Aan de voorzitter en de leden van de Vaste Commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de Tweede Kamer der Staten Generaal

Transcriptie

1 FNV Hertogswetering 159 Postbus GE Utrecht T Aan de voorzitter en de leden van de Vaste Commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de Tweede Kamer der Staten Generaal rnathie@minszw.nl, rveldhoen@minszw.nl, mwidhiana@minszw.nl CNV Tiberdreef 4 Postbus GL Utrecht T F Cc: de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dhr. drs. W. Koolmees VCP Bezuidenhoutseweg 60 Postbus LM s-gravenhage T Datum Ons kenmerk Onderwerp Rondetafel evaluatie FTK op 17 mei 18 Uw kenmerk Contactpersonen Dhr. C. Driessen Chris.driessen@fnv.nl / Mevr. K. de Boer K.deboer@VCP.nl / Dhr. R. Sterk R.sterk@cnv.nl / Geachte dames en heren, Op 17 mei a.s. heeft u tot ons genoegen een rondetafelgesprek aangaande de evaluatie van het Financiële Toetsingskader (FTK). De FNV en VCP hebben u in een gezamenlijke brief op 17 januari jl. opgeroepen tot een brede bespreking van het FTK en daarbij ook de UFR te betrekken. Het FTK dient in onze ogen aangepast te worden. Dit hebben we vervolgens toegelicht en benadrukt in een lunchbijeenkomst met u op 23 januari jl. De FNV, VCP en CNV vinden dat het FTK nu niet generatie-evenwichtig werkt en in het belang van jong en oud moet worden bijgesteld. De FNV, VCP en CNV zijn van mening dat pensioenfondsen zich door de lage rente in combinatie met de strenge regels van het FTK te arm moeten rekenen. De strenge regels leiden er voor heel veel deelnemers al 10 jaar toe dat de uitkeringen en aanspraken niet kunnen worden aangepast voor de inflatie. De FNV, VCP en CNV zijn tot hun verontwaardiging en ontsteltenis niet uitgenodigd voor het rondetafelgesprek over de evaluatie van het Financieel Toetsingskader (verder FTK). We zijn er steeds vanuit gegaan dat de vertegenwoordigers van pensioendeelnemers hierbij zouden worden gehoord en een belangrijke plek tijdens deze ronde tafel zouden innemen. Het gaat immers om de vraag of de arbeidsvoorwaarde pensioen baat heeft gehad bij de aanpassingen die per 1 januari 2015 zijn aangebracht in het FTK en de besluiten die daarna zijn genomen (UFR) en wat de effecten zijn geweest voor de deelnemers. De FNV, VCP en CNV zijn van mening dat de evaluatie van het FTK een veel te beperkte scope heeft gehad en delen een aantal conclusies niet. Graag geven de FNV, VCP en CNV in de technische bijlage bij deze brief hier hun uitgebreide reactie op.

2 2 van 7 Sociale partners werken aan een gezamenlijk advies voor versterking van ons pensioenstelsel. Dat neemt nu echter de verantwoordelijkheid niet weg om kritisch naar het FTK te kijken. Al in het Sociaal Akkoord van 2013 waren werkgevers en werknemers het eens over de noodzaak van een ander FTK. Het is nog steeds van het grootste belang en inmiddels uitermate urgent dat er maatregelen worden genomen die het indexatieperspectief voor pensioendeelnemers naar voren halen. Ook moet een goede pensioenopbouw worden gerealiseerd, die nu tevens door de lage rente onder druk staat. Daarnaast moet worden gezocht naar maatregelen om de dreigende onvoorwaardelijke verlagingen in 2020 en 2021 te beperken dan wel te voorkomen. Dit om het vertrouwen in ons mooie pensioenstelsel te herstellen en ter ondersteuning van de overstap naar een versterkt toekomstbestendig pensioenstelsel. Het FTK is weliswaar technisch in vormgeving, maar blijft politiek van aard. Het is uw verantwoordelijkheid een evenwichtige politieke belangenafweging te bewaken. Wij verzoeken u daarom met klem de inhoud van deze brief en de technische bijlage te betrekken bij het rondetafelgesprek van uw commissie op 17 mei a.s. en daar alsnog tijd in te ruimen voor de zienswijze van de bonden. Met vriendelijke groet, Tuur Elzinga Nic van Holstein Willem Jelle Berg Vicevoorzitter FNV Voorzitter VCP Dagelijks bestuur CNV Bijlage: Technische bijlage aangaande evaluatie FTK

3 3 van 7 Technische bijlage bij brief FNV, VCP en CNV ten behoeve van het rondetafelgesprek van de Vaste Commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid op 17 mei Een beperkte evaluatie van het FTK: Een gemiste kans! Het Financieel Toetsingskader (FTK) legt vast binnen welke randvoorwaarden pensioenfondsen opereren. In 2015 is het FTK aangepast. Volgens de FNV, VCP en CNV is dit kader nu op een aantal punten veel te knellend. Het is mede de oorzaak dat aanspraken van deelnemers al tien jaar niet meegroeien met loon en/of prijsontwikkeling. In deze technische bijlage doen de FNV, VCP en CNV een reeks voorstellen om het pensioenstelsel beter te laten functioneren. Zo zou Nederland snel moeten overstappen op de Europese rekenrente en moeten de regels voor indexeren en het minimaal verplichte eigen vermogen worden verruimd. Bovendien bekritiseren de FNV, VCP en CNV de beperkte reikwijdte van de evaluatie, bij de bespreking waarvan zij als vertegenwoordigers van de pensioendeelnemers graag een mondelinge inbreng hadden geleverd. Het FTK heeft ons pensioenstelsel nóg nominaler gemaakt De FNV, VCP en CNV herkennen zich op belangrijke punten niet in de rapportage en een aantal conclusies van Willis Towers Watson, die in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid deze evaluatie heeft uitgevoerd. En daarmee ook niet in de conclusies in de brief waarmee de Minister het Evaluatierapport heeft aangeboden aan de Tweede Kamer. De vakcentrales zijn nooit voorstander geweest van dit FTK. Zij wilden en willen nog steeds een ander contract, waarbij indexatieperspectief leidend is boven het beschermen van een nominale toezegging. Een contract waarbij de rentegevoeligheid beter wordt ondervangen en de beleggingsspagaat zo goed als mogelijk wordt weggenomen. Hiertoe hebben zij vanaf 2010 gepleit voor een voorwaardelijk reëel pensioencontract. FNV, VCP en CNV zijn van opvatting dat het aangepaste FTK vanaf 2015 ons pensioenstelsel zelfs op een aantal onderdelen nóg nominaler heeft gemaakt. De aanpassing van de UFR heeft ons stelsel nóg rentegevoeliger gemaakt Vanaf september 2012 maakt DNB bij het vaststellen van de risicovrije rentetermijnstructuur voor Nederlandse pensioenfondsen gebruik van de zogenaamde UFRmethodiek. Deze methodiek houdt in dat de forwardrente voor langere looptijden (>20 jaar) niet meer volledig uit actuele marktdata wordt afgeleid, maar verondersteld wordt toe te groeien naar een bepaald niveau (de UFR). Een op zich goede correctie op het feit dat de markt voor leningen met langere looptijden onvoldoende omvang heeft om er een objectieve marktwaarde op te baseren. Het besluit uit juli 2015 om de UFR-systematiek aan te passen, heeft het FTK echter nóg rentegevoeliger en vooral instabieler gemaakt. Dit terwijl met de aanpassingen per grotere stabiliteit voor verstoringen op financiële markten was beoogd. Het is opmerkelijk dat dit UFR-besluit niet is meegenomen bij de evaluatie. FNV, VCP en CNV verzoeken u dan ook om de systematiek van de UFR te betrekken in de evaluatie en deze te heroverwegen. Daarnaast verzoeken wij u over te stappen op de Europese UFR.

4 4 van 7 Indexering verder weg dan ooit en verlagen dreigt Door de financiële crisis, het opkoopprogramma van de ECB (QE), de waardering van de pensioenverplichtingen op de actuele rentetermijnstructuur (rts) en de volatiele invulling van de systematiek van de UFR worden de pensioenaanspraken van heel veel deelnemers al tien jaar lang niet of nauwelijks geïndexeerd. Ook zijn er in 2013 verlagingen doorgevoerd. Dagkoersen hebben de afgelopen jaren nog steeds een belangrijke rol gespeeld bij de vraag of pensioenaanspraken al dan niet moeten worden verlaagd. De hoge beurzen eind 2016, bijvoorbeeld als gevolg van de plannen van de Amerikaanse president Trump in 2016, hebben verlagingen in 2017 op de valreep kunnen verhinderen. Mede door de regel dat pas bij een dekkingsgraad van 110% mag worden begonnen met indexeren en door de Toekomstig Bestendig Indexeren (TBI)-regels lijkt ook voor de aankomende jaren het indexatieperspectief voor heel veel deelnemers en gepensioneerden nog ver weg. En in 2020 en 2021 dreigen zelfs nog steeds onvoorwaardelijke verlagingen gedurende een periode van 10 jaar voor nog eens miljoenen deelnemers - dit als gevolg van de MVEV-regels (MVEV=Minimaal Vereist Eigen Vermogen). De deelnemers en gepensioneerden snappen er niets meer van, nu zij om zich heen alleen maar economische voorspoed zien. Zeker niet, als moet worden verlaagd omdat de MVEVgrens nog niet is bereikt, maar de dekkingsgraad wel boven de 100% ligt. Verlagen boven de 100% maar toch, want je hebt reserve nodig, wie begrijpt dat? FNV, VCP en CNV delen met de wetgever de opvatting dat pensioenfondsen zich omwille van generatie-evenwichtigheid niet te rijk mogen rekenen. Hetzelfde geldt volgens FNV, VCP en CNV ook andersom. De vraag is dan ook of pensioenfondsen zich op dit moment als gevolg van het strenge FTK zich niet te arm moeten rekenen. De FNV, VCP en CNV constateren dat dit inderdaad nu het geval is. Pensioendeelnemers waarderen voorzichtigheid en solidariteit, mits verstandig en uitlegbaar. Per saldo heeft het FTK inclusief de aanpassing van de UFR per juli 2015 echter de onzekerheid vergroot, het indexeringsperspectief verkleind en daarmee het vertrouwen verder geschaad. De uitlegbaarheid staat onder druk en daarmee de gedragenheid van het stelsel als geheel. FNV, VCP en CNV willen toe naar een ander contract Al in 2013 heeft de Stichting van de Arbeid zich in het Sociaal Akkoord unaniem uitgesproken voor een stabieler pensioencontract met een stabielere discontovoet, zowel voor de verplichtingen als voor de bijbehorende pensioenpremie. Dit in lijn met het SERadvies De Nederlandse economie in stabieler vaarwater uit april Bij de behandeling van het FTK in 2014 hebben de vakcentrales consequent aan deze lijn vastgehouden. Er is toen vanuit de vakbeweging breed gepleit voor een ander, minder rentegevoelig ambitiecontract. Waarmee een stabielere discontovoet mogelijk zou worden. De discontovoet in de verplichtingen zou conform de stabielere discontovoet, die in de premie wel mogelijk werd gemaakt, vorm kunnen krijgen. Het huidige contract is te rentegevoelig en het FTK heeft dit onvoldoende kunnen ondervangen. De rentegevoeligheid is in het FTK, met name door de introductie van de

5 5 van 7 aangescherpte regels omtrent het MVEV en door het UFR-besluit uit juli 2015 juist nog verder versterkt. Dat UFR-besluit ging in tegen de door de Tweede en Eerste Kamer geuite wens om de UFR te laten aansluiten op de UFR van EIOPA (Europese Autoriteit voor verzekeringen en bedrijfspensioenen). Ook de vakcentrales hebben zich toen sterk gemaakt om met het UFR-besluit te wachten op EIOPA en de door EIOPA vastgestelde UFR te volgen. Hiertoe roepen de FNV, VCP en CNV nu wederom op. Nederlandse pensioenfondsen worden extra geremd De Nederlandse pensioenfondsen hebben nu als enige te maken met een sneller dalende UFR dan die door EIOPA is vastgesteld. Ook al zou de rente gaan stijgen, dan nog zal de dekkingsgraadstijging sterk worden geremd door het door blijven dalen van de UFR. Een werkgroep van het Koninklijk Actuarieel Genootschap heeft daarover onlangs (20 maart 2018) een notitie uitgebracht onder de titel De UFR als sluipmoordenaar? Hierin wordt de invloed van het dalende niveau van de UFR op de voorziening pensioenverplichtingen en de waardebepaling van de pensioenopbouw voor pensioenfondsen geschetst. De daling van het niveau van de UFR is door pensioenfondsen niet (goed) af te dekken. Dit komt doordat de activa op basis van de marktrente (zonder UFR) worden gewaardeerd en een daling van het UFR-niveau alleen de pensioenverplichtingen raakt. De dekkingsgraad mag volgens de Europese Pensioenfondsrichtlijn (IORP) niet te lang onder de grens liggen van 100%. Dat is in de ogen van FNV, VCP en CNV een terechte eis. FNV, VCP en CNV vinden echter de Nederlandse invulling van de MVEV-eis die in het FTK is gekozen verkeerd, omdat deze averechts werkt. Niet alleen op wat FNV, VCP en CNV graag willen bereiken met de arbeidsvoorwaarde pensioen, maar ook ten aanzien van wat toenmalig Staatssecretaris Klijnsma met het FTK heeft beoogd. Zij beoogde het opheffen van de beleggingsspagaat nominaal versus reëel, opdat een lange termijn beleggingsbeleid kon worden gevoerd omwille van bestendig indexeren, zonder directe afstraffing vanwege te strakke nominale sturingsgrenzen. Dit is echter niet gelukt. De rentespagaat is namelijk niet opgelost. Nog steeds worden fondsbestuurders bij wijze van spreken elke dag gedwongen een gok te nemen op de ontwikkeling van de rente. Toekomstverkenningen zoals ALM-studies, die bij uitstek geschikt zijn voor een lange termijnhorizon, worden meer en meer korte termijn gericht. Want een onvoorwaardelijke MVEV-verlaging dreigt. Als een zwaard van Damocles hangt deze dreiging boven ons pensioenstelsel. Niemand wil massale verlagingen bij miljoenen mensen in 2020/21 of kan deze uitleggen als de fondsen er internationaal gezien heel goed voor staan en de Nederlandse, Europese en wereldeconomie het goed doen. Zoals gezegd, ook FNV, VCP en CNV willen geen dekkingsgraad die te lang en te ver onder de 100% ligt. Dat is niet generatie-evenwichtig. Maar wij bereiken dat liever door eerder maar geleidelijk in te grijpen, zoals met het in het Sociaal Akkoord uit 2013 beoogde contract. Evaluatie FTK zou breder moeten zijn Ook met de kennis van nu zijn FNV, VCP en CNV van opvatting dat de lijn die de vakcentrales in 2013/2014 hebben bepleit, nog altijd volop actueel is. FNV, VCP en CNV roepen het

6 6 van 7 kabinet op de evaluatie breder in te steken. De beperking van de evaluatie tot de wijzigingen die per zijn doorgevoerd, vinden zij een gemiste kans. Om deze redenen willen FNV, VCP en CNV zo snel mogelijk met minister Koolmees om tafel om de klemmende zekerheidseisen en de volatiele marktwaardering uit het contract te halen. Het moet anders. Sociale partners hebben daartoe al eerder bouwstenen aangeleverd. Dit betekent geen nominale zekerheidseis, een stabielere minder rentegevoelige discontovoet en sturing, de ambitie van een bestendig geïndexeerd en stabiel maar voorwaardelijk pensioen met een daartoe structureel toereikende stabiele premie. In zo n contract zonder zekerheidseisen en met een stabielere discontovoet, willen de vakcentrales dat juist eerder wordt gestuurd in plaats van dat, zoals in het FTK, langer mag worden gewacht met verlagen maar ook langer moet worden gewacht met indexeren. Als het goed gaat wordt er geïndexeerd, als het tegenzit worden de pensioenen verlaagd. Dat doen we wel geleidelijk middels het uitsmeren van een schok, zowel in de plus als in de min. Zo wordt sturen zowel in de plus als in de min begrijpelijk. In de tussentijd aanpassing van de regels voor indexeren en verlagen In 2015 zijn de regels waaronder een toeslag mag worden verleend fors aangescherpt. Eerder indexeren en voorkomen van verlagingen in 2020 en 2021 kan met een combinatie van aanpassingen dichterbij komen. Hiertoe stellen de FNV, VCP en CNV voor de MVEVregels aan te passen, over te stappen op de Europese UFR, te beginnen met gedeeltelijk indexeren vanaf een dekkingsgraad van 104,3% in plaats van 110% en volledig- en inhaalindexatie eerder mogelijk te maken. 1. MVEV-regels aanpassen De bedoeling van de MVEV-regels is, het voldoen aan het voorschrift voor een IORP, dat onderdekking niet te lang mag duren. Het is zeer de vraag of dat voorschrift noopt tot een regel als de MVEV. Zo kan de grens voor het moeten verlagen op 100% worden gelegd in plaats van rond de 105%. Bovendien kan de regel dat een verlaging onvoorwaardelijk moet zijn, worden geschrapt. Dit geeft een flinke administratieve verlichting en maakt ook de communicatie meer begrijpelijk als het toch tot verlagen komt. 2. Overstappen op Europese-UFR Niets staat een overstap in de weg naar de EIOPA UFR. Die is streng genoeg voor verzekeraars met de voor hen geldende 99,9% zekerheidseis. Dus waarom voor Nederlandse pensioenfondsen een strengere eis zou moeten gelden, blijft onduidelijk. Bovendien is de aanpassing van het einde van de UFR beter gereguleerd dan het automatisme van de Nederlandse UFR voor pensioenfondsen. Dat voorkomt een dieper wegzakken dan nodig (en wenselijk). Het mes van zo n aanpassing snijdt aan twee kanten. De kostendekkende premie komt meer in lijn met de premie die uitzicht geeft op pensioenindexatie uit de lange termijn ALM-analyses. De hogere dekkingsgraad betekent daarnaast een kleinere kans op verlagen en tegelijkertijd komt indexeren eerder in beeld.

7 7 van 7 3. Al indexeren bij een dekkingsgraad van 104,3% in plaats van 110% Nu geldt er een toeslagdrempel op 110%. Dan mag het pensioenfonds niet indexeren. Door de grens waar vandaan mag worden begonnen met indexeren te verlagen, komt indexeren eerder in beeld. Hierbij kan gedacht worden aan de grens van 104,3%. 4. Eerder volledig indexeren en eerder inhalen De TBI-regels (grens 110% en slechts 1/10 e ) en de regels voor inhaalindexering en voor het herstellen van verlagingen kunnen worden afgeschaft. Volledig indexeren mag weer vanaf de VEV-grens zonder de eis dat een indexering tot in lengte van jaren moet kunnen worden gegeven. Als de dekkingsgraad boven de VEV-grens ligt en al volledig wordt geïndexeerd, zou begonnen moeten mogen worden met inhalen van gemiste indexering en het repareren van opgelopen verlagingen. Het is vreemd dat wordt volgehouden dat verlagen ultimum remedium is en dat een achterstand tegelijkertijd bijna nooit te repareren is. Deze vier tussentijdse maatregelen zijn eenvoudig door te voeren. Ze beogen de kans op indexeren te vergroten en de kans op verlagen te verkleinen. De effecten in termen van dekkingsgraad en op het evenwicht tussen generaties zijn naar verwachting beperkt. En zij wegen naar de mening van FNV, VCP en CNV niet op tegen de grote winst als door indexeren en door het afwenden van verlagingen het vertrouwen in het pensioenstelsel toeneemt. Dat helpt ook bij de overstap op een meer toekomstbestendig pensioenstelsel.