WAARNEMINGENOVERZICHT KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland

Transcriptie

1 WAARNEMINGENOVERZICHT 2013 KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland

2 WAARNEMINGENOVERZICHT 2013 KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland

3 KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland, Haarlem Tekst Tabellen Tekening voorkant Lay-out Druk Uitgave Besteladres Marja en Frans Koning Wim Konijnenberg Anneke Koper Wim Konijnenberg N.V. PWN Waterleidingbedrijf Noord- Holland, Velserbroek KNNV-Libellenwerkgroep Zuid- Kennemerland, Haarlem KNNV-Libellenwerkgroep Zuid- Kennemerland M. Hobbemastraat BJ Heemstede (023)

4

5 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave 5 Samenvatting waarnemingen Inleiding 8 Het Zuid-Kennemerlandse libellenjaar 2013 in een notendop 9 Soortenoverzicht Monitoringoverzicht Voortplantingsoverzicht Gebiedsoverzicht Een terugblik op het afgelopen jaar en de verwachting voor Bijlage 1 19 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in Zuid-Kennemerland. Bijlage 2 20 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Bijlage 3 21 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Bijlage 4 22 Kaart van Zuid-Kennemerland met daarin aangegeven de kilometerhokken, waarin de monitoringroutes liggen. Bijlage 5 23 Overzicht van de monitoringroutes met de daarbij behorende namen van tellers. Bijlage 6 24 Organisaties voor libellen(liefhebbers). KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 5

6 SAMENVATTING WAARNEMINGEN 2013 Zuid-Kennemerland In 2013 telden we libellen, vrijwel hetzelfde aantal als in De monitoringgegevens vertoonden een plus van ruim 7%. Het aantal soorten bedroeg 33 (in 2012: 30). Juffers De juffers kwamen met waarnemingen ca. 5% lager uit dan in 2012; het betrof 15 soorten, evenals in Ook dit jaar werd de Watersnuffel weer het meest aangetroffen met ruim 37% van alle juffers en 30% van alle libellen. De Lestessoorten gaven een flink herstel te zien t.o.v. de twee voorgaande jaren, voornamelijk door een groter aantal Gewone pantserjuffers en Houtpantserjuffers. Echte libellen Van de echte libellen troffen we 5238 individuen aan, een toename met ruim 20%; het aantal soorten bedroeg 18 (in 2012: 15). De Bruinrode heidelibel was de meest waargenomen echte libel. De Zuidelijke glazenmaker, de Zuidelijke keizerlibel en de Geelvlekheidelibel lieten zich met ieder 1 exemplaar na afwezigheid van één of meerdere jaren weer zien. De Gevlekte witsnuitlibel werd met 2 ex. ook in 2013 gesignaleerd. Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) We telden 9563 individuen, slechts weinig minder dan in het voorgaande jaar, hoewel zich een flink verschil voordeed tussen de juffers en echte libellen. Het aantal soorten bedroeg 27, evenals in Juffers De waarneming van juffers nam af met ruim 12% tot 7016 individuen verdeeld over 12 soorten (in 2012: 12). Eén van die soorten betrof de Zwervende pantserjuffer, waarvan we alleen larvenhuidjes (7 stuks) aantroffen. De Watersnuffel heeft dit jaar het stokje weer overgenomen van de Azuurwaterjuffer als meest getelde soort in de AWD met 42% van alle juffers (31% van alle libellen). Het aantal waarnemingen onder de Lestessoorten was ruim driemaal zo groot als in De Weidebeekjuffer is dit jaar niet gezien. De Kleine roodoogjuffer (150 ex.) verscheen daarentegen wel weer. Echte libellen Beter ging het met de waarneming van echte libellen in de AWD. Met de telling van 2547 individuen verdeeld over 15 soorten (in 2012: 15) zijn ruim 41% meer echte libellen geregistreerd dan in Bijzonder was de waarneming van de Zuidelijke glazenmaker, die zich met 1 exemplaar voor het eerst in de AWD liet zien. De Zuidelijke keizerlibel (1 ex.) werd na enkele jaren van afwezigheid ook weer waargenomen. De Platbuik, Zwervende heidelibel (wel 5 larvenhuidjes) en Gevlekte witsnuitlibel troffen we in 2013 niet als volwassen insect aan. 6 Waarnemingenoverzicht 2013

7 Samenvatting waarnemingen 2013 Nationaal Park Zuid-Kennemerland (NPZK) Het aantal getelde libellen bleef met individuen vrijwel gelijk aan dat in Het aantal soorten bedroeg 31 (in 2012: 28). Juffers We namen juffers waar, vergelijkbaar met het aantal in Het betrof 15 soorten (in 2012: 14). De meest voorkomende juffer was de Watersnuffel met 40% van alle juffers (34% van alle libellen). Het aantal Lestessoorten bleek 2,5 maal zo groot als in De Weidebeekjuffer (1 ex.) troffen we na jaren van afwezigheid weer aan. Echte libellen Het aantal echte libellen bleef met 2353 individuen eveneens vrijwel gelijk aan dat in Met 16 soorten vonden 2 soorten meer dan in 2012, namelijk de Geelvlekheidelibel (1 ex.) en de Gevlekte witsnuitlibel (2 ex.). Spaarnwoude In Spaarnwoude telden we 745 juffers (10 soorten) en 318 echte libellen (8 soorten), totaal 1063 libellen, 46% meer dan in Er zijn 18 soorten waargenomen (in 2012: 17). De Zwarte heidelibel was in 2012 met 39 individuen kennelijk een invasieve soort; hij liet het in 2013 afweten. KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 7

8 INLEIDING Over dit waarnemingenoverzicht Zoals we ook vorige jaren al hebben aangekondigd gaan we niet meer zo uitvoerig op de gegevens in. Dankwoord Wij willen graag alle mensen bedanken die 2013 voor de werkgroep tot een succesvol libellenjaar hebben gemaakt. In de eerste plaats zijn dat natuurlijk de waarnemers zelf: Lydeke van Citters, Kees Dekker, Hanneke en Hans Euwe, Marja en Frans Koning, Wim Konijnenberg, Jaco Kuiper, Wim Kuijper, Jos Lammers, Ruud Maaskant, Barbara Mather, Ok Overbeek, Ben Sleeman, Renate Sprokkereef, Piet Veel, Jan-Willem van Velzen, Marion en Lippe de Vries en Ronald van Zon. Allen worden hartelijk bedankt voor de vele uren die zij weer in het waarnemen van libellen hebben gestoken en nog belangrijker: voor het noteren en doorgeven van de waarnemingsgegevens. Dank gaat ook uit naar de instanties waarvan we in 2013 een financiële bijdrage hebben ontvangen om onze lopende kosten te kunnen voldoen: Waternet, het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, PWN en Staatsbosbeheer. Ook worden hierbij de instanties en de personen bedankt die op een andere wijze steun boden: Gemeente Haarlem voor het beschikbaar stellen van de zaal in Natuur- en Milieucentrum Ter Kleef, N.V. PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland voor het vermenigvuldigen van dit Waarnemingenoverzicht, Wim Konijnenberg, Marja en Frans Koning voor het verwerken van de waarnemingsgegevens voor dit verslag, Frans Koning die de coördinatie van de excursies voor zijn rekening heeft genomen, zowel in de AWD als vanuit De Zandwaaier, Anneke Koper voor het tekenen van het LWZK-logo, Tim Termaat van De Vlinderstichting, die functioneerde als vraagbaak en adviezen gaf. Lippe en Marion de Vries hebben in het voorjaar een fijne en leerzame avond in de vorm van een mini-cursus voor ons verzorgd met een bijbehorende excursie. Piet Veel heeft voor de leden van de werkgroep een excursie in het Nationaal Park verzorgd. Hartelijk dank dat zij hiertoe bereid waren. 8 Waarnemingenoverzicht 2013

9 HET ZUID-KENNEMERLANDSE LIBELLENJAAR 2013 IN EEN NOTENDOP De meeste tellers zetten tegenwoordig hun gegevens zelf op het meetnet van De Vlinderstichting. Voor Marja blijven dan alleen de losse waarnemingen over om in te voeren. Dankzij het vlotte inleveren van die gegevens konden we tijdig, met de hulp van Wim Konijnenberg, over de nodige tabellen beschikken. Uiteindelijk, na het frisse en natte voorjaar, kregen we een echte zomer. In hoeverre dit totale weerbeeld van invloed is geweest op het aantal libellen is na te gaan aan enige soorten. Op de eerste plaats hebben wij de aantallen van verschillende late vliegers zoals pantserjuffers in 2013 vergeleken met die van Van de Gewone pantserjuffer werden in individuen geteld en het jaar ervoor 163. Eenzelfde beeld vinden we bij de Tengere pantserjuffer: respectievelijk 87 en 10 en zo ook bij de Houtpantserjuffer: 474 tegen 234. Een andere late vlieger, de Kleine roodoogjuffer, vertoont wederom dit beeld: respectievelijk 1106 en 270. Ook bij de echte libellen als de Steenrode heidelibel (814 tegen 289) zien we het zomereffect. Maar ook het negatieve effect van het natte en koude voorjaar is terug te lezen: Azuurwaterjuffer (2772 tegen 5332). Bij de Glassnijder is het getallenpatroon 86 tegen 168 en bij de Viervlek 946 tegen Voor het duidelijke verschil in aantallen bij de echte libellen in de AWD (+ 41%) en die in het Nationaal Park (gelijkblijvend) kunnen wij geen verklaring bedenken. KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 9

10 SOORTENOVERZICHT 2013 Tabel 1: Overzicht van individuen (ind, uitsluitend imago's), waarnemingen (wrn, inclusief larven en larvenhuidjes), status over 2013 en in de afgelopen 16 jaar en eventuele bijzonderheden per soort in De aantallen in de kolom individuen zijn exclusief larven en larvenhuidjes, de aantallen in de kolom waarnemingen zijn inclusief de nulwaarnemingen. Soort Ind Wrn Status Vliegdata Eerste Laatste Bijzonderheden Soort 1 Weidebeekjuffer 1 1 zw zw 13-aug 13-aug Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer vp vp 2-jul 30-sep Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer 1 1 zw zw 9-jul 9-jul Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer vp vp 22-mei 9-sep Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer mv mv 22-jul 30-sep Lestes virens 6 Houtpantserjuffer vp vp 8-jul 26-okt Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer vp vp 1-mei 26-okt Ddu Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer vp vp 19-mei 6-sep Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer vp vp 5-mei 5-aug Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer vp vp 4-jun 14-aug Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer vp vp 4-jul 4-sep Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer vp vp 3-mei 25-jul Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel vp vp 19-mei 9-sep Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje vp vp 7-mei 30-sep Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer mv zw 8-jun 26-aug Ischnura pumilio 16 Zuidelijke glazenmaker 1 1 zw zw 19-aug 19-aug Aeshna affinis 17 Blauwe glazenmaker vp vp 25-jul 30-sep Aeshna cyanea 18 Bruine glazenmaker vp Aeshna grandis 19 Vroege glazenmaker vp vp 27-mei 14-aug Ddu, Dlv Aeshna isoceles 20 Paardenbijter vp vp 15-jul 20-okt Aeshna mixta 21 Grote keizerlibel vp vp 2-jun 13-sep Anax imperator 22 Zuidelijke keizerlibel 1 1 zw zw 6-sep 6-sep Anax parthenope 23 Glassnijder vp vp 19-mei 15-jul Ddu, Dlv, I Brachytron pratense 24 Platbuik vp vp 6-jun 8-aug Libellula depressa 25 Bruine korenbout zw Dlv, I Libellula fulva 26 Viervlek vp vp 5-mei 27-aug Libellula quadrimaculata 27 Gewone oeverlibel vp vp 2-jun 27-aug Orthetrum cancellatum 28 Vuurlibel zw Crocothemis erythraea 29 Zwarte heidelibel zw vp 25-jul 20-okt Sympetrum danae 30 Geelvlekheidelibel 1 1 zw vp 14-jul 14-jul Sympetrum flaveolum 31 Zwervende heidelibel 4 3 vp vp 24-jun 4-jul Sympetrum fonscolombii 32 Bloedrode heidelibel zw vp 19-jun 30-sep Sympetrum sanguineum 33 Bruinrode heidelibel vp vp 11-jun 26-okt Sympetrum striolatum 34 Steenrode heidelibel vp vp 2-jul 26-okt Sympetrum vulgatum Bruinrode/Steenrode heidelibel jun 26-okt Sympetrum stri/vulg 35 Venwitsnuitlibel zw RL3 Leucorrhinia dubia 36 Gevlekte witsnuitlibel 2 1 zw mv 8-jun 8-jun RL3, Ddu, Dlv Leucorrhinia pectoralis 37 Noordse witsnuitlibel 15 9 vp vp 4-mei 25-jun Leucorrhinia rubicunda nulwaarnemingen 8 nulwaarnemingen totaal aantal ind/wrn vp 27vp totaal aantal ind/wrn totaal aantal soorten 33 2mv 2mv totaal aantal soorten 8zw 8zw Legenda Status: vp = voortplanting, waarneming van een larve, waarneming van een larvenhuidje, een vers individu of grote aantallen (voor juffers en heidelibellen minimaal 20, voor de andere echte libellen minimaal 5 individuen) op ten minste drie dagen op een locatie met een geschikt biotoop met uitzondering van soorten waarvoor sterke aanwijzingen zijn, dat de grote aantallen door een invasie zijn veroorzaakt. 10 Waarnemingenoverzicht 2013

11 Soortenoverzicht 2013 mv = mogelijke voortplanting, een jong individu - (bijna) uitgekleurd, al vliegend, maar met nog glimmende vleugels -, eiafzetting, tandem, paringswiel of territoriaal gedrag in een geschikte biotoop, grote aantallen (voor juffers en heidelibellen minimaal 20, voor de andere echte libellen minimaal 5 individuen) op een dag op een locatie met een geschikte biotoop. zw = zwerver, geen aanwijzingen voor (mogelijke) voortplanting. Bijzonderheden: RL3 = kwetsbare soort van de Rode Lijst libellen Ddu = doelsoort voor de duinen (Bal e.a., 1995). Dlv = doelsoort voor het laagveen (Bal e.a., 1995). I = internationaal belangrijke soort (Bal e.a., 1995). Onzekere waarnemingen Om er ook in de toekomst zeker van te zijn dat een bijzondere waarneming 100% zeker is, is het gewenst het individu te fotograferen en/of heel precies te beschrijven, ook al gaat het om een landelijk algemene soort. Al deze soorten moeten beoordeeld worden door de CWNO. KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 11

12 MONITORINGOVERZICHT 2013 Tabel 2: Overzicht van het aantal individuen per soort per monitoringroute in de AWD in Monitoringoverzicht routes AWD Amsterdamse Waterleidingduinen Soort Soort Totaal 1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer 2 2 Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 16 Zuidelijke glazenmaker Aeshna affinis 17 Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea 18 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 19 Paardenbijter Aeshna mixta 20 Grote keizerlibel Anax imperator 21 Zuidelijke keizerlibel Anax parthenope 22 Glassnijder Brachytron pratense 23 Platbuik Libellula depressa 24 Viervlek Libellula quadrimaculata 25 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 26 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 27 Geelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum 28 Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii 29 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 30 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 31 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinrode/Steenrode heidelibel Sympetrum stri/vulg 32 Gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis 33 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda nulwaarnemingen nulwaarnemingen totaal aantal individuen totaal aantal individuen totaal aantal soorten totaal aantal soorten aantal bezoeken aantal bezoeken aantal secties aantal secties coördinaten coördinaten Waarnemingenoverzicht 2013

13 Monitoringoverzicht 2013 Tabel 3: Overzicht van het aantal individuen per soort per monitoringroute in Kraansvlak, Middenduin, Kennemerduinen, Duin en Kruidberg (DKB), Spaarnwoude/De Batterij, evenals de totalen voor de AWD en Zuid-Kennemerland in Monitoringoverzicht routes Zuid-Kennemerland Kraansvlak Middenduin Kennemerduinen-Noord DKB Spaarnw. AWD Soort Totaal totaal 1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer 1 1 Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer 1 1 Ischnura pumilio 16 Zuidelijke glazenmaker Aeshna affinis 17 Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea 18 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 19 Paardenbijter Aeshna mixta 20 Grote keizerlibel Anax imperator 21 Zuidelijke keizerlibel Anax parthenope 22 Glassnijder Brachytron pratense 23 Platbuik Libellula depressa 24 Viervlek Libellula quadrimaculata 25 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 26 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 27 Geelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum 28 Zwervende heidelibel 4 4 Sympetrum fonscolombii 29 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 30 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 31 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinrode/Steenrode heidelibel Sympetrum stri/vulg 32 Gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis 33 Noordse witsnuitlibel Leucorrhinia rubicunda nulwaarnemingen nulwaarnemingen totaal aantal individuen totaal aantal individuen totaal aantal soorten totaal aantal soorten aantal bezoeken aantal bezoeken aantal secties aantal secties coördinaten coördinaten Soort KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 13

14 VOORTPLANTINGSOVERZICHT 2013 Het verzamelen van larvenhuidjes en inventariseren van levende larven is door Marja Koning, Piet Veel, Barbara Mather, Jan-Willem van Velzen en Wim Kuijper gedaan. Aan alle leden die in het Nationaal Park onderzoek doen, vragen wij nogmaals om daar ook huidjes te plukken. Het op naam brengen is een heerlijke najaarsklus en we helpen er graag bij. De status per deelgebied wordt in tabel 5 weergegeven. Voor een gedetailleerd overzicht en de definitie van de status wordt verwezen naar tabel 1. Tabel 4: Overzicht van larvenhuidjes (lh) en levende larven (ll) per soort in de deelgebieden in Voortplantingsoverzicht 2013 Soort lh ll lh ll lh ll lh ll lh ll lh ll 1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 2 Zwervende pantserjuffer 7 7 Lestes barbarus 3 Tangpantserjuffer Lestes dryas 4 Gewone pantserjuffer 4 4 Lestes sponsa 5 Tengere pantserjuffer Lestes virens 6 Houtpantserjuffer Lestes viridis 7 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 8 Azuurwaterjuffer 1 1 Coenagrion puella 9 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 10 Grote roodoogjuffer 1 1 Erythromma najas 11 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 12 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 13 Watersnuffel 3 3 Enallagma cyathigerum 14 Lantaarntje Ischnura elegans 15 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 16 Zuidelijke glazenmaker Aeshna affinis 17 Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea 18 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 19 Paardenbijter Aeshna mixta 20 Grote keizerlibel Anax imperator 21 Zuidelijke keizerlibel Anax parthenope 22 Glassnijder Brachytron pratense 23 Platbuik Libellula depressa 24 Viervlek Libellula quadrimaculata 25 Gewone oeverlibel 9 9 Orthetrum cancellatum 26 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 27 Geelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum 28 Zwervende heidelibel 5 5 Sympetrum fonscolombii 29 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 30 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 31 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinrode/Steenrode heidelibel AWD KDU-Zuid MID KDU-Noord Overig Sympetrum stri/vulg 32 Gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis 33 Noordse witsnuitlibel 1 1 Leucorrhinia rubicunda totaal aantal individuen totaal aantal individuen totaal aantal soorten totaal aantal soorten Totaal Soort AWD = A'damse Waterleidingduinen KDU-Zuid = Kennemerduinen-Zuid en Kraansvlak MID = Middenduin KDU-Noord = Kennemerduinen-Noord 14 Waarnemingenoverzicht 2013

15 Zuidelijk glazenmaker (Aeshna affinis) Zuidelijke keizerlibel (Anax parthenope) KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 15

16 GEBIEDSOVERZICHT 2013 Tabel 5: Overzicht van individuen (ind, uitsluitend imago's), waarnemingen (wrn, inclusief larven en larvenhuidjes) en status (st., zie tabel 1) per soort in de gebieden in Gebiedsoverzicht 2013 Soort AWD KDU-Zuid en KRV Middenduin KDU-Noord Duin & Kruidberg Spaarnwoude Overig Totaal ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st ind wrn st 1 Weidebeekjuffer 1 1 zw 1 1 zw 2 Zwervende pantserjuffer lh 3 vp 14 6 zw mv 9 2 zw 1 1 zw vp 3 Tangpantserjuffer 1 1 zw 1 1 zw 4 Gewone pantserjuffer vp 9 5 zw vp 1 1 zw 1 1 zw vp 5 Tengere pantserjuffer 73 4 mv 5 2 zw 9 5 zw mv 6 Houtpantserjuffer vp 1 1 zw 23 5 mv 40 9 mv vp 7 Bruine winterjuffer vp 2 1 zw 17 7 zw vp 2 1 zw 2 2 zw vp 8 Azuurwaterjuffer vp vp 29 8 zw vp 17 4 zw 1 1 zw vp 9 Variabele waterjuffer zw 11 6 mv 73 9 mv 14 6 zw vp vp 10 Grote roodoogjuffer mv 56 2 mv 18 4 zw 14 4 zw 14 5 zw vp vp 11 Kleine roodoogjuffer vp vp 2 2 zw vp 19 4 mv vp 12 Vuurjuffer vp 25 9 mv 62 7 mv mv 1 1 zw 68 6 mv 3 2 zw vp 13 Watersnuffel vp vp zw vp 10 3 zw 1 1 zw 2 1 zw vp 14 Lantaarntje vp vp zw vp 9 4 zw mv 2 1 zw vp 15 Tengere grasjuffer 1 1 zw 16 6 mv 3 3 zw mv 16 Zuidelijke glazenmaker 1 1 zw 1 1 zw 17 Blauwe glazenmaker 11 5 mv 4 2 zw vp 2 2 zw vp 18 Vroege glazenmaker vp 13 8 zw 20 7 mv vp mv 3 1 zw vp 19 Paardenbijter vp 25 6 vp 55 8 vp vp 1 1 zw 1 1 zw vp 20 Grote keizerlibel vp vp vp vp 15 5 mv 4 3 mv 10 6 mv vp 21 Zuidelijke keizerlibel 1 1 zw 1 1 zw 22 Glassnijder vp 5 5 zw 16 5 vp 9 4 zw 7 3 zw vp 23 Platbuik 16 4 mv vp vp vp 24 Viervlek vp mv 21 9 vp vp 18 3 vp vp vp 25 Gewone oeverlibel vp vp 1 1 zw vp vp 3 2 zw vp 26 Zwarte heidelibel 17 9 zw 1 1 zw 1 1 zw 18 7 zw 1 1 zw zw 27 Geelvlekheidelibel 1 1 zw 1 1 zw 28 Zwervende heidelibel lh 1 vp 4 2 zw 4 3 vp 29 Bloedrode heidelibel zw 3 2 zw 3 3 zw 27 9 zw 1 1 zw zw 30 Bruinrode heidelibel vp vp 21 4 zw vp 9 3 zw 25 8 zw vp 31 Steenrode heidelibel vp 20 2 zw 32 6 zw vp 1 1 zw vp Bruinrode/Steenrode heidelibel Gevlekte witsnuitlibel 2 1 zw 2 1 zw 33 Noordse witsnuitlibel 13 8 vp 2 1 zw 15 9 vp nulwaarnemingen totaal aantal ind/wrn vp vp vp vp vp vp vp vp totaal aantal soorten 27 3mv 26 5mv 20 4mv 29 4mv 11 1mv 18 5mv 12 1mv 33 2mv 5zw 13zw 12zw 10zw 9zw 9zw 10zw 8zw 16 Waarnemingenoverzicht 2013

17 Gebiedsoverzicht 2013 Tabel 6: Verschillende terreinen van Landschap Noord-Holland, waarvan de libellengegevens m.b.t. Leyduin en Spaarnwouderveen uit de kolommen Spaarnwoude en Overig in tabel 5 zijn gehaald. Gebiedsoverzicht 2013 Leyduin Spaarnwouderveen Uithoorn Totaal Soort Grote Veld Batterij I Batterij II Sloten Sloten Soort ind wrn ind wrn ind wrn ind wrn ind wrn ind wrn 1 Gewone pantserjuffer Lestes sponsa 2 Houtpantserjuffer Lestes viridis 3 Bruine winterjuffer Sympecma fusca 4 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 5 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 6 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 7 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 8 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula 9 Watersnuffel Enallagma cyathigerum 10 Lantaarntje Ischnura elegans 11 Tengere grasjuffer Ischnura pumilio 12 Vroege glazenmaker Aeshna isoceles 13 Grote keizerlibel Anax imperator 14 Glassnijder Brachytron pratense 15 Platbuik Libellula depressa 16 Viervlek Libellula quadrimaculata 17 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 18 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 19 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 20 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Bruinrode / Steenrode heidelibel Sympetrum stri / vulg totaal aantal ind / wrn totaal aantal ind / wrn totaal aantal soorten totaal aantal soorten KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 17

18 EEN TERUGBLIK OP HET AFGELOPEN JAAR EN DE VER- WACHTING VOOR 2014 Dit jaar werd door Lippe en Marion de Vries de voorjaarslezing in de vorm van een minicursus verzorgd. Daaropvolgend verzorgden zij ook een bijbehorende excursie. De werkgroep zelf was weer actief in het geven van excursies in het Nationaal Park Zuid- Kennemerland en in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Piet Veel gaf voor de leden van de KNNV een fietsexcursie naar zijn onderzoeksgebieden. Hierbij was het mogelijk om in gewoonlijk niet toegankelijke gebieden de verschillende plasjes te bezoeken. Waternet heeft in het gebied Boogkanaal enkele jaren geleden de oever diervriendelijk gemaakt. Leden van de werkgroep hebben deze plek dit jaar ook 2 keer bezocht, waarbij ze en passant ook de vlinders tellen en deze gegevens, behalve aan Waternet, ook doorgeven aan de Dagvlinderwerkgroep. Er vliegen nog steeds zeer weinig libellen, echter de aantallen en soorten vlinders zijn spectaculair. Er werden wel 26 soorten bij 1 bezoek geteld, waaronder de Duinparelmoervlinder. De zeer bloemrijke kant wordt hier door de damherten (bijna) nog niet bezocht. De waarneming van de Zuidelijke glazenmaker (man) op 9 augustus op het Kennemerstrand door Jaco Diemeer en Thijs van Trigt hebben we niet opgenomen, omdat dit buiten ons telgebied ligt. Maar de duidelijke foto van deze waarneming willen we niet onvermeld laten. Gestimuleerd door deze 'vondst' zijn enkele leden van de werkgroep naar het Weitje van de Blauwe Paal getogen en zowaar, zij vonden daar na veel speuren de vrouw van dezelfde soort, eiafzettend onder een struikje in de modder. De foto werd naar verschillende kenners in het land toegezonden en bevestigd. Enkele dagen later, 6 september, werd daar door Barbara Mather een zuidelijke keizerlibel op de gevoelige plaat vastgelegd. Het blijft een bijzondere plek met grote verschillen in waterstanden en afgesloten van poepende koeien, waardoor het water zeer schoon is. Zondag 22 juni wordt een Publieksexcursie gegeven in de Amsterdamse Waterleidingduinen en op zondag 29 juni gaan we naar Middenduin voor de jaarlijkse Publieksexcursie. Donderdag 17 april komt Tim Termaat van De Vlinderstichting opnieuw zijn lezing geven. Verwachting: In 2013 zijn, na de Grote Oostelijke Plas in 2012, op het Eiland van Rolvers de andere plassen door Waternet zeer ingrijpend geschoond. Verschillende routes als 0016, 0017 en 0019 zijn bijna onherkenbaar geworden. Het zal in 2014 een genot worden om daar te monitoren, maar ook zeer spannend of de libellenpopulatie zich hier handhaaft. De Gevlekte witsnuitlibel waarvan we in de AWD in 2012 o.a. een tandem hebben waargenomen, kunnen we in 2014 weer verwachten gezien zijn 2-jarige cyclus. De soort werd bij de Waterbak (rel) en de Grote Middenplas (Groot Zwarteveld) een aantal keren gezien. In 2013 werd deze witsnuitlibel niet in de AWD aangetroffen. Wel werden in exemplaren van de Gevlekte witsnuitlibel in het Kraansvlak gesignaleerd. 18 Waarnemingenoverzicht 2013

19 BIJLAGE 1 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in Zuid-Kennemerland. Soort Totaal 1 Weidebeekjuffer Zwervende pantserjuffer Tangpantserjuffer Gewone pantserjuffer Tengere pantserjuffer Houtpantserjuffer Bruine winterjuffer Azuurwaterjuffer Variabele waterjuffer Grote roodoogjuffer Kleine roodoogjuffer Vuurjuffer Watersnuffel Lantaarntje Tengere grasjuffer Zuidelijke glazenmaker Blauwe glazenmaker Bruine glazenmaker Vroege glazenmaker Paardenbijter Grote keizerlibel Zuidelijke keizerlibel Glassnijder Platbuik Bruine korenbout Viervlek Gewone oeverlibel Vuurlibel Zwarte heidelibel Geelvlekheidelibel Zwervende heidelibel 4 1 lh Bloedrode heidelibel Bruinrode heidelibel Steenrode heidelibel Bruinr./steenr. heidelibel Venwitsnuitlibel Gevlekte witsnuitlibel Noordse witsnuitlibel Totaal Aantal soorten KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 19

20 BIJLAGE 2 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Soort Totaal 1 Weidebeekjuffer Zwervende pantserjuffer 30 lh lh lh Tangpantserjuffer Gewone pantserjuffer Tengere pantserjuffer Houtpantserjuffer Bruine winterjuffer Azuurwaterjuffer Variabele waterjuffer Grote roodoogjuffer Kleine roodoogjuffer Vuurjuffer Watersnuffel Lantaarntje Tengere grasjuffer Zuidelijke glazenmaker Blauwe glazenmaker Bruine glazenmaker 1 3 lh 4 19 Vroege glazenmaker Paardenbijter Grote keizerlibel Zuidelijke keizerlibel Glassnijder Platbuik Bruine korenbout Viervlek Gewone oeverlibel Vuurlibel Zwarte heidelibel Geelvlekheidelibel Zwervende heidelibel 1 1 lh lh Bloedrode heidelibel Bruinrode heidelibel Steenrode heidelibel Bruinr./steenr. heidelibel Venwitsnuitlibel Gevlekte witsnuitlibel Noordse witsnuitlibel Totaal Aantal soorten Waarnemingenoverzicht 2013

21 BIJLAGE 3 Aantallen libellen, aangetroffen in de periode in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Soort Totaal 1 Weidebeekjuffer Zwervende pantserjuffer Tangpantserjuffer Gewone pantserjuffer Tengere pantserjuffer Houtpantserjuffer Bruine winterjuffer Azuurwaterjuffer Variabele waterjuffer Grote roodoogjuffer Kleine roodoogjuffer Vuurjuffer Watersnuffel Lantaarntje Tengere grasjuffer Zuidelijke glazenmaker Blauwe glazenmaker Bruine glazenmaker Vroege glazenmaker Paardenbijter Grote keizerlibel Zuidelijke keizerlibel Glassnijder Platbuik Bruine korenbout Viervlek Gewone oeverlibel Vuurlibel Zwarte heidelibel Geelvlekheidelibel Zwervende heidelibel Bloedrode heidelibel Bruinrode heidelibel Steenrode heidelibel Bruinr./steenr. heidelibel Venwitsnuitlibel Gevlekte witsnuitlibel Noordse witsnuitlibel Totaal Aantal soorten KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 21

22 BIJLAGE 4 Kaart van Zuid-Kennemerland met daarin aangegeven de kilometerhokken, waarin de monitoringroutes liggen. 22 Waarnemingenoverzicht 2013

23 BIJLAGE 5 Overzicht van de monitoringroutes met de daarbij behorende namen van tellers. Amsterdamse Waterleidingduinen 0014 Bunkerberg Marion en Lippe de Vries 0015 Grote Middenplas Marja en Frans Koning 0016 Lange Hoekplas Marion en Lippe de Vries 0017 Grote Zuidelijke Eerste Plas Hanneke en Hans Euwe 0018 Astridsdriftje Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0019 EVR-Noordelijke Dubbelplas Barbara Mather en Ok Overbeek 0020 EVR-Grote Oostelijke Plas Barbara Mather en Ok Overbeek 0021 VOK-Panneland Zuid Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0022 Van der Vlietkanaal niet gelopen 0024 Middenveldkanaal Marja en Frans Koning 0025 Rel Duinrelplas Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0114 Oosterkanaal Marja en Frans Koning Kraansvlak 0424 Zwarteveldmeertje 1 x gelopen door Piet Veel 0945 Noordduinen-Oude Huis Piet Veel en Ruud Maaskant Middenduin 0425 Middenduin-oost Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0628 Middenduin-west dam Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef 0629 Middenduin-west Zanderijvaart Lydeke van Citters en Renate Sprokkereef Kennemerduinen 0523 Spinnekop Marion en Lippe de Vries 0524 Klein Olmen Kees Dekker 0525 Grote Pan Kees Dekker 0946 Schapenkamp I Piet Veel 0947 Schapenkamp II Piet Veel 0948 Schapenkamp III Piet Veel Duin en Kruidberg 0104 De Zuidlusplas niet gelopen 0105 Noordervlak Jaco Kuiper Schalkwijk 0072 Meerwijk niet gelopen 0073 Poelbroek niet gelopen Spaarnwoude/De Batterij 0943 De Batterij I Marion en Lippe de Vries 0944 De Batterij II Marion en Lippe de Vries KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland 23

24 BIJLAGE 6 Organisaties voor libellen(liefhebbers). KNNV-Libellenwerkgroep Zuid-Kennemerland (LWZK) p/a Frans Koning M. Hobbemastraat BJ Heemstede telefoon: (023) marja-franskoning@kpnmail.nl De Vlinderstichting (voor aanvragen van waarnemingsformulieren en handleidingen) t.a.v. Tim Termaat (coördinator monitoring) Postbus AM Wageningen telefoon: (0317) tim.termaat@vlinderstichting.nl Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) p/a Thamara Hesselink thamara.hesselink@wur.nl European Invertebrate Survey - Nederland (EIS) Postbus RA Leiden telefoon: (070) eis@naturalis.nnm.nl Lange Akkers HB Heteren 24 Waarnemingenoverzicht 2013