Bouw je rijk! Verstandig de uitdagingen van de toekomst tegemoet.

Transcriptie

1 Graydon Whitepaper Bouw je rijk! Verstandig de uitdagingen van de toekomst tegemoet.

2 Inhoudsopgave Inleiding 3 1. Algemene economische trends 4 2. Kansen in de bouw 5 3. Een financiële trendanalyse 8 4. Terugdringen betalingstermijn verbetert de cashflow 9 5. Preventief debiteurenbeleid: voorkom incasso! Conclusie 12 Bronvermelding 13 Daar waar in de tekst, in het algemeen gebruikt, de mannelijke vormen van woorden staan, worden zowel mannen als vrouwen bedoeld. Colofon GRAYDON NEDERLAND BV Redactie Susanne Klawer, Graydon Nederland BV Met vragen over deze white paper kunt u contact opnemen op of via op s.klawer@graydon.nl Uitgave Graydon Nederland BV Graydon Nederland

3 Inleiding De bouwsector in Nederland staat sinds 2008 onder druk. In 2012 raakte de bouwcrisis zijn dieptepunt tot nu toe. Sinds 2008 verloor de bouwsector 17% aan omzetvolume. Ontslagen en faillissementen zijn aan de orde van de dag. Middelgrote bouwbedrijven kregen de zwaarste klappen met een omzetverlies van ongeveer 25 procent. De kleinere bouwbedrijven werden het minst hard getroffen door de crisis, met een omzetdaling van 2 procent. 1 De behoefte om verantwoord zaken te doen is er voor ieder bedrijf, van iedere omvang. Toch zien we op dit moment in de bouwbranche een grotere noodzaak om vooraf bedrijven te controleren op kredietwaardigheid. Als hoofdaannemer heeft u te maken met (veel) onderaannemers en (toe)leveranciers. Inzicht in uw zakenpartners is daarom van groot belang. Gezamenlijk zorgt u ervoor dat belangrijke bouwprojecten worden gerealiseerd én op tijd worden opgeleverd. Met de veranderende markt, verandert de sector. Omdat nieuwbouw onder deze marktomstandigheden achter blijft, komt voor de bouwsector het accent meer te liggen op aanpassing van bestaande bouw. Wat zijn de verwachtingen en financiële trends en hoe ga je hier als ondernemer in de bouw financieel verstandig mee om? Deze white paper zal op deze vragen antwoorden geven. 3 Graydon Nederland 2013

4 1. Algemene economische trends Omzetverwachtingen in de bouw De verwachting van het EIB is dat de omzet in de sector in 2013 constant zal zijn, en de groei zich in 2014 zal gaan herstellen. Ook TNO verwacht dat het herstel van de bouwproductie in Nederland pas ná 2013 in zal zetten. 2 De krimp zit vooral in de woningbouw, waarin de investeringen met 16% afnemen. Pas in 2015 is er weer echt sprake van herstel, aldus het EIB. 3 Ondernemersvertrouwen daalt Eind 2012 verwacht 62% van de ondernemers in de bouw een afname van de omzetontwikkeling; 24% ziet de investeringen dalen. 4 Krimp in personeel Eind 2012 verwacht 44% van de bedrijven door te moeten gaan met minder personeel; dit is bijna twee keer zo hoog als de verwachting vóór De particuliere consumptie daalt De zwakke kant van de Nederlandse economieis de particuliere consumptie, die in 2013 verder zal dalen. Het beschikbaar inkomen van huishoudens neemt verder af. 6 Lokale overheid beperkt budget Om budgetten op orde te krijgen, bezuinigen lokale overheden waardoor bestedingen achter blijven. Zo wordt geld dat bedoeld is voor onderhoud en renovatie aan andere zaken uitgegeven. 10 Vraag naar bedrijfspanden blijft laag De investeringen in bedrijfspanden zullen in 2013 verder afnemen. Zo lang de afzetverwachtingen somber blijven, daalt de vraag naar nieuwe bedrijfsruimten. Ook de opkomst van thuiswerken drukt de vraag naar kantoorruimte. Installatiesector buiten schot: de bouw van de toekomst Er is minder behoefte aan nieuwbouw en meer behoefte aan (duurzame) renovatie. 11 Omdat het accent méér komt te liggen op aanpassing van bestaande bouw, blijft de installatiesector enigszins buiten schot. De trefwoorden in deze tijd zijn een langere levenscyclus en energiebesparing. Hierbij spelen installateurs een cruciale rol. 12 Nieuwe eisen en wensen staan centraal. Nieuwe concepten en technieken en werkwijzen bieden uitkomst. Factoren die verantwoordelijk zijn voor deze sterkere daling van de consumptie, zijn het vermogensverlies op de aandelen- en de huizenmarkt en het sterk gedaalde consumentenvertrouwen. 7 Er is weinig vertrouwen in de huizenmarkt. Dit heeft grote invloed op de prestaties van de economie. Zo is een grootdeel van de consumptieve uitgaven van huishoudens gerelateerd aan verhuisbewegingen. Verder vertalen stijgende huizenprijzen zich in vermogenswinsten voor huizenbezitters. Meer vermogen versterkt het vertrouwen, waardoor ook de uitgaven die niet aan de woningmarkt zijn gerelateerd kunnen toenemen. De Nederlandsche Bank schat dat door de daling van het huizenvermogen de consumptie in de periode met 1% per jaar wordt gedrukt. 8 Slechte prestaties economie Sterk gedaald consumentenvertrouwen Huizenmarkt Vermogensverlies op aandelen- en de huizenmarkt Investeringsvolume daalt Ook het investeringsvolume, nieuwbouw maar ook onderhoud, hangt sterk af van de huizenmarkt. Voor aanvang van de crisis was dit 6 tot 7%, nu minder dan 5%. 9 Illustratie 1: De huizenmarkt in beeld Graydon Nederland

5 2. Kansen in de bouw De toekomst: een veranderende samenstelling van de bevolking De demografie van de bevolking verandert. De beroepsbevolking neemt af. Het aandeel ouderen in de bevolking neemt toe, enerzijds door de baby boom van na de tweede wereldoorlog, anderzijds door de stijgende levensverwachting. Dit heeft gevolgen voor de bouwsector. Woningen moeten worden aangepast, zodat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen. Dit is ook de wens van de ouderen zelf. De vraag naar zorg op maat neemt sterk toe. Leeftijdsopbouw Nederland 2013 en 2025 Leeftijd Mannen x 1000 Vrouwen x Illustratie 2: Bevolkingspiramide van 2013 en 2025, 2013: 16,8 miljoen inwoners, 2025: 17,4 miljoen inwoners Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (2013) De vergrijzing blijft nog een hele tijd doorzetten. Volgens de prognoses van het CBS is deze trend zeker tot 2025 duidelijk waarneembaar; daarna verandert de bevolkingssamenstelling en worden de verhoudingen weer evenrediger. Vanwege de toenemende levensverwachting blijft de groep ouderen echter groot en neemt het aantal extreem oude mensen toe (100+). Duurzaamheid stimuleert innovatie en productontwikkeling Duurzaamheid is een blijvende trend, ook in de bouw. Duurzaam bouwen betekent dat woningen, gebouwen en andere bouwwerken ontwikkeld en gebruikt worden met respect voor mens en milieu. Het gaat hierbij om energiebesparing in huizen en gebouwen, gebruik van duurzame materialen, een gezond binnenmilieu, duurzaam slopen, verantwoord watergebruik en het voorkomen van uitputting van grondstoffen. Duurzaam bouwen leidt tot innovatie en productontwikkeling. Standaard producten die nu in de bouw gebruikt worden, zijn ontwikkeld vanuit duurzaam denken. Denk hierbij aan verf op waterbasis en zogenaamde high-solid -verven met minder schadelijke stoffen Graydon Nederland 2013

6 Bouwsector 3.0: Samenwerken staat centraal De keuze is ook in de bouw toegenomen. Er zijn enorme hoeveelheden verschillende bouwmaterialen beschikbaar. Hetzelfde geldt voor technische oplossingen. Bijna niemand heeft het overzicht. Door vergaande specialisatie is de bouwketen langer geworden en het proces ingewikkelder. Op deze manier zijn de verschillende partijen afhankelijker van elkaar, maar ook minder betrokken bij het eindproduct. Dwingt het economisch tij de bouw ertoe om nauwer samen te werken met als doel om een betere prijs-kwaliteit verhouding en de hoogst mogelijke waarde te realiseren voor de klant? De bouwsector 3.0 werkt aan een gemeenschappelijk doel waarin iedereen elkaar een eerlijke marge gunt. 14 Samenwerken in de bouw verlaagt bovendien de faalkosten. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat een ruime meerderheid van de Nederlandse bouwsector denkt dat een toenemende samenwerking in het bouwproces ervoor zorgt dat faalkosten afnemen. Hierbij is de gedachte dat bouwpartijen door een intensievere samenwerking meer gaan denken vanuit gemeenschappelijke doelstellingen en ambities. Als opdrachtgevers, ontwerpers, adviseurs, installateurs en bouwers nauwer samenwerken, worden er kwalitatief hoogwaardiger gebouwen gerealiseerd. Dit resulteert in eindproducten die beter aansluiten bij de wensen van de eindgebruiker. 15 Illustratie 3: Werken aan een gemeenschappelijk doel Digitalisering en het Nieuwe Werken De digitalisering en het Nieuwe Werken hebben gevolgen voor de utiliteitsbouw. Kantoren moeten worden herbestemd tot hotels, broedplaatsen of woningen. Nieuwe kantoren worden anders ontworpen om de wensen van het Nieuwe Werken tegemoet te komen. Ook voor de woningbouw kan dit gevolgen hebben omdat de vraag naar een kantoor-aan-huis toeneemt. Mobiliteitsuitdagingen en belastingmaatregelen zorgen er bovendien in toenemende mate voor dat de beroepsbevolking weer dichter bij huis wil werken, waardoor de integratie wonen/werken in de nabije toekomst er anders uit zal zien met alle gevolgen voor de bouw van dien. Transparantie door het delen van kennis De sector wordt transparant. De klant vraagt dit, het sluit aan bij de trend in de maatschappij en het gebruik van nieuwe technieken. Kennisdeling wordt de standaard, zowel binnen de bouwprojecten als daarbuiten. Klanttevredenheid en referenties liggen op straat en digitale tekeningen zijn voor iedereen beschikbaar. Zoals in vele sectoren, weet de klant daardoor beter weet wat hij wil. De tijd dat klanten zich passief opstelden, is voorbij. In de bouw is een cultuuromslag gaande: van aanbodgericht naar vraaggericht werken. 16 Deze trend zou ertoe kunnen leiden dat bouwbedrijven eerder in het proces aan zullen moeten haken om plannen in een vroeger stadium mee vorm te geven. Bouwbedrijven moeten goed geïnformeerd zijn en weten wat er in de maatschappij speelt. Daarnaast is netwerkuitbreiding essentieel om bijtijds betrokken te worden bij potentiële ontwikkelings- en bouwplannen; de voelsprieten van bouwbedrijven gaan hierdoor verder reiken. De bouw krijgt op deze manier een coördinerende rol in een projectteam van specialisten dat op basis van de vraag van de klant wordt samengesteld. Graydon Nederland

7 Een veranderende arbeidspopulatie: generatie Y neemt het bouwstokje over De toenemende invloed van nieuwe generaties met nieuwe overtuigingen veranderen de markt. Een toenemende invloed van generatie Y (grofweg geboortejaren ) in de bouw heeft gevolgen voor de organisatie van de bouw en de bouwaanpak. De generatie heeft invloed op de manier waarop organisaties worden geleid en ingericht. Voor generatie Y is transparantie een vanzelfsprekendheid. Verder blinkt generatie Y uit in ondernemerschap, klantgerichtheid, besluitvaardigheid, omgevingsbewustzijn en initiatief. De generatie is goed geïnformeerd, signaleert kansen en geeft hoge prioriteit aan dienstbereidheid en klanttevredenheid. 17 De trend van deze cultuurverandering is al ingezet in de bouw met de toename van ZZP ers, de hernieuwde opkomst van de barter deal (ruilhandel), de toename van vrouwen in de sector, er wordt steeds slimmer gewerkt (minder werk verrichten op de bouwplaats, bijv. voorfabricatie in de fabriek) en de bedrijfscultuur wordt prestatiegerichter. De kans voor bestaande traditionele bouwbedrijven ligt in het scheppen van het juiste bedrijfsklimaat om de positieve eigenschappen van deze generatie Y goed tot zijn recht te laten komen. Illustratie 4: Verschillende generaties werken naast elkaar (de opkomst van generatie Y) 7 Graydon Nederland 2013

8 3. Een financiële trendanalyse Aantal bouwbedrijven neemt toe Uit onderzoek van Graydon blijkt dat het aantal actieve bedrijven in de bouwbranche in de periode 2009 tot en met het derde kwartaal van 2012 licht toegenomen is tot bedrijven aan het einde van het derde kwartaal van Opvallend hierbij is de enorme stijging van het aantal bedrijven in de dienstverlening sinds begin 2009 van begin 2009 naar eind september Hoog aantal faillissementen Ten opzichte van de BV Nederland ligt het totaal aantal faillissementen hoog. De percentages in de bouwbranche liggen sinds begin 2009 hoger dan het landelijk gemiddelde. Vanaf begin 2012 neemt het percentage faillissementen in de bouwbranche ten opzichte van het landelijk gemiddelde verontrustende vormen aan. De faillissementen vinden in alle onderdelen van de bouwsector plaats. Aantal starters gelijk Het percentage starters in de bouwbranche gaat ongeveer gelijk op met het landelijk gemiddelde. Dit geldt ook voor het aantal opgeheven ondernemingen. In de eerste kwartalen van vier achtereenvolgende jaren is het aantal starters het hoogst, zowel absoluut als percentueel. Solvabiliteit en rendement dalend De solvabiliteit daalt in de periode van 2007 tot en met Dit blijkt uit een analyse van jaarrekeningen uit de bouwsector. De solvabiliteit is de verhouding tussen eigen geld en geleend geld. Het zegt iets over de lange termijn, bijvoorbeeld of de bouwonderneming aan het einde van het jaar alle schulden kan afbetalen. Ook het rendement in de bouw is dalend. Het rendement wordt berekend door de winst van een onderneming te delen door het eigen vermogen. Waarbij met eigen vermogen het totaal bezit aan geld, goederen en vorderingen na aftrek van schulden wordt bedoeld. Netto marge en netto resultaat onder druk Met 2007 als basisjaar is de trend in de ontwikkeling van de netto marge en netto resultaat dalend. Het netto resultaat is het bedrag dat overblijft als je de bedrijfskosten van de omzet hebt afgetrokken. Betaalgedrag constant Het betaalgedrag in de bouw is vrij constant gebleven sinds begin 2009, maar ligt altijd boven het landelijk gemiddelde. Dit wil zeggen dat er in de bouw over het algemeen iets trager wordt betaald. Denk hierbij aan een gemiddelde betaaltermijn tussen de 46 en 47 dagen over de afgelopen jaren, tegenover 45 tot 46 dagen in heel Nederland. Illustratie 5: Betaalgedrag bouwsector Bovenstaande conclusies zijn getrokken op basis van data uit de Graydon bedrijvendatabase waarin informatie staat opgeslagen afkomstig van publieke bronnen zoals de KvK en rechtbanken, miljoenen betaalervaringen van bedrijven via de grotere ondernemingen van Nederland, alle relevante jaarrekeningen van bedrijven en financiële updates van bedrijven zelf. Graydon Nederland

9 4. Terugdringen betalingstermijn verbetert de cashflow Een aantal ontwikkelingen is zichtbaar binnen de sector waar bouwbedrijven rekening mee dienen te houden in hun bedrijfsvoering. Deze ontwikkelingen hebben invloed op de werkwijze en kunnen daarmee gevolgen hebben voor de financiële situatie van bouwbedrijven. Om ervoor te zorgen dat bouwondernemingen in een beter financieel klimaat terechtkomen, doen bouwbedrijven er verstandig aan om de (standaard) betalingstermijnen voor debiteuren terug te dringen. Het verbeteren van de betalingstermijn levert een verbetering van de cashflow op. De snelheid van de cashflow heeft grote invloed op de liquiditeitspositie van bouwbedrijven. Een veel gebruikt middel om deze positie te controleren is de Cash Conversion Cycle. Deze cyclus geeft de periode weer gemeten in dagen vanaf het moment dat een inkoopfactuur is betaald tot aan het moment dat het bedrag van de hierop betrekking hebbende verkoopfactuur is geïnd. Het terugdringen van de debiteurentermijn, en daarmee ook die van de buitenlandse debiteuren, kan een belangrijke oplossing zijn om de omlooptijd binnen de cyclus te verkorten en daarmee de cashflow in positieve zin te beïnvloeden. Onderhanden werk Voorraad Verkopen Inkopen Crediteuren Cash Conversion Cycle (CCC) Cash Debiteuren Illustratie 6: Schematische weergave Cash Conversion Cycle Cashflow verbetering Het verkorten van de betalingstermijn levert een verbetering van de cashflow op. Dit zorgt ervoor dat er een constantere en frequentere stroom aan inkomende financiën ontstaat. Deze geldstroom leidt ertoe dat het bouwbedrijf gemakkelijker de eigen rekeningen kan betalen en hierdoor dus minder snel in de problemen komt. Het is hierbij van groot belang dat de kortere betalingstermijnen goed worden opgevolgd en dat, zodra de termijn verstreken is, direct herinneringen verstuurd worden. Case: Pontmeyer hanteert een strikt Credit Management beleid Mede vanwege de economische crisis, hanteert Pontmeyer een strikt Credit Management beleid. Zo werkt het bedrijf nu veel met automatische incasso, accepteert ze geen verhoging van betaaltermijnen en zorgt ze ervoor dat klantformulieren zo goed mogelijk ingevuld worden. En waar vroeger niet echt gekeken werd naar wie dit formulier ondertekende, gebeurt dit nu wel. Klanten accepteren dat dit het beleid is. Zijn er bewust van dat ze steeds meer openheid van zaken moeten geven. Soms betekent dit dat Pontmeyer ook nee moet verkopen. 9 Graydon Nederland 2013

10 Extra financiële ruimte Mocht een bouwbedrijf op dit moment over extra ruimte in de financiële middelen beschikken, is het naast het verbeteren van de cashflow verstandig om deze te verplaatsen naar spaarrekeningen. Door middel van de rente die op deze spaarrekeningen verkregen wordt, kan het bouwbedrijf geld creëren waardoor zij extra financiële ruimte krijgt. Betalingstermijn verkorten: regel het goed Als een bouwbedrijf wijzigingen van betalingstermijnen doorvoert, is het bij het aangaan van de samenwerking met een andere partij van belang om duidelijke afspraken te maken. Door van tevoren duidelijk aan te geven wat de voorwaarden zijn, zoals de lengte van de betalingstermijn, en wat de gevolgen zijn indien hier niet aan wordt gehouden, verplicht je de debiteur tot snellere betalingen. Het is van belang alle afspraken en termijnen goed vast te leggen in de algemene voorwaarden van het bedrijf. Het is verstandig om eens in de drie jaar de algemene voorwaarden op dit type ontwikkelingen te updaten. Hierdoor staat het bouwbedrijf sterker in zijn recht, zodra er een eventueel (juridisch) incassotraject wordt ingegaan. Graydon Nederland

11 5. Preventief debiteurenbeleid: voorkom incasso! Er zijn voor bouwbedrijven diverse manieren om risico s te voorkomen en te beperken. Reeds voordat u als ondernemer in de bouw een samenwerking aangaat met diverse afnemers, kunt u voor een extra stukje zekerheid zorgen. Bedrijfsinformatie speelt hierin een belangrijke rol.. 1 Minimaliseer risico s Door preventief de risico s op wanbetaling inzichtelijk te maken, kunnen bouwbedrijven gerichter en veiliger hun diensten verkopen. Door middel van kredietinformatie rapporten, zowel nationaal als internationaal, krijgt u de benodigde informatie over onder andere het betaalgedrag van uw debiteuren, de huidige financiële situatie en het kredietadvies dat aan hen gegeven wordt. Aan de hand van de kredietinformatie rapporten kunt u als ondernemer in de bouw bepalen of u veilig zaken kunt en wilt doen met de debiteur in kwestie en tegen welke voorwaarden. Datzelfde geldt voor de risico s die bedrijven lopen bij leveranciers. Zekerheid aan deze zijde van de bouwonderneming is net zo belangrijk als aan de debiteurenzijde, aangezien het niet-leveren van diensten en het niet tijdig opleveren van bouwprojecten grote problemen met zich mee kan brengen. Toets leveranciers op hun financiële situatie, om het risico van een faillissement of fraude aan de leverancierszijde te voorkomen. 2 Monitor bestaande afnemers en leveranciers Het bewaken van individuele bedrijven binnen zowel debiteuren- als crediteurenportefeuille kan extra zekerheid bieden. De bouwondernemingen worden hierbij op de hoogte gebracht zodra er opvallende wijzigingen plaatsvinden binnen de financiële situatie van de afnemers en leveranciers. Het is mogelijk alle bedrijven in bewaking te zetten, maar ook alleen de bedrijven waar u de extra zekerheid over wilt hebben. Een eventuele verandering in de organisatiestructuur, wijzigingen in het geadviseerde kredietlimiet, of de aanstelling van een nieuwe directeur worden automatisch gemeld. Deze (risicovolle) wijzigingen bij de debiteuren en crediteuren kunnen gevolgen hebben voor uw business en het is belangrijk hiervan tijdig op de hoogte te zijn. 3 Krijg risico s inzichtelijk in uw hele relatieportefeuille Tot slot is het mogelijk de gehele debiteuren- en crediteurenportefeuille overzichtelijk in kaart te brengen. Door middel van een online tool kunnen de bouwondernemingen snel en eenvoudig de (internationale) risico s van klanten, leveranciers en zelfs concurrenten managen. Er is ruimte om alle relaties van de bouwonderneming op te voeren, in groepen in te delen en dankzij verschillende analyses inzicht te krijgen in risico s binnen de portefeuille. Hiermee is het mogelijk om direct over te gaan tot het verkrijgen van diepergaand inzicht in risicovolle relaties, zodat u in een vroeg stadium weet of u te maken krijgt met wanbetalers of faillissementen. Bedrijfsinformatie, of het nu gaat om toetsing en bewaking van individuele relaties of de risico s van de gehele portefeuille, biedt bouwondernemingen dus belangrijke extra zekerheid om veilig en verantwoord zaken te doen. Door middel van bedrijfsinformatie kunnen de juiste keuzes gemaakt worden voor een strak en proactief debiteurenbeleid. 4 Laatste sommatie Op het moment dat een debiteur niet binnen de vastgestelde betalingstermijn betaald heeft, kan men proberen op een klantvriendelijke manier de debiteur te benaderen en deze aan zijn betalingsverplichting te laten voldoen. Met de laatste sommatie wordt de debiteur voor de laatste maal op het openstaande bedrag geattendeerd. Dit gebeurt vanuit de naam van een andere, incassogespecialiseerde organisatie. Door de laatste sommatie vanuit een incassobureau te laten versturen zonder de vordering al uit handen te geven, geef je aan de debiteur een signaal af dit schrijven zeer serieus te nemen. De debiteur ziet in veel gevallen hierdoor de ernst van de situatie in en zal daardoor sneller tot betaling overgaan. Deze vriendelijke en professionele benadering van debiteuren zorgt ervoor dat een op handen zijnde incassotraject voorkomen kan worden. Hierbij wordt een tevreden klantrelatie behouden. Wanneer de laatste sommatie niet tot betaling leidt, is het incassotraject nog de enige juiste manier voor bouwondernemingen om alsnog hun geld te krijgen. 11 Graydon Nederland 2013

12 6. Conclusie Het gaat niet goed met de bouwsector in Nederland. Tegelijkertijd zijn er veel kansen waar bouwondernemingen op in kunnen springen en neemt het aantal ondernemingen in de bouwsector nog steeds toe. Als ondernemer in de bouw doet u er verstandig aan om uw financiële risico s te beperken door een strikt credit management beleid te voeren. Door middel van het terugdringen van betalingstermijnen, gebruik van kredietinformatierapporten en bewaking van onderaannemers en (toe)leveranciers kunnen bouwondernemingen ruimte creëren in hun cash flow. Beter inzicht en het gemakkelijk voorkomen en oplossen van mogelijke wanbetaling zorgt ervoor dat de bouwbedrijven in Nederland met meer zekerheid zaken kunnen doen. Voor meer informatie over de oplossingen van Graydon, gaat u naar of belt u voor een vrijblijvend advies naar Graydon Nederland

13 Bronvermelding 1 Bouwbedrijven_weer_hard_getroffen.html 2 aspx?source=%252fweb%252fmarkt%252fbouwproductie%252fprognoses%252fpages%252fdefault.aspx ING, Dutch Economic Outlook, 19 december ABN Amro, Visie op bouw en vastgoed, Sectorupdate ING, Dutch Economic Outlook, 19 december ING, Dutch Economic Outlook, 19 december Telegraaf, 4 november 2012, Apocalyps zonder eind treft bouwers 11 Marjet Rutten, Van Yab Yum naar Dim Sum, uitdagende visies op de bouw-, installatie- en vastgoedsector in ABN Amro, Visie op bouw en vastgoed, Sectorupdate Marjet Rutten, Van Yab Yum naar Dim Sum, uitdagende visies op de bouw-, installatie- en vastgoedsector in Marjet Rutten, Van Yab Yum naar Dim Sum, uitdagende visies op de bouw-, installatie- en vastgoedsector in Marjet Rutten, Van Yab Yum naar Dim Sum, uitdagende visies op de bouw-, installatie- en vastgoedsector in Wilt u meer weten over trends in en visies op de bouw-, installatie- en vastgoedsector? Lees dan het boek, Van Yab Yum tot Dim Sum van Marjet Rutten Graydon Nederland 2013

14 Graydon Nederland Hullenbergweg BV Amsterdam Telefoon: (020) Fax: (020)