0 INHOUDSOPGAVE A 1 CONSUMENTEN 5

Transcriptie

1 0 Inhoudsopgave 0 INHOUDSOPGAVE A 0.1 HET DOEL VAN DE ECONOMISCHE WETENSCHAP BEHOEFTE SCHAARSE MIDDELEN NUTTIGHEID EN KEUZEPROBLEEM DE PRODUCTIEFACTOREN DE METHODE DE CETERIS PARIBUS-CLAUSULE MICRO-, MESO-, MACRO-ECONOMIE 4 1 CONSUMENTEN DE KEUZE VAN DE OPTIMALE GOEDERENCOMBINATIE PREFERENTIES BUDGET EN PRIJZEN DE PRIJSVRAAGCURVE DE AFLEIDING VAN DE INDIVIDUELE VRAAGCURVE VERSCHUIVINGEN VAN DE INDIVIDUELE VRAAGCURVE COLLECTIEVE OF MARKTVRAAGCURVE DE ELASTICITEIT VAN DE VRAAG DE PRIJSELASTICITEIT VAN DE VRAAG DE KRUISELINGSE PRIJSELASTICITEIT VAN DE VRAAG DE INKOMENSELASTICITEIT VAN DE VRAAG HET CONSUMENTENGEDRAG IN BELGIË HET BESTEDINGSPATROON VAN DE BELGISCHE PARTICULIEREN HET SPAARGEDRAG VAN DE BELGISCHE PARTICULIEREN Factoren die het spaargedrag van de gezinnen bepalen Verloop van de spaarquote van de Belgische huishoudens METING VAN DE PRIJZEN, HET INDEXCIJFER DER CONSUMPTIEPRIJZEN VOORWAARDEN WAARAAN HET INDEXCIJFER ALS PRIJSMETER MOET VOLDOEN HET INDEXCIJFER DER CONSUMPTIEPRIJZEN 17 2 PRODUCTEN DE BEPALING VAN DE OPTIMALE PRODUCTIEGROOTTE HET KOSTENVERLOOP Productieverloop of het verloop van de fysieke productie De productiekosten De totale constante kosten De totale variabele kosten De totale kosten De gemiddelde en marginale kosten HET OPBRENGSTENVERLOOP DE OPTIMALE PRODUCTIEGROOTTE BIJ VOLKOMEN CONCURRENTIE DE AFLEIDING VAN DE AANBODCURVE DE INDIVIDUELE AANBODCURVE 22 Economie 1a

2 2.2.2 DE COLLECTIEVE AANBODCURVE DE PRIJSELASTICITEIT VAN HET AANBOD 23 3 PRIJSVORMING MARKT EN MARKTVORMEN DE VOLKOMEN CONCURRENTIE KENMERKEN HET MARKTEVENWICHT BIJ VOLKOMEN CONCURRENTIE DYNAMISCHE VRAAG- EN AANBODRELATIES (=SPINNENWEBTHEOREMA) DE ONVOLKOMEN CONCURRENTIE HET MONOPOLIE Kenmerken Het evenwicht van de monopolist HET OLIGOPOLIE DE MONOPOLISTISCHE CONCURRENTIE HET PRIJSBELEID IN BELGIË 27 4 MACRO-ECONOMISCHE GROOTHEDEN DE ECONOMISCHE KRINGLOOP GESLOTEN ECONOMIE ZONDER OVERHEID De productie van consumptiegoederen De productie van consumptie- en investeringsgoederen GESLOTEN ECONOMIE MET OVERHEID OPEN ECONOMIE DE NATIONALE REKENINGEN DE PRAKTIJK DE BETEKENIS VAN DE NATIONALE REKENINGEN EEN EVOLUTIESCHETS VAN DE BELGISCHE ECONOMIE ( 97-03) DE OORSPRONG VAN HET BBP VOLGENS DE ACTIVITEITSKLASSE DE VERDELING VAN HET BBP OVER DE PRODUCTIEFACTOREN DE BESTEDING VAN HET BBP De particuliere consumptie De overheidsconsumptie Brutokapitaalvorming De investeringen van vennootschappen De particuliere investeringen Overheidsinvesteringen De netto-uitvoer 41 5 NATIONAAL INKOMEN EN WERKGELEGENHEID INLEIDING DE MACRO-ECONOMISCHE CONSUMPTIE- EN SPAARFUNCTIE EEN EENVOUDIGE CONSUMPTIE- EN SPAARFUNCTIE UITBREIDING VAN DE COMSUMPTIE- EN SPAARFUNCTIE MET AUTONOME CONSUMPTIE DE INVESTERINGSFUNCTIE HET EVENWICHTSINKOMEN WIJZIGING VAN DE CONSUMPTIE- EN/OF INVESTERINGSNEIGING WIJZIGING VAN DE CONSUMPTIENIJGING 43 Economie 1b

3 5.5.2 WIJZIGING VAN DE INVESTERINGSNEIGING DE INVESTERINGSMULTIPLICATOR DE ACCELERATOR DE WERKGELEGENHEID DE HOOGTE VAN HET NATIONAAL INKOMEN EN DE TEWERKSTELLING DE WERKLOOSHEID: SOORTEN EN OORZAKEN DE EVOLUTIE VAN DE WERKLOOSHEID Het aanbod van arbeidskrachten De vraag naar arbeidskrachten De werkloosheid over een periode DE BESTRIJDING VAN DE WERKLOOSHEID HET BELGISCHE WERKGELEGENHEIDSBELEID DE BELGISCHE LOONINDEXERING HET PRINCIPE VAN DE BELGISCHE LOONINDEXERING DE DOELSTELLINGEN VAN DE BELGISCHE LOONINDEXERING DE GEVAREN VERBONDEN AAN DE BELGISCHE LOONINDEXERING GELD, MONETAIR BELEID EN INFLATIE HET GELD FUNCTIES VAN HET GELD DE HISTORISCHE ONTWIKKELING VAN GELD Chartaal geld Giraal geld Quasi geld GELDSUBSTITUTIE GELDSCHEPPING HET MONETAIRE EVENWICHT DE MONETAIRE POLITIEK VAN HET EUROSYSTEEM DE MONETAIRE BELEIDSINSTRUMENTEN DE GELDMARKT HET INFLATIEVERSCHIJNSEL BEGRIP OORZAKEN VAN DE INFLATIE GEVOLGEN VAN INFLATIE BESTRIJDING VAN DE INFLATIE DE INFLATIE OVER DE PERIODE DEFLATIE 56 7 HET INTERNATIONAAL BETALINGSVERKEER DE WISSELMARKT BEGRIP DE HOOGTE VAN DE WISSELKOERS De vraag naar en het aanbod van vreemde valuta s WISSELKOERSSYSTEMEN DE EVOLUTIE VAN HET INTERNATIONALE MONETAIRE SYSTEEM BETALINGSBALANS 60 8 HET INTERNATIONALE HANDELSVERKEER 60 9 CONJUNCTUUR EN ECONOMISCHE GROEI 60 Economie 1c

4 9.1 DE CONJUNCTUUR BESCHRIJVING VERKLARING DE CONJUNCTUURPOLITIEK DE ECONOMISCHE GROEI BEGRIP DETERMINANTEN VAN DE GROEIBEWEGING DE VOORDELEN VAN DE ECONOMISCHE GROEI 61 Economie 1d

5 0.1 Het doel van de economische wetenschap De mens zit met een groot aantal behoeften moeten betaald worden met geld vb: behoefte om te verplaatsen infrastructuur BEHOEFTEN Veelvuldig CONFRONTATIE KEUZEPROBLEEM = met gegeven midelen een maximale behoeftebevrediging bereiken = economisch principe MIDDELEN Schaars en nuttig Behoefte Een behoefte is het aanvoelen van een tekort en het streven dit tekort te bevredigen (subjectief karakter). Menselijke behoeften zijn talrijk en van allerlei aard: Primaire of levensnoodzakelijke behoeften: niet van materiële aard. vb: voeding, kleding, huisvestiging Immateriële behoefte: komen op de voorgrond wanneer de maatschappij zich ontwikkelt. vb: onderwijs, ontspanning, geneeskundige verzorging Collectieve of gemeenschappelijke behoefte: gelijkaardig voor een groot aantal personen. vb: onderwijs, wegen, bejaardenzorg, recreatiezones. Individuele behoeften: subjectiever, worden bevredigd dankzij de inspanningen van personen en hun gezin. vb: voeding, kledij, huisvesting, ontspanning Schaarse middelen Schaarse of economische goederen, zijn middelen waarover de consument beschikt om zijn talrijke behoeften te bevredigen, en in beperkte mate beschikbaar zijn. Schaars is echter geen synoniem van zeldzaam. Een schaars middel kan men dan ook definiëren als een middel waarvan de verlangde hoeveelheid de beschikbare hoeveelheid zou overtreffen indien het gratis ter beschikking stond. Economie 2

6 0.1.3 Nuttigheid en keuzeprobleem Goederen en diensten zijn dus nuttig omdat ze behoeften bevredigen. De behoeftebevrediging die ontstaat bij het eten van bv. Mosselen met fritten is niet bij iedereen hetzelfde. Het economische principe: De mens tracht met zijn beschikbare middelen zo te kiezen, dat hij volgens zijn shcatting een maximale behoeftebevrediging bereikt. De economie kunnen we bijgevolg definiëren als de studie van het menselijk streven naar bevrediging van behoeften met behulp van schaarse middelen. 0.2 De productiefactoren Vrije goederen Economische goederen o Consumptiegoederen Verbruiksgoederen Gebruiksgoederen o Investeringsgoederen Vlot Duurzaam (= kapitaalgoederen) Niet-schaarse goederen noemt men vrije goederen. Ze zijn in de natuur zo overvloedig aanwezig dat de volledige behoefte aan dergelijke goederen kan worden bevredigd. Vb: lucht In de economische wetenschap gaat het enkel over economische goederen. Dit slaat zowel op goederen (= iets tastbaar, vb: fiets) als op diensten (= niet tastbaar vb: bioscoopbezoekje of hotelovernachting). Consumptiegoederen bevredigen onmiddellijk de behoeften van gezinshuishoudingen Verbruiksgoederen (niet-duurzame consumptiegoederen) kunnen slechts 1x gebruikt worden. Vb: brood Gebruiksgoederen (duurzame consumptiegoederen) kunnen verschillende malen gebruikt worden. vb: cd. Investeringsgoederen dienen om anderen goederen (consumptie of investeringen) te produceren. Kapitaal- of productiegoederen zijn duurzaam en hebben een levensduur van minstens 1 jaar. Vb: gebouw, machines, vervoermaterieel. Vlottende investeringsgoederen worden tijdens het productieproces vernietigd of verwerkt. Vb: grondstoffen, hulpmaterialen. Onder consumptie verstaan we de aanwending van economische goederen voor nietproductieve doeleinden. Het consumeren gaat gepaard met een besteding van het inkomen. Economie 3

7 Onder productie verstaan we het scheppen of toevoegen van waarde (= nuttigheden) aan de economische goederen. Het produceren gaat gepaard met het verwerven van een inkomen. De productiefactoren De natuur vb: olie, hout, De arbeid vb: arbeid (kennis, handen, intellectuelen) Het kapitaal 0.3 De methode De inductieve methode vertrekt van een groot aantal feitelijke gegevens, die hij verzamelt door onderzoek. Bij voldoende ervaring formuleert men een wetmatigheid die voor alle gevallen principieel van toepassing is. Vb: verkoop cola P V = een negatief verband = een wettigheid verkoop Porsh P V loon V = een positief verband De deductieve methode gaat uit van een algemeen beginsel (bepaalde axioma s) waar uit men nieuwe besluiten afleidt. 0.4 De ceteris paribus-clausule Men ziet een welbepaald economisch verschijnsel afhankelijk van één variable, terwijl men alle andere factoren waarvan het economisch verschijnsel afhankelijk is, verondersteld als constant. Wanneer er een voorbeeld van verkoop wordt gemaakt, maakt men een voorbeeld met wat de concurrent doet, hoe de lonen zijn, het weer, 0.5 Micro-, meso-, macro-economie Micro-economie: het gedrag van een individuele huishouding bestuderen of bedrijven. Meso-economie: het bestuderen van bepaalde huishoudingen, vb: een bedrijfstak, sector of regio. Macro-economie: wanneer we naar alle bedrijven, gezinnen en overheidsinstellingen kijken. Economie 4

8 1 Consumenten 1.1 De keuze van de optimale goederencombinatie De keuze van het consumentengedrag hangt af van de goederencombinatie. Deze moet optimaal zijn. Deze is afhankelijk van: Prijs, budget Preferenties Preferenties 1. Ze zijn subjectief en afhankelijk van de individuele voorkeur. Ze zijn terug te vinden onder de sociologische en psychologische factoren. Tot sociologische factoren behoren alle invloeden die te maken hebben met het feit dat mensen, dus ook consumenten tot een bepaalde bevolkingsgroep horen. De gezinssituatie vb: gezinnen met kleine kinderen kunnen naar Centerparks gaan, gezinnen met grotere kinderen naar een park met discotheek. De sociale klasse vb: rijke mensen gaan naar de musea, bib; armere vinden een gsm belangrijker. De religie vb: consumptiegoederen kopen (geen varkensvlees) De woonplaats vb: supermarkten zijn niet overal even duur. De nationaliteit vb: Fransen drinken meer wijn, Belgen meer bier. Psychologische factoren bestuderen de consument als persoon. Persoonlijkheid vb: introvert of extrovert, Levensstijl vb: allemaal jeans (= banwagon-effect), exclusief gedragen (= snobeffect) De attitude vb: verschillenden houding t.o.v. producten. 2. In zijn streven naar maximale behoeftebevrediging tracht de consument een zo groot mogelijk nut te bereiken. Eerste wet van Gossen of wet van het dalend grensnut Naarmate men meer beschikt over een aantal een heden van een bepaald goed, daalt voor de consument het nut dat de laatste eenheid (= marginaal nut) aan het nut toevoegt. 1 e pint e pint 80 3 e pint 50 Te duur 4 e pint -10 Niet kopen Beter Brood 100 Economie 5

9 1.1.2 Budget en prijzen Opstellen van een budgetlijn De budgetlijn = de lijn der mogelijkheden = de rechte die de combinaties van twee goederen weergeeft die de consument met een bepaald budget kan aanschaffen, rekening houdend met de prijs van de goederen. Gevolgen van inkomensverandering De budgetlijn verschuift evenwijdig naar rechts bij een stijging van het nominaal inkomen en gelijkblijvende prijzen van de goederen. Dit is een reële toename van het inkomen (= toename koopkracht). Bij een verschuiving naar links daalt het nominaal inkomen wanneer de prijzen gelijk blijven. Dit is een reële afname van het inkomen (= afname koopkracht). Economie 6

10 Gevolgen van prijsveranderingen Een prijsdaling (of prijsstijging) verandert de helling (= niet evenwijdig) van de budgetlijn. Economie 7

11 1.2 De prijsvraagcurve De afleiding van de individuele vraagcurve Als we de relatie tussen de hoeveelheid en de prijs van één goed onderzoeken, beschouwen we alle andere factoren als constant (preferenties, inkomen en prijzen van andere goederen) = ceteris paribus voorwaarde. Besluit: De gevraagde hoeveelheid neemt toe als de prijs van het goed daalt en neemt af als de prijs stijgt. Er bestaat dus een negatief verband. Definitie individuele vraagcurve: De individuele vraagcurve geeft weer welke hoeveelheden van een bepaald goed de consument bereid is om te kopen tegen een reeks van prijzen. Met elke prijs correspondeert een bepaalde gevraagde hoeveelheid Verschuivingen van de individuele vraagcurve Een beweging langs de vraagcurve als de prijs stijgt of daalt ceteris paribus Een beweging van de vraagcurve prijs is constant en meer of minder gebruiken door: Preferenties Inkomen Prijzen van andere goederen Economie 8

12 Veranderingen in het inkomen Een verandering van inkomen heeft een verschuiving van de vraagcurve tot gevolg. Y consument is bereid meer te kopen voor dezelfde prijs vraagcurve naar rechts (= gestegen vraag) Y vraagcurven naar links (= gedaalde vraag) Veranderingen in de preferentieschaal Men gaat vb liever boeken lezen dan cd s luisteren. Economie 9

13 Verandering in de prijs van andere goederen Complementaire goederen Deze goederen bevredigen samen een behoefte waarbij men ze enkel in bepaalde verhoudingen benut.vb: auto & benzine, inkt & vulpen. P auto s V auto s + benzine (P benzine = cte) = een reële inkomenstoename Substitueerbare goederen Zij kunnen elkaar in bepaalde verhoudingen vervangen zonder dat het niveau van de behoeftebevrediging verandert. P appelen V appelen en V peren Collectieve of marktvraagcurve Dit is de totale hoeveelheid die alle consumenten in de markt vragen tegen een reeks van prijzen. Ze zijn steeds ceteris paribus. Een stijging of daling van de marktvraag kan het gevolg zijn van veranderingen in een aantal factoren: Grootte en samenstelling van de bevolking vergrijzing van de bevolking bejaardenzorg en onderwijs Het inkomen afhankelijk van conjunctuur De inkomensverdeling luxegoederen of extreem goedkope goederen aanschaffen Toekomstvooruitzichten Economie 10

14 Preferenties van consumenten invloed van milieu, reclame, internet De hoeveelheid van een goed stijgt omdat men bemerkt dat andere consumenten het aanschaffen (= bandwagoneffect) in andere gevallen daalt de hoeveelheid af bij dezelfde vaststelling (= snobeffect) Het vermogen Pigou-effect: door de daling van het algemeen prijsniveau, neemt de reële waarde toe, waardoor de consumptie stijgt winkelen in Delheize of Aldi De prijzen van de andere goederen De klant kiest het goedkoopste eerst 1.3 De elasticiteit van de vraag De prijselasticiteit van de vraag De prijselasticiteit van de vraag is de verhouding tussen de procentuele (relatieve) verandering van de gevraagde hoeveelheid van een goed en de procentuele (relatieve) verandering van de prijs van een goed. E v = procentuele verandering van de gevraagde hoeveelheid procentuele verandering van de prijs E v = ΔQ v / ΔQ v0 ΔP / ΔP 0 oud nieuw / nieuw Met de waarde van de elasticiteitscoëfficiënt zien we hoe snel welk gevolg een prijsverandering heeft voor de gevraagde hoeveelheid. De prijselasticiteit is doorgaans negatief. E v = -1 of E v = 1 unitair prijselastische vraag. Dit leidt tot een evenredige verandering van de gevraagde hoeveelheid. Weinig effect E v < -1 of E v > 1 prijselastische vraag. Dit leidt tot een meer dan evenredige verandering van de gevraagde hoeveelheid. vb: vakantie naar buitenland, tijdschriften -1 < E v < 0 of E v < 1 prijsinelastische vraag. Dit leidt tot een minder dan evenredige verandering van de gevraagde hoeveelheid. vb: voedingsmiddelen, schoenen, kleding Twee extreme gevallen: E v = 0 een verandering in de prijs heeft geen verandering in de gevraagde hoeveelheid. vb: medicijnen E v = - oneindig uiterst gevoelig voor prijsverandering en de vraag wordt onmiddellijk aangepast. vb: luxegoederen De hoogte van de prijselasticiteit hangt af van verschillende factoren: De aard van de behoefte vb: groot voor luxegoederen Economie 11

15 Het aandeel van de uitgaven voor een bepaald goed in het budget van de consument. vb: klein voor zout Het inkomensniveau van de consument vb: een cinematicket voor de student De substitueerbaarheid van het goed vb: Zijn de aardbeien te duur? Dan maar een appel kopen Is de benzine te duur? Oei, probleem De beschouwde tijdsperiode vb: zonne-energie, waterput E v < -1 E v = -1 E v > -1 P Omzet Omzet constant Omzet P Omzet Omzet constant Omzet De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag is de verhouding tussen de procentuele verandering van de gevraagde hoeveelheid van een bepaald goed x en de procentuele verandering van de prijs van een goed y. E v = ΔQ vx / ΔQ vx0 ΔP y / ΔP y0 Het teken van de kruiselingse prijselasticiteit kan zowel positief als negatief zijn en dit naargelang de aard van het goed. E k > 0, dus een positieve waarde in het geval van substitueerbare goederen leidt de prijsstijging van een goed y tot een meer vraag naar goed x. (bij een prijsdaling omgekeerd) E k < 0, dus een negatieve waarde in het geval van complementaire goederen leidt de prijsstijging van een goed y tot een minder vraag naar goed x. (bij een prijsdaling omgekeerd) Als E k dicht bij 0 ligt, is er geen direct verband tussen twee goederen. Dan is er geen merkbare invloed van de prijs van goed y op de vraag naar goed x. De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag brengt de substitueerbaarheid op complementariteit van een goed tot uitdrukking De inkomenselasticiteit van de vraag De wet van Engel stelt vast dat bij een stijging van het inkomen de uitgaven voor voeding procentueel daalden en die van luxegoederen procentueel toenamen. De Engelkromme is het verband tussen de gevraagde hoeveelheid van een goed. De inkomenselasticiteit is gelijk aan de verhouding tussen de procentuele verandering van het inkomen ban de consumenten E y = ΔQ v / ΔQ v0 ΔY / ΔY 0 Economie 12

16 We onderscheiden de volgende situaties E y > 1, is dus een inkomenselastische vraag Wanneer er meer inkomen is, gaat men meer luxegoederen kopen. Er is wel een drempelwaarde voor deze luxegoederen. E y < 1, is dus een inkomensinelastische vraag Als het inkomen stijgt, stijgt de vraag naar een goed minder dan evenredig. vb: voeding, sigaretten Bij een inferieur goed kan de inkomenselasticiteit negatief zijn. De gevraagde hoeveelheid daalt wanneer het inkomen toeneemt. Dit betekent dat men duurdere producten gaat kopen i.p.v. goedkope. Wat is nu het praktisch belang van deze elasticiteitscoëfficiënten: Een bedrijf kan zich een idee vormen van wat er gebeurt met zijn verkopen als de prijs van substituten voor zijn product dalen vb: LP voor de CD Een bedrijf kan het effect nagaan van een verhoging van directe belastingen op zijn producten (accijnzen) vb: tabak De overheid weet met welk soort bedrijven het slechter zal gaan als de inkomens afnemen vb: minder koopkracht luxegoederen Overheid kan een indee krijgen van wat er met de opbrengst van btw gebeurt als de tarieven verlagen. vb: meer verbouwen voelbaar voor BTW Een bedrijf kan zien aankomen waarop de consumenten het meest bezuinigen als de overheid de tarieven van de inkomstenbelasting verhoogt inkomenselasticiteit minder verkopen minder winst Economie 13

17 1.4 Het consumentengedrag in België Het bestedingspatroon van de Belgische particulieren De reële rente is de inflatieprocent. Dit is de procent van de waardevermindering van het geld. Om de evolutie te schetsen van de consumptie moeten de volgende berekeningen gemaakt worden: Prijzen in euro Wijziging in % 5,8 3,3 2,1 = nieuw oud / oud x 100 = / x 100 Het bestedingspatroon van de Belgische gezinnen: een vergelijkende studie Om alles bij te houden verricht het NIS een huishoudbudgetonderzoek. Tussen 1 juni 1995 en 31 mei werd dit voor de twaalfde keer georganiseerd. Er werd aan gezinnen gevraagd om een gezinsbudgetenquête in te vullen tegen vergoeding. Ze moesten gedurende 12 maand de belangrijkste inkopen (+ 50 ) noteren. Deze dienden als basis voor de samenstelling van de indexkorf. Vanaf 1999 moeten de gezinnen gedurende 1 maand elk jaar alle belangrijke inkopen noteren. Ze krijgen dan een belastingvermindering. Op deze manier kan men de evolutie beter bijhouden. Besluit: De hogere uitgaven voor voedsel zijn deels het gevolg van de prijsstijgingen van sommige producten Het spaargedrag van de Belgische particulieren. De consumenten kunnen ofwel hun inkomen uitgeven (consumeren) ofwel niet uitgeven (sparen). De motivering tot sparen hangt van persoon tot persoon af. Sparen is het gedeelte van het beschikbaar inkomen dat overblijft nadat de consumptie uitgaven voldaan werden. Consumenten kunnen hun geld ofwel Oppotten o Geeft nadelen: Geen opbrengsten zoals rente Niet nuttig voor de gemeenschap Aanbieden op de vermogensmarkt o Geeft voordelen Bedrijven kunnen het aanwenden voor economische doeleinden Economie 14

18 De spaarquote kan men definiëren als het aandeel van het beschikbaar inkomen dat de particulieren sparen Factoren die het spaargedrag van de gezinnen bepalen Sommige economische activiteiten kunnen er voor zorgen dat alles op korte tijd verandert. Daarom kunnen we best een onderscheid maken tussen lange en korte termijn. Factoren bepalend voor het spaargedrag op lange termijn Levenscyclusmodel van Modigliani geeft de relatie weer tussen het sparen van een persoon, het verloop van zijn toekomstig beschikbaar inkomen en zijn leeftijd. Jonge leeftijd weinig sparen inkomen gering Midelbare leeftijd veel sparen hoog inkomen + reserve voor oude dag Factoren bepalend voor het spaargedrag op korte termijn Inflatiestijging doet de reële waarde van de financiële activa met een vaste nominaale waarde (vb kasbons) dalen, waardoor de gezinnen aangezet worden meer te sparen om de werkelijke waarde van het vermogen te handhaven. Enerzijds komt het voor dat de consumptie toeneemt omdat de reële vergoeding van het sparen afgenomen is (= substitutie-effect). Anderzijds is het moegelijk dat de spaarneiging verhoogt om het reëel vermogen op peil te houden (= vermogenseffect) Verloop van de spaarquote van de Belgische huishoudens Beschikbaar inkomen Besparingen Spaarquote 14,5 15,4 16,2 = besparing/beschikbaar x 100 = / x 100 Economie 15

19 1.5 Meting van de prijzen, het indexcijfer der consumptieprijzen Algemeen kunnen we stellen dat het indexcijfer der consumptieprijzen de evolutie van de prijzen bij het verbruik meet. De index is dan ook in de eerste plaats een meetinstrument Voorwaarden waaraan het indexcijfer als prijsmeter moet voldoen Het indexcijfer moet representatief zijn (vertegenwoordigend) Er zijn meer dan opnemingscentra, verspreidt over 65 centra Het indexcijfer moet soepel zijn: Het inkomen en de smaak van de consumenten verandert. Daarom moet men de indexkorf kunnen aanpassen (van 429 naar 481 in 1995) Het indexcijfer moet gewogen zijn: Niet elk product weeg evenveel door. Denk maar aan condoom printer. Het indexcijfer moet geijkt zijn: De echte betaalde prijzen moeten genomen worden. Dus de promotieprijzen, niet de catalogusprijzen. Berekeningsmethodes: Enkelvoudig prijsindexcijfer brood in 2003: (1,51 / 1,25) * 100 = 120,8 brood in 2004 (1,61 / 1,25) * 100 = 128,8 Dus het brood is 28,8 procent en met 8 punten gestegen t.o.v 1995 t.o.v vorig jaar tv in 2003: (1295 / 1250) * 100 = 103,6 tv in 2004: (1299 / 1250) * 100 = 103,9 Samengesteld prijsindexcijfer in 2003: (120, ,6) / 2 = 112,2 in 2004: (128, ,9) / 2 = 116,35 Het indexcijfer is met 3,7 % gestegen (( )/112*100) Gewogen samengesteld prijsindexcijfer We stellen dat brood 5 en een tv 3 van het inkomen is. in 2003: (120,8*0, ,6*0,003) / 0,008 = 114,35 in 2004: (128,8*0, ,9*0,003) / 0,008 = 116,35 Hoe gaat men nu praktisch te werk 1. ongewogen indexcijfer van elk product per lokaliteit 2. gewogen samengesteld indexcijfer per lokaliteit door elk ongewogen indexcijfer te vermenigvuldigen met zijn wegingcoëfficiënt 3. 1 indexcijfer in verhouding met de bevolking Economie 16

20 1.5.2 Het indexcijfer der consumptieprijzen In België kent men reeds sinds 1919 een indexcijfer met als basisjaar april Later voerde men in 1955 een indexcijfer in met als basisjaar Als laatste was het 1998 met basisjaar Voordelen van de index van de consumptieprijzen: Betere weerspiegeling van het huidige consumptiebedrag Nauwe aansluiting met de Europese geharmoniseerde index Het jaarlijkse inflatiepercentage Indexcijfer december 19xx indexcijfer december 19xx -1 indexcijfer december 19xx -1 In België bepaalt het indexcijfer voor een groot deel de loonvorming en de evolutie van de sociale uitkeringen (pensioen, ) Om te beletten dat de verhoging van indirecte belastingen op benzine, diesel, alcohol en tabak de arbeidskost via de index zou verzwaren, worden vanaf 1 januari 1994 de lonen, wedden en sociale uitkeringen gekoppeld aan het gezondheidsindexcijfer van de consumptieprijzen. 2 Producten 2.1 De bepaling van de optimale productiegrootte Wat is de optimale productiegrootte? Bij welke productieomvang is de winst maximaal? De winst die een onderneming maakt, is gelijk aan de totale opbrengsten min de totale kosten. TW = TO - TK TO = hoeveelheid producten * prijs TK = ingezette productiefactoren * prijs Natuur, arbeid en kapitaal In beginsel combineert elk bedrijf volgens eigen inzicht en dit geeft dan een bepaald productieresultaat. We spreken van een productiefunctie. Een productiefunctie geeft het verband weer tussen de omvang van de producten de hoeveelheid ingezette productiefactoren. Er is een onderscheid tussen kortetermijn- en langetermijnproductiefuntie: korte termijn: productiestijging bij toename van 1 productiefactor lange termijn: alles wordt variabel Economie 17

21 2.1.1 Het kostenverloop Productieverloop of het verloop van de fysieke productie Productiefactoren Constante Variabele Totale (kapitaal) (aantal arbeiders) productie Geg Geg Geg Geproduceerde ton Marginale Gemiddelde productie productiviteit TP / Var TP / Var (18-8/2-1) 8 (8/1) 14 (32-18/3-2) 9 (18/2) Totale productie Opbrengst van de ingezette productiefactoren gedurende een bepaalde tijd. Marginale productie Meeropbrengst wanneer de hoeveelheid van de variabele productiefactor met één eenheid toeneemt. Gemiddelde prod De gemiddelde opbrengst van één eenheid van de (variabele) productiefactor. MP = TP A GP = TP A Verklaring afbeelding: Hoe verklaren we de wet van de toe- en afnemende meeropbrengst? De inschakeling van extra-eenheden arbeid doet de TP meer dan evenredig stijgen. Deze stijging heeft het gevolg van een efficiëntere organisatie en arbeidsverdeling. De wet van de toe- en afnemende meeropbrengsten is een ervaringsregel die leert dat, als men aan een constant gehouden productiefactor (grond) toevoegt achtereenvolgens eenheden van een variabele productiefactor (arbeid toevoegt, de TP eerst meer dan evenredig en vervolgens minder dan evenredig toeneemt met de variabele productiefactor. Economie 18

22 De productiekosten Productiemiddelen kosten geld. Voor elke werknemer, elke machine en elke kg grondstof moet men een bepaalde prijs betalen. We spreken van een productiekostprijs De totale constante kosten De totale constante kosten (TCK) blijven onveranderlijk binnen de gegeven productiecapaciteit (=korte termijn) en veranderen niet met de omvang van de productie. Vb: afschrijvingskosten, verzekeringen, huur, Economie 19

23 De totale variabele kosten De totale variabele kosten zijn wel afhankelijk van de productie. Vb: hoe meer een bedrijf produceert met meer mensen, hoe groter de kosten zijn. Hoeveelheid arbeid (A) TP (per ton) TVK (euro TP neemt minder dan evenredig toe degressief TP neemt evenredig toe proportioneel meer producten TP neemt meer dan evenredig toe progressief meer overuren De totale kosten De totale constante kosten en de totale variabele kosten vormen samen de totale kosten. Economie 20

24 De gemiddelde en marginale kosten Q (ton) TCK GCK TVK GVK TK GTK MK/E Geg Geg TCK/Q Geg TVK/Q TCK+TVK GCK+GVK TK / Q TK / Q TVK/ Q Gemiddelde constante kosten de totale kosten constante gedeeld door de productieomvang. Gemiddelde variabele kosten zijn de totale variabele kosten gedeeld door de productieomvang Gemiddelde totale kosten zijn de totale kosten gedeeld door de productieomvang Marginale kosten zijn de extra kosten die ontstaan door de productie met één eenheid uit te breiden. Zie p Het opbrengstenverloop Naast de productiekosten is dus de prijs van het product van belang. Er zijn twee gevallen: De ondernemer kan tot op zekere hoogte invloed uitoefenen op de prijs De ondernemer kan geen invloed uitoefenen op de prijs. De marktvorm waarin de prijs van het product voor het individuele bedrijf een gegeven vormt, noemt men volkomen concurrentie of volledige mededinging. Veel aanbieders, veel vragers Verkochte P TO GO MO/E eenheden Geg Geg P-Q TO/Q TO / Q De in geld uitgedrukte totale opbrengst is gelijk aan de prijs per eenheid product vermenigvuldigd met de verkochte hoeveelheid. Per definitie volgt hieruit dat de gemiddelde totale opbrengst gelijk is aan de prijs. De marginale opbrengst is dus gelijk aan de prijs. Economie 21