WAARNEMINGENOVERZICHT KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland

Transcriptie

1 WAARNEMINGENOVERZICHT 2012 KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland

2

3 WAARNEMINGENOVERZICHT 2012 KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland

4

5 KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland, Haarlem Tekst Tabellen Tekening voorkant Lay-out Druk Uitgave Besteladres Marja en Frans Koning Wim Konijnenberg Anneke Koper Wim Konijnenberg N.V. PWN Waterleidingbedrijf Noord- Holland, Velserbroek KNNV-Libellenwerkgroep Zuid- Kennemerland, Haarlem KNNV-Libellenwerkgroep Zuid- Kennemerland M. Hobbemastraat BJ Heemstede (023)

6

7 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave 5 Samenvatting waarnemingen Inleiding 8 Het Zuid-Kennemerlandse libellenjaar 2012 in een notendop 9 Soortenoverzicht Monitoringoverzicht Voortplantingsoverzicht Gebiedsoverzicht Een terugblik op het afgelopen jaar en de verwachting voor Bijlage 1 19 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in Zuid-Kennemerland. Bijlage 2 20 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Bijlage 3 21 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Bijlage 4 22 Kaart van Zuid-Kennemerland met daarin aangegeven de kilometerhokken, waarin de monitoringroutes liggen. Bijlage 5 23 Overzicht van de monitoringroutes met de daarbij behorende namen van tellers. Bijlage 6 24 Organisaties voor libellen(liefhebbers). KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 5

8 SAMENVATTING WAARNEMINGEN 2012 Zuid-Kennemerland In 2012 namen de tellers libellen waar, 8% minder dan in 2011 en het minste aantal sinds Het aantal soorten bedroeg evenals de voorgaande vier jaren 30. Juffers De juffers leverden met aangetroffen individuen 4% in ten opzichte van 2011; het betrof 15 soorten (in 2011: 13). Ook dit jaar werd de Watersnuffel weer het meeste geteld met 45% van alle juffers en 38% van alle libellen. De Lestessoorten deden het in 2012 onverminderd slecht en gaven wederom een flinke achteruitgang te zien van 36% t.o.v. het voorgaande jaar. De Weidebeekjuffer (1 ex.) en Tangpantserjuffer (10 ex.) zijn na een afwezigheid van één jaar weer aangetroffen. Echte libellen Het aantal waargenomen echte libellen nam met 25% af tot 4343 individuen; het aantal soorten bedroeg 15 (in 2011: 17) De Gevlekte witsnuitlibel liet zich na 2007 (3 ex.) voor de tweede keer zien, nu met 10 exemplaren. De Zwarte heidelibel, waarvan in 2011 in heel Zuid-Kennemerland nog slechts 1 individu werd gesignaleerd, heeft zich opvallend hersteld met 101 waarnemingen. Niet aangetroffen zijn: Zuidelijke glazenmaker, Bruine glazenmaker en Zuidelijke keizerlibel. Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) Na het zeer slechte libellenjaar 2011 trad voor de AWD in 2012 enig herstel op met name door de telling van een groter aantal juffers. Er werden 9823 individuen gezien, 8% meer dan in het voorgaande jaar. Het aantal soorten bedroeg 27 (in 2011: 24). Juffers De juffers stegen met 8024 waarnemingen 19% uit boven het niveau van 2011; het aantal soorten kwam uit op 12 (in 2011: 12). Voor het eerst sinds 1998 is de Azuurwaterjuffer de meest getelde soort in de AWD met 39% van alle juffers (32% van alle libellen). Wederom daalden de Lestessoorten flink in aantal; de achteruitgang bedroeg 32% t.o.v. het voorgaande jaar. De Weidebeekjuffer werd met 1 exemplaar weer aangetroffen, terwijl de Kleine roodoogjuffer niet is waargenomen. Echte libellen Minder goed is het gesteld met de waarneming van de echte libellen in de AWD. Met de telling van 1799 individuen verdeeld over 15 soorten (in 2011: 12) zijn 23% minder libellen geregistreerd dan in De Platbuik (1 ex.), Zwarte heidelibel (7 ex.) en Gevlekte witsnuitlibel (10 ex.) zijn na een afwezigheid van één of meerdere jaren weer in de AWD gesignaleerd. 6 Waarnemingenoverzicht 2012

9 Samenvatting waarnemingen 2012 Nationaal Park Zuid-Kennemerland (NPZK) Voor het NPZK was 2012 een slecht libellenjaar. Het aantal getelde libellen nam t.o.v af met 17% tot individuen, het laagste aantal sinds Het aantal soorten bedroeg 28 (in 2011: 30). Juffers De waargenomen juffers daalden in vergelijking met het voorgaande jaar met 15% tot individuen van 14 soorten (in 2011: 13). De meest voorkomende juffer is de Watersnuffel met 57% van alle juffers (48% van alle libellen). De Lestessoorten gingen ook hier flink achteruit en wel met 39%. Na één jaar afwezigheid is de Tangpantserjuffer met 10 exemplaren weer in het NPZK gesignaleerd. Echte libellen Het aantal echte libellen is t.o.v afgenomen met 25% tot 2328 individuen, verdeeld over 14 soorten (in 2011: 17). De Zwarte heidelibel, waarvan in 2011 in het NPZK nog slechts 1 exemplaar werd waargenomen, vertoonde een opvallend herstel; er werden 55 individuen geteld. Niet aangetroffen zijn: Zuidelijke glazenmaker, Bruine glazenmaker en Zuidelijke keizerlibel. Spaarnwoude In Spaarnwoude werden 618 juffers (6 soorten) en 107 echte libellen (11 soorten) waargenomen, totaal 725 libellen van 17 soorten. Hier zijn 39 individuen van de Zwarte heidelibel aangetroffen en 1 exemplaar van de Noordse witsnuitlibel. Sinds 1998 is slechts éénmaal eerder (in 2001) een Zwarte heidelibel (1 ex.) in Spaarnwoude gezien. De Noordse witsnuitlibel is hier nooit eerder gesignaleerd. Rode lijst soorten Van de soorten in tabel 1 komen op de nieuwe Rode Lijst (RL 2011) alleen nog de Venwitsnuitlibel en de Gevlekte witsnuitlibel voor als kwetsbaar (RL3). KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 7

10 INLEIDING Over dit waarnemingenoverzicht Zoals we ook vorig jaar al hebben aangekondigd gaan we niet meer zo uitvoerig op de gegevens in. Dankwoord Wij willen graag alle mensen bedanken die 2012 voor de werkgroep tot een succesvol libellenjaar hebben gemaakt. In de eerste plaats zijn dat natuurlijk de waarnemers zelf: Lydeke van Citters, Kees Dekker, Hanneke en Hans Euwe, Johan Goudzwaard, Marja en Frans Koning, Wim Konijnenberg, Anneke Koper, Bernard Kufferath, Jaco Kuiper, Wim Kuijper, Ruud Maaskant, Barbara Mather, Ok Overmeer, Harm Snater, Renate Sprokkereef, Piet Veel, Theo Veringa, Marion en Lippe de Vries. Allen worden hartelijk bedankt voor de vele uren die zij weer in het waarnemen van libellen hebben gestoken en nog belangrijker: voor het noteren en doorgeven van de waarnemingsgegevens. Dank gaat ook uit naar de instanties waarvan we in 2012 een financiële bijdrage hebben ontvangen om onze lopende kosten te kunnen voldoen: Waternet, het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, PWN en Staatsbosbeheer. Ook worden hierbij de instanties en de personen bedankt die op een andere wijze steun boden: Gemeente Haarlem voor het beschikbaar stellen van de zaal in Natuur- en Milieucentrum Ter Kleef, N.V. PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland voor het vermenigvuldigen van dit Waarnemingenoverzicht, Wim Konijnenberg, Marja en Frans Koning voor het verwerken van de waarnemingsgegevens voor dit verslag, Frans Koning die de coördinatie van de excursies voor zijn rekening heeft genomen, zowel in de AWD als vanuit De Zandwaaier, Anneke Koper voor het tekenen van het LWZK-logo, Tim Termaat en Dick Groenendijk van De Vlinderstichting, die functioneerden als vraagbaak en adviezen gaven. Harm Niesen en Dick Groenendijk hebben beiden een fijne en leerzame avond voor ons verzorgd. Piet Veel heeft voor de leden van de werkgroep een excursie in het Nationaal Park verzorgd. Hartelijk dank dat zij hiertoe bereid waren. 8 Waarnemingenoverzicht 2012

11 HET ZUID-KENNEMERLANDSE LIBELLENJAAR 2012 IN EEN NOTENDOP De meeste tellers zetten tegenwoordig hun gegevens zelf op het meetnet van De Vlinderstichting. Voor Marja blijven dan alleen de losse waarnemingen over om in te voeren. Dankzij het vlotte inleveren van die gegevens konden we tijdig, met de hulp van Wim Konijnenberg, over de nodige tabellen beschikken. Een paar soorten willen we nog eens bekijken. De Kleine roodoogjuffer laat het plotseling afweten op route 21, Verlengde Oosterkanaal, terwijl landelijk gezien zijn verspreidingsgebied nog steeds toeneemt. Dat ons gebied ook geprofiteerd heeft van het herstel van de Zwarte heidelibel komt volgens de Vlinderstichting door een landelijke invasie. Ook in andere gebieden, zoals we zelf ervaren hebben in de omgeving van Bakkeveen, werd deze soort dit jaar vaak waargenomen. De Vlinderstichting vroeg, samen met René Manger van het NVL, om extra aandacht te besteden aan de Variabele waterjuffer. Of dit van invloed is geweest op het telresultaat weten we niet, wel dat het achteraf een moeilijke opdracht was. En of die 1174 individuen allemaal gefotografeerd zijn, wagen we te betwijfelen. In elk geval hebben we wel zeer uitvoerig de Gevlekte witsnuitlibel op de gevoelige plaat kunnen vastleggen. In 2007 is deze soort ook wel gemeld, maar toen zonder foto. Volgens Bouman (2002) is in de Hollandse duinstrook een kleine populatie bekend. Het is een Rode Lijstsoort (RL3). De aanduiding is verschoven van bedreigd (1997) naar kwetsbaar (2011). De aanduiding voor de Venwitsnuitlibel is hetzelfde gebleven (kwetsbaar). De andere soorten die voorkomen in Zuid-Kennemerland staan niet meer als Rode Lijstsoort vermeld. In Brachytron, jaargang 14-2, uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, staan naast het bovengenoemde over de Rode Lijstsoorten een aantal conclusies die wij zelf al de afgelopen jaren hadden getrokken, zoals de toename van de Bruine winterjuffers. Deze warmteminnende soort neemt, evenals de Grote keizerlibel, in Nederland flink toe. De aantallen Steenrode heidelibellen worden de laatste jaren overtroffen door de aantallen Bruinrode. Deze laatste soort is gesteld op een wat warmer klimaat. Beide soorten komen wel voor in hetzelfde biotoop. Soorten van zeer voedselrijke of zure omstandigheden (negatieve indicatoren) nemen de laatste jaren in aantal af. Het gaat om de Gewone pantserjuffer, het Lantaarntje en de Zwarte heidelibel. Dit is ook duidelijk in ons gebied gaande. Voor de Glassnijder zijn de duinen internationaal een zeer belangrijk gebied. In het Voortplantingsoverzicht (tabel 4) vallen twee getallen op: die van de Zwervende heidelibellen en die van de Bloedrode heidelibellen. Deze waarnemingen komen bijna allemaal van het Weitje van de Blauwe Paal in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Maar de libellen zelf worden juist over ons hele telgebied waargenomen. KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 9

12 SOORTENOVERZICHT 2012 Tabel 1: Overzicht van individuen (ind, uitsluitend imago's), waarnemingen (wrn, inclusief larven en larvenhuidjes), status over 2012 en in de afgelopen 15 jaar en eventuele bijzonderheden per soort in De aantallen in de kolom individuen zijn exclusief larven en larvenhuidjes, de aantallen in de kolom waarnemingen zijn inclusief de nulwaarnemingen. Soort Ind Wrn Status Vliegdata Eerste Laatste Bijzonderheden Soort 1 Weidebeekjuffer 1 1 zw zw 28-mei 28-mei Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer 12 7 mv vp 9-aug 28-aug Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer 10 6 zw zw 9-aug 18-aug Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer vp vp 20-jun 4-sep Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer 10 5 zw mv 23-jul 28-aug Lestes virens 6 Houtpantserjuffer vp vp 28-jun 7-okt Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer vp vp 30-apr 11-okt Ddu Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer vp vp 7-mei 3-sep Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer vp vp 7-mei 13-aug Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer vp vp 22-mei 17-aug Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer vp vp 28-jun 30-aug Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer vp vp 16-mrt 6-sep Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel vp vp 7-mei 30-sep Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje vp vp 30-apr 3-sep Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer 2 1 zw zw 9-aug 9-aug Ischnura pumilio 16 Zuidelijke glazenmaker zw Aeshna affinis 17 Blauwe glazenmaker 7 4 zw vp 16-aug 4-sep Aeshna cyanea 18 Bruine glazenmaker vp Aeshna grandis 19 Vroege glazenmaker vp vp 27-mei 8-aug Ddu, Dlv Aeshna isoceles 20 Paardenbijter vp vp 23-jul 18-okt Aeshna mixta 21 Grote keizerlibel vp vp 22-mei 22-okt Anax imperator 22 Zuidelijke keizerlibel zw Anax parthenope 23 Glassnijder vp vp 16-mrt 6-sep Ddu, Dlv, I Brachytron pratense 24 Platbuik vp vp 22-mei 28-jul Libellula depressa 25 Bruine korenbout zw Dlv, I Libellula fulva 26 Viervlek vp vp 7-mei 6-sep Libellula quadrimaculata 27 Gewone oeverlibel vp vp 22-mei 23-aug Orthetrum cancellatum 28 Vuurlibel zw Crocothemis erythraea 29 Zwarte heidelibel mv vp 15-aug 28-aug Sympetrum danae 30 Geelvlekheidelibel vp Sympetrum flaveolum 31 Zwervende heidelibel vp vp 23-mei 19-sep Sympetrum fonscolombii 32 Bloedrode heidelibel vp vp 30-jun 5-sep Sympetrum sanguineum 33 Bruinrode heidelibel vp vp 16-jun 7-okt Sympetrum striolatum 34 Steenrode heidelibel vp vp 7-jun 9-okt Sympetrum vulgatum Bruinrode/Steenrode heidelibel jun 5-sep Sympetrum stri/vulg 35 Venwitsnuitlibel zw RL3 Leucorrhinia dubia 36 Gevlekte witsnuitlibel 10 5 mv mv 28-mei 26-jun RL3, Ddu, Dlv Leucorrhinia pectoralis 37 Noordse witsnuitlibel 12 8 zw vp 12-mei 14-jun Leucorrhinia rubicunda nulwaarnemingen 9 nulwaarnemingen totaal aantal ind/wrn vp 27vp totaal aantal ind/wrn totaal aantal soorten 30 3mv 2mv totaal aantal soorten 6zw 8zw Legenda Status: vp = voortplanting, waarneming van een larve, waarneming van een larvenhuidje, een vers individu of grote aantallen (voor juffers en heidelibellen minimaal 20, voor de andere echte libellen minimaal 5 individuen) op ten minste drie dagen op een locatie met een geschikt biotoop met uitzondering van soorten waarvoor sterke aanwijzingen zijn, dat de grote aantallen door een invasie zijn veroorzaakt. 10 Waarnemingenoverzicht 2012

13 Soortenoverzicht 2012 mv = mogelijke voortplanting, een jong individu - (bijna) uitgekleurd, al vliegend, maar met nog glimmende vleugels -, eiafzetting, tandem, paringswiel of territoriaal gedrag in een geschikte biotoop, grote aantallen (voor juffers en heidelibellen minimaal 20, voor de andere echte libellen minimaal 5 individuen) op een dag op een locatie met een geschikte biotoop. zw = zwerver, geen aanwijzingen voor (mogelijke) voortplanting. Bijzonderheden: RL3 = kwetsbare soort van de Rode Lijst libellen Ddu = doelsoort voor de duinen (Bal e.a., 1995). Dlv = doelsoort voor het laagveen (Bal e.a., 1995). I = internationaal belangrijke soort (Bal e.a., 1995). Onzekere waarnemingen Om er ook in de toekomst zeker van te zijn dat een bijzondere waarneming 100% zeker is, is het gewenst het individu te fotograferen en/of heel precies te beschrijven, ook al gaat het om een landelijk algemene soort. Al deze soorten moeten beoordeeld worden door de CWNO. KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 11

14 MONITORINGOVERZICHT 2012 De routes in Schalkwijk, 0072 Meerwijk en 0073 Poelbroek, zijn dit jaar enkele keren gelopen, maar halverwege het teljaar waren de plassen geheel verdroogd. Er vloog niets meer. Tabel 2: Overzicht van het aantal individuen per soort per monitoringroute in de AWD in Monitoring routes AWD Amsterdamse Waterleidingduinen Soort Soort Totaal 1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer 1 1 Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 16 Blauwe glazenmaker 2 2 Aeshna cyanea 17 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 18 Paardenbijter Aeshna mixta 19 Grote keizerlibel Anax imperator 20 Glassnijder Brachytron pratense 21 Platbuik 1 1 Libellula depressa 22 Viervlek Libellula quadrimaculata 23 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 24 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 25 Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii 26 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 27 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 28 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinrode/Steenrode heidelibel Sympetrum stri/vulg 29 Gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis 30 Noordse witsnuitlibel 4 4 Leucorrhinia rubicunda nulwaarnemingen nulwaarnemingen totaal aantal individuen totaal aantal individuen totaal aantal soorten totaal aantal soorten aantal bezoeken aantal bezoeken aantal secties aantal secties coördinaten coördinaten Waarnemingenoverzicht 2012

15 Monitoringoverzicht 2012 Tabel 3: Overzicht van het aantal individuen per soort per monitoringroute in Kraansvlak, Middenduin, Kennemerduinen, Duin en Kruidberg (DKB), Schalkwijk en Spaarnwoude/De Batterij, evenals de totalen voor de AWD en Zuid-Kennemerland in Monitoring routes Zuid-Kennemerland Kraansvlak Middenduin Kennemerduinen-Noord DKB Schalkwijk Spaarnw. AWD Soort Totaal totaal 1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer 1 1 Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 16 Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea 17 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 18 Paardenbijter Aeshna mixta 19 Grote keizerlibel Anax imperator 20 Glassnijder Brachytron pratense 21 Platbuik Libellula depressa 22 Viervlek Libellula quadrimaculata 23 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 24 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 25 Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii 26 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 27 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 28 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinrode/Steenrode heidelibel Sympetrum stri/vulg 29 Gevlekte witsnuitlibel 6 6 Leucorrhinia pectoralis 30 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda nulwaarnemingen nulwaarnemingen totaal aantal individuen totaal aantal individuen totaal aantal soorten totaal aantal soorten aantal bezoeken aantal bezoeken aantal secties aantal secties coördinaten coördinaten Soort KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 13

16 VOORTPLANTINGSOVERZICHT 2012 Het verzamelen van larvenhuidjes en inventariseren van levende larven is door Marja Koning, Piet Veel en Wim Kuijper gedaan. Aan alle leden die in het Nationaal Park onderzoek doen, vragen wij nogmaals om daar ook huidjes te plukken. Het op naam brengen is een heerlijke najaarsklus en we helpen er graag bij. De status per deelgebied wordt in tabel 5 weergegeven. Voor een gedetailleerd overzicht en de definitie van de status wordt verwezen naar tabel 1. Tabel 4: Overzicht van larvenhuidjes (lh) en levende larven (ll) per soort in de deelgebieden in Soort AWD KDU-Zuid Totaal lh ll lh ll lh ll Soort 1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer 1 1 Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer 5 5 Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer 1 1 Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel 8 8 Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 16 Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea 17 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 18 Paardenbijter Aeshna mixta 19 Grote keizerlibel Anax imperator 20 Glassnijder Brachytron pratense 21 Platbuik Libellula depressa 22 Viervlek Libellula quadrimaculata 23 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 24 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 25 Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii 26 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 27 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 28 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinrode/Steenrode heidelibel Sympetrum stri/vulg 29 Gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis 30 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda totaal aantal individuen totaal aantal individuen totaal aantal soorten totaal aantal soorten AWD = A'damse Waterleidingduinen KDU-Zuid = Kennemerduinen-Zuid en Kraansvlak 14 Waarnemingenoverzicht 2012

17 Noordse witsnuitlibel Gevlekte witsnuitlibel Venwitsnuitlibel KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 15

18 GEBIEDSOVERZICHT 2012 Tabel 5: Overzicht van individuen (ind, uitsluitend imago's), waarnemingen (wrn, inclusief larven en larvenhuidjes) en status (st., zie tabel 1) per soort in de gebieden in AWD KDU-Zuid en KRV Middenduin KDU-Noord Duin & Kruidberg Schalkwijk Spaarnwoude Overig Totaal Soort ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st 1 Weidebeekjuffer 1 1 zw 1 1 zw 2 Zwervende pantserjuffer 1 1 zw 6 3 mv 5 3 zw 12 7 mv 3 Tangpantserjuffer 4 3 zw 6 3 zw 10 6 zw 4 Gewone pantserjuffer vp 27 6 mv zw vp 5 Tengere pantserjuffer 4 3 zw 6 2 zw 10 5 zw 6 Houtpantserjuffer vp 7 1 zw zw 4 2 zw 1 1 zw 2 2 zw 24 2 mv vp 7 Bruine winterjuffer vp 21 5 zw 20 9 zw mv vp 8 Azuurwaterjuffer vp zw 27 4 zw vp 4 1 zw 80 3 vp vp 9 Variabele waterjuffer vp 27 7 zw vp vp vp vp 10 Grote roodoogjuffer vp 87 3 vp 5 1 zw 2 1 zw 20 3 zw vp vp 11 Kleine roodoogjuffer 12 5 mv 2 1 zw vp vp 12 Vuurjuffer vp mv 46 7 mv mv 59 5 zw 3 3 zw vp 13 Watersnuffel vp vp vp vp 12 5 zw 1 1 zw 9 3 zw vp vp 14 Lantaarntje vp vp zw vp 2 1 zw 3 2 zw zw 3 2 zw vp 15 Tengere grasjuffer 2 1 zw 2 1 zw 16 Blauwe glazenmaker 3 2 zw 2 1 zw 2 1 zw 7 4 zw 17 Vroege glazenmaker vp 10 4 zw vp mv 2 2 zw 10 5 zw 1 1 zw vp 18 Paardenbijter vp vp 55 9 vp 5 2 zw 11 4 zw 54 2 mv vp 19 Grote keizerlibel vp vp vp mv 1 1 zw 2 1 zw 5 4 zw 14 4 mv vp 20 Glassnijder vp 8 3 mv 23 9 mv vp 3 2 zw vp 21 Platbuik 1 1 zw 2 2 zw 1 1 zw vp 2 2 zw 1 1 zw vp 22 Viervlek vp 16 6 mv vp mv 2 1 zw 7 4 zw 14 3 mv vp 23 Gewone oeverlibel vp 3 1 zw 5 4 zw mv 2 1 zw 1 1 zw 7 6 zw 5 3 zw vp 24 Zwarte heidelibel 7 2 zw 16 3 zw 37 7 mv 2 1 zw 39 8 zw mv 25 Zwervende heidelibel 1 4 vp 2 1 zw zw vp 26 Bloedrode heidelibel 9 8 vp 2 2 zw 3 2 zw 18 9 zw vp 27 Bruinrode heidelibel vp 69 8 mv 49 9 zw mv 26 6 zw 9 7 zw vp 28 Steenrode heidelibel vp 10 4 mv zw mv 13 5 zw 5 1 zw vp Bruinrode/Steenrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel 10 5 mv 10 5 mv 30 Noordse witsnuitlibel 6 4 zw 5 3 zw 1 1 zw 12 8 zw nulwaarnemingen totaal aantal ind/wrn vp vp vp vp vp vp vp vp vp totaal aantal soorten 27 1mv 22 8mv 20 2mv 28 9mv 9 0mv 7 0mv 17 0mv 13 4mv 30 3mv 7zw 11zw 11zw 11zw 9zw 7zw 16zw 6zw 6zw 16 Waarnemingenoverzicht 2012

19 Gebiedsoverzicht 2012 Tabel 6: Verschillende terreinen van Landschap Noord-Holland, waarvoor de losse waarnemingen van libellen m.b.t. Leyduin en Spaarnwouderveen uit de kolommen Spaarnwoude en Overig in tabel 5 zijn gehaald Leyduin Spaarnwouderveen Uithoorn Totaal Soort Grote Veld Batterij I Batterij II Sloten Soort ind wrn ind wrn ind wrn ind wrn ind wrn 1 Houtpantserjuffer Lestes viridis 2 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 3 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 4 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 5 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 6 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 7 Lantaarntje Ischnura elegans 8 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 9 Paardenbijter Aeshna mixta 10 Grote keizerlibel Anax imperator 11 Glassnijder Brachytron pratense 12 Platbuik Libellula depressa 13 Viervlek Libellula quadrimaculata 14 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 15 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 16 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 17 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinrode / Steenrode heidelibel Sympetrum stri / vulg 18 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda totaal aantal ind / wrn totaal aantal ind / wrn totaal aantal soorten totaal aantal soorten KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 17

20 EEN TERUGBLIK OP HET AFGELOPEN JAAR EN DE VER- WACHTING VOOR 2013 Dit jaar werden door Harm Niesen en Dick Groenendijk respectievelijk de voorjaars- en najaarslezing verzorgd. De werkgroep zelf was weer actief in het geven van lezingen en excursies. Hieraan hebben meer dan honderd belangstellenden meegedaan. Waternet heeft in het gebied Boogkanaal de oever diervriendelijk gemaakt. Leden van de werkgroep hebben deze plek dit jaar ook 3 keer bezocht, waarbij ze en passant ook de vlinders tellen en deze gegevens, behalve aan Waternet, ook doorgeven aan de Dagvlinderwerkgroep. Het komend jaar willen ze dit herhalen. De Vlinderstichting deed in 2012 een landelijke oproep om extra aandacht te besteden aan de Variabele waterjuffer en Azuurjuffer. De volgende aspecten werden onderzocht: 1. geografische variatie 2. relatieve talrijkheid van vormen 3. samenzijn van soorten en relatie waterkwaliteit 4. soorten Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef hebben hieraan meegedaan. In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland zijn door het stopzetten van de waterwinning en het afplaggen van diverse gebieden veel nieuwe plasjes tot stand gekomen. Heel interessant was het om deze nieuwe libellenplekjes te bezoeken. Piet Veel heeft deze excursie begeleid en weer toegezegd om dit nogmaals te gaan doen. Verwachting: In 2012 is op het Eiland van Rolvers de Grote Oostelijke Plas (route 20) door Waternet zeer ingrijpend geschoond. Waarvoor onze hartelijke dank. Het zal dit jaar (2013) spannend worden of de libellenpopulatie zich hier handhaaft en misschien zullen juist de 'zwervers' als Zuidelijke keizerlibel en Zuidelijke glazenmaker deze plas weten te vinden. Ook de andere plassen in dit gebied zullen worden geschoond. Een tweede aandachtspunt zal de Rel (Duinrelplas route 25) en Grote Middenplas (route 15) zijn. Zullen we opnieuw de Gevlekte witsnuitlibel waarnemen? Johan Goudzwaard heeft in 2012 een tandem van deze soort gezien bij De Rel, dus een vrouwtje was ook aanwezig. Lippe de Vries zal op donderdag 25 april een minicursus verzorgen. De titel van deze cursus is 'De leefwereld van libellen'. Op 19 mei wordt voor de deelnemers aan deze avond een excursie aangeboden. Zondag 9 juni wordt een Publieksexcursie gegeven in de Amsterdamse Waterleidingduinen en op zondag 7 juli gaan we naar Middenduin voor de jaarlijkse Publieksexcursie. Nu er zo'n prachtig fotoboek over het determineren van larvenhuidjes is verschenen en na de informatieve lezing door Dick Groenendijk verwachten we dat het verzamelen van larvenhuidjes een nieuwe impuls zal krijgen. 18 Waarnemingenoverzicht 2012

21 BIJLAGE 1 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in Zuid-Kennemerland. Soort Totaal Soort 1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 16 Zuidelijke glazenmaker 2 2 Aeshna affinis 17 Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea 18 Bruine glazenmaker Aeshna grandis 19 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 20 Paardenbijter Aeshna mixta 21 Grote keizerlibel Anax imperator 22 Zuidelijke keizerlibel Anax parthenope 23 Glassnijder Brachytron pratense 24 Platbuik Libellula depressa 25 Bruine korenbout Libellula fulva 26 Viervlek Libellula quadrimaculata 27 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 28 Vuurlibel Crocothemis erythraea 29 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 30 Geelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum 31 Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii 32 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 33 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 34 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinr./steenr. heidelibel Symp. stri/vulg 35 Venwitsnuitlibel Leucorrhinia dubia 36 Gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis 37 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda Totaal Totaal Aantal soorten Aantal soorten KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 19

22 BIJLAGE 2 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Soort Totaal Soort 1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer 30 lh Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer 1 1 Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 16 Zuidelijke glazenmaker Aeshna affinis 17 Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea 18 Bruine glazenmaker Aeshna grandis 19 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 20 Paardenbijter Aeshna mixta 21 Grote keizerlibel Anax imperator 22 Zuidelijke keizerlibel Anax parthenope 23 Glassnijder Brachytron pratense 24 Platbuik Libellula depressa 25 Bruine korenbout 3 3 Libellula fulva 26 Viervlek Libellula quadrimaculata 27 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 28 Vuurlibel 1 1 Crocothemis erythraea 29 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 30 Geelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum 31 Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii 32 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 33 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 34 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinr./steenr. heidelibel Symp. stri/vulg 35 Venwitsnuitlibel Leucorrhinia dubia 36 Gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis 37 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda Totaal Totaal Aantal soorten Aantal soorten 20 Waarnemingenoverzicht 2012

23 BIJLAGE 3 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Soort Totaal Soort 1 Weidebeekjuffer 1 1 Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 16 Zuidelijke glazenmaker 2 2 Aeshna affinis 17 Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea 18 Bruine glazenmaker Aeshna grandis 19 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 20 Paardenbijter Aeshna mixta 21 Grote keizerlibel Anax imperator 22 Zuidelijke keizerlibel Anax parthenope 23 Glassnijder Brachytron pratense 24 Platbuik Libellula depressa 25 Bruine korenbout Libellula fulva 26 Viervlek Libellula quadrimaculata 27 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 28 Vuurlibel Crocothemis erythraea 29 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 30 Geelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum 31 Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii 32 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 33 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 34 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinr./steenr. heidelibel Symp. stri/vulg 35 Venwitsnuitlibel 2 2 Leucorrhinia dubia 36 Gevlekte witsnuitlibel 2 2 Leucorrhinia pectoralis 37 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda Totaal Totaal Aantal soorten Aantal soorten KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 21

24 BIJLAGE 4 Kaart van Zuid-Kennemerland met daarin aangegeven de kilometerhokken, waarin de monitoringroutes liggen. 22 Waarnemingenoverzicht 2012

25 BIJLAGE 5 Overzicht van de monitoringroutes met de daarbij behorende namen van tellers. Amsterdamse Waterleidingduinen 0014 Bunkerberg Marion en Lippe de Vries 0015 Grote Middenplas Marja en Frans Koning 0016 Lange Hoekplas Marion en Lippe de Vries 0017 Grote Zuidelijke Eerste Plas Hanneke en Hans Euwe 0018 Astridsdriftje Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0019 EVR-Noordelijke Dubbelplas Barbara Mather en Ok Overbeek 0020 EVR-Grote Oostelijke Plas Barbara Mather en Ok Overbeek 0021 VOK-Panneland Zuid Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0022 Van der Vlietkanaal niet gelopen 0024 Middenveldkanaal Marja en Frans Koning 0025 Rel Duinrelplas Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0114 Oosterkanaal Marja en Frans Koning Kraansvlak 0424 Zwarteveldmeertje niet gelopen 0945 Noordduinen-Oude Huis Harm Snater en Theo Veringa Middenduin 0425 Middenduin-oost Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0628 Middenduin-west dam Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0629 Middenduin-west Zanderijvaart Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef Kennemerduinen 0523 Spinnekop Marion en Lippe de Vries 0524 Klein Olmen Kees Dekker 0525 Grote Pan Kees Dekker 0946 Schapenkamp I Piet Veel 0947 Schapenkamp II Piet Veel 0948 Schapenkamp III Piet Veel Duin en Kruidberg 0104 De Zuidlusplas niet gelopen 0105 Noordervlak Jaco Kuiper Schalkwijk 0072 Meerwijk Marja Koning 0073 Poelbroek Marja Koning Spaarnwoude/De Batterij 0943 De Batterij I Marion en Lippe de Vries 0944 De Batterij II Marion en Lippe de Vries KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 23

26 BIJLAGE 6 Organisaties voor libellen(liefhebbers). KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland (LWZK) p/a Frans Koning M. Hobbemastraat BJ Heemstede telefoon: (023) marja-franskoning@kpnmail.nl De Vlinderstichting (voor aanvragen van waarnemingsformulieren en handleidingen) t.a.v. Tim Termaat (coördinator monitoring) Postbus AM Wageningen telefoon: (0317) tim.termaat@vlinderstichting.nl Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) p/a Thamara Hesselink thamara.hesselink@wur.nl European Invertebrate Survey - Nederland (EIS) Postbus RA Leiden telefoon: (070) eis@naturalis.nnm.nl Lange Akkers HB Heteren 24 Waarnemingenoverzicht 2012