Jaarverslag Stichting Pensioenfonds SNT

Transcriptie

1 Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds SNT Datum rapport 14 juni 2010 Nummer/versie Definitief Auteur Bestuur Telefoon

2 Profielschets Stichting Pensioenfonds SNT (STPS), statutair gevestigd te Zoetermeer, is opgericht op 30 september Het pensioenfonds is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer STPS is een ondernemingspensioenfonds. Het pensioenfonds voert de pensioenregeling uit voor het personeel met een arbeidsovereenkomst van KPN Contact of SNT Nederland BV. De pensioenregeling van STPS is een beschikbare-premieregeling en wordt gekwalificeerd als een premieovereenkomst in de zin van de Pensioenwet. De premie voor deze regeling wordt ingebracht door de werkgever en de deelnemers. Als deelnemer wordt in het pensioenfonds opgenomen (tenzij in de arbeidsovereenkomst anders is bepaald) de werknemer van 21 jaar en ouder met wie een arbeidsovereenkomst is gesloten en de werknemer die door het bestuur als deelnemer in het pensioenfonds is toegelaten. De uitvoering van de pensioenregeling en het vermogensbeheer heeft het bestuur volledig uitbesteed aan TKP Pensioen BV. Daarnaast maakt het bestuur gebruik van de werkzaamheden van de externe actuaris Towers Watson en accountant PricewaterhouseCoopers en een externe en interne beleggingscommissie. Het overlijdensrisico en het arbeidsongeschiktheidsrisico zijn volledig herverzekerd bij Zwitserleven. 1

3 Inhoudsopgave 1. Kerncijfers 3 2. Personalia 4 3. Verslag verantwoordingsorgaan 6 Bestuursverslag 8 4. Woord van de voorzitter 9 5. Doelstelling Financiële opzet Ontwikkelingen in Beleid en beleidskeuzes Risicobeheer Verslag van het vermogensbeheer Algemeen Regulier vermogen Beschikbare-Premieregeling Pensioen en uitvoering Inleiding Pensioencommunicatie Pensioenadministratie Pensioenregeling Nieuwe wetgeving Governance en compliance Algemeen Goed pensioenfondsbestuur Informatie vanuit toezicht van DNB en AFM Bestuursaangelegenheden Deskundigheids- en integriteitstoets en opleiding Gedragscodes Reactie bestuur op oordeel verantwoordingsorgaan Organisatie en uitvoering Statutenwijziging Verwachte gang van zaken 36 Jaarrekening Jaarrekening Balans Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Toelichting op de jaarrekening Actuariële analyse 62 Overige gegevens Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Gebeurtenissen na balansdatum 66 Er zijn geen significante gebeurtenissen na balansdatum Accountantsverklaring Actuariële verklaring Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten 71 Bijlagen 72 Bijlage 1 Deelnemersbestand 73 Bijlage 2 Begrippenlijst 74 2

4 1. Kerncijfers Bedragen x * Aantal verzekerden Deelnemers, actief en voortgezet Gewezen deelnemers Ingegane pensioenen Totaal aantal verzekerden Premie Uitkeringen, afkoop pensioen en premierestitutie Toeslagverlening per 1 januari van het boekjaar Betreft ingegane pensioenen en premievrije rechten 2,78% 1,61% 1,14% 1,71% 1,18% Beleggingen Balanswaarde waarvan uit hoofde van beschikbare premieregeling Beleggingsopbrengsten Vermogenspositie** Eigen vermogen Pensioenverplichtingen VPV waarvan: VPV voor risico pensioenfonds - waarvan herverzekerd VPV voor risico deelnemers Dekkingsgraad*** -Inclusief herverzekerde verplichting 137,2% 148,3% Exclusief herverzekerde verplichting 143,3% 156,4% 154,0% 149,5% 167,0% * Cijfers 2005 zijn in 2006 aangepast voor vergelijkingsdoeleinden (een ander rubricering in verband met de overgang van pensioenvermogensmethode naar fondsvermogen methode). ** Tot en met 2006 op basis van APP (max. 4%), met ingang van 2007 op basis van FTK (rentetermijnstructuur). *** De dekkingsgraad wordt tot en met 2008 bepaald door het eigen vermogen plus de voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds exclusief het herverzekerde deel, te delen door de voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds exclusief het herverzekerde deel. Met ingang van 2009 heeft het bestuur de interpretatie van de minister van maart 2010 gevolgd en dit leidt tot een herziening van de definitie van de dekkingsgraad. Met ingang van 2009 wordt ten behoeve van de kengetallen de dekkingsgraad bepaald door het eigen vermogen plus de voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds inclusief het herverzekerde deel, te delen door de voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds inclusief het herverzekerde deel. In het vervolg van het jaarverslag wordt uitgegaan van de eerstgenoemde definitie. 3

5 2. Personalia Bestuur Benoemd namens de werkgever: Naam Functie in bestuur Bestuurslid vanaf Bestuurslid tot en met Functie/in dienst van F.H.K. Ooms voorzitter Directeur Compensation & Benefits KPN drs. W. Polet RA plv. secretaris * Financieel Directeur SNT drs. H. Smitshoek RA bestuurslid * Manager Finance & Facilities drs. J.G.A. Visser voorzitter Manager Operations Benoemd namens de deelnemers: Naam Functie in bestuur Bestuurslid vanaf Bestuurslid tot en met Functie/in dienst van mw. P.M.L. Boersma- bestuurslid * Teammanager SNT Hersbach mw. M.T. Roorda van secretaris * Scripting Eijsinga mw. M.A.F. de Wit- Biermans plv. voorzitter * Coördinator personeelsadministratie SNT * Deze bestuursleden kunnen nog voor maximaal 1 zittingsperiode van vier jaar worden herbenoemd. Beleggingscommissie De beleggingscommissie gevormd vanuit het bestuur bestaat uit: drs. H. Smitshoek RA, voorzitter mw. P.M.L. Boersma-Hersbach mw. M.T. Roorda van Eijsinga Verantwoordingsorgaan (per 1 januari 2009) H. J. van Geldere, namens de werkgever KPN Contact P. Noorlander, namens de werkgever SNT Nederland W. Scholma, namens de deelnemers KPN Contact W. de Groot, namens de deelnemers SNT Nederland mw. M.F.P.C. Penders-van der Leeuw, namens de gepensioneerden KPN Contact mw. E.C. Klöpping-de Jong, namens de gepensioneerden SNT Nederland Visitatiecommissie (per 1 januari 2009) mr. P.J. Akkermans A.M.J. de Bekker AAG drs. G. de Jong 4

6 Management Het beheer van het pensioenfonds is opgedragen aan TKP Pensioen BV (TKP), waarvan het managementteam als volgt is samengesteld: mr. F.F.F. de Beaufort, algemeen directeur E.J.W. de Bie, directeur pensioenen mw. R. van Wijk-Russchen RBA, directeur beleggingen Beleggingscommissie TKP Investments BV De beleggingscommissie van TKP Investments BV bestaat uit: prof. dr. K.G. Koedijk prof. dr. R.A.H. van der Meer drs. J. Mensonides, voorzitter Certificeerders PricewaterhouseCoopers Accountants NV, externe accountant Towers Watson, externe actuaris 5

7 3. Verslag verantwoordingsorgaan Statutaire opdracht Het bestuur van STPS heeft een verantwoordingsorgaan ingesteld met ingang van 1 januari Het verantwoordingsorgaan beoordeelt de door het bestuur gemaakte beleidskeuzes, het gevoerde beleid en de naleving van de Principes voor Goed Pensioenfondsbestuur, met als uitgangspunt de vraag of het bestuur bij de genomen besluiten op een evenwichtige wijze met de belangen van alle belanghebbenden rekening heeft gehouden. Voor het verantwoordingsorgaan is een reglement vastgesteld op basis van de uitgangspunten van Goed Pensioenfondsbestuur. Hierbij zijn de frequentie van het overleg met het bestuur, de te behandelen onderwerpen met betrekking tot het beleid en de verantwoording aan het verantwoordingsorgaan vastgesteld. Het verantwoordingsorgaan heeft het recht advies uit te brengen over: het vaststellen en wijzigen van de vergoedingsregeling voor bestuursleden; het wijzigen van het beleid ten aanzien van het verantwoordingsorgaan; de vorm, inrichting en samenstelling van het intern toezicht; het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure; het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en voorlichtingsbeleid. Verantwoording en werkwijze: Het verantwoordingsorgaan, bestaande uit vertegenwoordigers van werknemers, gepensioneerden en werkgevers, heeft gekeken naar de periode 2009 en is in 2009 en 2010 vijfmaal bij elkaar gekomen. Gedurende deze bijeenkomsten heeft het verantwoordingsorgaan onder andere: een overleg gehad met een delegatie van het bestuur waarin is uitgesproken dat de communicatie tussen bestuur en verantwoordingsorgaan verbeterd moest worden; de ontvangen notulen van het STPS bestuur doorgenomen; informatie ingewonnen over de manier waarop het verantwoordingsorgaan van het KPN Pensioenfonds functioneert. Het verantwoordingsorgaan heeft de intentie om zich verder te ontwikkelen in samenspraak met TKP en het bestuur, echter het feit dat SNT zijn pensioenregeling bij een andere partij onderbrengt zal betekenen dat het ontwikkelen van het volledige verantwoordingsorgaan geen toegevoegde waarde meer heeft voor het STPS. Bevinding en aandachtspunten: Het verantwoordingsorgaan heeft geconstateerd dat het bestuur: pro actief is geweest inzake het aanscherpen van de startbrief voor nieuwe medewerkers; open staat voor zelfevaluatie (self assesment); bereid is geweest om de notulen te delen met het verantwoordingsorgaan; beslissingen binnen het bestuur worden genomen op basis van gelijkheid, daarnaast is er een zorgvuldige afweging van alle positieve en negatieve punten. Het verantwoordingsorgaan heeft kennis genomen van het jaarverslag en de jaarrekening van het pensioenfonds en de overige door het bestuur verstrekte informatie, alsmede van de door het bestuur in de vergadering van 8 juni 2010 verstrekte toelichtingen daarbij. Tevens heeft 6

8 het verantwoordingsorgaan kennis genomen van de bevindingen van de externe accountant, de externe actuaris en de visitatiecommissie. Oordeel Op basis van de beschreven werkzaamheden komt het verantwoordingsorgaan tot het oordeel dat het bestuur met inachtneming van een voldoende mate van zorgvuldigheid en evenwichtige afweging van de belangen van de bij het pensioenfonds betrokken deelnemers, gewezen deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever, tot verantwoorde besluitvorming en beleidskeuzes is gekomen. Den Haag, 14 juni 2010 H.J. van Geldere P. Noorlander W. Scholma mw. M.F.P.C. Penders-van der Leeuw mw. E.C. Klöpping-de Jong 7

9 Bestuursverslag 8

10 4. Woord van de voorzitter In dit jaarverslag legt het bestuur verantwoording af over het gevoerde beleid in 2009, de achterliggende overwegingen daarbij en de uitkomsten hiervan voor Stichting Pensioenfonds SNT. Terugblik Ook 2009 was een roerig jaar op de financiële markten en in pensioenland. Door de kredietcrisis daalden de dekkingsgraden van veel pensioenfondsen in het eerste kwartaal van dit verslagjaar nog verder. STPS had hier in mindere mate voor STPS last van. De dekkingsgraad is over het afgelopen jaar gedaald van 156,4% naar 143,3%. De voornaamste oorzaak van deze daling is het effect van de verwachte stijging van de levensverwachting en de stijging van de kosten van de herverzekeraar. Het totaal rendement op beleggingen bedroeg in ,1% (2008:0,5%). Bij de vaststelling van de dekkingsgraad per eind 2009 is rekening gehouden met het effect van de verwachte stijging van de levensverwachting. Uit recent onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat mensen veel langer leven en hierdoor langer een pensioenuitkering ontvangen. Zonder dit effect was de dekkingsgraad eind ,7% geweest. Het fonds heeft geen reserve- of dekkingstekort en behoeft daarom geen herstelplan op te stellen. De pensioenregeling van STPS is een beschikbare-premieregeling. De ingelegde premies worden voor risico van de deelnemers belegd in de Life Cycle of in een van de vrije beleggingsdepots. De rendementen over 2009 waren positief, met uitzondering van het beleggingsdepot G. Vooruitblik De toeslagverlening is voorwaardelijk. Dat wil zeggen dat er geen recht op toeslagverlening is en dat het op de langere termijn niet zeker is of en in hoeverre toeslagverlening zal plaatsvinden. Het bestuur streeft er naar om de ingegane pensioenen aan te passen aan de prijsontwikkeling. Dit is echter geen garantie. Door de kredietcrisis is gebleken dat maximale zekerheid in het robuust bekend staande Nederlandse pensioenstelsel niet gegeven kan worden. Op basis van de financiële positie van het fonds per 1 januari 2010 heeft het bestuur besloten om per deze datum een toeslag van 0,71% (consumentenprijsindex alle huishoudens) te verlenen op de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken. Per 1 januari 2009 had het bestuur besloten om een toeslag van 2,78% te verlenen op de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken. Rond de jaarwisseling heeft een aantal door de overheid ingestelde commissies haar rapporten gepubliceerd. Het betreft de commissies Don, Goudswaard en Frijns. Aanleiding voor het instellen van deze commissies was de financiële crisis en de gevolgen hiervan voor pensioenfondsen. Hoewel uit rapporten niet blijkt dat pensioenfondsen slecht presteren, geven de rapporten aanbevelingen voor de toekomstbestendigheid van het pensioenstelsel. De nadruk ligt vooral op risicomanagement/risicobeheer en governance. Daarnaast volgt uit de analyse van de commissie Goudswaard dat er een nieuw evenwicht gevonden moet worden tussen de pensioenambitie, de zekerheid en de kosten van de pensioenregeling. De rapporten worden door het bestuur zeer serieus genomen. 9

11 Verkoop SNT Nederland BV Per 1 december 2009 heeft KPN het bedrijfsonderdeel SNT Nederland verkocht aan Fortis Private Equity. Nagenoeg alle deelnemers maken gebruik van de mogelijkheid om de waarde van het pensioenkapitaal over te dragen naar de nieuwe uitvoerder. De overdrachtswaarde bedraagt circa 3,0 miljoen euro. Met de partijen is overeengekomen dat de deelnemers van SNT Nederland tot 1 juli 2010 nog deelnemer blijven in de pensioenregeling van STPS. SNT Nederland zal de pensioenregeling vanaf 1 juli 2010 onderbrengen bij Delta Lloyd Levensverzekeringen BV. Bestuursmutaties Per 1 november is de heer J.G.A. Visser afgetreden als voorzitter van het pensioenfonds en opgevolgd door de heer F.H.K. Ooms. Het bestuur bedankt de heer Visser voor zijn inzet voor het fonds. Communicatie Heldere communicatie met de belanghebbenden vindt het bestuur van groot belang. Het pensioenfonds heeft in 2009 extra aandacht besteed aan de communicatie, met name over de invloed van de financiële crisis. In 2009 zijn de brochures, die verstuurd worden met startbrief (Pensioenreglement in t kort, Beleggen voor uw pensioen en Waardeoverdracht) geactualiseerd. Den Haag, 14 juni 2010 F.H.K. Ooms 10

12 5. Doelstelling Het pensioenfonds draagt de verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering van de in de pensioenovereenkomst gedefinieerde pensioenregelingen voor deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden, in overeenstemming met de bestaande wet- en regelgeving. De doelstelling van Stichting Pensioenfonds SNT is om binnen de grenzen van haar middelen de deelnemers, gewezen deelnemers en hun nabestaanden te beschermen tegen geldelijke gevolgen van ouderdom, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Het fonds voorziet hiertoe in het op lange termijn verstrekken van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten en streeft hierbij naar het waardevast houden van de ingegane pensioenen. De toeslagverlening is voorwaardelijk. Dat wil zeggen dat er geen recht op toeslagverlening is en dat het op de langere termijn niet zeker is of en in hoeverre toeslagverlening zal plaatsvinden. Ook draagt het fonds zorg voor duidelijke en klantgerichte communicatie met alle belanghebbenden. Het fonds heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, toeslagverlening, beleggingen en communicatie om de genoemde doelstellingen te bereiken. Dit beleid is vastgelegd in diverse documenten, waarvan de Actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN) het belangrijkste is. 11

13 6. Financiële opzet 6.1 Ontwikkelingen in 2009 Dekkingsgraad De dekkingsgraad is een maatstaf voor de financiële positie van een pensioenfonds. Het geeft het pensioenvermogen als percentage van de contante waarde van de pensioenverplichtingen weer. De dekkingsgraad kan wijzigen door talrijke invloeden, zoals de ontwikkeling van het beleggingsresultaat, verzekeringstechnische ontwikkelingen en de ontwikkeling van de rentetermijnstructuur. De ontwikkeling van de dekkingsgraad van het pensioenfonds gedurende het jaar kan als volgt worden weergegeven: Ontwikkeling dekkingsgraad % 70% 90% 110% 130% 150% 170% Dekkingsgraad ultimo 2008 Effect premies 156,4% -/-0,1% Effect beleggingsresultaat 3,7% Effect toeslagverlening -/-1,3% Effect rentetermijnstructuur 2,7% Effect herverzekeraar Effect overige oorzaken Effect aanpassing levensverwachting Dekkingsgraad ultimo /- 9,9% -/-4,8% -/-3,4% 143,3% Zoals bovenstaande figuur laat zien, veroorzaakten vooral de positieve beleggingsresultaten de stijging van de dekkingsgraad. Effect herverzekeraar en effect van de verwachte stijging van de levensverwachting zorgden vooral voor een daling van de dekkingsgraad. Stijging van de kosten van de herverzekeraar wordt met name veroorzaakt door de stijging van het aantal deelnemers en door het opnemen van de stijging in de staffel van het opbouwpercentage AO van wat in het vorige herverzekeringscontract (looptijd met uitloop van 2 jaar) niet herverzekerd was. 12

14 Het verloop van de dekkingsgraad over de laatste vijf jaar is hieronder weergegeven. Ter illustratie zijn daarbij tevens het behaalde beleggingsrendement en de relevante lange rente vermeld * 2006* 2005* Dekkingsgraad 143,3% 156,4% 154,0% 149,5% 167,0% Beleggingsrendement 8,1% 0,5% 4,7% 4,3% 1,7% Gemiddelde rentetermijnstructuur 3,8% 3,7% 4,7% 4,0% 3,8% *Voor 2008 en 2009 is de rentetermijnstructuur bepaald op basis van de gemiddelde looptijd. Voor 2007 en eerder is de rentetermijnstructuur bepaald op basis van de peilpuntmeting. Beleggingsresultaten Het rendement van de beleggingsportefeuille bedroeg in ,1%. Aandelen behaalden in 2009 een hoog rendement van 28,6%. Vastrentende waarden behaalden een rendement van 2,8%. Ten opzichte van de benchmark was het rendement van de afzonderlijke beleggingscategorieën 0,3%-punt lager. In hoofdstuk 7 wordt nader ingegaan op de resultaten. Gestegen levensverwachting Eind 2008 heeft het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) nieuwe sterftekansen gepubliceerd, samen met een herziene prognose tot en met Het fonds hanteert de prognosetafel van het Actuarieel Genootschap. De nieuwe levensverwachtingen zijn volgens de tafels van het CBS hoger dan de verwachtingen die zijn verwerkt in de prognosetafel van het Actuarieel Genootschap. Dit betekent dat de levensverwachting sterker toeneemt dan waar het fonds tot op heden rekening mee heeft gehouden. De geconstateerde toename van de levensverwachting is voor het Actuarieel Genootschap aanleiding voor een aanpassing van de eerder gepubliceerde prognosetafel Uiterlijk medio 2010 wordt de publicatie van een herziene AGprognosetafel verwacht. Het bestuur is van mening dat de gestegen levensverwachting moet worden meegenomen in de waardering van de technische voorzieningen. De gevolgen van de recente informatie is op basis van fondsspecifieke kenmerken geschat op 2,5% van de technische voorziening. Het bestuur heeft besloten om de voorziening pensioenverplichtingen per 31 december 2009 met dit percentage te verhogen. Dit heeft geleid tot een verhoging van de voorziening met circa 88,5 duizend, met als gevolg een daling van de dekkingsgraad met 3,4%-punt. Na de publicatie van de nieuwe AG-prognosetafels zullen de gevolgen van de gestegen levensverwachting door het bestuur worden bekeken in relatie tot het gehele stelsel van actuariële grondslagen. 6.2 Beleid en beleidskeuzes Het bestuur heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, beleggingen en toeslagen om de risico s en de financiële positie van het pensioenfonds te beheersen. Bij het maken van beleidskeuzes worden de belangen van alle belanghebbenden evenwichtig afgewogen. Het beleid moet worden uitgevoerd binnen de kaders van de pensioenovereenkomst zoals die overeengekomen is met de CAO-partijen. Dit wordt visueel toegelicht aan de hand van onderstaande figuur. 13

15 Pensioenregeling Financiële positie Beleggingsbeleid Toeslagbeleid Financieringsbeleid Beleggingsbeleid De beleggingen voor het pensioenfonds kunnen worden onderverdeeld in twee categorieën: de beleggingen voor de beschikbare-premieregeling en de beleggingen voor de ingegane uitkeringen (regulier vermogen). De beleggingen vinden plaats via beleggingsfondsen beheerd door TKP Investments. De fondsen hanteren een multi-manager aanpak en maken gebruik van gespecialiseerde externe vermogensbeheerders. Beschikbare-premieregeling Voor de beschikbare-premieregeling kunnen deelnemers beleggen via Life Cycle. Life Cycle betekent dat naarmate de pensioendatum dichterbij komt, de beleggingsmix minder risicovol wordt. Daarnaast kunnen deelnemers kiezen voor vrij beleggen in beleggingsdepots met verschillende risicoprofielen. Een overzicht van de depots wordt gegeven in paragraaf 7.3. Zolang er nog geen omzetting in pensioen of premievrije aanspraken heeft plaatsgevonden, ligt het beleggingsrisico bij de deelnemer. Het pensioenfonds loopt geen risico over de verplichtingen die tegenover dit vermogen staan. Regulier vermogen Op het moment van pensionering wordt het opgebouwde vermogen omgezet in een pensioenuitkering. Het opgebouwde vermogen gaat op dat moment over naar het zogeheten regulier pensioenvermogen van het pensioenfonds. Het pensioenfonds bepaalt voor het regulier vermogen het beleggingsbeleid en draagt voor alle ingegane pensioenen collectief het beleggingsrisico. Het bestuur van het pensioenfonds stelt jaarlijks het strategische beleggingsbeleid vast voor het vermogen voor de ingegane uitkeringen (regulier vermogen). Corporate Governance Het pensioenfonds brengt, in afwijking van de aanbeveling van de Nederlandse Corporate Governance Code (Code Tabaksblat), in zijn jaarverslag geen verslag uit van het stemgedrag op de algemene vergadering van aandeelhouders. De omvang van het belegd vermogen is te beperkt om tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders invloed van betekenis te kunnen uitoefenen. 14

16 6.2.2 Financieringsbeleid Financieringssysteem en ABTN De premie voor de basisregeling bestaat uit een beschikbare premie die gebaseerd wordt op een leeftijdsafhankelijke staffel en een risicopremie voor het partnerpensioen die per individu wordt bepaald. De premies voor de aanvullende modules worden per individu bepaald en komen volledig voor rekening van de deelnemers. Zowel het overlijdensrisico als het arbeidsongeschiktheidsrisico wordt volledig herverzekerd bij Zwitserleven. In de uitvoeringsovereenkomst tussen de werkgever en het pensioenfonds is bepaald dat de werkgever in geen enkel geval een aanvullende betalingsverplichting heeft wanneer de middelen van het pensioenfonds ontoereikend zijn ten opzichte van de verplichtingen. De ABTN bevat onder andere informatie over de inhoud van de pensioenregeling, de technische grondslagen, financieringsbeleid, toeslagbeleid, beleggingsbeleid en de administratieve organisatie. In de ABTN zijn de volgende grenzen voor het eigen vermogen gedefinieerd: o Minimaal vereist vermogen Zowel voor het regulier vermogen als voor de beschikbare-premieregeling (Defined Contribution-regeling) dient een minimaal vereist eigen vermogen te worden bepaald: Minimaal vereist eigen vermogen voor het regulier vermogen (ingegane pensioenen) Het minimaal vereist eigen vermogen is vastgesteld conform artikel 11 van het Besluit financieel toetsingskader pensioenfondsen. De dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen bedraagt ultimo ,4% van de voorziening voor risico pensioenfonds exclusief herverzekerde verplichting. Minimaal vereist eigen vermogen DC-regeling Als gevolg van aangepaste Europese pensioenrichtlijnen dient ook over de voorziening voor risico deelnemers een minimaal vereist eigen vermogen te worden aangehouden. Dit hangt samen met risico s in verband met kosten, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Ultimo 2009 is de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen vastgesteld op 103,6% van de voorziening voor risico deelnemers. o o Vereist eigen vermogen Het vereist eigen vermogen is het vermogen dat nodig is om te bewerkstelligen dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat het weerstandsvermogen negatief wordt. De bepaling van dit vermogen geschiedt conform de standaardtoets van De Nederlandsche Bank. Ultimo 2009 bedraagt de dekkingsgraad behorend bij het vereist eigen vermogen 107,9% van de voorziening voor risico pensioenfonds inclusief herverzekerde verplichting. Gewenst eigen vermogen Het gewenst eigen vermogen is het vermogen dat boven de voorziening pensioenverplichtingen nodig is om de toeslagambitie ook op de lange termijn na te komen. Het gewenst eigen vermogen is minimaal gelijk aan het vereist eigen vermogen. Premies en grensbedragen Voor 2009 golden de volgende premies en grensbedragen: - franchise (deelnemers SNT Nederland) van ; - franchise (deelnemers KPN Contact) van ; - de premie voor de beschikbare-premieregeling wordt aan de hand van een 15

17 leeftijdsafhankelijke staffel bepaald. Voor het partnerpensioen op risicobasis wordt separaat een premie in rekening gebracht; - de premie voor de aanvullende modules WIA-excedent en ANW-aanvulling worden per individu bepaald aan de hand van een leeftijdsafhankelijke staffel. De feitelijke premie over 2009 is hoger dan de kostendekkende premie. De feitelijke premie bedraagt De ontvangen premie komt overeen met de premiebijdragen in de jaarrekening van vermeerderd met het DC-kapitaal dat is aangewend voor inkoop pensioenrechten van 543. De kostendekkende premie bedraagt Er is geen gedempte premie in het kader van de Pensioenwet vastgesteld. Ontwikkeling vermogenspositie In 2009 is het eigen vermogen met gestegen van naar Dit positieve resultaat wordt grotendeels veroorzaakt door onderstaande componenten: - het fonds heeft een positief resultaat op beleggingen behaald van Dit betreft het verschil tussen het behaalde beleggingsresultaat voor risico pensioenfonds van en het benodigde beleggingsrendement voor het oprenten van de voorziening pensioenverplichtingen van ; - op rente is in 2009 een positief resultaat behaald van ; - op herverzekering is in 2009 in totaal een negatief resultaat van behaald; - de opslag van 2,5% als gevolg van de gestegen levensverwachting heeft een negatief effect op de vermogenspositie. De aanpassing (sterftegrondslagen) bedraagt ; - de overige resultaten bedragen De voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds bedraagt ultimo (2008: ). De dekkingsgraad (eigen vermogen + voorziening pensioenverplichtingen risico pensioenfonds exclusief herverzekerd deel) / (voorziening pensioenverplichtingen risico pensioenfonds exclusief herverzekerd deel) komt ultimo 2009 uit op 143,3% (2008: 156,4%). FVP-bijdrage regeling De middelen van Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering (FVP) worden sinds 1989 gebruikt om de pensioenvoorziening voor werkloze werknemers vanaf veertig jaar tijdelijk voort te zetten. FVP levert op deze manier een bijdrage aan de beperking van de pensioenbreuk als gevolg van werkloosheid. Het bestuur van de Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering (FVP) heeft in 2009 besloten de FVP-bijdrageregeling definitief te beëindigen op 1 januari Dit betekent dat de werknemers van 40 jaar en ouder die vóór 1 januari 2011 WW-gerechtigd worden, onder voorwaarden nog aanspraak op een FVP-bijdrage kunnen maken. De beslissing van het FVP-bestuur is gebaseerd op de meest recente ramingen van de toekomstige vermogensontwikkeling van Stichting FVP. Deze ramingen laten zien dat de vermogensontwikkeling onvoldoende ruimte laat om de FVP-regeling te verlengen. Het FVP-bestuur heeft in 2009 tevens besloten, als voorzorgsmaatregel tegen een eventueel vermogenstekort, de betalingen van de FVP-bijdrage van werknemers die in 2010 werkloos worden, op te schorten tot uiterlijk 1 januari 2014 en mogelijk te korten. Werknemers die vóór 1 januari 2010 werkloos zijn geworden, worden in principe niet door deze maatregel getroffen. 16

18 6.2.3 Toeslagbeleid Op ingegane pensioenen en premievrije pensioenaanspraken (conform artikel 27 van het reglement) kan per 1 januari van enig jaar een toeslag worden verleend. Het toeslagpercentage is afhankelijk van de dekkingsgraad die behoort bij deze pensioenaanspraken en het bestuursbesluit. Het bestuur heeft de volgende beleidsrichtlijnen opgesteld: Indien de dekkingsgraad lager is dan het minimaal vereist eigen vermogen kan het bestuur eventueel besluiten tot korting op de ingegane pensioenen en premievrije aanspraken; Indien de dekkingsgraad hoger is dan het minimaal vereist eigen vermogen kan het bestuur besluiten tot het verlenen van een toeslag op de ingegane pensioenen en premievrije aanspraken. Het toeslagpercentage zal niet uitgaan boven de ontwikkeling van de kosten van levensonderhoud uitgaande van het consumentenprijsindexcijfer voor alle huishoudens (oktober oktober). Deze toeslagverlening is voorwaardelijk, er is geen recht op toeslag en het is voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre toeslagverlening zal plaatsvinden. Op basis van de financiële positie van het fonds per 1 januari 2009 heeft het bestuur besloten om per deze datum een toeslag van 2,78% te verlenen op de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken. Op basis van de financiële positie van het fonds per 1 januari 2010 heeft het bestuur besloten om per deze datum een toeslag van 0,71% te verlenen op deze zelfde pensioenaanspraken. 6.3 Risicobeheer Het bestuur heeft zijn risicobeleid verwoord in de Actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN). Onderstaand wordt een nadere toelichting gegeven op de voornaamste risico s die door het bestuur zijn onderkend, alsmede op het beleid van het bestuur voor het mitigeren van deze risico s. Solvabiliteitsrisico Een belangrijk risico is dat een fonds niet beschikt over voldoende vermogen om de pensioenverplichtingen na te kunnen komen, ook wel het solvabiliteitsrisico genoemd. Als de solvabiliteit zich negatief ontwikkelt, heeft het pensioenfonds geen of minder ruimte voor toeslagverlening. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het fonds de verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen (afstempelen). De solvabiliteit van een pensioenfonds wordt gemeten op basis van de hoogte van de dekkingsgraad van het fonds. Beleggingsrisico s De belangrijkste beleggingsrisico s betreffen het markt- en het kredietrisico. Het marktrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en prijs(koers)risico. Marktrisico wordt gelopen op de verschillende beleggingsmarkten waarin het pensioenfonds op basis van het vastgestelde beleggingsbeleid actief is. De beheersing van deze risico s is geïntegreerd in het beleggingsproces. Renterisico (duration-mismatch) Het renterisico is het risico dat de waarden van de portefeuille vastrentende waarden en de pensioenverplichtingen veranderen als gevolg van veranderingen in de marktrente. Maatstaf 17

19 voor het meten van rentegevoeligheid is de duration. Dit is de gewogen gemiddelde resterende looptijd in jaren van de kasstromen. Doorgaans is bij pensioenfondsen de duration van de vastrentende waarden korter dan de duration van de verplichtingen ( duration-mismatch ). In dit geval betreft een rentedaling de meest ongunstige wijziging van de rente. In het geval van STPS is de duration van de verplichtingen lager dan de duration van de vastrentende waarden, waardoor hier een rentestijging de meest ongunstige wijziging betreft. Een rentestijging leidt tot een verlaging van de technische voorziening en tot een (grotere) waardedaling van de vastrentende waarden. Het saldo van deze beide effecten geeft het renterisico weer. Valutarisico Het valutarisico betreft het risico dat de waarde van de beleggingen die in vreemde valuta luiden vermindert als gevolg van veranderingen van vreemde valutakoersen. De pensioenverplichtingen luiden in euro s. Een aanzienlijk deel van de beleggingsportefeuille luidt in vreemde valuta, waardoor het fonds valutarisico loopt. De voor het fonds belangrijkste vreemde valuta zijn de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen welke bij de beleggingen in aandelen strategisch voor 100% worden afgedekt. Bij beleggingen in vastrentende waarden luiden de beleggingen in euro s. Prijsrisico Prijsrisico is het risico dat door de ontwikkeling van marktprijzen (veroorzaakt door factoren die samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren) waardewijzigingen plaatsvinden. Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het beleggingsresultaat, omdat alle beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde waarbij waardewijzigingen onmiddellijk worden verwerkt in het saldo van baten en lasten. Door spreiding binnen de portefeuille over sectoren en regio s (diversificatie) wordt het prijsrisico gedempt. Kredietrisico Kredietrisico is het risico op financiële verliezen voor het fonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het fonds (potentiële) vorderingen heeft. Het kredietrisico wordt primair beperkt door te beleggen in bedrijven of staten met een hoge kredietwaardigheid. Concentratierisico Concentratierisico kan optreden als gevolg van het ontbreken van een adequate spreiding van activa en passiva, bijvoorbeeld bij een concentratie van de portefeuille in regio s, economische sectoren of tegenpartijen. Om de concentratierisico s te beheersen wordt de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds in hoge mate gediversifieerd. Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het fonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Dit risico wordt beheerst door in het beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor liquiditeitsposities, rekening houdend met directe beleggingsopbrengsten en andere inkomsten zoals premies. Verzekeringstechnische risico s Het verzekeringstechnisch risico is het risico dat voortvloeit uit mogelijke afwijkingen van actuariële inschattingen die worden gebruikt voor de vaststelling van de technische voorzieningen en de hoogte van de premie. In de actuariële analyse worden de afwijkingen geanalyseerd. 18

20 Gezien de omvang van het fonds worden de volgende verzekeringstechnische risico s herverzekerd: het overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico. Het langlevenrisico is niet herverzekerd. Langlevenrisico Langlevenrisico is het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen. Als gevolg hiervan volstaat de opbouw van het pensioenvermogen mogelijk niet voor de uitkering van de pensioenverplichting aan deze langer levende deelnemers. Door toepassing van de AG-prognosetafel bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen, waarbij voor 2009 als start is genomen de waarnemingsperiode was bij het pensioenfonds het langlevenrisico voor een belangrijk deel gewaardeerd in de voorziening pensioenverplichtingen. Uit recente berekeningen van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) en het Actuarieel Genootschap blijkt dat de levensverwachtingen hoger zijn dan de verwachtingen die zijn verwerkt in de door het fonds gehanteerde AG-prognosetafel. Het Actuarieel Genootschap zal medio 2010 een herziene AG-prognosetafel publiceren. Vooruitlopend op deze publicatie heeft het bestuur, gehoord hebbende het standpunt van DNB, besloten om de technische voorzieningen met 2,5% te verhogen. Door het opnemen van deze opslag is het langlevenrisico van het fonds gemitigeerd. Overlijdensrisico Het overlijdensrisico houdt in dat het pensioenfonds in geval van overlijden mogelijk eerder dan verwacht op basis van de gemiddelden een nabestaandenpensioen moet toekennen waarvoor door het pensioenfonds geen voorzieningen zijn getroffen. Arbeidsongeschiktheidsrisico Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het pensioenfonds meer voorzieningen moet treffen voor premievrijstelling bij invaliditeit en voor het toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen dan was verwacht. Niet-financiële risico s Naast financiële risico s loopt het pensioenfonds ook niet-financiële risico s die het behalen van de doelstellingen kunnen bedreigen. Deze risico s kunnen uiteindelijk ook een financiële invloed hebben. De belangrijkste niet-financiële risico s zijn het operationeel risico en het uitbestedingsrisico. Operationeel risico Operationeel risico is het risico dat optreedt bij de uitvoering van het pensioen- en vermogensbeheer, bestuursondersteuning en de integrale advisering van het pensioenfonds inzake het beleid op communicatie-, juridisch, fiscaal, actuarieel en beleggingsterrein. Dit heeft betrekking op de continuïteit, integriteit en kwaliteit van de dienstverlening. Het pensioenfonds heeft de genoemde werkzaamheden uitbesteed aan TKP Pensioen BV (TKP) en TKP Investments BV (TKPI). Uitbestedingsrisico Uitbestedingsrisico is het risico dat de continuïteit, integriteit en/of kwaliteit van de aan derden uitbestede werkzaamheden, dan wel door deze derden ter beschikking gestelde apparatuur en personeel worden geschaad. Het uitbestedingsrisico wordt gemitigeerd door de afspraken (kwaliteitseisen) in de uitvoeringsovereenkomst en de daaraan verbonden Service Level Agreement (SLA). Monitoring van de uitvoering door het bestuur vindt plaats op basis van de periodieke rapportages van TKP over de uitgevoerde werkzaamheden. Tevens ontvangt het 19

21 pensioenfonds van TKP een SAS 70 type II-rapport. Deze rapportage geeft inzicht in de wijze van beheersing van de operationele risico s en geeft aan of de uitvoerder in control is. PricewaterhouseCoopers Accountants NV certificeert de SAS 70-rapportage. De strekking van de accountantsmededeling is dat de interne beheersing van TKP op 31 december 2009 voldoet aan de daaraan te stellen eisen: de beschreven en aanwezige beheersmaatregelen zijn toereikend om te controledoelstellingen te bereiken. Tevens wordt verklaard dat in de periode vanaf 1 januari 2009 tot en met 31 december 2009 de beheersmaatregelen voldoende effectief hebben gefunctioneerd. Voor een nadere toelichting op de risico s en het beheersingsbeleid wordt verwezen naar de risicoparagraaf van de jaarrekening (paragraaf ). 20

22 7. Verslag van het vermogensbeheer 7.1 Algemeen Marktontwikkelingen In de eerste maanden van 2009 zette de grote onzekerheid op de financiële markten waarmee 2008 eindigde door. Het nieuws rond financiële instellingen bleef slecht. De economische groei daalde wereldwijd, de werkloosheid steeg en bedrijven zagen hun winstcijfers dalen. Toch veranderde de stemming op de financiële markten volledig vanaf maart. Regeringen en centrale banken hadden veel maatregelen genomen om de economie te beschermen en de financiële markten weer normaal te laten functioneren. Deze maatregelen bleken effectief en steeds meer werd verwacht dat het dieptepunt van de crisis voorbij was. Verschillende beleggingscategorieën lieten waardestijgingen zien en het economische nieuws werd positiever. De inflatieverwachtingen bleven ondertussen beperkt, mede doordat het economisch herstel nog pril was en door de stijgende werkloosheid. De lange rente op obligaties met een looptijd van 10 jaar steeg in 2009 uiteindelijk van 3,5% naar 3,7%. Het rendement op staatsobligaties was hierdoor in 2009 beperkt positief. De risicovollere beleggingscategorieën profiteerden van het herstel van vertrouwen in de economie, de laag blijvende rente en positief verrassende bedrijfswinsten. Aandelenkoersen stegen uiteindelijk ruim 32% (MSCI All countries in euro s, Amerikaanse dollar, Britse pond en Japanse yen afgedekt). 7.2 Regulier vermogen Op het moment van pensionering van de deelnemer wordt het via de Beschikbare- Premieregeling opgebouwde vermogen omgezet in een pensioenuitkering. Het pensioenfonds is verantwoordelijk voor het beleggingsbeleid en draagt daarbij het beleggingsrisico. Het bestuur van het pensioenfonds stelt jaarlijks het strategische beleggingsbeleid vast voor het vermogen voor de ingegane uitkeringen (regulier vermogen). Het belegd vermogen bedroeg eind december ,1 miljoen. Samenstelling beleggingen De strategische beleggingsportefeuille voor het reguliere vermogen bestaat uit 20% aandelen en 80% vastrentende waarden. Eind van het jaar zijn de gewichten van de beleggingsmix weer aangepast aan deze strategische gewichten. Gedurende het jaar wijken de gewichten af door marktontwikkelingen. Eind 2009 is er ook een evaluatie geweest naar het beleggingsbeleid. Hieruit kwam naar voren dat met deze beleggingsmix het verwachte rendement en risico van de beleggingsmix zoveel mogelijk aansluit bij de verplichtingen van het pensioenfonds. Het pensioenfonds wordt gekenmerkt door verplichtingen met een relatief korte looptijd. Deelnemers die pensioen inkopen hebben voordeel van een lage vereiste dekkingsgraad bij de inkoop van pensioen. Deze kenmerken pleiten voor een risicomijdende beleggingsmix, waarbij een groot deel van het renterisico van de verplichtingen is afgedekt. Binnen de beleggingscategorie vastrentende waarden zijn de beleggingen geheel belegd in langlopende EMU staatsobligaties. Dit wordt gedaan om de looptijd van de beleggingen zo goed mogelijk te laten aansluiten bij die van de verplichtingen. Voor de beleggingscategorie aandelen wordt wereldwijd belegd, waarbij het valutarisico van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en 21

23 de Japanse yen wordt afgedekt ten opzichte van de euro. Daarnaast wordt er extra belegd in Europese aandelen. Resultaten regulier belegd vermogen 2009 (%) Gewicht Rendement Benchmark Relatief* Aandelen 20,0 28,6 31,2-2,0 Wereldwijd (AFWOEF) 16,0 29,4 31,9-1,9 Europa (AFEEF) 4,0 25,2 28,4-2,5 Vastrentende waarden 80,0 2,8 2,8 0,0 Langlopende staatsobligaties (FIXXL) 80,0 2,8 2,8 0,0 Totaal 100,0 8,1 8,5-0,3 * Het relatieve rendement wordt als volgt berekend: {[(1+rendement/100)/ (1+benchmark rendement/100)]-1} 100, en afgerond op 1 decimaal Aandelen De aandelenbeleggingen van het fonds vinden plaats via multi-manager fondsen. De fondsen maken voor de aandelenselectie gebruik van gespecialiseerde externe vermogensbeheerders. Er wordt gestuurd op een evenwichtige verdeling van mandaten over verschillende thema s zodat een gematigd risicoprofiel ontstaat. De aandelenportefeuille is wereldwijd gespreid, waarbij er extra 4% is belegd in Europa. De wereldwijde aandelenportefeuille is regionaal gespreid. Daarnaast wordt er belegd in het Absolute Return Fund. Dit fonds is er op gericht om extra rendement te behalen ten opzichte van de benchmark door zowel long als short posities in te nemen. Het valutarisico van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen is afgedekt naar de euro. Rendement De aandelenmarkten profiteerden in 2009 van het herstel van vertrouwen in de economie, de laag blijvende rente en positief verrassende bedrijfswinsten. Aandelenkoersen stegen uiteindelijk bijna 29%. Wel waren er grote verschillen tussen de regio s met als positieve uitschieter de aandelenkoersen van opkomende markten met een rendement van 73%. Deze economieën hadden minder last van de financiële crisis dan ontwikkelde landen. Dit kwam in het algemeen door hun lage schuldenlast, een beperkte financiële sector en doordat veel landen als exporteurs van grondstoffen profiteerden van de stijgende grondstofprijzen. Over geheel 2009 bleef de aandelenportefeuille 2,0%-punt achter bij het rendement van de benchmark. Verschillende factoren spelen hierbij een rol. Hieronder wordt ingegaan op de resultaten van de regiofondsen waarin belegd wordt en het effect van het afdekken van de valuta op het rendement. De kosten van beleggen zijn in het rendement meegenomen, wat mede zorgt voor een lager rendement dan de benchmark. 22

24 Rendement regiofondsen De regio s Japan, Azië ex Japan en opkomende landen presteerden beter dan de benchmark, doordat deze portefeuilles goed gepositioneerd waren om te profiteren van stijgende koersen en aantrekkende economie. Deze regio s konden het negatieve rendement van de andere regio s niet compenseren. In Europa werd er gedurende het jaar wel meer belegd in risicovollere en economisch gevoelige aandelen. Deze verandering ging achteraf gezien echter te langzaam. De beleggingen in Noord Amerika profiteerden niet volledig van de forse koersstijgingen omdat de hoge kwaliteitsaandelen waarin was belegd minder presteerden dan gemiddeld. Kwantitatief ingestelde managers in het Absolute Return Fund hadden weinig profijt van de sterk gestegen aandelenkoersen in In het eerste kwartaal waren de rendementen zeer negatief, mede veroorzaakt door gedwongen verkopen van voornamelijk hedgefondsen. Dit negatieve rendement werd de rest van het jaar niet volledig goedgemaakt. De sterke omslag in het marktsentiment begin maart zorgde namelijk voor zeer slechte resultaten bij managers die in hun modellen uitgaan van trends in de beleggingsvoorkeuren. Afdekken van valuta Het afdekken van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen droeg positief bij aan het absolute rendement van het fonds. Dit kwam voornamelijk door de daling van de Amerikaanse dollar ten opzichte van de euro. Het Britse pond en de Japanse yen stegen in waarde ten opzichte van de euro. Wel had het afdekken van de valuta een negatief effect op het relatieve rendement. Het fonds maakt gebruik van een benchmark die uitgaat van een perfecte valuta-afdekking. In de praktijk is deze perfecte valuta-afdekking niet mogelijk. Daarom is de benchmarkberekening van het fonds dit jaar aangepast, zodat meer rekening gehouden wordt met de praktijk. Omdat dit per 1 oktober is ingegaan, had de valuta-afdekking in 2009 voor het grootste deel van het jaar nog een negatief effect op het relatieve rendement Vastrentende waarden De vastrentende beleggingen vinden plaats via deelname in het beleggingsfonds met langlopende staatsobligaties Euroland. Dit fonds hanteert een passief beleggingsbeleid en volgt de benchmark. Rendement EMU staatsobligaties eindigden 2009 met een beperkt positief rendement. Coupon opbrengsten werden gedeeltelijk teniet gedaan door een beperkt stijgende rente. Onderstaande grafiek illustreert de ontwikkeling van de kapitaalmarktrente in

25 5 EMU 16-jaars zero 4,5 4 3, Beschikbare-Premieregeling Voor de Beschikbare-Premieregeling en de individuele bijspaarregeling kunnen deelnemers beleggen via de Life Cycle of via de Vrij Beleggen beleggingsdepots. Eind 2009 was in totaal ongeveer EUR 25,9 miljoen belegd via de beschikbare-premieregeling, ongeveer EUR 20,3 miljoen via de Life Cycle en ongeveer EUR 5,6 miljoen via vrij beleggen-depots. De onderstaande tabellen geven de samenstelling van de Life Cycle en van de Vrij Beleggen depots weer. Life Cycle (in termen van jaren tot pensionering en voor pensioenleeftijd 65) Jaren tot pensionering Leeftijd Depot Beleggingsmix Aandelen/Obligaties/Geldmarkt >22 <43 I 90%/10%/0% II 75%/25%/0% III 50%/50%/0% IV 25%/75%/0% < V 10%/0%/90% 24

26 Samenstelling Vrij beleggen depots A B C D E F G *betreft aandelen die voldoen aan duurzame criteria. Samenstelling 100% aandelen, 0% obligaties 75% aandelen, 25% obligaties 50% aandelen, 50% obligaties 25% aandelen, 75% obligaties 0% aandelen, 100% obligaties 50% aandelen*, 50% obligaties 100% geldmarkt Samenstelling beleggingen De aandelenportefeuille van de beleggingsdepots bestaat uit 80% aandelen wereldwijd en 20% Europa, waarbij het valutarisico van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen is afgedekt naar de euro. Ook bestaat er de mogelijkheid om in aandelen te beleggen die voldoen aan duurzame criteria. Duurzame beleggingen zijn beleggingen waarbij, naast de financiële doelstellingen, rekening wordt gehouden met waarden en normen ten aanzien van mens en milieu. De vastrentende waarden portefeuille is in 2009 gewijzigd. Deze bestond 50% uit staatsobligaties uitgegeven door overheden van landen die meedoen aan de euro. De andere 50% bestond uit bedrijfsobligaties en obligaties uitgegeven door opkomende landen. Om de beleggingen nog meer te spreiden over verschillende soorten obligaties is de samenstelling per eind november 2009 aangepast. De samenstelling is sindsdien als volgt: - 40% EMU staatsobligaties (overheid) van de EMU (Europese Monetaire Unie) - 40% Bedrijfsobligaties - 20% Inflatiegerelateerde obligaties van de EMU Bedrijfsobligaties kennen in het algemeen een hoger risico dan staatsobligaties. Maar hier staat tegenover dat er ook een hoger rendement verwacht wordt. Inflatiegerelateerde obligaties zijn obligaties die een bescherming bieden tegen inflatie. De rente en de waarde van de obligatie zijn afhankelijk van de inflatieontwikkeling. Deze obligaties laten de beste rendementen zien als de inflatie toeneemt. De geldmarktbeleggingen beleggen in kortlopende deposito s. Deze beleggingen zijn direct opvraagbaar en hebben een zo laag mogelijk risico. Rendementen beleggingsdepots De aandelenbeleggingen behaalden een positief rendement in geheel 2009 van ruim 28%. Hierdoor eindigden de depots met hoge percentages aandelen met ruim positieve rendementen. Voor een nadere toelichting op de rendementen wordt verwezen naar hoofdstuk Ook de vastrentende waarden behaalden een positief rendement in 2009 van bijna 13%. De staatobligaties behaalden een positief rendement van ruim 4%. Ook de andere obligatiecategorieën, bedrijfsobligaties en obligaties uitgegeven door opkomende landen, deden het goed. Deze obligaties profiteerden van het positieve marktklimaat, waardoor de risicopremies daalden. Met een positief rendement tot gevolg. Zo eindigde deze categorieën samen in 2009 met een rendement van bijna 23%. De portefeuilles bedrijfsobligaties en obligaties van opkomende markten worden actief beheerd. Deze portefeuilles behaalden een hoger rendement dan de benchmark in