Jaarverslag Stichting Pensioenfonds SNT

Transcriptie

1 Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds SNT Datum rapport 17 juni 2008 Nummer/versie definitief Auteur Bestuur Telefoon

2 Profielschets Stichting Pensioenfonds SNT is een ondernemingspensioenfonds. Het pensioenfonds voert de pensioenregeling uit voor het personeel met een arbeidsovereenkomst van KPN Telecommerce BV of één van haar dochterondernemingen. Als deelnemer wordt in het pensioenfonds opgenomen (tenzij in de arbeidsovereenkomst anders is bepaald) de werknemer van 21 jaar en ouder met wie een arbeidsovereenkomst is gesloten en de werknemer die door het bestuur als deelnemer in het pensioenfonds is toegelaten. Het beleid van het pensioenfonds wordt bepaald door het bestuur. De uitvoering van de pensioenregeling en het vermogensbeheer heeft het bestuur volledig uitbesteed aan TKP Pensioen BV. Daarnaast maakt het bestuur gebruik van de werkzaamheden van de externe actuaris en accountant en een externe en interne beleggingscommissie. Het overlijdensrisico en het arbeidsongeschiktheidsrisico zijn volledig herverzekerd bij Zwitserleven. Het pensioenfonds wordt bestuurd door zes bestuursleden. Drie bestuursleden (werkgeversleden) worden benoemd door de vennootschap. Drie bestuursleden worden benoemd door de Ondernemingsraad. Vanuit de werkgeversleden wordt de voorzitter benoemd. Vanuit de bestuursleden namens de deelnemers wordt de secretaris benoemd. De bestuursleden werken onafhankelijk van de benoemende partijen en zijn eindverantwoordelijk voor het beleid. Er is sprake van een paritaire stemmenverhouding. De pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds SNT is een beschikbare premieregeling. De premie voor deze regeling wordt ingebracht door de werkgever en de deelnemers. De doelstelling van het pensioenfonds is het op lange termijn garanderen van de nominale pensioenrechten, alsmede het streven (voorwaardelijk: voor zover de middelen van het pensioenfonds het toelaten en afhankelijk van de dekkingsgraad) naar het gedurig waardevast houden van ingegane pensioenen en premievrije pensioenaanspraken. De indexatie is voorwaardelijk. Er is geen recht op indexatie en het is voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre indexatie zal plaatsvinden. Om deze doelstelling te bereiken, wordt het pensioenvermogen belegd tegen aanvaardbare risico s. 1

3 Inhoudsopgave 1. Kerncijfers 3 2. Personalia 4 3. Verslag Verantwoordingsorgaan 6 4. Intern Toezicht 7 5. Voorwoord 8 6. Bestuursverslag Organisatie Algemeen Goed pensioenfondsbestuur Informatie vanuit toezicht van DNB Bestuursaangelegenheden Risicobeheer Deskundigheids- en integriteitstoets en opleiding Gedragscode Organisatie en uitvoering Statutenwijziging Financiering Financieel Toetsingskader Huidig financieringssysteem Premies en grensbedragen Ontwikkeling vermogenspositie Pensioenen Externe ontwikkelingen Pensioenregeling Pensioenuitvoering Bestandsontwikkeling Beleggingen Algemeen Beschikbare premieregeling Regulier vermogen Verwachte gang van zaken Jaarrekening Balans Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Toelichting op de jaarrekening Algemeen Stelselwijziging Wettelijke bepalingen Risicoparagraaf Netto-omzet Bestemming resultaat Waarderings- en berekeningsgrondslagen Specificaties van de posten van de jaarrekening Specificaties van de posten van de Staat van baten en lasten Actuariële analyse Overige gegevens Accountantsverklaring Actuariële verklaring Informatie over de Uitvoeringsovereenkomst Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten Begrippenlijst 47 2

4 1. Kerncijfers Bedragen x * * Aantal verzekerden Deelnemers, actief en voortgezet Gewezen deelnemers Ingegane pensioenen Totaal aantal verzekerden Premie Uitkeringen, afkoop pensioen en premierestitutie Indexatie Betreft ingegane pensioenen en premievrije rechten 1,14% 1,71% 1,18% n.v.t. n.v.t. Beleggingen Balanswaarde waarvan uit hoofde van Beschikbare Premie Regeling Beleggingsopbrengsten Vermogenspositie** Eigen vermogen Pensioenverplichtingen VPV waarvan: VPV risico pensioenfonds VPV risico deelnemers Dekkingsgraad*** 154% 150% 167% 215% 272% * Cijfers zijn in 2005 aangepast voor vergelijkingsdoeleinden ** Tot en met 2006 op basis van APP (max. 4%), met ingang van 2007 op basis van FTK (RTS) *** De dekkingsgraad is bepaald door het eigen vermogen en de pensioenverplichtingen risico pensioenfonds, exclusief het herverzekerde deel, te delen door de pensioenverplichtingen risico pensioenfonds, exclusief het herverzekerde deel. 3

5 2. Personalia Bestuur Benoemd namens de werkgever: Naam Functie in bestuur Bestuurslid vanaf Bestuurslid tot en met Functie/in dienst van drs. B.M.B.E. van den Eijnden-Goderie plv. secretaris Manager Human Resources drs. C.J. van Kempen bestuurslid Manager Financiën Drs. W. Polet RA plv. secretaris * Financieel Directeur drs. H. Smitshoek RA bestuurslid * Manager Finance & Facilities drs. J.G.A. Visser voorzitter * Manager Operations Benoemd namens de deelnemers: Naam Functie in bestuur mw. P.M.L. Boersma- Hersbach mw. M.T. Roorda van Eijsinga Bestuurslid vanaf Bestuurslid tot en met Functie/in dienst van bestuurslid * Teammanager SNT secretaris * Scripting mw. M.A.F. de Wit- Biermans plv. voorzitter * Coördinator personeelsadministratie SNT * Deze bestuursleden kunnen nog voor maximaal 1 zittingsperiode van drie jaar worden herbenoemd. Beleggingscommissie De beleggingscommissie gevormd vanuit het bestuur bestaat uit: drs. H. Smitshoek RA, voorzitter mw. P.M.L. Boersma-Hersbach mw. M.T. Roorda van Eijsinga Verantwoordingsorgaan (per 1 januari 2008) B. Bakers, namens de werkgever KPN Contact P. Noorlander, namens de werkgever SNT Nederland W. Scholma, namens de deelnemers KPN Contact W. de Groot, namens de deelnemers SNT Nederland mw. M.F.P.C. Penders-van der Leeuw, namens de gepensioneerden KPN Contact mw. E.C. Klöpping-de Jong, namens de gepensioneerden SNT Nederland Visitatiecommissie (per 1 januari 2008) Voor de invulling van de visitatiecommissie maakt het bestuur gebruik van Visitatie Commissie Pensioenfondsen. Management Het beheer van het pensioenfonds is opgedragen aan TKP Pensioen BV (TKP), waarvan het managementteam als volgt is samengesteld: mr. F.F.F. de Beaufort, algemeen directeur E.J.W. de Bie RA, directeur pensioenen 4

6 drs. A. Laning RA RC, financieel directeur mw. R. van Wijk-Russchen RBA, directeur beleggingen Beleggingscommissie De beleggingscommissie van TKP Investments BV bestaat uit: prof. dr. J.J. van Duijn, voorzitter prof. dr. R.A.H. van der Meer drs. J. Mensonides Certificeerders PricewaterhouseCoopers Accountants NV, externe accountant Watson Wyatt BV, externe actuaris 5

7 3. Verslag Verantwoordingsorgaan Het bestuur van het pensioenfonds heeft een Verantwoordingsorgaan (VO) ingesteld met ingang van 1 januari Voor het Verantwoordingsorgaan is een reglement vastgesteld. Hierbij zijn de frequentie van het overleg met het bestuur, de te behandelen onderwerpen met betrekking tot het beleid en de verantwoording aan het Verantwoordingsorgaan vastgesteld. Het Verantwoordingsorgaan heeft het recht advies uit te brengen over: het vaststellen en wijzigen van de vergoedingsregeling voor bestuursleden; het wijzigen van het beleid ten aanzien van het Verantwoordingsorgaan; de vorm, inrichting en samenstelling van het intern toezicht; het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure; het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en voorlichtingsbeleid; het waarborgen van interne beheersing. Bevindingen en conclusie Het Verantwoordingsorgaan heeft als eerste activiteit kennis genomen van het jaarverslag en de jaarrekening van het pensioenfonds en de overige door het bestuur verstrekte informatie, alsmede van de door het bestuur in de vergadering van 17 juni 2008 verstrekte toelichtingen daarbij. Tevens heeft het Verantwoordingsorgaan kennis genomen van de bevindingen van de externe accountant en de externe actuaris. Op basis hiervan komt het Verantwoordingsorgaan tot het oordeel dat niet is gebleken dat het bestuur met inachtneming van een voldoende mate van zorgvuldigheid en evenwichtige afweging van de belangen van de bij het pensioenfonds betrokken deelnemers, gewezen deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever, als bedoeld in artikel 105, tweede lid van de Pensioenwet, niet tot verantwoorde besluitvorming en beleidskeuzes is gekomen. In 2008 zal het Verantwoordingsorgaan zijn werkzaamheden zodanig inrichten dat over boekjaar 2008 een stellig oordeel over het functioneren van het bestuur kan worden afgegeven. Utrecht, 17 juni 2008 Verantwoordingsorgaan van Stichting Pensioenfonds SNT B. Bakers W. de Groot Mw. E.C. Klöpping-de Jong P. Noorlander Mw. M.F.P.C. Penders-van der Leeuw W. Scholma 6

8 4. Intern Toezicht Voor het intern toezicht is gekozen voor de vorm van een Visitatiecommissie. Eenmaal in de drie jaar zal er een visitatie plaatsvinden. In de 2 e helft van 2008 zal voor het eerst een visitatie worden uitgevoerd. 7

9 5. Voorwoord De ontwikkelingen op het terrein van pensioenen gaan onverminderd voort en pensioenfondsen staan volop in de schijnwerpers. De Pensioen- en spaarfondsenwet is per 1 januari 2007 vervangen door de Pensioenwet. Transparantie richting de deelnemer en uitgebreide en duidelijke communicatie zijn daarbij sleutelbegrippen. In het kader van goed pensioenfondsbestuur worden er aanvullende eisen gesteld aan het bestuur van het pensioenfonds. Het pensioenfonds krijgt het bestuur te maken met een Verantwoordingsorgaan, waaraan het bestuur verantwoording verschuldigd is en met een Visitatiecommissie. Meer regelgeving, meer complexiteit en bovendien toenemende eisen vanuit de toezichthouders De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) maken dat de pensioenmaterie continu in beweging is en er aanvullende eisen aan het bestuur worden gesteld. Vooruitlopend op de verplichte invoering hebben wij per 1 januari 2007 de Richtlijn Jaarverslaggeving (RJ610) toegepast. Dit betekent met name een andere presentatie van de balans en staat van baten en lasten. Een ander nieuw punt is dat rekening gehouden moet worden met de voorzienbare sterftetrend. Dit geldt zowel voor de bepaling van de technische voorzieningen als voor de bepaling van de kostendekkende premie. Het bestuur heeft invulling gegeven aan deze bepaling door de overlevingskansen te ontlenen aan de prognosetafel die gepubliceerd is door het Actuarieel Genootschap. Als gevolg van de invoering van het Financieel Toetsingskader (FTK) wordt met ingang van 1 januari 2007 bij de vaststelling van de voorziening pensioenverplichtingen uitgegaan van de door de DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur. Ten opzicht van de voorziening pensioenverplichtingen ultimo 2006 (berekend tegen een rekenrente van 4,0%), heeft dit een vrijval van de voorziening tot gevolg van Door de hogere rente ultimo 2007 (4,7%) ten opzichte van de rentestand op 1 januari 2007 (4,3%) is er een vrijval van de voorziening pensioenverplichtingen. Dit heeft een positief effect op de dekkingsgraad van ultimo 2007, die gestegen is van 150% naar 154%. Het bestuur heeft eind 2006 besloten de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken (conform artikel 27 van het reglement) per 1 januari 2007 te indexeren met de Consumentenprijsindex alle huishoudens. De hoogte van de indexatie bedroeg 1,14%. Gelet op de financiële positie van het fonds, waren de middelen hiervoor toereikend. Per 1 januari 2008 heeft het bestuur, gelet de financiële positie van het fonds, besloten om de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken (conform artikel 27 van het reglement) te verhogen met 1,61% (Consumentenprijsindex alle huishoudens). Heldere communicatie naar alle belanghebbenden toe vindt het bestuur van groot belang. Hoewel er steeds zwaardere eisen worden gesteld aan het bestuur van een pensioenfonds, is het bestuur van mening over voldoende deskundigheid en draagvlak te beschikken voor het adequaat besturen van het pensioenfonds. Utrecht, 17 juni 2008 drs. J.G.A. Visser, voorzitter M.T. Roorda van Eijsinga, secretaris 8

10 6. Bestuursverslag 6.1 Organisatie Algemeen Het pensioenfonds draagt de verantwoording voor een goede uitvoering van de pensioenregeling voor (gewezen) deelnemers en gepensioneerden, in overeenstemming met wet- en regelgeving. De inhoud van de pensioenregeling is het resultaat van het overleg tussen CAO-partijen. Als bestuur zijn wij verantwoordelijk voor de verwezenlijking van de doelstelling van het pensioenfonds, de strategie, het beleid en de uitvoering hiervan Goed pensioenfondsbestuur Goed pensioenfondsbestuur behelst het integer en transparant handelen door het bestuur, het geven van rekenschap en het afleggen van verantwoording over het uitgeoefende toezicht. Het bestuur is zich bewust van zijn verantwoordelijkheid voor het goed besturen van het pensioenfonds en zal alles doen wat nodig is voor de handhaving van het vertrouwen in het pensioenfonds en de pensioensector. Ontwikkelingen op dit terrein worden nauwlettend gevolgd. Vanuit diverse geledingen zijn aanbevelingen gedaan om te komen tot een invulling van het thema goed pensioenfondsbestuur. De Stichting van de Arbeid heeft in 2005 een advies uitgebracht aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over dit onderwerp. Meest in het oog springende elementen daarin zijn de voorstellen om te komen tot een intern toezichthoudend orgaan en een orgaan waaraan het bestuur verantwoording af dient te leggen. De principes van goed pensioenfondsbestuur zijn met ingang van 1 januari 2008 van kracht. Wettelijke verankering van de principes heeft plaatsgevonden in de Pensioenwet. Bij het interne toezicht op het functioneren van (het bestuur van) het pensioenfonds door onafhankelijke deskundigen wordt gekeken naar de procedures en processen en de interne beheersing binnen het pensioenfonds, naar de wijze waarop het pensioenfonds wordt aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico s op de langere termijn. Voor de inrichting heeft het bestuur gekozen voor de instelling van een visitatiecommissie. Ten minste eenmaal in de drie jaar (of vaker als het Verantwoordingsorgaan dat nodig vindt) krijgt de Visitatiecommissie opdracht het functioneren van het bestuur te bezien. Gekozen is voor een driejaarlijkse visitatie. De eerste visitatie zal in de 2 e helft van 2008 plaatsvinden. Het bestuur heeft uit de verschillende initiatieven in de markt gekozen voor de organisatie Visitatie Commissie Pensioenfondsen. De commissieleden zullen in de loop van 2008 worden aangewezen. Ten aanzien van het Verantwoordingsorgaan heeft het bestuur besloten uit de drie geledingen (werkgever, deelnemers en gepensioneerden) elk twee afgevaardigden te laten benoemen. Het Verantwoordingsorgaan bestaat met ingang van 1 januari 2008 uit de volgende leden: B. Bakers, namens de werkgever P. Noorlander, namens de werkgever W. Scholma, namens de deelnemers W. de Groot, namens de deelnemers Mw. M.F.P.C. Penders-van der Leeuw, namens de gepensioneerden mw. E.C. Klöpping-de Jong, namens de gepensioneerden. 9

11 Het bestuur heeft in de vergadering van 17 juni 2008 met instemming kennisgenomen van het oordeel van het Verantwoordingsorgaan Informatie vanuit toezicht van DNB DNB houdt voortdurend toezicht op financiële instellingen en het netwerk waarvan zij deel uitmaken. Als er iets mis gaat of dreigt te gaan, treft DNB maatregelen om de schade zo veel mogelijk te beperken. Het afgelopen jaar zijn aan het pensioenfonds geen dwangsommen of boetes opgelegd. Er zijn door de toezichthouder geen aanwijzingen aan het pensioenfonds gegeven, noch is een bewindvoerder aangesteld of is bevoegdheidsuitoefening van organen van het pensioenfonds gebonden aan toestemming van de toezichthouder. De vermogenspositie is zodanig dat er geen lange- of kortetermijnherstelplan van toepassing is Bestuursaangelegenheden Het bestuur heeft in 2007 een wijziging ondergaan. Per 1 juni 2007 is de heer drs. C.J. van Kempen (namens de werkgever) afgetreden als bestuurslid. Per diezelfde datum is de heer drs. H. Smitshoek RA benoemd als bestuurslid namens de werkgever. Per 1 april 2008 is mevrouw drs. B.M.B.E. van den Eijnden-Goderie (namens de werkgever) afgetreden als bestuurslid. Per diezelfde datum is de heer drs. W. Polet RA benoemd als bestuurslid namens de werkgever. Het bestuur is de heer Van Kempen en mevrouw Van den Eijnden-Goderie erkentelijk dat zij deze functie voor het pensioenfonds hebben vervuld. Bestuurders hebben zitting voor een periode van drie jaren, met een maximum van twee zittingstermijnen. Bestuursleden zijn herbenoembaar. Een bestuurder benoemd ter voorziening in een tussentijds ontstane vacature heeft zitting voor de tijd die zijn voorganger nog te vervullen had. Het bestuur acht zich onafhankelijk in de uitoefening van zijn functie en zorgt ervoor dat alle belanghebbenden zich op evenwichtige wijze vertegenwoordigd kunnen voelen. Het bestuur vindt het belangrijk om inzicht te hebben in het eigen functioneren en beleid, evenals in de uitvoering van het reglement en het beleid van de uitvoeringsorganisatie. Om inzicht te krijgen in het eigen functioneren, evalueert het bestuur vanaf 1 januari 2008 eenmaal per jaar of het bestuur bijvoorbeeld voldoende basiskennis heeft van alle activiteitengebieden binnen het pensioenfonds en of het bestuur voldoende zorg draagt voor de handhaving van het vertrouwen in het pensioenfonds. Aan de hand van een nieuw opgesteld deskundigheidsplan, de deskundigheidsmatrix en gevolgde cursussen is gekeken in hoeverre het bestuur als geheel, maar ook de individuele bestuursleden, voldoen aan de eisen van een goed pensioenfondsbestuur. Het bestuur is van mening dat de bestuursleden voldoende deskundig zijn om zijn taak adequaat uit te voeren. Om de twee jaar wordt een klanttevredenheidsonderzoek onder de deelnemers en gepensioneerden van het pensioenfonds gehouden. In de maanden januari en februari 2008 heeft het klanttevredenheidsonderzoek plaatsgevonden. De uitkomsten van het klanttevredenheidsonderzoek zullen in juni 2008 aan het bestuur worden gepresenteerd. Het bestuur zal zich in samenwerking met TKP naar aanleiding van de uitkomsten op mogelijke verbeteracties richten. In het verslagjaar is drie keer vergaderd. Op de gebruikelijke pensioen- en beleggingsonderwerpen die in deze vergaderingen aan de orde zijn geweest, wordt nader ingegaan in de paragrafen Pensioenen en Beleggingen. 10

12 Het bestuur heeft ten behoeve van de voorbereiding van beleggingsonderwerpen in het bestuur een beleggingscommissie ingesteld bestaande uit drie bestuursleden. Deze commissie heeft voor het eerst in oktober 2007 vergaderd. Participatie van bestuursleden bij de vergaderingen was van een goed niveau, per bestuursvergadering waren gemiddeld vijf van de zes bestuursleden aanwezig. In alle vergaderingen is het voor besluitvorming noodzakelijk quorum aanwezig geweest Risicobeheer Een belangrijke taak is het beheersen van de risico s die het pensioenfonds loopt, te onderscheiden in beleggingsrisico s, verzekeringsrisico s (waaronder financiering en actuarieel) en operationele risico s. In de paragrafen Beleggingen en Financiering wordt nader verantwoording afgelegd over het beleid van het bestuur op deze gebieden. In de paragraaf Beleggingen wordt de feitelijke verdeling van de beleggingen over de verschillende beleggingscategorieën gemeld. In de jaarrekening is een afzonderlijke risicoparagraaf opgenomen waarin diverse risico s nader worden beschreven. Tevens is in de jaarrekening de actuariële analyse opgenomen Deskundigheids- en integriteitstoets en opleiding DNB heeft regels vastgesteld om besturen en directies van pensioenfondsen te toetsen. Concreet houden deze regels in dat bestuurders en directieleden van pensioenfondsen, voordat zij worden benoemd, door DNB worden getoetst op integriteit en deskundigheid. De bestuursleden zijn getoetst en DNB heeft met de benoeming van alle bestuursleden ingestemd, met uitzondering van de heer drs. W. Polet RA (bestuurslid sinds 1 april 2008), op het moment van vaststellen van dit jaarverslag loopt de procedure nog. Het bestuur vindt het belangrijk dat de deskundigheid op peil wordt gehouden, mede gezien de ontwikkelingen op pensioen- en beleggingsgebied. Het bestuur volgt hiertoe actief de voor het pensioenfonds relevante pensioenontwikkelingen en tevens worden bestuursleden in de gelegenheid gesteld (vervolg)cursussen, seminars, regio- en themabijeenkomsten bij te wonen. Jaarlijks wordt door de uitvoeringsorganisatie TKP een bestuurdersdag georganiseerd. In het afgelopen jaar heeft deze dag onder andere in het teken gestaan van verantwoord maatschappelijk ondernemen en pensioencommunicatie met deelnemers. Bestuursleden worden gefaciliteerd om hun taak goed te vervullen Gedragscode Het pensioenfonds beschikt over een tweetal gedragscodes. Het doel van de gedragscodes is het bijdragen aan het transparant en integer handelen van bestuurders ten behoeve van al degenen die bij het pensioenfonds belang hebben en tot het waarborgen van de goede naam en reputatie van het pensioenfonds als marktpartij. De gedragscodes bevatten onder meer regels over hoe een bestuurslid moet omgaan met vertrouwelijke informatie, voorwetenschap, relatiegeschenken en het vervullen van nevenfuncties bij andere ondernemingen en instellingen. Afgesproken is dat de voorzitter van het bestuur belast is met het toezicht op de naleving van de op grond van de gedragscodes geldende bepalingen. In 2008 zal de gedragscode worden aangepast aan de modelgedragscode die door de pensioenkoepels wordt aanbevolen. De uitvoeringsorganisatie hanteert een gedragscode die gelijkwaardig is. 11

13 6.1.8 Organisatie en uitvoering De uitvoering van het pensioenfonds is uitbesteed aan TKP Pensioen BV (TKP) en TKP Investments BV, beide onderdeel van AEGON NV. De uitvoering behelst het administreren van pensioenen, vermogensbeheer, bestuursondersteuning en de integrale advisering van het pensioenfonds inzake het beleid op communicatie-, juridisch, fiscaal, actuarieel en beleggingsterrein. Besluitvorming over het beleid vindt plaats door het bestuur. Het beleggingsbeleid wordt geëffectueerd door TKP Investments BV dat fondsen voor gemene rekening (FGR) onder beheer heeft waarin het pensioenfonds participeert. Het bestuur monitort de uitvoering op basis van rapportages van de uitvoerder Statutenwijziging De statuten van het pensioenfonds zijn in 2007 in overeenstemming gebracht met de nieuwe Pensioenwet. Naast een aantal (tekstuele) wijzigingen is in de statuten de instelling van het Verantwoordingsorgaan en de Visitatiecommissie opgenomen. 12

14 6.2 Financiering Financieel Toetsingskader Vanaf 1 januari 2007 is het pensioenfonds over gegaan op waardering van hun verplichtingen op basis van FTK-regelgeving. Reden voor het nieuwe toezichtregime is het verschaffen van meer inzicht in de financiële positie van instellingen. Met name de relatie tussen de beschikbare middelen en aangegane verplichtingen kan volgens DNB met het FTK transparanter en beter vergelijkbaar worden gemaakt dan de eerdere gangbare methodieken. Het voor het pensioenfonds meest relevante onderdeel van het FTK is het waarderen van de pensioenverplichtingen op marktwaarde. Dit aspect van het FTK zorgt ervoor dat de voorziening pensioenverplichtingen fluctueert door renteveranderingen. Een belangrijk gevolg hiervan is dat bij ongewijzigd beleggingsbeleid de dekkingsgraad beweeglijker is. Bij het pensioenfonds is immers sprake van een verschil tussen de rentegevoeligheid van de verplichtingen en de rentegevoeligheid van de beleggingen, waarbij de rentegevoeligheid van de verplichtingen hoger is Huidig financieringssysteem De premie voor de basisregeling bestaat uit een beschikbare premie die gebaseerd wordt op een leeftijdsafhankelijke staffel en een premie voor het partnerpensioen die per individu wordt bepaald. De premies voor de aanvullende modules worden per individu bepaald. Zowel het overlijdensrisico als het arbeidsongeschiktheidsrisico wordt volledig herverzekerd. Uitvoeringsovereenkomst Bij het oprichten van het pensioenfonds is overeengekomen dat de werkgever geen aanvullende betalingsverplichtingen ten aanzien van toegekende periodieke uitkeringen heeft wanneer de middelen van het pensioenfonds ontoereikend zijn ten opzichte van de verplichtingen. Actuariële en Bedrijfstechnische Nota Vanaf 1 januari 2007 geldt een nieuwe Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN). De ABTN bevat onder andere informatie over de inhoud van de pensioenregeling, de technische grondslagen, financieringsbeleid, indexatiebeleid, beleggingsbeleid en de administratieve organisatie. Voor de financieringsnormen wordt de omvang van het eigen vermogen als sturingsmiddel genomen. Aan de hand van scenarioanalyses wordt berekend hoeveel middelen benodigd zijn om de verplichtingen met een bepaalde mate van zekerheid te kunnen afwikkelen over een periode van 15 jaar. De hieruit resulterende benodigde buffers kunnen dan vergeleken worden met het werkelijke eigen vermogen. In de ABTN zijn de volgende grenzen voor het eigen vermogen gedefinieerd: o o o Minimaal vereist vermogen Het minimaal vereist vermogen is gelijk aan 5% van de voorziening pensioenverplichtingen waarop de voorziening voor spaarkapitalen in mindering is gebracht en is minimaal gelijk aan 1% van het pensioenspaarsaldo. Vereist eigen vermogen Het vereist eigen vermogen is het vermogen dat nodig is om te bewerkstelligen dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat het weerstandsvermogen negatief wordt. Gewenst eigen vermogen Het gewenst eigen vermogen is het vermogen dat nodig is ter dekking van de voorziening pensioenverplichtingen verhoogd met het vermogen dat nodig is om de indexatieambitie 13

15 ook op de lange termijn na te komen. Het gewenst eigen vermogen is minimaal gelijk aan het vereist eigen vermogen. Per 1 januari 2007 is het Financiële Toetsingskader (FTK) van kracht geworden en is de streefdekkingsgraad voor het minimale vereiste eigen vermogen op 31 december 2007 bepaald op 107,5% Premies en grensbedragen Voor 2007 golden de volgende premies en grensbedragen: - franchise van ; - de premie voor de beschikbare premieregeling wordt aan de hand van een leeftijdsafhankelijke staffel bepaald. Voor het partnerpensioen wordt separaat een premie in rekening gebracht; - de premie voor de aanvullende modules WIA-excedent en ANW-aanvulling worden per individu bepaald. De feitelijke premie is gelijk aan de kostendekkende premie gezien het karakter van de BPRregeling. Er is geen gedempte premie in het kader van de Pensioenwet vastgesteld Ontwikkeling vermogenspositie In 2007 is het eigen vermogen met gestegen van naar , voornamelijk door de gewijzigde rentetermijnstructuur en het in 2007 gerealiseerde resultaat op herverzekering. De voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds bedraagt ultimo (2006: ). De dekkingsgraad (eigen vermogen + voorziening pensioenverplichtingen risico pensioenfonds) / (voorziening pensioenverplichtingen risico pensioenfonds) komt ultimo 2007 uit op 154,0 % (2006: 149,5%). Wanneer tevens rekening gehouden wordt met de herverzekerde verplichting van (2006: ) bedraagt de dekkingsgraad ultimo ,0 % (2006:139,9%). 6.3 Pensioenen Externe ontwikkelingen Pensioenwet Op 1 januari 2007 is de Pensioenwet, als vervanger van de Pensioen- en spaarfondsenwet (PSW), in werking getreden. De herziening van de PSW werd noodzakelijk geacht vanwege de vele ontwikkelingen die zich sinds de invoering van de PSW (1952) op pensioenterrein hebben voorgedaan. De Pensioenwet heeft tot doel de waarborgen te verschaffen voor financiële zekerheid, individuele zekerheid en uitvoeringszekerheid. In de Pensioenwet is het aantal informatievoorschriften sterk uitgebreid. Het pensioenreglement is aangepast aan de bepalingen in de Pensioenwet die gelden met ingang van 1 januari 2007 en 1 januari De belangrijkste aanpassingen in het pensioenreglement betreffen in dit verband: - het schrappen van het artikel waarin de premierestitutie bij deelneming korter dan één jaar geregeld was; - het vervallen van de artikelen waarin de afkoopmogelijkheid bij emigratie en afkoop klein pensioen op de pensioendatum geregeld was; - opname van de afkoopmogelijkheid bij einde deelneming indien de aanspraak minder bedraagt dat het bedrag als bedoeld in artikel 66 van de Pensioenwet; 14

16 - opname van de afkoopmogelijkheid van kleine slapersrechten ontstaan vóór 1 januari 2007; - het artikel waarin geregeld was dat pensioentermijnen die niet binnen tien jaar zijn opgeëist vervallen, is geschrapt; - verlagen van de opnameleeftijd van 22 jaar naar 21 jaar; - opname van een nieuw artikel waarin bepaald is dat het pensioenfonds de informatie als bedoeld in de Pensioenwet op verzoek verstrekt. Dit betekent dat het pensioenfonds vanaf 1 januari 2007 op verzoek aan de deelnemer, de gewezen deelnemer, de gewezen partner of de pensioengerechtigde onder meer het korte- of langetermijnherstelplan, het jaarverslag, de jaarrekening, de uitvoeringsovereenkomst, de verklaring omtrent de beleggingsbeginselen, informatie over de hoogte van de dekkingsgraad, alsmede informatie over eventuele aanwijzingen door de toezichthouder en over de consequenties van uitruil of gebruikmaking van keuzemogelijkheden, verstrekt; - De voortzetting van risicopartnerpensioen bij werkloosheid en het behoud van de aanspraken op partnerpensioen bij onbetaald verlof is opgenomen in het reglement. Voorts heeft in 2007 besluitvorming plaatsgevonden omtrent aanpassingen van de statuten en de ABTN aan de bepalingen in de Pensioenwet die op 1 januari 2008 in werking treden. Een belangrijk onderdeel betreft de nadere invulling van de zorgplicht die geldt voor premieovereenkomsten met beleggingsvrijheid als bedoeld in artikel 52 van de Pensioenwet. FVP-bijdrageregeling Het bestuur van de Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering (FVP) heeft in 2007 aangekondigd dat, wegens gebrek aan voldoende financiële middelen, de bijdrage van het FVP in de pensioenopbouw van werkloze werknemers per 1 januari 2010 wordt beëindigd. De FVPbijdrage blijft wel voorwaardelijk. Er gelden geen harde garanties Pensioenregeling De pensioenregeling is van kracht sinds 1 januari 2003 en vastgelegd in het Pensioenreglement van de Stichting Pensioenfonds SNT. De belangrijkste kenmerken van de pensioenregeling zijn: Basisregeling: Beschikbare premieregeling met een leeftijdsafhankelijke premiestaffel. De standaard pensioendatum is 65 jaar. Het is mogelijk de pensioendatum te vervroegen (tussen 60 en 65 jaar); In de beschikbare premie staffel is inbegrepen een opslag van 5% voor premievrijstelling bij invaliditeit; De BPR-premie moet worden ingelegd in één van de zeven beleggingsdepots van pensioenfonds STPS met verschillende risicoprofielen. De risico s zijn voor rekening van de deelnemer. Vanaf 1 januari 2008 biedt het pensioenfonds een life-cycle depot aan. Wanneer de deelnemer geen keuze maakt wordt belegd in het life-cycle depot; Op de pensioendatum wordt het BPR-saldo omgezet in een pensioenaanspraak tegen de dan geldende actuariële grondslagen waarbij rekening wordt gehouden met de solvabiliteitseisen van DNB; Partnerpensioen op basis van 1,25% van de pensioengrondslag per deelnemersjaar, verzekerd op risicobasis. Aanvullende regelingen: De onderstaande regelingen zijn optioneel en de premies voor deze regelingen komen volledig voor rekening van de deelnemer: Aanvullende regeling WIA-excedent voor de arbeidsongeschiktheidsdekking voorzover het salaris hoger is dan de WIA-loongrens; Aanvullende regeling ANW-aanvulling voor de dekking van het ANW-hiaat; 15

17 Aanvullende regeling prepensioen geldend voor de werknemer die op 1 januari 2006 deelnemer was en die geboren is vóór 1 januari 1950, voor de periode tussen 62 jaar en 65 jaar en een aanvullende regeling partnerpensioen op basis van een leeftijdsafhankelijke premiestaffel; De premies moeten worden ingelegd in één van de zeven beleggingsdepots van pensioenfonds STPS met verschillende risicoprofielen. Het beleggingsrisico is voor rekening van de deelnemer. Vanaf 1 januari 2008 biedt het pensioenfonds een lifecycle depot aan; Op de pensioendatum worden de saldi omgezet in een pensioenaanspraak tegen de dan geldende actuariële grondslagen. Ingegane pensioenen kunnen per 1 januari worden herzien. Deze herziening is afhankelijk van de dekkingsgraad die behoort tot de ingegane pensioenen, en wel op de volgende wijze: Indien de dekkingsgraad lager is dan het minimumniveau kan het bestuur besluiten tot vermindering van de ingegane pensioenen; Indien de dekkingsgraad hoger is dan de minimale reservegrens kan het bestuur besluiten tot verhoging van de ingegane pensioenen. Deze verhoging zal niet uitgaan boven de ontwikkeling van de kosten van levensonderhoud uitgaande van het consumentenprijsindexcijfer voor alle huishoudens (oktober - oktober). Aanpassing ingegane pensioenen De ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken zijn per 1 januari 2007 aangepast, overeenkomstig het indexatiebeleid van het pensioenfonds. Kern van dit beleid is de voorwaardelijkheid van de indexatie. Dit betekent dat er geen recht op indexatie is en het ook op lange termijn niet zeker is of en in welke mate indexatie zal plaatsvinden. Omdat de dekkingsgraad per 1 januari 2007 hoger was dan het streefniveau, hebben wij besloten de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken per 1 januari 2007 te verhogen met de consumentenprijsindex alle huishoudens (1,14%). Per 1 januari 2008 heeft het bestuur, gelet de financiele positie van het pensioenfonds, besloten om de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken (conform artikel 27 van het reglement) te verhogen met 1,61% (Consumentenprijsindex alle huishoudens). 16

18 6.3.3 Pensioenuitvoering De pensioenoverzichten per 1 januari 2007 zijn in juli 2007 verzonden. Gelijktijdig met deze verzending is de nieuwe pensioenplanner op de website beschikbaar gekomen. In december 2007 is de zogenoemde slapersopgave verstuurd naar alle gewezen deelnemers van STPS. Vanaf 2008 geldt de nieuwe Pensioenwet. Deze schrijft voor dat het pensioenfonds bij producten waarbij beleggingsvrijheid voor de deelnemer geldt, in beginsel de verantwoordelijkheid voor de beleggingen overneemt. Het pensioenfonds heeft hiertoe het zogenaamde Life Cycle beleggen in het leven heeft geroepen. Deze vorm van beleggen houdt rekening met de leeftijd van de (gewezen) deelnemer, omdat dit een belangrijke pijler is voor het beleggingsrisico dat hij/zij kan lopen. De Life Cycle beweegt mee met de leeftijd. In beginsel belegt iedere deelnemer in de Life Cycle, tenzij de deelnemer expliciet aangeeft dat hij vrij wil beleggen in één van de bestaande beleggingsdepots. In november en december 2007 zijn alle (gewezen) deelnemers hierover geïnformeerd. De aanlevering van de gegevens vanuit SNT Nederland is goed verlopen in Door de implementatie van een nieuw salarissysteem bij de werkgever kwam voor de deelnemers van KCC de maandelijkse gegevensaanlevering moeizaam op gang in Door grote inspanning van werkgever en TKP zijn in januari 2008 alsnog alle gegevens van 2007 verwerkt. Voor de aanlevering van de BPR-premie zijn werkafspraken gemaakt. Door de stagnatie in de gegevensaanlevering heeft de verwerking van de diverse pensioenprocessen tijdelijk een langere doorlooptijd gehad Bestandsontwikkeling Stand ultimo vorig verslagjaar Bij Af Stand ultimo verslagjaar Actieven Vutters Slapers Gepensioneerden waarvan: ouderdomspensioen (incl TOP) arbeidsongeschiktheidspensioen partnerpensioen wezenpensioen Totaal:

19 6.4 Beleggingen Algemeen De beleggingen voor het pensioenfonds SNT kunnen worden onderverdeeld in twee categorieën: de beleggingen voor de beschikbare premieregeling en de beleggingen voor de ingegane uitkeringen (regulier vermogen). De beleggingen vinden plaats via beleggingsfondsen beheerd door TKP Investments. De fondsen hanteren een multi-manager aanpak en maken gebruik van gespecialiseerde externe vermogensbeheerders. Het beleggingsjaar 2007 was een jaar met grote koersschommelingen, veroorzaakt door de kredietcrisis. Wereldwijd sloten aandelen het jaar positief af, ondanks de forse koersdalingen in de tweede helft van het jaar. De lange rente op staatsobligaties (tienjaars) steeg met 0,4%- punt. Wel was er in de zomer een tijdelijke daling van de rente door de vlucht van beleggers naar veilige beleggingen, zoals staatsobligaties Beschikbare premieregeling Het vermogen voor de beschikbare premieregeling wordt naar keuze van de deelnemer belegd in één van de beleggingsdepots met verschillende risicoprofielen. Het beleggingsrisico ligt hier bij de deelnemer. Eind 2007 was in totaal EUR 20,9 miljoen belegd via de beschikbare premie regeling. Aandelen lieten in 2007 een beter rendement zien dan vastrentende waarden. Hierdoor behaalden de depots met een groot belang in aandelen (A en B) een beter rendement in 2007 dan de depots met een groot belang in vastrentende waarden (C en D). Depot F behaalde een lager rendement ten opzichte van de andere depots, omdat bij het aandelengedeelte met duurzaamheidscriteria onder andere het dollarrisico niet wordt afgedekt ten opzichte van de euro. Resultaten beschikbare premieregeling 2007 (%) A B C D E F G Verhouding aandelen/ 100/0 75/25 50/50 25/75 0/100 50*/50 100% kas vastrentende waarden Rendementen ,3% 3,7% 2,8% 2,0% 1,1% 0,4% 3,6% *Betreft aandelen die voldoen aan duurzame criteria Regulier vermogen Op het moment van pensionering wordt het opgebouwde vermogen omgezet in een pensioenaanspraak, gebaseerd op het principe van defined benefit. Het pensioenfonds is verantwoordelijk voor het beleggingsbeleid en draagt daarbij het beleggingsrisico. Het bestuur van het pensioenfonds stelt jaarlijks het strategische beleggingsbeleid vast voor het vermogen voor de ingegane uitkeringen (regulier vermogen). Eind 2007 bedroeg het regulier belegd vermogen EUR 1,9 miljoen. Beleggingsportefeuille In 2007 is de strategische beleggingsportefeuille aangepast. Begin van het jaar belegde het pensioenfonds 33% in aandelen, 33% in vastrentende waarden en 33% in kasgeld. Halverwege het jaar is de beleggingsmix veranderd in 20% aandelen en 80% vastrentende waarden. Hiermee sluit het verwachte rendement en risico van de beleggingsmix beter aan bij de verplichtingen van het pensioenfonds. 18

20 Vastrentende waarden 2007 was een zeer turbulent jaar op de obligatiemarkten wereldwijd. De eerste helft van het jaar stond in het teken van stijgende kapitaalmarktrentes. Zo steeg de kapitaalmarktrente (tienjaars) in Euroland met ruim 0,6%-punt tot 4,6%. Vooral in Europa was er sprake van een hoge economische groei. Vanaf juli veranderden de marktomstandigheden. Problemen op de Amerikaanse hypotheekmarkt veroorzaakten grote spanningen op de kredietmarkt. Beleggers keerden zich massaal af van risicovolle beleggingen en vluchtten naar veilige staatsobligaties. Hierdoor daalden de kapitaalmarktrentes. De Amerikaanse centrale bank (de Fed) verlaagde een aantal malen de rente om de rust op de financiële markten te herstellen. Ook zorgden de centrale banken in de Verenigde Staten en in Europa voor extra liquiditeit in de interbancaire geldmarkt. Na de dalende trend vanaf juli steeg de lange rente weer vanaf eind november. Angst voor inflatie door aanhoudende economische groei en het wegebben van de onzekerheden van de kredietcrisis waren hiervan de oorzaak. De Europese kapitaalmarktrente (tienjaars) eindigde op 4,42%, 0,4%-punt hoger dan het niveau van begin Naast de voor de beleggingen meer relevante tienjaars rente is in de figuur ook de zestienjaars zero rente 1 toegevoegd. Deze rente is meer relevant voor de bepaling van de waarde van de pensioenverplichtingen. Kapitaalmarktrente in Euroland 5,2% 5,0% 16-jaarsrente (zero) 4,8% 4,6% 4,4% 4,2% 10-jaarsrente (yield) 4,0% 3,8% dec-06 jan-07 feb-07 mrt-07 apr-07 mei-07 jun-07 jul-07 aug-07 sep-07 okt-07 nov-07 dec-07 1 Bij een zerolening wordt geen couponrente ontvangen en komt de rentegevoeligheid nagenoeg overeen met de looptijd van de lening. 19

21 Binnen de beleggingscategorie vastrentende waarden zijn de beleggingen vanaf het vierde kwartaal geheel belegd in langlopende EMU staatsobligaties. Dit is gedaan om de looptijd van de beleggingen beter te laten aansluiten bij die van de verplichtingen. Daarvoor belegde het pensioenfonds in een combinatie van EMU staatsobligaties en obligaties met een hoger verwacht rendement en risico zoals bedrijfsobligaties en obligaties uitgegeven door opkomende landen. Aandelen In 2007 veroorzaakte de kredietcrisis veel onrust op de financiële markten. De wereldwijde aandelenmarkten sloten het jaar wel positief af. Het positieve rendement is vooral te danken aan de goede eerste helft van het jaar. De economie groeide wereldwijd hard. Wel nam de angst voor inflatie hierdoor toe en steeg de rente op de kapitaalmarkt. In juli zorgden de problemen op de Amerikaanse hypotheekmarkt voor grote onzekerheid. Hierdoor vluchtten beleggers in de minst risicovolle beleggingen, staatsobligaties. De koersen op de aandelenmarkten en van bedrijfsobligaties daalden. Renteverlagingen door de Amerikaanse Centrale Bank (in totaal 1%-punt) en het aanbod van extra liquiditeiten door de centrale banken zorgden voor een (tijdelijk) herstel van de koersen. Opkomende markten lieten in 2007 de hoogste rendementen zien. Zij profiteerden van een aanhoudende economische groei en van hogere grondstofprijzen. Rendementen aandelenmarkten in 2007 (MSCI indices, net return in %) Lokale valuta Euro Euroland 7,8 7,8 Verenigd Koninkrijk 6,5-2,3 Verenigde Staten 5,4-4,9 Japan -10,2-13,6 Opkomende markten 39,4 25,7 Wereld 11,7 0,7 Voor de beleggingscategorie aandelen wordt wereldwijd belegd, waarbij het valutarisico van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen wordt afgedekt ten opzichte van de euro. Daarnaast wordt er extra belegd in Europese aandelen. Rendement Over geheel 2007 bedroeg het rendement op de beleggingen 4,7%. Aandelen deden het de eerste helft van het jaar beter dan de rest van het jaar. De tweede helft van het jaar daalden de koersen door de kredietcrisis. De verlaging van het gewicht in aandelen vanaf de tweede helft van het jaar had door de minder goede tweede helft van het jaar een positief effect op het jaarrendement. Daarnaast had het afdekken van het valutarisico van de dollar en het pond ten opzichte van de euro toegevoegde waarde. De waarde van de dollar en het pond daalden in 2007 respectievelijk 10% en 8% in waarde ten opzichte van de euro. 20

22 Rendementen belegd regulier vermogen 2007 (%) Gewicht* Portefeuille** Benchmark Relatief Aandelen 19,1 4,3 5,9-1,5 Vastrentende waarden 80,9 1,6 1,6 0,0 Totaal 100,0 4,7 5,4-0,7 * Het benchmarkgewicht eind 2007 wijkt af van de strategische gewichten door marktontwikkelingen. ** Doordat aandelen in de eerste helft van het jaar het beter deden dan de rest van het jaar, had de verlaging van het aandelengewicht vanaf de tweede helft van het jaar een positief effect op het jaarrendement. Corporate Governance Het pensioenfonds brengt, in afwijking van de aanbeveling van de Nederlandse Corporate Governance Code (Code Tabaksblat), in zijn jaarverslag geen verslag uit van het stemgedrag op de algemene vergadering van aandeelhouders. De omvang van het belegd vermogen is daarvoor te beperkt. 21

23 6.5 Verwachte gang van zaken Per 1 januari 2008 heeft het bestuur, gelet de financiële positie van het pensioenfonds, besloten om de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken (conform artikel 27 van het reglement) te verhogen met 1,61% (Consumentenprijsindex alle huishoudens). Vanaf 1 januari 2008 biedt het pensioenfonds een life-cycle depot aan voor de beschikbare premieregeling. Wanneer de deelnemer geen vrije beleggingskeuze maakt, belegt de deelnemer in het life-cycle depot. Ook in het eerste kwartaal van 2008 waren de financiële markten in de ban van de kredietcrisis. Aandelen leden forse verliezen, terwijl vastrentende waarden profiteerden van de vlucht naar relatief veilige beleggingen. Hierdoor daalde de kapitaalmarktrente en stegen de koersen van obligaties. Het rendement op aandelen kwam uit op -13,3%, voor vastrentende waarden op 1,8% en het totale rendement op -1,1%. Hierdoor daalde de dekkingsgraad licht, van 154,0% per 31 december 2007 naar 149,1% per 31 maart Aangezien het vereiste eigen vermogen ook licht daalde, van 107,5% naar 106,6%, is de vermogenspositie per ultimo maart 2008 nog steeds als goed te kwalificeren. Utrecht, 17 juni 2008 mw. P.M.L. Boersma-Hersbach drs. W. Polet RA mw. M.T. Roorda van Eijsinga, secretaris drs. H. Smitshoek RA drs. J.G.A. Visser, voorzitter mw. M.A.F. de Wit-Biermans 22

24 7. Jaarrekening 7.1 Balans Bedragen x * ACTIVA A. Beleggingen voor risico deelnemers Aandelen [1] Vastrentende waarden [2] Liquide middelen [3] Totaal B. Beleggingen voor risico pensioenfonds Aandelen [1] Vastrentende waarden [2] Totaal C. Herverzekeringsdeel technische voorziening Overige vorderingen uit hoofde van herverzekeringsdeel technische voorziening [1] D. Vorderingen en overlopende activa Overige vorderingen [1] E. Overige activa Liquide middelen [1] TOTAAL ACTIVA PASSIVA A. Stichtingskapitaal en reserves Overige reserves [1] B. Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds [1] C. Voorziening pensioenverplichtingen voor risico deelnemers D. Overige schulden en overlopende passiva TOTAAL PASSIVA [] de tussen haken vermelde nummers verwijzen naar de toelichting op de balans op vanaf pagina 33. * De cijfers ultimo 2006 zijn ten opzichte van het jaarverslag 2006 aangepast voor vergelijkingsdoeleinden. 23

25 7.2 Staat van baten en lasten Bedragen x * BATEN Premiebijdragen voor risico deelnemers [1] Beleggingsresultaten voor risico pensioenfonds [2] Beleggingsresultaten voor risico deelnemers [3] Overige baten [4] 7 6 Totaal baten LASTEN Mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds [5] Pensioenopbouw Toename als gevolg van overlijden Koopsom extra opbouw pensionering Rentetoevoeging Onttrekking voor pensioenuitkeringen en uitvoeringskosten Wijziging marktrente Overige mutatie voorziening pensioenverplichting Mutatie pensioenverplichtingen voor risico deelnemers [6] Mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen [7] Pensioenuitkeringen [8] Saldo overdrachten van rechten [9] Herverzekeringscontract [10] Uitvoeringskosten [11] Totaal lasten Resultaat [] de tussen haken vermelde nummers verwijzen naar de toelichting op de Staat van Baten en lasten vanaf pagina 36. * De cijfers ultimo 2006 zijn ten opzichte van het jaarverslag 2006 aangepast voor vergelijkingsdoeleinden. 24

26 7.3 Kasstroomoverzicht KASSTROOMOVERZICHT Bedragen x Pensioenactiviteiten Ontvangsten Premies en koopsommen Waardeovernames Overig Uitgaven Pensioenuitkeringen Waardeoverdrachten Herverzekering Uitvoeringskosten en overige lasten Totale kasstroom uit pensioenactiviteiten Beleggingsactiviteiten Ontvangsten Directe beleggingsopbrengsten 0 0 Verkopen en aflossingen van beleggingen Uitgaven Aankopen beleggingen Beheersuitgaven Totale kasstroom uit beleggingsactiviteiten Netto kasstroom Koers- omrekeningsverschillen Mutatie liquide middelen Liquide middelen primo boekjaar Liquide middelen ultimo boekjaar waarvan: voor risico deelnemers voor risico pensioenfonds

27 7.4 Toelichting op de jaarrekening Algemeen Stelselwijziging Door het in werking treden van de Pensioenwet op 1 januari 2007 is ook het in die wet opgenomen Financiële Toetsingskader (FTK) per die datum van kracht geworden. Anders dan bij het tot 1 januari 2007 van toepassing zijnde toetsingskader gaat het FTK uit van de marktwaarde van pensioenverplichtingen. Het bestuur heeft besloten om ook in de jaarrekening de uitgangspunten van het FTK toe te passen. Dit betekent onder meer dat de voorziening voor pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds met ingang van 2007 wordt berekend op basis van de rentetermijnstructuur op balansdatum in plaats van tegen een rekenrente van 4% of lagere marktrente. Tevens betekent dit anders dan voorheen de toepassing van prognosetafels, waarin de toekomstige ontwikkeling van de levenskansen zijn verwerkt. Genoemde aanpassingen zijn te beschouwen als stelselwijzigingen, hetgeen betekent dat alle over voorgaande jaren ter vergelijking opgenomen cijfers moeten worden aangepast. Een tweede ontwikkeling is dat de Raad voor de Jaarverslaggeving (RJ) de richtlijn 610 (RJ 610) ingrijpend heeft herzien, mede in verband met het van kracht worden op 1 januari 2007 van de Pensioenwet en het daarin opgenomen FTK. RJ 610-nieuw is pas van toepassing met ingang van 1 januari 2008, maar vrijwillige toepassing op de jaarrekening 2007 wordt door de RJ aanbevolen. In RJ 610 is, uitsluitend bij vrijwillige toepassing in 2007, een overgangsbepaling opgenomen ten aanzien van het verwerken van de stelselwijzigingen die het gevolg zijn van de toepassing van de nieuwe richtlijn. Als het praktisch niet mogelijk is om de over voorgaande jaren ter vergelijking opgenomen cijfers aan te passen, dan hoeft dit niet te gebeuren en dan mag het effect van de stelselwijziging als rechtstreekse mutatie in het eigen vermogen bij aanvang van het verslagjaar 2007 worden verwerkt. Het bestuur is van oordeel dat deze praktische onmogelijkheid zich voordoet. Als gevolg van de invoering van het FTK zijn met ingang van 1 januari 2007 de voorziening pensioenverplichting en de dekkingsgraad berekend op marktwaarde. De effecten van deze stelselwijziging per 1 januari 2007 zijn als volgt: (Bedragen * 1.000) Rekenrente 4% (overgang FTK) Marktrente (effectief 4,3%) Voorziening pensioenverplichtingen Dekkingsgraad 149,5% 150,4% Vereiste dekkingsgraad n.a. 116,4% Het verschil als gevolg van de stelselwijziging is als volgt te specificeren: aanpassing van 4% naar rentetermijnstructuur (4,3%) -31 aanpassing sterftegrondslagen van GBM/GBV naar 12 prognosetafels GBM/GBV Totaal effect stelselwijziging Wettelijke bepalingen De jaarrekening is opgesteld volgens de voorschriften die zijn vastgelegd in Titel 9, Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving, in het bijzonder Richtlijn 610 Pensioenfondsen. 26