niet lukt in de handhaving van de verordening. Wanneer het college dit verlangt, zijn er middelen om te handhaven. De uren van Team Herbestemmen worden stimulerend ingezet en in overleg met Toezicht en Handhaving wordt er gehandhaafd. Wonen boven winkels en sloopfonds of herbestemmingsfonds Deze regeling was destijds succesvol. Onderzocht is of deze weer ingesteld kon worden voor de hele gemeente. Het betekende voor initiatiefnemers een kleine maar gerichte stimulerende bijdrage voor het toegankelijk maken van woningen boven winkels. Het succes van de regeling was dat de bijdrage voor een concreet doel werd ingezet. Dit werd door de aanvragers erg gewaardeerd. In het vervolg herbestemmen wordt ook een voorstel gedaan voor een nieuwe stimuleringsregeling. 6

7 Leegstaande panden oktober 2018 In 2014 heeft er een uitgebreide analyse plaatsgevonden van leegstand in onze gemeente. Nu in 2018 is er een analyse uitgevoerd op basis van de BAG gegevens. plaats aantal totaal opp kantoren winkels bijeenkomst industrie onderwijs overige Bolsward Dearsum Heeg Hindeloopen Hommerts Ijlst Kimswerd Koudum Makkum Scharnegoutum Schettens Sneek Stavoren Uitwellingerga Witmarsum Wommels Workum Woudsend Totaal Bijeenkomst betreft horeca Overige functies betreft logies, gezondheid, sport, en overige functies. BAG okt 2018 Dit overzicht van leegstaande panden is gebaseerd op de BAG-registratie van panden. Gekeken is naar leegstaande panden exclusief woningen en exclusief binnenstad Sneek omdat hier een binnenstadmanager actief is. De inzet evenals verantwoording over binnenstad Sneek gaan separaat via het accountmanagement. In Súdwest-Fryslân staan 131 panden langer dan een jaar leeg. De 131 panden hebben 93 eigenaren, waarvan 62 uit de eigen gemeente, 16 uit Friesland, en 15 uit de rest van Nederland. In 2014 waren de panden op bedrijventerreinen niet meegenomen in de inventarisatie, in dit overzicht staan deze er wel op. Dit in aanmerking genomen zien we ook in onze gemeente een daling van het aantal leegstaande panden. De panden staan in de grotere kernen van de gemeente. Dit is verklaarbaar want hier waren en zijn vooral de voorzieningen. Opvallend is het hoge aantal m2 wat leegstaat in Wommels. Dit wordt vooral veroorzaakt door voormalig Wooncentrum Resi. De oppervlakte bedraagt ruim 8000m2 en dit is meer dan de helft van het aantal vierkante meters leegstand in Wommels. 7

8 Ontwikkelingen De belangrijkste ontwikkelingen die van invloed zijn op de leegstand van panden, zijn demografische ontwikkelingen en economische ontwikkelingen. Daaronder vallen weer ontwikkelingen die tot een van beide ontwikkelingen te herleiden zijn. Demografische ontwikkelingen Op dit moment is ruim 23% (GBA ) van de bevolking van Súdwest-Fryslân al 65 jaar of ouder. Hiermee is onze gemeente al meer vergrijsd dan gemiddeld in Nederland. Vergrijzing gaat gepaard met regionale bevolkingsdaling en op termijn daling van het aantal huishoudens. Deze daling zal naar verwachting rond 2030 plaatsvinden. Vergrijzing heeft consequenties voor het aantal voorzieningen en voor het type voorzieningen. 65- plussers hebben andere behoeften dan jongeren. Bij het verdwijnen van voorzieningen uit de kern, blijven mensen vaak nog wel in de kern wonen. Agrarisch vastgoed In de studie Vrijkomende agrarische bebouwing in het landelijk gebied van het InnovatieNetwerk en Alterra Wageningen UR uit (Gies et al. 2014). wordt aangegeven waar de leegstand van agrarisch vastgoed als gevolg van vergrijzing en schaalvergroting het meest voor komt. Gezien het agrarische karakter van onze gemeente en de grote oppervlakte van de stallen en loodsen bij de boerderijen komt deze problematiek in onze gemeente zeer sterk naar voren. Het aantal boerderijen wat leeg komt te staan is hoog, en wanneer gekeken wordt naar de vierkante meters scoort gemeente Súdwest-Fryslân in de hoogste regionen. Met toevoeging van delen van Boarnsterhiem en Littenseradiel is het aantal leegkomende vierkante meters nog toegenomen. In eerste instantie is leegstand niet altijd even zichtbaar. Wanneer de boer stopt met boeren kan hij wel op de boerderij blijven wonen. Daarnaast zullen authentieke kleinere boerderijen snel ingevuld worden. Meer aandacht is nodig voor de modernere boerderijen die reeds lang geleden gemoderniseerd zijn en niet meer voldoen aan de laatste eisen van het moderne boeren. Maatschappelijk vastgoed De grotere kernen die vroeger de hoofdkern van een gemeente waren en een regiofunctie hadden hebben veel voorzieningen. Door het samengaan van de gemeenten zijn de gemeentehuizen overbodig geworden. Door de ontgroening en de vergrijzing zien we dat het leerlingaantal daalt en 8

9 scholen gaan fuseren. Waardoor er dus minder scholen nodig zijn. Dit geldt ook voor vastgoed zoals sporthallen en -complexen. Verschillende (voetbal) verenigingen zijn door afnemend aantal (jeugd)leden genoodzaakt om te gaan samenwerken. Dit resulteert bijvoorbeeld in een roulatiesysteem, waarbij om beurten op een van de samenwerkende sportcomplexen wordt gespeeld. Kerken Door vergrijzing en individualisering neemt het aantal kerkbezoekers af. Veelal wordt er per toerbeurt in de verschillende kerken gekerkt. De kerkbesturen dragen wel de kosten voor de kerken die beperkt gebruikt worden. En het verbloemt het feit dat er tekort bezoekers zijn voor het aantal kerken. Hieronder wordt er verder op ingegaan. Economische ontwikkeling In tijden van economische groei is er meer vraag naar panden, staan minder panden leeg en is er een stijging te zien van herbestemmingen. De woningmarkt is sterk aangetrokken. Er is eerder een tekort aan woningen dan dat er leegstaande woningen zijn. Ook in onze gemeente is dit merkbaar. Wanneer het economisch goed gaat, zijn meer mensen bereid om te investeren in een herbestemming van een pand, vooral voor woonbestemming, maar ook detailhandel of andere functies. De leegstand van winkelpanden daalt in Nederland gestaag. Op het hoogtepunt stond 7,5% van de winkels leeg. Inmiddels is dat teruggelopen naar 6,8%. Het herstel vindt niet alleen plaats in de sterke winkelgebieden in de Randstad, maar juist in kleinere winkelgebieden in de meer perifere regio s van Nederland. Het aantal winkels neemt af en de panden worden vaak ingevuld met horeca (website Locatus). Klimaatakkoord Met het Klimaatakkoord in Parijs is het duidelijk dat de urgentie voor een duurzame en circulaire maatschappij steeds meer toeneemt. De CO2 uitstoot en het gebruik van grondstoffen moeten fors 9

10 dalen. En de rijksoverheid verlangt van de maatschappij hiertoe forse stappen. Herbestemmen van panden is bij uitstek duurzaam, doordat het pand inclusief locatie en materialen hergebruikt worden. De panden zelf moeten na de functiewijziging ook duurzaam zijn. Bij een functiewijziging naar wonen moet rekening worden gehouden dat Nederland uiterlijk 2050 gasloos moeten wonen. 10

11 Vervolg aanpak herbestemmen Vanwege de geschetste demografische ontwikkelingen zullen in onze gemeente in de nabije toekomst steeds meer panden, zoals kerken, scholen en boerderijen beschikbaar komen voor herbestemming. Aandacht voor herbestemming blijft onverminderd van belang. Economisch gaat het beter, en daarvan moet nu gebruik worden gemaakt. Leegstaande panden maken onlosmakelijk deel uit van de kernen en zijn samen met de omliggende panden bouwstenen van de identiteit. Het herbestemmen van (potentieel) leegstaande panden is door hergebruik van de locatie, het gebouw inclusief de materialen per definitie duurzaam. Zeker wanneer bij de herbestemming nog duurzaamheidsmaatregelen worden toegevoegd. Herbestemmen van panden is het behoud van de ruimtelijke kwaliteit, de leefbaarheid en sociale veiligheid van een dorp. Herbestemmen heeft het tij mee, herbestemmen is in. Mensen willen graag wonen, verblijven in een karakteristiek pand. Herbestemmen zorgt voor een stimulans voor onze historische kernen. Waarbij het resultaat van de herbestemming idealiter een mix is van een moderne invulling en een historische setting. Omdat uit de ontwikkelingen blijkt dat er moeilijk invulbare panden dreigen leeg te komen, is het van belang om als gemeente herbestemming te blijven promoten, te stimuleren en te ondersteunen. Ondersteun partijen bij herbestemming Om herbestemmen tot een succes te maken is het wenselijk dat de gemeente een open houding heeft en stimulerend is. Met name voor niet-professionele partijen vormen de gemeentelijke procedures substantiële hobbels. Gepleit wordt dan ook voor een open en oplossingsgerichte houding bij herbestemming van panden door dorps- en wijkbelangen. Daarnaast heeft het in veel gevallen een meerwaarde om dorp of wijk te betrekken bij de herbestemming van panden. Reeds eerder is vanuit het gemeentelijk vastgoedbeleid aangegeven dat waar het gaat om gemeentelijk vastgoed, er eerst overleg gevoerd met dorpsof stadsbelangen of zij een goede invulling hebben. Wanneer er geen reële en/of gedragen initiatieven zijn vanuit de gemeenschap dan pas wordt het pand op de markt verkocht. Sloop is bespreekbaar Niet ieder pand is geschikt voor herbestemming, bijvoorbeeld omdat het pand weinig historische waarde heeft, niet op de juiste plek staat en/of in staat verkeert dat het terugbrengen naar de eisen van deze tijd niet meer mogelijk is of exorbitant veel geld kost. In dergelijke gevallen kan sloop bespreekbaar zijn. Team Herbestemmen Uit de evaluatie blijkt dat herbestemmen van langer leegstaande panden een kwestie is van geduld, vasthoudendheid, verbinden van initiatieven en netwerken. Om de aandacht vast te houden is een team van adviseurs noodzakelijk. Door de mix van gemeentelijke adviseurs en adviseurs van Herbestemming Noord ontstaat een kruisbestuiving van landelijke, provinciale en lokale ontwikkelingen en netwerken, zoals bijvoorbeeld bij het kerkenonderzoek, of bij de provinciale herbestemmingsregeling. Het aantal toegekende aanvragen uit de gemeente Súdwest-Fryslân was substantieel. Gebiedsgericht werken Doordat Team Herbestemmen zich vooral op de meer complexe panden richt, is het belangrijk om te focussen op een select aantal panden, bij voorkeur gesitueerd in een kern, zodat er een gebiedsgerichte aanpak ontstaat. De gebiedsgerichte aanpak heeft ten doel de verschillende 11

12 belangen op tafel te krijgen door het voeren van gesprekken met de afzonderlijke betrokken eigenaren van panden of locaties die voor herbestemming in aanmerking komen. Dit biedt openingen en daarmee kansen voor ontwikkelingen. Jaarlijks wordt er gefocust op een à twee gebiedsgerichte aanpakken in een van de voormalige hoofdkernen van onze gemeente: Bolsward, Makkum, Witmarsum, Heeg, Woudsend, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Wommels, IJlst, Sneek, exclusief binnenstad Sneek. De binnenstad blijft buiten beschouwing omdat de binnenstadmanager Sneek ook de invulling van (winkel)panden tot zijn taken heeft. Overigens vinden in de huidige hoofdkern Sneek momenteel zonder stimulans veel ontwikkelingen plaats. Probleemdossiers Jaarlijks is er ruimte om enkele panden op te pakken waarvan de herbestemming vanwege verschillende factoren complex is. Met de pandeigenaren worden gesprekken gevoerd en de mogelijkheden voor herbestemming onderzocht. Wanneer dit niet tot een positief resultaat leidt wordt indien nodig, in overleg met handhaving, een passende aanpak ingezet. Een herbestemmingsbudget kan zorgen voor een stimulans. Met deze aanpak blijft de positieve en stimulerende aanpak gehandhaafd, hoeft er niet een hele leegstandsverordening ingesteld worden en kan maatwerk geleverd worden. Wanneer het bovenstaande onvoldoende blijkt te zijn, dan moet er rekening worden gehouden met extra inzet ureninzet voor handhaving en een juridisch traject. Het Team Herbestemmen blijft daarnaast beschikbaar om in te spelen op vragen en initiatieven vanuit de samenleving. Stimuleringsbudget Door de eerder geschetste positieve ervaringen met een concrete stimuleringsregeling willen we voorstellen een laagdrempelig herbestemmingsbudget te creëren, vergelijkbaar met het Kernenfonds. Het budget is bedoeld voor (complexe) herbestemmingen in de kernen buiten Sneek en op het platteland. Dorpsbelangen of andere vrijwilligersorganisaties die een herbestemming willen oppakken zijn de eersten die hiervan gebruik kunnen maken. Extra aandacht is er voor de genoemde hoofdkernen van de voormalige fusiegemeenten. Gedeeltelijke sloop is toegevoegd omdat in bepaalde gevallen een (later gerealiseerde) aanbouw bij historische panden de kwaliteit en businesscase van de herbestemming van een pand bemoeilijkt. Het vergoeden van de kosten van de gedeeltelijke sloop zou dan net de stimulans kunnen zijn voor herbestemming van het pand. Doel: stimuleren dat leegstaande karakteristieke of historische panden die (mogelijk) verkrotten en waarvan de herbestemming complex is, een nieuwe invulling krijgen Uit het budget kan geput worden voor concrete activiteiten: (gemeentelijke) proceskosten 2 (restauratie) architect haalbaarheidsonderzoek (wanneer andere subsidiemogelijkheden niet beschikbaar zijn) projectcoördinator/trekker gebiedsgerichte aanpak toegankelijkheid van panden gedeeltelijke sloop om herbestemming mogelijk te maken 2 om herbestemmen te stimuleren kan een bijdrage in de proceskosten zich op termijn ontwikkelen tot het legesvrij maken van complexe herbestemmingen. Een voorstel hiertoe zal nader uitgekristalliseerd moeten worden. 12

13 Religieus erfgoed/ Kerkenvisie Onze gemeente kent een groot aantal kerken. Het afnemen van kerkleden en kerkbezoek heeft daarmee en grote impact op de leefomgeving. Het eerdergenoemde onderzoek bij de kerken in Súdwest-Fryslân vormt de bouwsteen voor de nieuwe erfgoednota van de gemeente en de op te stellen kerkenvisie Súdwest-Fryslân. Onze gemeente doet mee aan een landelijke pilot om een kerkenvisie op te stellen. Voor de gemeente Súdwest-Fryslân is een procesbegeleider toegekend. Er wordt een plan van aanpak uitgerold in samenwerking met monumentenzorg. Vanuit herbestemmen besteden wij ook aandacht aan deze nationale, provinciale en gemeentelijke aanpak. Vanwege de hoog oplopende emoties en grote financiële belangen gaat het bij het afstoten van religieuze gebouwen vaak om langdurige en complexe processen. Om die reden wordt er bij kerken steeds vaker voor gekozen om niet per gebouw, maar per cluster van kerken naar een oplossing te zoeken, een zogeheten kerkenvisie. In de kerkenvisie wordt voor meer kerkgebouwen tegelijk bepaald welke kerken geschikt zijn om een kerkfunctie te behouden en welke kerken kansrijk zijn om een andere invulling te krijgen. Met een gezamenlijke visie kunnen belangen tijdig op elkaar worden afgestemd. De kerkeigenaar of eigenaren weten welke kerken voor de kernen de belangrijkste waarden vertegenwoordigen. De overheid kan tijdig verkennen op welke manier herbestemming en/of sloop van de af te stoten kerken mogelijk is. Zo kan de overheid helpen bij het zoeken van nieuwe gebruikers en kunnen afspraken worden gemaakt over toegestane functies. Agrarisch erfgoed Onze gemeente is grotendeels agrarisch. Ook de toenemende leegstand van voormalige agrarische bebouwing kan een dissonant worden voor de omgeving. Er liggen op deze locaties kansen voor nieuwe functies in het buitengebied. Team Herbestemmen gaat onderscheid maken tussen kansrijke locaties geschikt voor herbestemming en minder kansrijke locaties. Voor minder kansrijke locaties kan sloop als uitkomst boven tafel komen. Beide situaties vragen om pandgerichte hulp om de eigenaren op weg én verder te helpen. De landelijke aanpak Vrijkomende Agrarische Bebouwing (VAB) uitgevoerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kent projecten in Friesland en Drenthe. Op basis van gesprekken met zo goed als alle gemeenten in Friesland en Drenthe wordt het project doorgezet binnen een kerngroep bestaande uit vier (potentieel) actieve VAB gemeenten. De gemeente Súdwest-Fryslân maakt hier onderdeel van uit. Door een aanpak zoals hierboven besproken gaat Team Herbestemmen actief met het onderwerp aan de slag in de gemeente Súdwest-Fryslân. Zoals onder het hoofdstuk ontwikkelingen is vermeld is voor de gemeente Súdwest-Fryslân veel agrarische leegstand geprognotiseerd. De leegstand wordt echter niet zo ervaren, doordat het veelal leegkomende loodsen en stallen betreft en gepensioneerde boeren op hun boerderij blijven wonen. Het kan ook zijn dat de geprognotiseerde ontwikkelingen minder hard aankomen dan verwacht. Meten is weten: We starten met beantwoording van onderstaande vragen om een duidelijke startpositie te hebben en van daaruit het thema op te pakken. 1. Wat is de (verwachte) omvang, aard en geografische spreiding van leegstaand agrarisch vastgoed in Súdwest-Fryslân in de periode tot 2030? 2. Welke gevolgen heeft dit voor het agrarisch vastgoed in Súdwest-Fryslân, voor de verschillende betrokkenen en voor de leefomgeving? Geldt dit voor al het agrarisch vastgoed in de hele gemeente of is er onderscheid te maken per cluster of per type boerderij? 3. Is het noodzakelijk dat hierop actie wordt ondernomen en zo ja welke acties? 13

14 Bijlage I Verslag Team Herbestemmen Súdwest-Fryslân t/m sept 2018 Gebiedsgerichte benadering Methodiek: De verschillende belangen op tafel te krijgen door het voeren van gesprekken met de afzonderlijke betrokken eigenaren van panden of locaties die voor herbestemming in aanmerking komen. Dit biedt nieuwe inzichten en daarmee kansen voor ontwikkelingen. Witmarsum: De gebiedsgerichte aanpak in Witmarsum is volop aan de gang. Het dorp kent pand/locatie eigenaren, die hun pand of locatie mogelijk willen herbestemmen. Dorpsbelang heeft de partijen bijeen gebracht en de eigenaren hebben aangegeven graag te willen deelnemen aan dit proces. De gesprekken zijn gevoerd, de terugkoppeling vindt binnenkort plaats. Dit moet leiden tot een gezamenlijk opgestelde reële (structuur)visie. Workum: organisatie vanuit Workum hebben met input van Team Herbestemmen initiatieven genomen met speciale aandacht voor Noard 55 en de instandhouding van de St. Werenfriduskerk. Bijeenbrengen vraag en aanbod en ondersteuning nieuwe pandeigenaren Gereformeerde kerk te Lollum: Er zijn gesprekken gevoerd met o.a. de gedeputeerde (2x) om een herbestemming met uitvaartcentrum en bierbrouwerij te realiseren. Gesprekken met het bestuur PKN inzake de concentratie van de vieringen in de Martinikerk en het (op termijn) afstoten van de Oosterkerk en de Zuiderkerk in Sneek. Een zoekvraag naar een boerderij voor zorgwonen in combinatie met paarden. Invulling van de Stay Okay in Sneek door een zorgaanbieder. Aanleveren panden voor Friese investeerder in het buitenland, voor lokale ondernemer, voor een buitenlandse initiatiefnemer van kitesurfcamping. Advisering voormalig winkelier Heeg. Potentiële koper aandragen voor Kleiwarenfabriek. Vrijkomend agrarisch vastgoed zoeken voor insectenteelt. Advisering rondom kaaspakhuis Zurich. Gesprekken met ondernemersplatform. Bibliotheek Bolsward De herbestemming van bibliotheek Bolsward is belangrijk bij de realisering van de plannen rondom het voormalig gemeentehuis. Mede vanuit Team Herbestemmen is medewerking verleend aan het haalbaarheidsonderzoek. Uitkomsten Haalbaarheidsonderzoek: Op basis van de financiële afwegingen lijken scenario s met kantoren, mogelijk gecombineerd met woonruimte op de bovenverdiepingen, de beste oplossing. Verblijfsaccommodatie is een optie, maar dit scenario kent te veel onduidelijkheden om hierover een goede uitspraak te kunnen doen. Belangrijk is dat in het pand van de bibliotheek een functie komt die voor reuring zorgt. Het pand bevat een behoorlijk aantal m2, het is het meest praktisch wanneer dit gefaseerd ingevuld wordt.... Dit resulteert mogelijk in een combinatie van functies kantoren, wonen, horeca, detailhandel. Netwerken en vertalen ontwikkelingen Vertalen van landelijke en provinciale ontwikkelingen naar lokaal beleid en inzet: Opzetten samenwerking Kerkenonderzoek en visie Provinciale herbestemmingsregeling, Vrijkomend agrarisch vastgoed. 14