Monitoringroutes van libellen in de Gooi en Vechtstreek 2009 en 2010

Transcriptie

1 Monitoringroutes van libellen in de Gooi en Vechtstreek 2009 en 2010 Vlinder- en Libellenwerkgroep Gooi en Vechtstreek Ronald Hofmeester Hans van Oosterhout

2 Informatie over dit rapport: Ronald Hofmeester, De Blauwe Wereld 19, 1398 EM Muiden, , Informatie over de Vlinder- en Libellenwerkgroep Gooi en Vechtstreek: Secretaris: Hans van Oosterhout, Loosdrechtseweg 31, 1215 JM Hilversum, , Alle foto s zijn van Ronald Hofmeester Foto omslag: Variabele waterjuffer 1

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Monitoringroutes in het werkgebied Overzicht en spreiding van de routes Totaal overzicht Resultaten van de soortgerichte routes Naardermeer (routes 96 t/m 102) Hollands Ankeveen West (routes 1074 t/m 1078) Hollands Ankeveen Oost Resultaten van de algemene routes Hilversumse Meent (routes 159 t/m 166) Groeve Oostermeent (routes 799 t/m 801) Hilversums Wasmeer (route 809) Oude Haven (route 810) De Meerkade (route 834) Monnikenberg (route 835) Zanderij Cruysbergen I en II (routes 836 en 837) Kromme Rade (route 838) Zanderij Crailoo (route 845) Rembrandtkwartier (route 846) Zonneheideven (routes 868 en 869) Verlengde Bergse Pad (route 870) De Lieberg (route 949) Dankwoord Literatuuroverzicht Bijlage 1 Ligging van de libellenroutes in de Gooi en Vechtstreek

4 Foto 1: Lantaarntje 3

5 1. Inleiding In het verslag van 2009/2010 staan de resultaten van de algemene libellenroutes in de Gooi en Vechtstreek over de jaren 2009 en 2010 èn van de soortgerichte routes in het Naardermeer (1998 t/m 2009) en Ankeveen (2010). Door omstandigheden is het niet gelukt om over het jaar 2009 een apart verslag te maken, vandaar dat de jaren 2009 en 2010 in dit verslag gezamenlijk worden behandeld. Na het derde en vierde telseizoen kunnen voorzichtig conclusies worden getrokken met betrekking tot de ontwikkelingen. Heel voorzichtig want wellicht zijn veranderingen éénmalig of te wijten aan incidentele milieufactoren. In verband met het vaststellen van factoren die verantwoordelijk zijn voor veranderingen in de aantallen libellen, is het wenselijk dat tellers opvallende veranderingen niet alleen doorgeven aan de Vlinderstichting maar ook melden bij de waarnemingcoördinator zodat deze de informatie in het verslag kan verwerken en de terreinbeheerders daarvan ook op de hoogte raken. Op twee routes na zijn alle routes regelmatig in het seizoen geteld. De tekst en de tabel met betrekking tot het Naardermeer zijn aangeleverd door Rombout de Wijs. 4

6 2. Monitoringroutes in het werkgebied 2.1 Overzicht en spreiding van de routes In 2009 zijn net zoals in algemene routes en zeven soortgerichte routes geteld. In 2010 zijn dat 22 algemene routes en meer dan 12 soortgerichte routes (het aantal routes in Hollands Ankeveen Oost waren bij het schrijven van dit verslag niet bekend). Ten opzichte van tabel 1 geldt dat het Rembrandtkwartier in Naarden (routenummer 846) en Zanderij Crailoo (routenummer 845) als route zijn afgevallen. Er zijn in het werkgebied geen algemene routes bijgekomen. De ligging van de verschillende libellenroutes, m.u.v. Hollands Ankeveen, is terug te vinden op de kaart (bijlage 1). Kaartnr. Routenr. Gebiedsaanduiding Coördinaten Eigenaar/beheerder 1 96 t/m 102 Naardermeer e.o. - - Natuurmonumenten t/m 166 Hilversumse Meent (1 t/m 8) en Hilversum Groeve Oostermeent I Goois Natuurreservaat Groeve Oostermeent II Goois Natuurreservaat Groeve Oostermeent III Goois Natuurreservaat Hilversums Wasmeer Goois Natuurreservaat Oude Haven Hilversum Meerkade Muiden Monnikenberg Goois Natuurreservaat Zanderij Cruijsbergen I Goois Natuurreservaat Zanderij Cruijsbergen II Goois Natuurreservaat Kromme Rade Natuurmonumenten Zanderij Crailoo Goois Natuurreservaat Rembrandtkwartier Naarden Zonneheideven I Goois Natuurreservaat Zonneheideven II Goois Natuurreservaat Verlengde Bergse Pad Natuurmonumenten De Lieberg Goois Natuurreservaat t/m 1078 Hollands Ankeveen West Natuurmonumenten 20 Hollands Ankeveen Oost Natuurmonumenten Tabel 1. Libellen monitoringroutes in de Gooi en Vechtstreek. Het Naardermeer betreft soortgerichte routes (7). Alle andere zijn algemene routes (24). 5

7 2.2 Totaal overzicht 2009 In het totaaloverzicht worden de soortgerichte routes buiten beschouwing gelaten. Deze staan alleen vermeld in hoofdstuk 3. Op de 23 algemene routes in ons werkgebied zijn in soorten waargenomen met in totaal waarnemingen (zie tabel 2a). Voor de overzichtelijkheid zijn de routes in de Groeve Oostermeent, de Hilversumse Meent en Zonneheideven samen genomen. De route Cruysbergen I is de route met de meeste soorten (24) en het grootste aantal exemplaren (4012). Ook langs de Lieberg, de Kromme Rade en de Meerkade Soort Lieberg Groeve Oostermeent Hilversums Wasmeer Hilversumse Meent Kromme Rade Meerkade Azuurwaterjuffer Blauwe glazenmaker 2 1 Bloedrode heidelibel Bruin/steenrode heidelib Bruine glazenmaker Bruine korenbout 15 1 Bruine winterjuffer 1 Bruinrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel 1 2 Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer Glassnijder Groene glazenmaker 8 Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Metaalglanslibel 1 Noordse Witsnuitlibel 2 Paardenbijter Platbuik 1 Smaragdlibel Steenrode heidelibel Variabele waterjuffer Venwitsnuitlibel 9 5 Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Vuurlibel 1 Watersnuffel Zwarte heidelibel Totaal Tabel 2a1. Overzicht van waargenomen libellen op de routes in het Gooi in

8 zijn meer dan 20 verschillende soorten waargenomen (resp. 22, 21 en 21). Deze aantallen zijn ook landelijk gezien respectabel (Van Swaay e.a. 2009). Het Lantaarntje is de meest waargenomen soort, de Variabele waterjuffer en de Kleine roodoogjuffer volgen op gepaste afstand. De Viervlek is de meest waargenomen echte libel. De Blauwe glazenmaker en de Gevlekte witsnuitlibel zijn het minst waargenomen. De Groene glazenmaker is de enige soort die op slechts één route (de Kromme Rade) is waargenomen. Soort Oude Haven Verlengde Bergse Pad Cruysbergen I Cruysbergen II Zonneheide ven Totaal Azuurwaterjuffer Blauwe Glazenmaker 3 Bloedrode heidelibel Bruin/steenrode heidelib Bruine glazenmaker 20 Bruine korenbout Bruine winterjuffer Bruinrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel 3 Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer Glassnijder Groene glazenmaker 8 Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Metaalglanslibel 3 4 Noordse Witsnuitlibel Paardenbijter Platbuik Smaragdlibel Steenrode heidelibel Variabele waterjuffer Venwitsnuitlibel 14 Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Vuurlibel 8 9 Watersnuffel Zwarte heidelibel 15 Totaal Tabel 2a2. Overzicht van waargenomen libellen op de routes in het Gooi in

9 2010 Op de 23 algemene routes in ons werkgebied zijn in soorten waargenomen met in totaal waarnemingen (zie tabel 2b). Ook hier zijn de routes in de Groeve Oostermeent, de Hilversumse Meent en Zonneheideven samen genomen. Ook in 2010 was de route Cruysbergen I de route met de grootste soortenrijkdom (22 verschillende soorten) en de grootste aantallen (2994 exemplaren) gevolgd door de route Lieberg (21 soorten), Kromme Rade en Meerkade (beide 20 soorten). Soort Lieberg Groeve Oostermeent Hilversums Wasmeer Hilversumse Meent Kromme Rade Meerkade Azuurwaterjuffer Blauwe glazenmaker 1 Bloedrode heidelibel Bruin/steenrode heidelib Bruine glazenmaker 7 15 Bruine korenbout 4 Bruine winterjuffer 4 Bruinrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel 1 Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer 20 Glassnijder Groene glazenmaker 15 Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Noordse Witsnuitlibel 7 Metaalglanslibel Paardenbijter Platbuik 2 Smaragdlibel Steenrode heidelibel Tengere pantserjuffer 4 Variabele waterjuffer Venwitsnuitlibel Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Vuurlibel Watersnuffel Zwarte heidelibel 24 1 Zwervende Pantserjuffer 9 Totaal Tabel 2b1. Overzicht van waargenomen libellen op de routes in het Gooi in

10 Dit jaar heeft ook de Liebergroute een totaal aantal van meer dan 1000 exemplaren. Bijna een verdubbeling t.o.v. vorig jaar. In 2010 was de Variabele waterjuffer de meest waargenomen soort, op afstand gevolgd door de Azuurwaterjuffer en het lantaarntje. De Viervlek is opnieuw de meest waargenomen echte libel. De Gevlekte witsnuitlibel en de Platbuik zijn in 2010 de minst waargenomen soorten. Soort Oude Haven Verlengde Bergse Pad Cruysbergen I Cruysbergen II Zonneheide ven Totaal Azuurwaterjuffer Blauwe glazenmaker 4 5 Bloedrode heidelibel Bruin/steenrode heidelib Bruine glazenmaker 22 Bruine korenbout Bruine winterjuffer Bruinrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel 1 Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer Glassnijder Groene glazenmaker 15 Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Noordse witsnuitlibel 7 Metaalglanslibel Paardenbijter Platbuik 2 Smaragdlibel Steenrode heidelibel Tengere pantserjuffer 4 Variabele waterjuffer Venwitsnuitlibel 27 Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Vuurlibel Watersnuffel Zwarte heidelibel 25 Zwervende pantserjuffer 9 Totaal Tabel 2b2. Overzicht van waargenomen libellen op de routes in het Gooi in

11 De routes in de Gooi Vechtstreek zijn nu vier jaar geteld; een overzicht. Soort Azuurwaterjuffer Blauwe glazenmaker Bloedrode heidelibel Bruin/steenrode Bruine glazenmaker Bruine korenbout Bruine winterjuffer Bruinrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer Glassnijder Groene glazenmaker Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Metaalglanslibel Noordse Witsnuitlibel Paardenbijter Platbuik Smaragdlibel Steenrode heidelibel Tangpantserjuffer 1 Tengere grasjuffer 1 Tengere pantserjuffer 4 Variabele waterjuffer Venwitsnuitlibel Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Vuurlibel Watersnuffel Weidebeekjuffer 1 Zwarte heidelibel Zwervende heidelibel 1 Zwervende Pantserjuffer 9 Totaal Tabel 3. Ontwikkeling in soorten libellen en totaal aantal waarnemingen van 2007 tot

12 Te zien valt dat het aantal waargenomen soorten jaarlijks bijna hetzelfde is: 32 soorten in 2007, 33 soorten in 2008, 32 soorten in 2009 en 33 in Twee soorten zijn in 2010 voor het eerst gezien langs een route in het Gooi. Dit zijn de Tengere pantserjuffer (de Lieberg) en de Zwervende pantserjuffer (Groeve Oostermeent). Daarom komt het totaal aantal waargenomen soorten langs de telroutes op 37. Dat is een hoog aantal! Zes soorten zijn in slechts één jaar waargenomen: Tangpantserjuffer (2008), Tenger grasjuffer (2007), Tengere pantserjuffer (2010), Weidebeekjuffer (2008), Zwervende heidelibel (2007) en Zwervende pantserjuffer (2010). Dit zijn over het algemeen soorten met een zwervende karakter of het zijn pioniersoorten. Met enkele soorten op onze routes gaat het erg goed: Azuurwaterjuffer is toegenomen van 394 exemplaren in 2007 naar 1571 in 2010; Bruine winterjuffer is toegenomen van 4 exemplaren in 2007 naar 38 in 2010; Houtpantserjuffer is toegenomen van 269 exemplaren in 2007 naar 679 in 2010; Kleine roodoogjuffer is toegenomen van 131 exemplaren in 2007 naar 1432 in 2009 en laat een terugval zien in 2010 naar 931 exemplaren in 2010; Steenrode heidelibel is toegenomen van 69 exemplaren in 2007 naar 249 in 2010; Variabele waterjuffer is toegenomen van 929 exemplaren in 2007 naar 2022 in 2010; Viervlek is toegenomen van 217 exemplaren in 2007 naar 690 in 2010; Vuurlibel is toegenomen van 0 exemplaren in 2007 tot 19 in Twee soorten laten een achtergang zien. Van de Gevlekte witsnuitlibel werden in 2007 nog 5 exemplaren geteld, in 2010 was dat er slechts één (in 2007, 2008 en 2009 langs de Kromme Rade, in 2009 en 2010 langs de Meerkade). De Groene glazenmaker nam af van 26 exemplaren in 2007 naar 8 in 2009 en nam in 2010 gelukkig weer toe tot 15 exemplaren (alle waarnemingen uitsluitend langs de Kromme Rade). Het Lantaarntje is tot 2010 langs de routes in de Gooi- en Vechtstreek de meest waargenomen soort. Het aantal waarnemingen fluctueert echter sterk per jaar. In 2010 heeft de Variabele waterjuffer (met 2022 waarnemingen) de koppositie van het Lantaarntje overgenomen. De Viervlek is in 2009 en in 2010 de meest waargenomen echte libel. Deze soort haalt grote aantallen langs het Hilversums wasmeer, Cruysbergen I en de Meerkade. Zes soorten zijn in 2010 in alle gebieden waargenomen: Gewone oeverlibel, Grote roodoogjuffer, Lantaarntje, Viervlek, Vroege glazenmaker en Vuurjuffer. In 2009 was dit alleen de Vuurjuffer. Het totaal aantal waarnemingen is de afgelopen vier jaar behoorlijk toegenomen van in totaal waarnemingen in 2007 gedaan naar waarnemingen in Deze toename wordt vooral veroorzaakt door de explosieve toename van het aantal Kleine roodoogjuffers langs de route Cruysbergen I en de toename van de Variabele waterjuffer langs de route Meerkade. 11

13 Interessant is om de aantalontwikkeling van een aantal soorten te vergelijken met de landelijke trends van 2009 (zie tabel 4). De enorme toename van de Venwitsnuitlibel is geheel en al te wijten aan de Liebergroute die in 2008 voor het eerst geteld werd maar ook landelijk laat deze soort (net zoals de Gevlekte witsnuitlibel) een sterke toename zien (Van Swaay e.a. 2009). Soort Gooi en Vechtstreek Landelijke meetnet Azuurwaterjuffer sterke toename stabiel Bruine korenbout afname na sterke toename sterke toename Bruinrode heidelibel stabiel na matige afname matige toename Bruine winterjuffer sterke toename sterke toename Gewone oeverlibel stabiel na sterke toename matige toename Gewone pantserjuffer herstel na sterke afname matige afname Glassnijder matige toename matige toename Groene glazenmaker verdere afname sterke afname Grote roodoogjuffer sterke toename na matige afname matige afname Lantaarntje herstel na sterke afname matige afname Metaalglanslibel sterke toename matige afname Noordse witsnuitlibel terugval na sterke toename stabiel Paardenbijter matige toename matige afname Platbuik sterke toename stabiel Smaragdlibel sterke toename sterke toename Steenrode heidelibel sterke toename matige afname Variabele waterjuffer stabiel na sterke toename stabiel (vorig jaar: matige afname) Venwitsnuitlibel terugval na sterke toename sterke toename Viervlek stabiel na sterke toename matige toename Vroege glazenmaker verdere toename sterke toename Vuurjuffer matige afname na sterke toename stabiel Vuurlibel verdere toename sterke toename Watersnuffel toename stabiel Zwarte heidelibel terugval na sterke toename matige afname Tabel 4. Vergelijking van aantalontwikkeling in Gooi en Vechtstreek met landelijke trend 12

14 3. Resultaten van de soortgerichte routes 3.1 Naardermeer (routes 96 t/m 102) Sinds 1998 worden in het Naardermeer drie soorten libellen op zogenaamde soortgerichte routes geteld. Het gaat hierbij om soorten die karakteristiek zijn voor laagveengebieden in het voorjaar, namelijk Vroege glazenmaker, Glassnijder en Smaragdlibel. Het gaat om twee routes, die in elkaars verlengde liggen. Ze worden driemaal per seizoen geteld. Daarnaast is er in de zomer nog een route voor de Groene glazenmaker, maar daarop is slechts eenmaal, in 2001, een exemplaar van deze soort waargenomen. De ontwikkelingen laten zien dat deze drie soorten zijn toegenomen, vooral de Smaragdlibel, en de Vroege glazenmaker het minst. In figuur 1. zijn de routes bij elkaar opgeteld. Totalen op twee telroutes in het Naardermeer aantal vroege glazenmaker smaragdlibel glassnijder Figuur 1. Aantalontwikkeling van Vroege glazenmaker, Smaragdlibel en Glassnijder in het Naardermeer Ook van andere echte libellen (Viervlek, Gewone oeverlibel en Grote keizerlibel) op deze routes lijkt sprake van een toename (niet uitgewerkt). Voor deze soorten is het natuurlijk het begin van het seizoen, dus een toename zou ook kunnen komen door vervroeging van hun seizoen door de zachte voorjaren tegenwoordig. De juffers worden niet geteld. Opvallend in 2010 is het voorkomen van Bruine korenbout, waarvan 8x een exemplaar werd gezien. In de jaren daarvoor is er één keer een waarneming van deze soort gedaan. Met deze soorten libellen lijkt het in het Naardermeer dus goed te gaan. 13

15 3.2 Hollands Ankeveen West (routes 1074 t/m 1078) In 2010 zijn voor de eerste keer een vijftal soortgerichte routes geteld in Hollands Ankeveen West. De routes 1074, 1075 en 1076 volgen hetzelfde traject bestaande uit twee secties en de routes 1077 en 1078 volgen samen een ander traject dat ook bestaat uit twee secties van 100 meter. In tabel 5 staan de resultaten. Soort en route nummer aantal Gevlekte witsnuitlibel (1074) 55 Glassnijder (1075) 12 Vroege glazenmaker (1076) 18 Bruine korenbout (1077) 47 Vroege glazenmaker (1078) 8 aantal bezoeken 3 Tabel 5. Routenummer, libelsoort en aantal waargenomen exemplaren in Hollands Ankeveen Oost In 2010 zijn ook voor het eerst enkele routes in Hollands Ankeveen Oost geteld. Tijdens het schrijven van dit verslag, waren die gegevens niet bij ons bekend. Foto 2: Viervlek 14

16 4. Resultaten van de algemene routes 4.1 Hilversumse Meent (routes 159 t/m 166) Voor het gemak zijn de acht korte routes in de Hilversumse Meent samengenomen. Er is sprake van enkele opvallende ontwikkelingen de laatste jaren. De Houtpantserjuffer is aanzienlijk in aantal toegenomen. Waarschijnlijk door de toename van bosjes langs het water. Ook de Watersnuffel laat een grote toename zien. Deze soort houdt van enigszins zuur water. Het Lantaarntje houdt daar minder van en deze soort laat het afgelopen jaar een duidelijke afname zien. Soort Azuurwaterjuffer Blauwe glazenmaker 1 1 Bloedrode heidelibel Bruine glazenmaker Bruine winterjuffer Bruinrode heidelibel Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer 1 Glassnijder Grote keizerlibel 3 1 Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Paardenbijter Platbuik 1 Smaragdlibel 12 4 Steenrode heidelibel Variabele waterjuffer Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Watersnuffel Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 6. Soorten libellen en aantal waarnemingen van de routes in de Hilversumse Meent 15

17 4.2 Groeve Oostermeent (routes 799 t/m 801) Ook de routes in de Groeve Oostermeent zijn voor de overzichtelijkheid bij elkaar genomen. Het grootste nadeel daarvan is dat de ontwikkeling van iedere route afzonderlijk niet is aan te geven. Meest opvallend in de trends is de grote toename in 2009 en 2010 van Watersnuffel (verzuring?) en de sterke afname van Bruinrode heidelibel en Lantaarntje. Leuk is dat Zwervende pantserjuffer, waarvan de laatste jaren al wel waarnemingen waren in het gebied, nu ook langs de route is gezien. Soort Azuurwaterjuffer 4 2 Blauwe glazenmaker 1 Bloedrode heidelibel Bruine glazenmaker 1 Bruinrode heidelibel Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer 13 3 Glassnijder 16 9 Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer 2 1 Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer 7 Lantaarntje Paardenbijter 1 Steenrode heidelibel 3 1 Variabele waterjuffer Venwitsnuitlibel 1 Viervlek 3 Vroege glazenmaker 1 3 Vuurjuffer Watersnuffel Zwarte heidelibel Zwervende heidelibel 1 Zwervende Pantserjuffer 9 Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 7. Soorten libellen en aantal waarnemingen van de routes in de Groeve Oostermeent 16

18 4.3 Hilversums Wasmeer (route 809) Het aantal bezoeken in dit gebied blijft de laatste jaren jammer genoeg beperkt. Veel valt er daardoor niet te zeggen over de ontwikkelingen in dit gebied terwijl juist het GNR hier grootse plannen heeft. Het meest opvallend in de trends zijn de enorme aantallen Viervlekken die in 2010 zijn waargenomen. Venwitsnuitlibel lijkt ook toe te nemen maar de Noordse witsnuitlibel is daar en tegen in 2010 niet meer waargenomen. Hopelijk is dit een incident door het lage aantal telmomenten. Soort Azuurwaterjuffer Bloedrode heidelibel 5 Bruinrode heidelibel 2 Gewone oeverlibel Glassnijder 1 1 Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer 1 Lantaarntje 1 Noordse witsnuitlibel Paardenbijter 2 Smaragdlibel 2 2 Steenrode heidelibel 1 Venwitsnuitlibel Viervlek Vroege glazenmaker 4 1 Vuurjuffer Watersnuffel Zwarte heidelibel Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 8. Soorten libellen en aantal waarnemingen Hilversums Wasmeer 17

19 4.4 Oude Haven (route 810) De route langs de Oude Haven in Hilversum laat de laatste twee jaar een licht dalend aantal waarnemingen zien. De aantallen per soort fluctueren waardoor van de meeste soorten moeilijk is aan te geven of er sprake is van een trend. Duidelijk is wel dat Lantaarntje en Houtpantserjuffer in aantal zijn afgenomen en dat de Paardenbijter is toegenomen. Soort Azuurwaterjuffer Blauwe Glazenmaker 4 Bloedrode heidelibel Bruine glazenmaker 1 Bruine korenbout 2 Bruine winterjuffer 3 Bruinrode heidelibel Gewone oeverlibel Glassnijder Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer 6 Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Metaalglanslibel Paardenbijter Smaragdlibel Steenrode heidelibel Variabele waterjuffer Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Watersnuffel Weidebeekjuffer 1 Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 9. Soorten libellen en aantal waarnemingen Oude Haven Hilversum 18

20 4.5 De Meerkade (route 834) De route langs de Meerkade laat een sterk stijgende lijn zien in het aantal getelde exemplaren, terwijl het er op lijkt dat de waterkwaliteit afneemt. Meer dan de helft van de waargenomen libellen zijn Variabele waterjuffers. Ook regionaal gezien is dat veel; meer dan de helft van de in de Gooi en Vechtstreek langs de routes waargenomen Variabele waterjuffers zijn langs deze route gezien. Verder valt de gestage toename op van het aantal Houtpantserjuffers en Vuurjuffers. Het zeer hoge aantal Smaragdlibellen in 2010, ook meer dan de helft van het in totaal waargenomen aantal, is veroorzaakt door de harde wind in het voorjaar. Deze kwam voornamelijk uit noordelijke richting waardoor de route in de luwte lag. Tenslotte moeten de waarnemingen van de Gevlekte witsnuitlibel genoemd worden. Zowel in 2009 als in 2010 was er een mannetje aanwezig. In 2009 is deze op twee teldagen gezien. In beide jaren zat hij op ongeveer dezelfde plek in dezelfde periode. Waar hij vandaan komt? De dichtstbijzijnde bekende populatie bevindt zich in Ankeveen maar van deze soort is bekend dat hij zwerft. Soort Azuurwaterjuffer 3 28 Bloedrode heidelibel Bruine glazenmaker Bruine korenbout 1 Bruinrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel 2 1 Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer 1 Glassnijder Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Lantaarntje Paardenbijter Platbuik 2 Smaragdlibel Steenrode heidelibel Variabele waterjuffer Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Watersnuffel 1 4 Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 10. Soorten libellen en aantal waarnemingen Meerkade 19

21 4.6 Monnikenberg (route 835) Helaas zijn de waarnemingen van deze route niet bij de gegevensbeheerder van de werkgroep terecht gekomen. Via de Vlinderstichting lukt dat mogelijk op een nader moment nog. Bespreking is daardoor niet mogelijk. 4.7 Zanderij Cruysbergen I en II (routes 836 en 837) Op de Zanderij Cruysbergen zijn twee routes aanwezig met een totaal ander karakter waardoor er met name een groot verschil is in de aantallen libellen langs de route. Route I is langer en langs een breder oost west lopend water. Langs deze route zijn de laatste twee jaar de meeste soorten en grootste aantallen geteld. Met name 2009 was een topjaar met 24 soorten en een totaal van ruim exemplaren. Meer dan de helft daarvan waren Kleine roodoogjuffers en Lantaarntjes. Een heidens karwei om te tellen. De terugval in 2010 van het aantal juffers kan mogelijk verklaard worden vanuit het feit dat in de winter van Soort Azuurwaterjuffer Bloedrode heidelibel Bruine korenbout 1 Bruine winterjuffer 7 17 Bruinrode heidelibel Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer 4 2 Glassnijder Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer 19 2 Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Metaalglanslibel 1 Noordse witsnuitlibel 1 Paardenbijter Platbuik 1 Smaragdlibel Steenrode heidelibel Variabele waterjuffer Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Vuurlibel Watersnuffel Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 11a. Soorten libellen en aantal waarnemingen route Zanderij Cruysbergen 1 20

22 het water geschoond is waardoor er in 2010 beduidend minder vegetatie in het water en langs de oever aanwezig was. Opmerkelijke ontwikkelingen langs deze route zijn verder de forse toename van Azuurwaterjuffer, Bruine winterjuffer, Bruinrode heidelibel, Grote roodoogjuffer, Steenrode heidelibel, Watersnuffel en de Vuurlibel (in 2010 alleen langs deze route waargenomen). Naast een aantal soorten die toenemen zijn er ook enkele soorten die een dalende trend laten zien: Glassnijder, Grote keizerlibel en Viervlek. Langs de route Zanderij Cruysbergen II zijn minder soorten en lagere aantallen gezien. De meeste soorten fluctueren over de jaren in aantal zodat er geen duidelijke trends te vinden zijn. Bloedrode heidelibel en Grote keizerlibel lijken iets toe te nemen. Bruinrode heidelibel lijkt af te nemen. Soort Azuurwaterjuffer 12 7 Bloedrode heidelibel Bruine winterjuffer Bruinrode heidelibel Gewone oeverlibel Glassnijder Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Paardenbijter Platbuik 2 Steenrode heidelibel Tengere grasjuffer 1 Variabele waterjuffer Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Vuurlibel 1 Watersnuffel Zwarte heidelibel 1 Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 11b. Soorten libellen en aantal waarnemingen route Zanderij Cruysbergen 2 21

23 4.8 Kromme Rade (route 838) De Kromme Rade is een route met veel verschillende èn interessante soorten. Sommige soorten komen in grote aantallen voor zoals de Variabele waterjuffer. De route is echter het meest bekend om de Groene glazenmaker. Het is de enige route in onze regio waar deze soort wordt waargenomen. Ook langs deze route fluctueren de aantallen van de meeste soorten dusdanig dat er moeilijk iets te zeggen is over een trend. Drie soorten tonen echter een duidelijk negatieve trend: Gevlekte witsnuitlibel, Lantaarntje en Steenrode heidelibel. Alleen de Smaragdlibel toont een stijgende lijn. Het kappen van de bomen die de route in de luwte hielden, lijkt geen effect te hebben gehad op de soorten en de aantallen. Soort Bloedrode heidelibel Bruine glazenmaker Bruine korenbout Bruine winterjuffer 4 Bruinrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer Glassnijder Groene glazenmaker Grote keizerlibel 2 Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer 1 2 Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Paardenbijter Smaragdlibel Steenrode heidelibel Variabele waterjuffer Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Vuurlibel 1 Zwarte heidelibel 2 1 Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 12. Soorten libellen en aantal waarnemingen Kromme Rade 22

24 4.9 Zanderij Crailoo (route 845) Vanwege de hoog opgaande en ondoordringbare vegetatie is deze route niet meer volgens de richtlijnen te tellen. Daarom is in 2010 besloten om deze route niet meer te lopen Rembrandtkwartier (route 846) Zoals in het verslag van vorig jaar is aangegeven, is in 2007 in verband met de slechte waterkwaliteit en de geringe aanwezigheid van libellen besloten om te stoppen met het monitoren van deze route. Foto 3. Uitsluitpende Venwitsnuitlibel 23

25 4.11 Zonneheideven (routes 868 en 869) Voor het gemak zijn de twee routes in dit gebied samen genomen. Het totaal van de routes laat qua aantal soorten en exemplaren een negatieve lijn zien, ook als rekening gehouden wordt met het feit dat het aantal bezoeken het eerste jaar hoger was. De afname in het aantal exemplaren is geheel toe te schrijven aan de grote afname van het aantal Lantaarntjes en Watersnuffels. De toename van het aantal Azuurwaterjuffers kan dat niet compenseren. De grote vraag is natuurlijk wat deze afname bewerkstelligd. Soort Azuurwaterjuffer Blauwe glazenmaker 1 Bloedrode heidelibel bruine glazenmaker 2 Bruine winterjuffer 1 12 Bruinrode heidelibel bruinrode/steenrode heidelibel Steenrode heidelibel Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer Glassnijder Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Lantaarntje Noordse witsnuitlibel Paardenbijter Smaragdlibel Tangpantserjuffer 1 Variabele waterjuffer 3 4 Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Watersnuffel Zwarte heidelibel 1 Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 13. Soorten libellen en aantal waarnemingen Zonneheideven I en II 24

26 4.12 Verlengde Bergse Pad (route 870) Het totaal aantal exemplaren dat langs deze route gezien wordt, is redelijk stabiel maar het aantal per soort fluctueert behoorlijk. Ook het aantal soorten fluctueert meer dan op andere routes. Langs het Verlengde Bergse Pad zijn in 2010 de meeste Bruine korenbouten waargenomen. Verder valt op dat de Grote roodoogjuffer na twee jaar van toename in 2010 een grote terugval laat zien. Ook de Variabele waterjuffer vertoont een vreemde curve: in 2008 een enorme toename en vervolgens elk jaar een lager aantal waarnemingen. Soort Azuurwaterjuffer 4 Bloedrode heidelibel Bruine korenbout Bruinrode heidelibel Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer 3 Glassnijder Grote keizerlibel 3 1 Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer 1 2 Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Paardenbijter Platbuik 1 1 Smaragdlibel 1 Variabele waterjuffer Viervlek Vroege glazenmaker Vuurjuffer Watersnuffel Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 14. Soorten libellen en aantal waarnemingen Verlengde Bergse Pad 25

27 4.13 De Lieberg (route 949) De route is de enige aan de oostkant van de heuvelrug en de enige die langs een bosven loopt. De ontwikkeling van het aantal soorten en het aantal waarnemingen loopt parallel met de ontwikkeling van de oever- en watervegetatie in het ven. In 2008 was het ven net geschoond. Met name de Azuurwaterjuffer heeft daarvan geprofiteerd, de Vuurjuffer, de Watersnuffel en de Viervlek in mindere mate. Voor de overige soorten geldt deze trend niet; de aantallen fluctueren per jaar. Nieuwkomers in 2010 zijn de Noordse witsnuitlibel en de Tengere pantserjuffer. Beide soorten zijn dat jaar alleen langs deze route waargenomen. Soort Azuurwaterjuffer Blauwe glazenmaker Bloedrode heidelibel Bruine glazenmaker 1 Bruine korenbout 2 Bruinrode heidelibel Gewone oeverlibel 1 Gewone pantserjuffer 1 Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer 2 1 Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Metaalglanslibel 1 Noordse Witsnuitlibel 7 Paardenbijter 8 7 Platbuik 1 1 Smaragdlibel 5 1 Steenrode heidelibel Tengere pantserjuffer 4 Variabele waterjuffer 2 1 Venwitsnuitlibel Viervlek Vroege glazenmaker 1 1 Vuurjuffer Watersnuffel Totaal aantal soorten aantal bezoeken Tabel 15. Soorten libellen en aantal waarnemingen De Lieberg 26

28 5. Dankwoord Het maken van dit verslag was niet mogelijk geweest zonder de bijdrage van de vrijwilligers van de Vlinder- en Libellenwerkgroep Gooi en Vechtstreek. Deze leden van de werkgroep (zie tabel 16) hebben vele uren in het veld besteed om alle libellen op naam te brengen en te tellen en dat al gedurende vier seizoenen. Heel veel dank daarvoor. Route Naardermeer Hollands Ankeveen West Hollands Ankeveen Oost Hilversumse Meent Groeve Oostermeent Hilversums Wasmeer Oude Haven Meerkade Zanderij Cruysbergen I Zanderij Cruysbergen II Kromme Rade Zonneheideven I en II Verlengde Bergse Pad De Lieberg Waarnemer(s) Rombout de Wijs Ronald Hofmeester Willem-Jan Hoeffnagel Marten van Bracht Marten van Bracht Carla van der Maas en Hans van Oosterhout Hans van Oosterhout Ronald Hofmeester Ronald Hofmeester Marten van Bracht Anja Schuitema Geert Veenstra Geert Veenstra Matthijs van Eijk Tabel 16. Overzicht van routes en de tellers 27

29 6. Literatuuroverzicht Hofmeester, R. (2009) Monitoringroutes van libellen in de Gooi en Vechtstreek 2007 en 2008, Vlinder- en libellenwerkgroep Gooi en Vechtstreek Ketelaar, R. en Plate, C. (2001) Handleiding Landelijk Meetnet Libellen. Rapportnr. VS De Vlinderstichting, Wageningen & Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg Van Swaay, C.A.M., Groenendijk, D. en Plate, C.L. (2008) Vlinders en libellen geteld. Jaarverslag Rapportnr. VS De Vlinderstichting, Wageningen Van Swaay, C.A.M., Groenendijk, D. en Plate, C.L. (2009) Vlinders en libellen geteld. Jaarverslag Rapportnr. VS De Vlinderstichting, Wageningen 28

30 Bijlage 1 Ligging van de libellenroutes in de Gooi en Vechtstreek 29