Libellen LWD. Libellenwerkgroep Drenthe. LWD Nieuwsbrief. Tien kansen voor het Deurzerdiep. Inhoud: Zesde jaargang, nummer 8

Transcriptie

1 Zesde jaargang, nummer 8 werkgroep Drenthe werkgroep Drenthe 14 oktober 2008 Contactpersoon & -adres: G. Abbingh, Lange Hout 6, 9408 DB Assen. g.abbingh@home.nl Excursies: Willem Klok, w.klok@natuurmonumenten.nl Webmaster: André Hospers ahospers@gmail.com Waarnemingencoördinator & Nieuwsbrief: René Manger rmanger@planet.nl Inhoud: - Tien kansen voor het Deurzerdiep - Voorjaarslibellen in september - Vuurlibel in Drenthe in korte tijd toegenomen - Geelvlekheidelibel met neusgat - Bruine winterjuffer - Mis...! Tien kansen voor het Deurzerdiep Onder deze titel zijn in het gebied van het Deurzerdiep, onderdeel van het beekdallandschap Drentsche Aa en gelegen aan de oostkant van Assen een serie natuuren beekherstelprojecten doorgevoerd waarvan, naast andere planten- en diergroepen, met name ook libellen en dan speciaal de beekkenmerkende soorten wellicht kunnen profiteren. Bijgaande foto-bijdrage laat een aantal uitgevoerde projecten zien waarbij ik gepoogd heb enkele voor libellen relevante ontwikkelingen te schetsen. Plas-dras oever 1997 Op deze foto is het Deurzerdiep te zien nadat het profiel van de rechteroever afgevlakt is en er een plas-dras situatie is ontstaan. Er heeft zich een gevarieerde begroeiiing ontwikkeld met o.a. riet, gele lis en echte valeriaan. Voor libellen biedt deze oever een keur aan uitzichtplaatsen, slaapplaatsen en jachtgebied. Onder water, tussen de wortels, bevindt zich een geschikt leefmilieu voor de larven. Op deze locatie kunnen in de zomer, op de top van hun vliegtijd, honderden (!) Weidebeekjuffers en Blauwe breedscheenjuffers aangetroffen worden. Dat de plas-dras oever prima voldoet moge ook blijken uit de tientallen huidjes die van beide bovengenoemde soorten verzameld kunnen worden. De rechter oever kent nog het oorspronkelijke beeknormalisatieprofiel. Deze kant wordt gemaaid, zowel het schouwpad als de schuine zijde. Met name na een maaibeurt blijkt de waarde van de plas-dras oever. Vrijwel alle Weidebeekjuffers zijn dan aan die kant van de beek te vinden. Voordat de plas-dras oever werd gecreëerd waren na de maaibeurt die op beide kanten tegelijk werd uitgevoerd nagenoeg alle Weidebeekjuffers verdwenen (eigen waarneming). In totaal zijn de afgelopen 10 jaar in totaal 22 soorten op dit deel van de beek waargenomen (zie tabel pag.2) Aantappen en uitgraven oude meander 2006 De foto laat een stuk uitgegraven oude beekloop zien. De kale situatie van de foto s behoort anno 2008 tot het verleden. Wel zijn het nog vooral ruigte kruiden die de oeverbegroeiing domineren. Het uitgegraven deel is aangetapt op de genormaliseerde beek zodat er enige stroming in optreedt. Over grote delen is het uitgegraven deel echter nogal beschaduwd door bos op de oever. Het is daarom dat ik denk dat dit stuk voor veel libellen minder aantrekkelijk zal zijn, zeker niet voor Weidebeekjuffers. In potentie (koeler, zuurstofrijk) wellicht voor de Bosbeekjuffer, maar of dat ooit zal lukken is maar zeer de vraag. 1

2 werkgroep Drenthe Snelstromend beekje Dit snelstromende beekje van nog geen meter breed bevat kraakhelder water met een zandige bodem. De bijzondere omstandigheden weerspiegelen zich in de aanwezigheid van o.a. Verspreidbladig goudveil en Muskuskruid langs de oever. Vanuit o.a. Frankrijk weet ik dat dergelijke beekjes o.a. Gewone bronlibel kunnen herbergen. Voorlopig zal dat wel een utopie zijn, maar wie weet Het beekje mondt uit in de open gegraven en aangetapte meander. Zo is dus een deel van het beekcomplex hersteld. Tabel: Alle waargenomen soorten t/m 2008 (Deurzerdiep) Weidebeekjuffer Gewone pantserjuffer Houtpantserjuffer Vuurjuffer Azuurwaterjuffer Variabele Waterjuffer Watersnuffel Blauwe breedscheenjuffer Grote roodoogjuffer Grote keizerlibel Paardenbijter Bruine glazenmaker Blauwe glazenmaker Metaalglanslibel Viervlek Platbuik Gewone oeverlibel Steenrode heidelibel Bloedrode heidelibel Bruinrode heidelibel Geelvlek heidelibel Zwarte heidelibel Vistrap 2008 Behalve dat vissen door de aangelegde vistrap weer de mogelijkheid krijgen stroomopwaarts te trekken zorgt de vistrap door zijn niveauverschillen voor extra stroming in de beek. Het zuurstof gehalte van het water wordt hierdoor gunstig beïnvloed. Daarnaast ontstaan er afwisselend langzaam en sneller stromende delen met verschillende micro-habitats (o.a. belangrijk voor de larven). Naast Weidebeekjuffer en Blauwe breedscheenjuffer, die nu reeds talrijk aanwezig zijn, zouden o.a. Metaalglanslibel (nu vrij zeldzaam) en Beekrombout (nu nog afwezig, maar sinds 2005 vanaf de Vecht Drenthe binnengedrongen) hiervan kunnen profiteren. Gerard Abbingh (tekst en foto s, tenzij anders vermeld) Bosbeekjuffer, wellicht ooit in Drentse beken...? 2

3 werkgroep Drenthe Merkwaardig jaar! Voorjaarslibellen in september. Late uitsluipers of tweede generatie? Eind oktober 2006 werd in het Bargerveen een jonge Noordse witsnuitlibel gevonden (zie 1). Ook werden op die dag net uitgeslopen Watersnuffels Enallagma cyathigerum op die locatie gezien. Uitzonderlijke waarnemingen van vooral de Noordse witsnuitlibel, die als typische voorjaarslibel in het najaar gezien werd. Ook in Duitsland werden late waarnemingen van Noordse witsnuiten in september en begin oktober gedaan. Vorig jaar bleven we enigszins verstoken van dit soort late waarnemingen. Dit jaar echter, waarbij de zomer en het najaar nog niet eens uitzonderlijk warm waren, werden diverse bijzondere waarnemingen gedaan. Op 13 en 15 september werden in Nederland (o.a. in Noord- Brabant) late Noordse witsnuitlibellen waargenomen. Zeer opmerkelijk was de waarneming van twee Smaragdlibellen Cordulia aenea op 27 september in Friesland (zie foto s). Verder vloog daar nog een aantal Viervlekken rond. Ook opvallend was het bericht (waarneming.nl) vanuit de provincie Utrecht. Daar werden eind september en in oktober (zie onderaan rechts) nog aantallen Grote roodoogjuffers Erythromma najas gemeld. Ook bij de dagvlinders werd een verrassende vondst gedaan. Op 7 oktober werden namelijk in het Fochteloërveen twee Veenhooibeestjes van een tweede generatie gevonden door Judith Bouma (zie foto hieronder). Het is duidelijk dat de klimaatverandering effect gaat krijgen op de fenologie van de Nederlandse libellenfauna en dat voorjaarslibellensoorten wellicht in twee generaties kunnen gaan vliegen. Leuk om deze ontwikkeling de komende jaren te gaan volgen! 27 september 2008 Fransiscus Koopman Op 27 september 2008 werden twee Smaragdlibellen Cordulia aenea achter de slotplaats te Bakkeveen (Friesland) waargenomen door Fransiscus Koopman. De normale vliegtijd van deze soort in Nederland is van april tot augustus, met een piek in mei en juni (Veldgids, Bos et al, 2007). Judith Bouma Tweede generatie! Op 7 oktober 2008 werden twee Veenhooibeestjes Coenonympha tullia op het Fochteloerveen waargenomen door Judith Bouma. De normale vliegtijd van deze zeer zeldzame soort in Nederland is van juni tot augustus, met een piek in eind juni (De Dagvlinders van Nederland (Reeks Nederlandse Fauna), Bos et al, 2006). Eelke Schoppers Op 13 oktober 2008 werd in Utrecht door Weia Reinboud nog een mannetje Grote roodoog Erythromma najas waargenomen. De normale vliegtijd van deze soort in Nederland is van begin mei tot half september, met een piek juni (Veldgids, Bos et al, 2007)

4 werkgroep Drenthe Vuurlibel in korte tijd in Drenthe toegenomen De laatste nieuwsbrieven bevatte berichten over de Vuurlibel. De vestiging van de Vuurlibel in Drenthe is een feit en tijd om de resultaten eens op een rijtje te zetten. Hero Moorlag Vanaf 1993 verscheen de Vuurlibel Crocothemis erythrea in Nederland. Voor het eerst in Zeeland. Van 2000 begon de soort zich boven de grote rivieren te laten zien. De Vuurlibel is van oorsprong een Afrikaanse soort en is in het Middellandse zeegebied een wijd verbreide soort. Figuur 2. Vuurlibel (m) waargenomen in 2008 bij de Boerenveensche plassen (Het Drentse Landschap), gelegen ten noorden van Hoogeveen. Figuur 1. Aantal Vuurlibel waarnemingen in Drenthe in de periode 2003 t/m 2008 (n=35). In 2002 werd een Vuurlibel in het Bargerveen waargenomen, maar deze waarneming is niet toegekend. In 2004 de eerste waarnemingen uit het landelijke databestand van de soort in Drenthe (zie figuur 1). Dit waren twee mannetjes in het zuidwesten van de provincie (Nijensleek en Uffelte). In 2006 werd slechts één waarneming van een mannetje in het Bargerveen gedaan. Vanaf 2007 werd de soort ineens meer verspreid over de provincie gezien. In 2008 was de Vuurlibel veel duidelijker aanwezig. De soort werd in Drenthe bij vrij grote open vennen en hoogveen gezien, maar kon ook bij laagveenachtige situaties en andere typen waterbiotopen worden aangetroffen. Dit jaar werden slechts twee vrouwtjes gezien en bij water werden soms twee territoriale mannetjes gezien. Landelijk is de vliegtijd voor de soort vanaf april tot begin oktober met een piek in juni en juli (Bouwman et al, 2008). In Drenthe was dit vooralsnog van mei tot september en met een duidelijke piek in juli en augustus (zie figuur 3). Vermoedelijk zal de soort de komende jaren in Drenthe toenemen en tot de vaste libellenfauna van de provincie gaan behoren. Met dank aan Vincent Kalkman (EIS Nederland) voor het verstrekken van de data (2003 t/m 2007) uit het landelijke bestand (VS/EIS/NVL). René Manger Figuur 3. Vliegtijd Vuurlibel in Drenthe in de periode 2003 t/m 2008 (n=35). Figuur 4. Vuurlibel (v) waargenomen in 2008 op een heideterrein in het Drouwenerveld (SBB). Literatuur J.H. Bouwman, V.J. Kalkman, G. Abbingh, E.P. de Boer, R.P.G. Geraeds, D. Groenendijk, R. Ketelaar, R. Manger & T. Termaat, Een actualisatie van de verspreiding van de Nederlandse libellen. Brachytron 11(2)

5 werkgroep Drenthe Bruine winterjuffer Dit jaar nauwelijks meldingen van de Bruine winterjuffer (Sympecma fusca) en lijken schaars in de provincie. Bij mooie dagen in oktober maak je echt een kans! Een Bruine - tussen de Noordse winterjuffers is natuurlijk ook erg leuk. Dolf Ramaker zag in september een man Bruine winterjuffer nabij Yde (zie foto). Tinus Knegt Geelvlekheidelibel met neusgat Tinus Knegt vond deze Geelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum in zuidoost Drenthe. Soms zie je libellen met gedeukte ogen, maar met zo een neusgat zie je zelden tot nooit. Vermoedelijk is het een aantasting door een bacterie of schimmel. Mis...! Op het Terhorsterzand (SBB) bij Beilen fotografeerde ik half september een tandem heidelibellen die aan het eieren afzetten waren. Een groene kikker (linksonder) sprong naar het libellenduo. De kikker mistte doel. De foto s zijn kwalitatief niet optimaal, maar het leverde in iedergeval een registratie van de actie op. 5