NIEUWSBRIEF INSECTENPROJECT NVWA NUMMER 2 MEI 2012

Transcriptie

1 Beste insectenliefhebbers, Met het prachtige zonnige weer van de afgelopen dagen is het insectenleven helemaal losgebarsten. Alles fladdert er weer vrolijk op los en het is genieten geblazen. Er is daarom ook veel te melden rondom het Insectenproject. Als het goed is heeft zo n beetje iedereen de eerste telling uitgevoerd in zijn of haar telgebied. Heb je dat nog niet gedaan, wacht daar dan niet al te lang meer mee. DAGVLINDERS Een mooi oranjegekleurde vlinder die momenteel gezien wordt, is het Landkaartje. Een schitterende vlinder met twee generaties, een voorjaars- en een zomergeneratie. In de zomer zijn de vlinders van de bovenkant zwart-wit, nu zijn ze nog fraai oranje. Door de lage temperaturen van dit jaar waren ze wat later dan normaal. Nu vliegen ze echter volop. Naar ons idee zijn ze in de Alblasserwaard dit jaar algemener dan andere jaren. Daarom hebben we de statistieken op waarneming.nl er op nageslagen. In april en mei van 2011 werd er slechts 1 Landkaartje gezien, terwijl er in dezelfde maanden van dit jaar al minstens 15 Landkaartjes gezien. Ook is zichtbaar dat er met waarnemingen van dit jaar nieuwe kilometerhokken zijn gevuld: het Hondenbos in Nieuw-Lekkerland, Alblasserbos Grote Nes bij Oud-Alblas en Polder Kortland bij Alblasserdam. Voorjaarsgeneratie van het landkaartje bij Grote Nes (bij Oud-Alblas). Foto Adri Clements Een andere mooi oranjegekleurde vlinder is de Argusvlinder, die sinds een aantal dagen weer helemaal los is. Vanuit alle hoeken van de Alblasserwaard wordt de soort nu gemeld. Ondanks dat de Argusvlinder nog maar een aantal dagen echt actief vliegt, raken de kilometerhokken al aardig gevuld. Als we de gegevens van 2011 vergelijken met die van dit jaar, zien we dat de Argusvlinder in 1

2 2011 in de maanden april en mei in 13 kilometerhokken is gezien. Tot nu toe werd er in 2012 wel in 53 kilometerhokken een Argusvlinder gemeld. In vergelijking met vorig jaar is dit een heel groot verschil! En dat is natuurlijk te danken aan de inspanning van alle waarnemers en tellers! Leuk om te vermelden is het Bruin blauwtje dat is waargenomen langs de Merwede bij Gorinchem. Dat is een mooie soort voor de Alblasserwaard! Ook het andere blauwtje, Icarusblauwtje, komt langzaam weer tevoorschijn. Ze zijn wat later dan andere jaren. Let de komende weken goed op of er geen Bruin blauwtjes tussen de Icarusblauwtjes vliegen! Een zeer recente vondst is die van een Groot dikkopje in het Zouweboezemgebied op 30 mei (door Wim Jongejan). De eerste voor de Alblasserwaard (wanneer we de Zouweboezem gemakshalve onder de Alblasserwaard rekenen)! Aan het begin van het vlinderseizoen klonken er bezorgde geluiden over het Oranjetipje. Het leek of dit mooie oranje vlindertje dit jaar veel minder algemeen was dan andere jaren. Door de jaarlijkse tellingen van het Landelijk Meetnet Vlinders van de Vlinderstichting (waarbij wordt geteld volgens een vaste methode) blijkt echter dat het Oranjetipje dit jaar net zo algemeen is als andere jaren, maar alleen zo n twee weken later is gaan vliegen dan in Dit heeft alles te maken met het koude en regenachtige weer in april. Hierdoor zijn de vlinders later uit hun pop gekomen. Verder heeft het de soort waarschijnlijk weinig last gehad van het weer. Het Oranjetipje vliegt dit jaar bij ons langer door dan normaal. Zelfs op 26 mei werden er nog exemplaren gezien. In vergelijking met vorig jaar is dit ongeveer twee weken later. Vorig jaar werd het laatste Oranjetipje gezien op 14 mei. De zachte maart en koude april van dit jaar hebben nog meer teweeg gebracht bij de dagvlinders. Het Groot koolwitje en Bont zandoogje werden dit jaar later gezien dan normaal is voor deze eeuw. Het Klein koolwitje, Klein geaderd witje en Boomblauwtje werden juist iets eerder dan normaal gezien, circa 10 dagen eerder dan gemiddeld. Wellicht komt dit doordat maart 2012 zeer zacht, droog en zonnig was. [Bron: Natuurbericht - Scheiding in vlinderseizoen door zachte maart en koude april] Elk jaar is er een korte periode tussen de voorjaarsvlinders en de zomervlinders waarin er vrij weinig dagvlinders te zien zijn. Dit wordt ook wel de junidip genoemd, omdat de piek van deze periode traditioneel valt in de tweede week van juni. Ondanks het prachtige weer vliegen er dan doorgaans weinig vlinders. Vervelend voor vlinderaars, maar het hoort bij het natuurlijke ritme van de vlinders dat verschillende generaties in gescheiden perioden vliegen. Doordat het dit jaar zo lang koud was, zijn de vliegtijden wat opgeschoven in het seizoen, en vliegen er ook nu nog flink wat dagvlinders. We hopen dat de junidip dit jaar niet heel diep zal zijn. Zo blijven er altijd vlinders te zien en te tellen. De komende tijd zullen verse Kleine vossen vast worden gemeld, afgaande op de waarnemingen van tientallen tot honderden rupsen bij elkaar. Ook is het opletten voor Distelvlinders, die rond de maandwisseling naar mei en daarna - opeens wat vaker werden gemeld. Wellicht is er sprake van een heel kleine invasie uit Zuid-Europa of Noord-Afrika, want het betreft meestal verse exemplaren. Dat sluit overwintering door imago s van vorig jaar uit. We gaan het zien de komende tijd! 2

3 LIBELLEN Ondanks dat de libellen langzaam op gang kwamen dit voorjaar, zijn ze nu volop actief. Koninginnedag was een van de eerste dagen dat het echt lekker weer werd en dat de eerste libellen uitslopen. Als eersten, na de vuurjuffer (van 14 april), werden het Lantaarntje, de Variabele waterjuffer, de Smaragdlibel en de Glassnijder gezien. Van de verspreiding van de Variabele waterjuffer wordt al een aardig beeld zichtbaar. In 2011 werden tussen 1 april en 31 mei in 17 kilometerhokken 525 exemplaren gezien. De gegevens van dit jaar zijn heel anders: van 1 april tot 31 mei zijn er 2048 exemplaren gezien in 55 kilometerhokken. Daaruit blijkt niet alleen dat de Variabele waterjuffer algemeen en wijdverspreid is, maar ook dat er veel meer waarnemingen worden ingevoerd en doorgegeven. Iets waarmee we natuurlijk heel blij zijn! De Grote roodoogjuffer laat een vergelijkbaar beeld zien. De eerste waarnemingen van deze juffer zijn dit jaar gedaan op 7 mei. Vorig jaar tussen 1 april en 31 mei werd de Grote roodoogjuffer met 173 exemplaren in 17 kilometerhokken gezien. In 2012 is de soort tot 31 mei in 64 kilometerhokken gemeld met in totaal 825 exemplaren. Die 64 kilometerhokken van 2012 maken wel 75% uit van het totaal aantal kilometerhokken waaruit sinds 1980 een waarneming afkomstig is. Op de kaart van de Alblasserwaard is een mooie spreiding van waarnemingen te zien over het gehele gebied, maar er kunnen nog altijd witte hokken gevuld worden. De bij ons nog altijd zeldzame Smaragdlibel is dit jaar al een fors aantal keren gezien. Veel waarnemingen zijn afkomstig uit de Zouweboezem, waar ongetwijfeld een kleine populatie huist. Andere locaties zijn Gorinchem (Woelse Waard en het Kleine wiel), Alblasserbos Papendrecht (2 nieuwe plekken), Kippenbos Papendrecht (bekende plek)en eendenkooi Oud-Alblas, waar het allemaal om losse exemplaren gaat. Aan dit lijstje van gebieden kan hoogstwaarschijnlijk ook het Hondenbos in Nieuw-Lekkerland worden toegevoegd, waar een waarschijnlijk exemplaar zeer kortstondig werd gezien. Deze opmars is opmerkelijk te noemen, en is niet alleen te danken aan de toegenomen waarnemersinspanning. Ongetwijfeld speelt de opmars van deze soort in West- Nederland een rol. Wat betreft zeldzaamheden op het gebied van libellen zijn er een aantal leuke ontdekkingen gedaan. De Bruine korenbout bijvoorbeeld duikt nu op van heel wat locaties in het oosten van de Alblasserwaard. Bekende populaties zitten bij Arkel en in de Avelingen, maar nu blijken Bruine korenbouten ook te vinden te zijn in de Slingelandse plassen, in de buurt van Meerkerk, in Giessen- Oudekerk, bij Boven-Hardinxveld en op diverse plaatsen rond en in de stad Gorinchem. Deze nieuwe vindplaatsen zijn een aanwinst voor de Alblasserwaard! Ongetwijfeld volgen er nog nieuwe locaties de komende tijd. Een andere ontdekking uit het oosten van de Waard is die van een Bruine winterjuffer in de wijk de Dalemsche Donken bij Gorinchem. Het gaat om de derde en vierde waarneming ooit in de Alblasserwaard, voor zover bekend. Een andere vondst komt uit het westen van de Waard, waar op 25 mei in polder Nieuwland (industrieterrein tussen Alblasserdam en Papendrecht) een populatie Tengere grasjuffers werd ontdekt door Adri Clements. Polder Nieuwland bestaat uit een perfect vegetatietype voor deze fragiele juffer. De kale veldjes tussen en grenzend aan de industriecomplexen zijn een pioniershabitat met mooie plasjes. Naar het zich nu laat aanzien is de populatie aanzienlijk, en telt waarschijnlijk meer dan honderd exemplaren, verspreid over verschillende locaties. Ongetwijfeld willen mensen deze soort bekijken in polder Nieuwland. Wij roepen echter dringend op om voorzichtig te zijn met 3

4 het betreden van het terrein. Op een aantal plekken broeden Kieviten, Tureluurs en Kleine plevieren, en betreden van de veldjes impliceert directe verstoring. Loop daarom het gebied zo min mogelijk in, en blijf niet langer dan nodig op deze veldjes rondzwerven. Later dit seizoen, als de vogels hun jongen hebben grootgebracht, wordt een poging ondernomen om inzicht te krijgen in de grootte van de populatie. Omdat de Tengere grasjuffer lastig te determineren is, staan we kort bij wat kenmerken stil. Het mannetje van de Tengere grasjuffer lijkt erg veel op het Lantaarntje. Hoewel de Tengere grasjuffer zeker kleiner is dan het Lantaarntje, kan een vergissing in een klein hoekje zitten. Ga er dus niet zomaar vanuit dat een lantaarntje ook echt een Lantaarntje is. Let altijd goed op de kleur van segment 8 en 9. Bij tengere grasjuffer is segment 9 en de top van segment 8 lichtblauw. In het blauw van segment 9 is vaak een fijne zwarte tekening aanwezig, die meer of minder uitgebreid kan zijn. Het lantaarntje heeft alleen de blauwe kleur (het lantaarntje ) op segment 8. Let dus altijd goed op! Tengere grasjuffer vrouwtje bij Polder Nieuwland. Foto Anthonie Stip Op zaterdag 26 werd er in de Put van Zessen, bij Meerkerk, een kleine populatie van de Zwervende heidelibel ontdekt door onder andere Pieter Bieren. Een waanzinnige ontdekking van maar liefst zes exemplaren! De enige eerdere waarneming komt uit 2006, en wel van Polder Nieuwland. Pieter is teller van de Put van Zessen en heeft daarvoor een speciale vergunning van Staatsbosbeheer om het gebied te mogen betreden. We willen hierbij iedereen vriendelijk doch dringend verzoeken om het gebied niet op eigen houtje te betreden. Staatsbosbeheer is op de hoogte van deze prachtige vondst, maar zal ongetwijfeld ook scherper controleren op betreding van het terrein. Dit gebiedje is namelijk verboden terrein, en je riskeert een fikse boete wanneer Staatsbosbeheer je betrapt. Om belangstellenden die er ongetwijfeld zijn- de mogelijkheid te bieden om de soort hier toch te 4

5 bekijken, hebben wij samen met Pieter geregeld dat er een excursie naar het gebied wordt gehouden. Staatsbosbeheer vindt dit een goede manier om mensen de gelegenheid te bieden de Zwervende heidelibellen te bekijken, en toch zo min mogelijk te verstoren. Een datum voor deze excursie wordt nader bepaald (o.a. op basis van het weer), en zal waarschijnlijk half tot eind juni zijn. Mensen die wellicht meewillen met deze excursie kunnen dat aangeven in een mailtje naar (ook als je niet zeker weet of je wel kunt, is aanmelden aangeraden). Alleen na aanmelding via dit mailadres word je op de hoogte gesteld van nadere details van de excursie. Overigens werd de Zwervende heidelibel daags na de ontdekking bij Meerkerk ook gezien in polder Nieuwland. Zwervende heidelibel bij de Put van Zessen. Kenmerkend is o.a. de onderste helft van de ogen, die blauw is. Foto Richard Slagboom In de eerste nieuwsbrief hadden we het al even over de schaarse Vuurjuffer. De afgelopen tijd zijn er behoorlijk wat waarnemingen van de Vuurjuffer gedaan. Hierdoor zijn er veel nieuwe plekken ontdekt, in o.a. Arkel, Gorinchem, het Kippenbos, het Hondenbos bij Nieuw-Lekkerland en de nieuwe natuurstrook bij Bleskensgraaf. Bekende plekken waar de soort ook dit jaar is waargenomen zijn de Zouweboezem en het Kraaienbos. Wel is de vuurjuffer nog steeds een schaarse soort in de Alblasserwaard. Door de stevige (noord)oostenwind van de afgelopen dagen, worden er in heel Nederland opeens veel Gevlekte witsnuitlibellen gezien, ook op plaatsen waar ze normaal nooit zitten. Het is daarom de komende tijd extra opletten voor deze landelijk zeldzame soort, waarvan de mannetjes goed te herkennen zijn aan de gele vlek (eierdooier) op het achterlijf. Wie weet kunnen we in de volgende 5

6 nieuwsbrief melding maken van de tweede Gevlekte witsnuitlibel van de Alblasserwaard! Een soort die wellicht ook door de wind hierheen is gedreven is de Weidebeekjuffer. Bij deze prachtige libel zijn de mannetjes blauw gekleurd en hebben zij donkerblauwe vleugels. De vrouwtjes zijn donkergroen met doorzichtige vleugels. Er werd afgelopen weekeinde een mannetje gezien in Nieuw-Lekkerland en Bleskensgraaf. Omdat ze nagenoeg tegelijkertijd werden gezien gaat het zeker om twee verschillende exemplaren. Sinds een aantal dagen laat ook de Grote keizerlibel zich weer zien. Deze grote, imposante libel laat zich vaak zien als hij patrouilleert boven het water. Ze zullen de komende tijd steeds algemener worden, maar dat moet je er niet van weerhouden waarnemingen en tellingen te blijven invoeren. Ook kunnen we weer genieten van de Gewone oeverlibel. Soorten als Glassnijder, Viervlek, Platbuik en Vroege glazenmaker vliegen nu in aanzienlijke aantallen. In de volgende nieuwsbrief van juni zullen we deze soorten in de schijnwerpers zetten. Soort van de maand Mei, de Glassnijder, is in ieder geval veel gezien. Binnenkort zullen ook de algemene heidelibellen weer gaan vliegen. Andere soorten waar je op moet letten de komende tijd zijn bijvoorbeeld Kleine roodoogjuffer (schaars tot zeldzaam), Watersnuffel (vrij schaars) en Blauwe glazenmaker (vanaf eind juni). Zoals jullie in deze nieuwsbrief wel kunnen lezen, is er al goed resultaat van het Insectenproject te zien. Daarom aan iedereen dank voor alle gedane tellingen en alle waarnemingen die worden ingevoerd en doorgegeven! Op dit moment moeten de eerste tellingen in de gebieden ongeveer gedaan zijn. Voor degenen die over het gehele jaar twee tellingen uitvoeren, is er nog 1 maand de tijd voor de eerste telling. Maar wij moedigen iedereen aan om minstens eens per twee maanden te tellen. Dat geeft een completer beeld van de verschillende soorten dagvlinders en libellen, die allemaal een eigen vliegtijd hebben. WAARNEMINGEN INVOEREN Er is bij sommige tellers wat onduidelijkheid over het invoeren van waarnemingen. Sommige tellers voeren hun waarnemingen per gebied in, en anderen vrij nauwkeurig op de plek waar ze de waarneming deden. De laatste methode is arbeidsintensiever, maar heeft wel de voorkeur vanwege de nauwkeurigheid. Invoeren op gebiedsniveau is prima, zolang de grenzen van het gebied maar vergelijkbaar zijn met de grenzen van je telgebied. Een klein telgebied wat in een groot gebied op waarneming.nl ligt, voer je dus het liefst niet op gebiedsniveau in. Probeer daarmee als het even kan rekening te houden. Verder willen wij iedereen erop attenderen dat het ten sterkste aan te raden is om waarnemingen op gevoelige plaatsen (verboden terrein, verstoringsgevoelige plaats vanwege broedvogels etc) te vervagen of onder embargo te plaatsen. Dat kan door in het invoerscherm van waarneming.nl de optie Vervagen op km-hok niveau aan te vinken. De exacte locatie van de waarneming is dan niet te zien, de naam van het gebied wel. Waarnemingen onder embargo zijn voor niemand meer zichtbaar, ook voor ons niet. Daarvoor dien je in het vak Embargo tot een datum in te voeren (YYYY-MM-DD). In het laatste geval stellen wij het op prijs wanneer je ons op de hoogte brengt van een ontdekking die je onder embargo plaatst. Wij zullen hiermee uiteraard verstandig omgaan, maar zijn dan wel op de hoogte, en kunnen de vondst bijvoorbeeld melden in de nieuwsbrief (zonder directe plaatsaanduiding). NATUURDAG 9 JUNI Tenslotte willen wij jullie attenderen op de Natuurdag van de Natuur- en Vogelwacht De Alblasserwaard op zaterdag 9 juni. Deze dag wordt gehouden in Alblasserbos Papendrecht en staat in het thema van Natuur in de Alblasserwaard. Tijdens deze natuurdag is er een uitgebreid excursieprogramma voor jong en oud, is er een Natuurmarkt en veel informatie over natuur en natuurbeheer. Daarnaast wordt er geprobeerd in het bos een zo groot mogelijk aantal soorten (van 6

7 alle soortgroepen) te zien en determineren. Ieders hulp en aanwezigheid op deze dag is daarom meer dan gewenst! Aanbevolen! Verder willen wij jullie op deze manier informeren over een leuke manier om een steentje bij te dragen aan het boek over Dagvlinders en Libellen in de Alblasserwaard. Naast jullie waarnemingen en telwerk wat overigens zeer gewaardeerd wordt is er vanaf 9 juni de mogelijkheid om één of meerdere soorten dagvlinders en/of libellen te sponsoren. Dit houdt in dat je voor bijvoorbeeld het Klein geaderd witje minstens vijftien euro betaalt, en daarmee de uitgave van het boek sponsort. Bij de soortbeschrijving van het Klein geaderd witje wordt je naam vermeld als zijnde sponsor van deze soort. Het minimale sponsorbedrag voor een soort is vijftien euro, en dat geldt voor zowel dagvlinders als libellen. Je bent volledig vrij om zelf een soort uit te kiezen, en het sponsoren van meerdere soorten is uiteraard ook mogelijk. Wel geldt dat wie het eerst komt, het eerst maalt. Reserveren van soorten voordat de sponsoring officieel start op de Natuurdag 9 juni is niet mogelijk. Maar mensen, 9 juni, dat is het zo! Temeer een reden om naar de Natuurdag te komen en daar je favoriete libellensoort of vlindersoort te sponsoren! Tenslotte: er wordt deze dag door ons ook een excursie gegeven over dagvlinders en libellen, waarbij we uitgebreid zullen stilstaan bij kenmerken en determinatie. Voor mensen die het op naam brengen van dagvlinders danwel libellen nog een lastige opgave vinden, is aanwezigheid bij deze excursie van harte aanbevolen. Het gehele excursieprogramma, evenals het kinderprogramma en info over de natuurmarkt zijn te vinden op Komt allen! Veel plezier in het veld toegewenst! Gerdine den Ouden & Anthonie Stip insectenalblasserwaard@gmail.com De Kleine vuurvlinder is sinds een paar weken weer te zien. Foto Anthonie Stip. 7