Ghent University Hospital

Transcriptie

1 Ghent University Hospital

2 VESTIBULAR INFANT SCREENING PROJECT UNIEK IN VLAANDEREN Prof. Dr. Ingeborg Dhooge, Diensthoofd NKO afdeling Universitair ziekenhuis Gent Drs. Sarie Martens, master in audiologie PROMOTOREN Leen Maes & Ingeborg Dhooge PROJECTTEAM Sarie Martens, Saartje Vanaudenaerde, Marieke Sucaet BEGELEIDINGSCOMMISSIE Kristel Boelaert, Mieke De Bock, Alexandra De Kegel, Pieter Bolle, Lieve Nuytinck, Cleo Dhondt Vergadering Kinderartsen - 6 februari Gent

3 VESTIBULAR INFANT SCREENING PROJECT, UNIEK IN VLAANDEREN DEEL1: WETENSCHAPPELIJKE RATIONALE 1. ZORGTRAJECT GEHOOR 2. BELANG VAN HET EVENWICHTSORGAAN 2.1. IMPACT AUDITIEF PROBLEEM 2.2. IMPACT MOTORISCH PROBLEEM 2.2. IMPACT OP VERDERE ONTWIKKELING 3. HUIDIGE SITUATIE DEEL 2: KLINISCHE IMPLEMENTATIE 1. DOELGROEP SCREENING 2. METHODE SCREENING 3. UITGEBREIDE FOLLOW-UP STUDIE 4. VOORSTELLING TEAM 5. PROJECT PLANNING

4 1. ZORGTRAJECT GEHOOR PASS Geen verdere opvolging MAICO TEST 1 (< 3 mnd) REFER MAICO TEST 2 (< 3 mnd) PASS Geen verdere opvolging PASS Geen verdere opvolging REFER BERA (< 6 mnd) REFER Verdere oppuntstelling van diagnose en therapie Kind & Gezin Kind & Gezin Referentiecentrum / jaar 1% (600) 20% (120)

5 2. BELANG VAN HET EVENWICHTSORGAAN Vestibulaire input Visuele input Proprioceptieve input Auditieve input Vestibulo-oculaire Reflex Blikstabilisatie Ruimtelijke oriëntatie Evenwicht Vestibulair systeem: - 3 semicirculaire kanalen - Otolietorganen Utriculus Sacculus Vestibulocollische & Vestibulospinale Reflexen

6 2. BELANG VAN HET EVENWICHTSORGAAN vhit = video Head Impulse Test c / ovemp = cervical / ocular Vestibular Evoked Myogenic Potential ENG = electronysta2. belang van het evenwichtsorgaangmography AIMS = Alberta Infant Motor Scales PDMS-2 = Peabody Developmental Motor Scales-2 GDBT = Ghent Developmental Balance Test

7 2.1. IMPACT AUDITIEF PROBLEEM Gehoorstoornis Vestibulaire stoornis 20-85% van de kinderen met een neurosensorieel gehoorverlies heeft een vestibulaire dysfunctie (Arnvig, 1955; Angeli, 2003; Shinjo et al., 2007; Cushing et al., 2008; Kaga et al., 2008; O Reilly et al., 2011; Maes et al. 2014) Rotatory and collic vestibular evoked myogenic potential testing in normal-hearing and hearing-impaired children Maes, Van Waelvelde, De Kegel & Dhooge, 2014

8 METHODE Leeftijd M (spreiding) Geslacht Typisch ontwikkelend kinderen zonder auditieve of vestibulaire klachten N = 48 8y0m (4y1m-12y11m) Gehoorgestoorde kinderen met een bilateraal neurosensorieel gehoorverlies N = 39 7y8m (3y8m-12y10m) Rotatietest: horizontale SCC en superieure vestibulaire zenuw ; 0.05; 0.1 Hz at 50 /s - Parameters: gain (%), fase ( ), asymmetrie (%) Rotatorietest Cervical vestibular evoked myogenic potentials (cvemp): Sacculus functie en inferieure vestibulaire zenuw Hz AC TB at 95 dbnhl - Parameters: afwezige/aanwezige respons, latentie P1 & N1 (ms), interpeak amplitude (µv), asymmetrie ratio (%), drempel (dbnhl) cvemp

9 RESULTATEN Percentage gehoorgestoorde kinderen (N = 39) met 1 afwijkende responsparameters

10 DISCUSSIE risico op een vestibulaire stoornis in kinderen met een neurosensorieel GHV ~ dichte anatomische ligging ~ 20-85% in studies uit de literatuur (Arnvig, 1955; Angeli, 2003; Shinjo et al., 2007; Cushing et al., 2008; Kaga et al., 2008; O Reilly et al., 2011) risico op motorische en balans problemen in kinderen met een neurosensorieel GHV (Cushing et al., 2008; Hartman et al,.2011; Livingstone et al., 2011) Adequate controle van de balans vereist afstemming en integratie van sensorische informatie van de vestibulaire, visuele en somatosensorische systemen Relatie tussen de vestibulaire functie en motorische vaardigheden

11 2.2. IMPACT MOTORISCH PROBLEEM Gehoorstoornis Vestibulaire stoornis Risico op motorische en balans problemen in kinderen met een neurosensorieel GHV (Cushing et al., 2008; Hartman et al,.2011; Livingstone et al., 2011) Association between vestibular function and motor performance in hearing-impaired children (Maes, De Kegel, Van Waelvelde, & Dhooge, 2014 ) Motorische ontwikkeling

12 METHODE 36 kinderen (19 ; 17 ; gem. Leeftijd 7y5m; spreiding: 3y8m-12y11m) Normaal horende Kinderen met normale vestibulaire responsen Gehoorgestoorde kinderen met normale vestibulaire responsen Gehoorgestoorde kinderen met abnormale vestibulaire responsen Rotatorietest 6 ; 6 ; 7y5m 6 ; 6 ; 7y6m 7 ; 5 ; 7y5m cvemp KTK1 KTK2 OLS-EC

13 RESULTATEN MQ > 85 = NORMAAL MQ 85 = onder percentiel 15 = ZWAK MQ 75 = onder percentile 5 = ZEER ZWAK MQ 100 MQ 85 Balance beam walking (KTK 1) Motor Quotient (MQ) MQ 85 MQ 75 MQ 75 One-leg hopping (KTK 2) Motor Quotient (MQ) * MQ 100 ** One-leg stance eyes closed (OLS EC) z-score *** ** *** * z-score > -2 = NORMAAL z-score < -2 = onder percentiel 5 = ZEER ZWAK NH: normal hearing; NV: normal vestibular; HI: hearing impaired; VI: vestibular impaired ***p<0.001; **0.001<p<0.01; *0.01<p<0.05

14 DISCUSSIE Verband tussen vestibulaire functie en motorische ontwikkeling bij gehoorgestoorde kinderen met zwakkere motorische vaardigheden bij een vestibulaire stoornis bovenop het gehoorverlies De verminderde motorische ontwikkeling bij gehoorgestoorde kinderen zonder vestibulaire problemen duidt op andere factoren die de motoriek beïnvloeden Gestoorde auditieve functie Sensorische input Verbale representatie Cochleaire implantatie Etiologie gehoorverlies

15 2.3. IMPACT OP VERDERE ONTWIKKELING Gehoorstoornis Vestibulaire stoornis (Levinson, 1988; Jacob and Furman, 2001; Smith et al., 2005, 2010; Hanes and McCollum, 2006; Franco et al., 2008; Bart et al., 2009; Wiener-Vacher et al., 2013; Rine et al., 2013) Cognitieve ontwikkeling Socioemotionele ontwikkeling Schoolse vaardigheden Motorische ontwikkeling Ruimtelijke disoriëntatie Geheugenstoornissen Gedragsproblemen Sociale isolatie Concentratieproblemen Leerstoornissen Leesstoornissen Schrijfstoornissen

16 3. HUIDIGE SITUATIE Momenteel beperkt vestibulair onderzoek bij gehoorgestoorde kinderen: CI kandidaten Kinderen met specifieke klachten (vaak gerapporteerd door ouders) MAAR: Vaak atypische symptomen en geen klachten (snelle adaptatie/compensatie/substitutie) Vestibulair onderzoek = uitdaging bij kinderen: Medewerking en alertheid vereist Niet kindvriendelijk (afname in het donker, misselijkheid, ) Minstens 2 onderzoekers + aangepast testprotocol nodig Voordelen vroegtijdige detectie van vestibulaire stoornis: Counseling van ouders Vroegtijdige doorverwijzing voor gerichte (vestibulaire) therapie

17 NOOD AAN EEN STANDAARD VESTIBULAIR SCREENINGSPROTOCOL OP EEN JONGE LEEFTIJD VOOR ALLE KINDEREN MET EEN PERMANENT GEHOORVERLIES IN VLAANDEREN

18 VESTIBULAR INFANT SCREENING PROJECT, UNIEK IN VLAANDEREN DEEL1: WETENSCHAPPELIJKE RATIONALE 1. ZORGTRAJECT GEHOOR 2. BELANG VAN HET EVENWICHTSORGAAN 2.1. IMPACT AUDITIEF PROBLEEM 2.2. IMPACT MOTORISCH PROBLEEM 2.2. IMPACT OP VERDERE ONTWIKKELING 3. HUIDIGE SITUATIE DEEL 2: KLINISCHE IMPLEMENTATIE 1. DOELGROEP SCREENING 2. METHODE SCREENING 3. UITGEBREIDE FOLLOW-UP STUDIE 4. VOORSTELLING TEAM 5. PROJECT PLANNING

19 1. DOELGROEP SCREENING: 6 MAANDEN Permanent gehoorverlies reeds bevestigd Vroeg-motorische mijlpalen: indicatie van de vestibulaire functie Basismeting vóór de leeftijd van cochleaire implantatie Basismeting om congenitale van verworven stoornissen te onderscheiden Vroegtijdige doorverwijzing voor revalidatie Vroegtijdige counseling van ouders

20 1. DOELGROEP SCREENING: PERMANENT GHV Permanent gehoorverlies reeds bevestigd op de leeftijd van 6 maanden: 2x Refer op MAICO + bevestigd door BERA (inclusief NICU) Inclusie: Uni- / bilateraal Mild Doof Neurosensorieel / permanent conductief Exclusie: Tijdelijke gehoorverliezen (vb. OME)

21 VESTIBULAR INFANT SCREENING PROJECT, UNIEK IN VLAANDEREN DEEL1: WETENSCHAPPELIJKE RATIONALE 1. ZORGTRAJECT GEHOOR 2. BELANG VAN HET EVENWICHTSORGAAN 2.1. IMPACT AUDITIEF PROBLEEM 2.2. IMPACT MOTORISCH PROBLEEM 2.2. IMPACT OP VERDERE ONTWIKKELING 3. HUIDIGE SITUATIE DEEL 2: KLINISCHE IMPLEMENTATIE 1. DOELGROEP SCREENING 2. METHODE SCREENING 3. UITGEBREIDE FOLLOW-UP STUDIE 4. VOORSTELLING TEAM 5. PROJECT PLANNING

22 2. METHODE SCREENING: CVEMP Vereisten Korte testduur en kindvriendelijk Ruim inzetbaar Hoge sensitiviteit O.b.v. Klinische ervaring minuten, niet-invasief, mogelijk op de leeftijd van 6 maanden, onafhankelijk van visus (De Kegel et al., 2012, Zhou et al., 2014; Maes et al., 2016) Apparatuur beschikbaar in Vlaamse referentiecentra O.b.v. wetenschappelijk onderzoek bij kinderen met neursensorieel gehoorverlies Sacculaire dysfunctie > Semicirculaire kanaal dysfunctie Zelfde embriologische oorsprong van cochlea & sacculus (Shinjo et al., 2007; Cushing et al., 2013; Maes et al., 2014) Sterke correlatie tussen cvemp-resultaten en motorisch functioneren Sacculusfunctie is essentieel voor statisch evenwicht (De Kegel et al., 2012)

23 2. METHODE SCREENING: CVEMP Cervical Vestibular Evoked Myogenic Potential 500 Hz Tone Burst Beengeleiding (59 dbnhl) On/off fenomeen

24 2. METHODE SCREENING: ALTERNATIEVEN? (v)hit Rotatietest Calorisch onderzoek ovemp Motorisch onderzoek Apparatuur niet Dure Invasief! Invloed van Grote variatie wijdverspreid Subjectief = moeilijk! Kort, kanaalspecifiek en kindvriendelijk apparatuur, niet overal aanwezig Niet kanaalspecifiek Duisternis, fixatie Invloed van OME Lange testduur Kanaalspecifiek OME Correlatie met (motorische) ontwikkeling? binnen normale ontwikkeling Geen pure representatie van vestibulaire functie

25 2. METHODE SCREENING: IMPLEMENTATIE PASS Geen verdere opvolging MAICO TEST 1 (< 3 mnd) REFER MAICO TEST 2 (< 3 mnd) PASS Geen verdere opvolging PASS Geen verdere opvolging REFER BERA (< 6 mnd) PASS Geen verdere opvolging + Infobrochure REFER cvemp (6 mnd) REFER Kind & Gezin Kind & Gezin Referentiecentrum Referentiecentrum / jaar 1% (600) 20% (120) ±50 % (60) Bilat. GHV vanaf 40 dbhl Doorverwijzing revalidatiecentrum + Infobrochure Unilat. GHV of bilat. GHV < 40 dbhl Doorverwijzing privé-kinesitherapeut + Infobrochure

26 2. METHODE SCREENING: AANDACHTSPUNTEN Blijft een screening! Vestibulaire dysfunctie met intacte sacculusfunctie Vb. Meningitis, CHARGE (Wiener-Vacher, Amanou, Denise, Narcy, & Manach, 1999; Cushing et al., 2013) ± 10% geïsoleerde (horizontale) kanaal dysfunctie (Maes et al., 2014) Delayed-onset/progressieve auditieve/vestibulaire dysfunctie Vb.Meningitis, ccmv (Wiener-Vacher et al., 2012; Maes et al., 2016) Impact cochleaire implantatie (Jacot et al., 2009; Cushing et al., 2013; Thierry et al., 2015)

27 VESTIBULAR INFANT SCREENING PROJECT, UNIEK IN VLAANDEREN DEEL1: WETENSCHAPPELIJKE RATIONALE 1. ZORGTRAJECT GEHOOR 2. BELANG VAN HET EVENWICHTSORGAAN 2.1. IMPACT AUDITIEF PROBLEEM 2.2. IMPACT MOTORISCH PROBLEEM 2.2. IMPACT OP VERDERE ONTWIKKELING 3. HUIDIGE SITUATIE DEEL 2: KLINISCHE IMPLEMENTATIE 1. DOELGROEP SCREENING 2. METHODE SCREENING 3. UITGEBREIDE FOLLOW-UP STUDIE 4. VOORSTELLING TEAM 5. PROJECT PLANNING

28 3. UITGEBREIDE FOLLOW-UP STUDIE Vestibulair onderzoek Oculomotor en nystagmus onderzoek Motorisch onderzoek Vragenlijsten 6mnd 1j 2j 3j vhit Rotatietest cvemp + Calorisch onderzoek + ovemp Subjectief (zonder ENG registratie) Objectief (ENG registratie) AIMS PDMS-2 PDMS-2 GDBT Bayley IIvragenlijst Vestibulaire screeningsvragenlijst Gehoorgestoorde kinderen (delayed onset, pre-post CI) Normaalhorende & typisch ontwikkelende controlekinderen vhit = video Head Impulse Test c / ovemp = cervical / ocular Vestibular Evoked Myogenic Potential ENG = electronysta2. belang van het evenwichtsorgaangmography AIMS = Alberta Infant Motor Scales PDMS-2 = Peabody Developmental Motor Scales-2 GDBT = Ghent Developmental Balance Test

29 3. UITGEBREIDE FOLLOW-UP STUDIE Finaal doel Elk kind toegang tot de vestibulaire screening na vaststelling van een gehoorverlies Impact van een vestibulaire stoornis op de ontwikkeling in kaart brengen Implementatie van een standaard vestibulair screeningsprotocol in Vlaanderen en adequate doorverwijzing voor motorisch onderzoek en revalidatie Prevalentie van vestibulaire problemen bij congenitaal gehoorgestoorde kinderen in Vlaanderen Sensitiviteit van de cvemp om vestibulaire problemen op te sporen Normatieve data opstellen Verspreiding en verfijning van het vestibulaire screeningsprotocol, efficiëntere doorverwijzing voor revalidatie & sensibiliseren

30 VESTIBULAR INFANT SCREENING PROJECT, UNIEK IN VLAANDEREN DEEL1: WETENSCHAPPELIJKE RATIONALE 1. ZORGTRAJECT GEHOOR 2. BELANG VAN HET EVENWICHTSORGAAN 2.1. IMPACT AUDITIEF PROBLEEM 2.2. IMPACT MOTORISCH PROBLEEM 2.2. IMPACT OP VERDERE ONTWIKKELING 3. HUIDIGE SITUATIE DEEL 2: KLINISCHE IMPLEMENTATIE 1. DOELGROEP SCREENING 2. METHODE SCREENING 3. UITGEBREIDE FOLLOW-UP STUDIE 4. VOORSTELLING TEAM 5. PROJECT PLANNING

31 4. VOORSTELLING TEAM: PROMOTOREN Prof. Dr. Leen Maes UGent promotor Professor in de vestibulologie UGent Prof. Dr. Ingeborg Dhooge UZ Gent promotor Diensthoofd Neus-, Keelen Oorheelkunde UZ Gent

32 4. VOORSTELLING TEAM: PROJECTTEAM Marieke Sucaet Kinesitherapeut (50%) Ondersteuning revalidatiecentra/privékine motorisch onderzoek en revalidatie Motorisch onderzoek in UZ Gent Patiënten Normstudie Saartje Vanaudenaerde Klinisch audiologe (60%) Vestibulair onderzoek UZ Gent Screening cvemp Uitgebreid protocol Normstudie Sarie Martens PhD audiologie (100%) Ondersteuning referentiecentra afname cvemp Vestibulair onderzoek UZ Gent Screening cvemp Uitgebreid protocol Normstudie Dataverzameling, dataanalyse en rapportering

33 4. VOORSTELLING TEAM: BEGELEIDINGSCOMMISSIE Pieter Bolle Ondervoorzitter VLOK-CI 2. Lieve Nuytinck Valorisatie adviseur Bimetra 3. Mieke De Bock Voorzitter infantteam en kinesitherapeut CAR Sint-Lievenspoort 4. Cleo Dhondt Doctoraatsstudente audiologie 5. Kristel Boelaert Centraal adviserend arts Kind & Gezin 6. Alexandra De Kegel Paramedisch diensthoofd MFC Sint-Lievenspoort

34 STAKEHOLDERS (REFERENTIECENTRA KIND & GEZIN)

35 VESTIBULAR INFANT SCREENING PROJECT, UNIEK IN VLAANDEREN DEEL1: WETENSCHAPPELIJKE RATIONALE 1. ZORGTRAJECT GEHOOR 2. BELANG VAN HET EVENWICHTSORGAAN 2.1. IMPACT AUDITIEF PROBLEEM 2.2. IMPACT MOTORISCH PROBLEEM 2.2. IMPACT OP VERDERE ONTWIKKELING 3. HUIDIGE SITUATIE DEEL 2: KLINISCHE IMPLEMENTATIE 1. DOELGROEP SCREENING 2. METHODE SCREENING 3. UITGEBREIDE FOLLOW-UP STUDIE 4. VOORSTELLING TEAM 5. PROJECT PLANNING

36 START Dec 2017 Febr 2018 Mrt 2018 Mei 2018 Juni 2018 Aug 2018 Sept 2018 Nov Selectie & opleiding projectteam - Overkoepelende aanvraag Ethisch Comité - Infobrochure K&G (doorverwijzing) - Contact referentiecentra (praktische afspraken) - Contact revalidatiecentra (inventarisatie) - Normering cvemp - Opstellen & verspreiden richtlijnen vestibulaire revalidatie - Planning & training cvemp afname diagnostische referentiecentra - Verwerking & verspreiding normatieve data cvemp - Standaard vestibulaire screening in diagnostische referentiecentra - Doorverwijzing revalidatiecentra en implementatie richtlijnen vestibulaire revalidatie

37 Bedankt voor uw aandacht! Vragen? Prof. Dr. Leen Maes Vakgroep Spraak-, Taal- en Gehoorwetenschappen Prof. Dr. Ingeborg Dhooge Vakgroep Neus-, Keel- en Oorheelkunde Ingeborg.Dhooge@UGent.be info@vis-flanders.be

38 REFERENTIES Angeli, S. (2003). Value of vestibular testing in young children with sensorineural hearing loss. Arch Otolaryngol Head Neck Surg, 129(4), doi: /archotol Arnvig, J. (1955). Vestibular function in deafness and severe hardness of hearing. Acta Otolaryngol, 45(4), Bart, O., Bar-Haim, Y., Weizman, E., Levin, M., Sadeh, A., & Mintz, M. (2009). Balance treatment ameliorates anxiety and increases self-esteem in children with comorbid anxiety and balance disorder. Res Dev Disabil, 30(3), doi: /j.ridd Cushing, S. L., Gordon, K. A., Rutka, J. A., James, A. L., & Papsin, B. C. (2013). Vestibular end-organ dysfunction in children with sensorineural hearing loss and cochlear implants: an expanded cohort and etiologic assessment. Otol Neurotol, 34(3), doi: /mao.0b013e31827b4ba0 Cushing, S. L., Papsin, B. C., Rutka, J. A., James, A. L., & Gordon, K. A. (2008). Evidence of vestibular and balance dysfunction in children with profound sensorineural hearing loss using cochlear implants. Laryngoscope, 118(10), doi: /mlg.0b013e31817fadfa Casselbrant, M.L., Villardo, R.J., Mandel, E.M. (2008). Balance and otitis media with effusion. Int J Audiol, 47 (9), doi: / De Kegel, A., Maes, L., Baetens, T., Dhooge, I., & Van Waelvelde, H. (2012). The influence of a vestibular dysfunction on the motor development of hearing-impaired children. Laryngoscope, 122(12), doi: /lary Franco, E., Panhoca, I. (2008). Vestibular function in children underperforming at school. Brazilian Journal of Otorhinolaryngology, 74(6), Hanes, D. A., & McCollum, G. (2006). Cognitive-vestibular interactions: a review of patient difficulties and possible mechanisms. J Vestib Res, 16(3), Hartman, E., Houwen, S., & Visscher, C. (2011). Motor skill performance and sports participation in deaf elementary school children. Adapt Phys Activ Q, 28(2), Inoue, A., Iwasaki, S., Ushio, M., Chihara, Y., Fujimoto, C., Egami, N., & Yamasoba, T. (2013). Effect of vestibular dysfunction on the development of gross motor function in children with profound hearing loss. Audiol Neurootol, 18(3), doi: / Jacob, R. G., & Furman, J. M. (2001). Psychiatric consequences of vestibular dysfunction. Curr Opin Neurol, 14(1), Jacot, E., Van Den Abbeele, T., Debre, H. R., & Wiener-Vacher, S. R. (2009). Vestibular impairments pre- and post-cochlear implant in children. Int J Pediatr Otorhinolaryngol, 73(2), doi: /j.ijporl Kaga, K., Shinjo, Y., Jin, Y., & Takegoshi, H. (2008). Vestibular failure in children with congenital deafness. Int J Audiol, 47(9), doi: / Levinson, H. N. (1988). The cerebellar-vestibular basis of learning disabilities in children, adolescents and adults: hypothesis and study. Percept Mot Skills, 67(3), doi: /pms Livingstone, N., & McPhillips, M. (2011). Motor skill deficits in children with partial hearing. Dev Med Child Neurol, 53(9), doi: /j x

39 REFERENTIES Maes, L., De Kegel, A., Van Waelvelde, H., De Leenheer, E., Van Hoecke, H., Goderis, J., & Dhooge, I. (2016). Comparison of the Motor Performance and Vestibular Function in Infants with a Congenital Cytomegalovirus Infection or a Connexin 26 Mutation: A Preliminary Study. Ear Hear. doi: /aud Maes, L., De Kegel, A., Van Waelvelde, H., & Dhooge, I. (2014). Rotatory and collic vestibular evoked myogenic potential testing in normal-hearing and hearingimpaired children. Ear Hear, 35(2), e doi: /aud.0b013e3182a6ca91 Maes, L., De Kegel, A., Van Waelvelde, H., & Dhooge, I. (2014). Association between vestibular function and motor performance in hearing-impaired children. Otol Neurotol, 35(10), e doi: /mao O'Reilly, R., Grindle, C., Zwicky, E. F., & Morlet, T. (2011). Development of the vestibular system and balance function: differential diagnosis in the pediatric population. Otolaryngol Clin North Am, 44(2), , vii. doi: /j.otc Rine, R. M., Cornwall, G., Gan, K., LoCascio, C., O'Hare, T., Robinson, E., & Rice, M. (2000). Evidence of progressive delay of motor development in children with sensorineural hearing loss and concurrent vestibular dysfunction. Percept Mot Skills, 90(3 Pt 2), doi: /pms c.1101 Rine, R.M., Wiener-Vacher, S. (2013). Evaluation and treatment of vestibular dysfunction in children. NeuroRehabilitation, 32(3), doi: /NRE Shinjo, Y., Jin, Y., & Kaga, K. (2007). Assessment of vestibular function of infants and children with congenital and acquired deafness using the ice-water caloric test, rotational chair test and vestibular-evoked myogenic potential recording. Acta Otolaryngol, 127(7), doi: / Smith, P. F., Darlington, C. L., & Zheng, Y. (2010). Move it or lose it--is stimulation of the vestibular system necessary for normal spatial memory? Hippocampus, 20(1), doi: /hipo Smith, P. F., Zheng, Y., Horii, A., & Darlington, C. L. (2005). Does vestibular damage cause cognitive dysfunction in humans? J Vestib Res, 15(1), 1-9. Thierry, B., Blanchard, M., Leboulanger, N., Parodi, M., Wiener-Vacher, S. R., Garabedian, E. N., & Loundon, N. (2015). Cochlear implantation and vestibular function in children. Int J Pediatr Otorhinolaryngol, 79(2), doi: /j.ijporl Wiener-Vacher, S. R. (2008). Vestibular disorders in children. Int J Audiol, 47(9), doi: / Wiener-Vacher, S. R., Amanou, L., Denise, P., Narcy, P., & Manach, Y. (1999). Vestibular function in children with the CHARGE association. Arch Otolaryngol Head Neck Surg, 125(3), Wiener-Vacher, S. R., Hamilton, D. A., & Wiener, S. I. (2013). Vestibular activity and cognitive development in children: perspectives. Front Integr Neurosci, 7, 92. doi: /fnint Wiener-Vacher, S. R., Obeid, R., & Abou-Elew, M. (2012). Vestibular impairment after bacterial meningitis delays infant posturomotor development. J Pediatr, 161(2), e241. doi: /j.jpeds Zhou, G., Dargie, J., Dornan, B., & Whittemore, K. (2014). Clinical uses of cervical vestibular-evoked myogenic potential testing in pediatric patients. Medicine (Baltimore), 93(4), e37. doi: /md

40 / jaar MAICO weken MAICO 2 1% (600) 20% (120)