Route 50plus. De snelweg naar kennis over 50plussers. 3. Televisie. Dirk Sikkel Margot van der Goot 21 april Stichting Route 50Plus

Transcriptie

1 Route 50plus De snelweg naar kennis over 50plussers Consumer Studies 3. Televisie Dirk Sikkel Margot van der Goot 21 april 2010 Stichting Route 50Plus Postbus BZ Arnhem

2 2 Route 50Plus Consumer Studies Route 50Plus voert sinds 2010 maandelijks een onderzoek uit onder een internetpanel van 50- plussers. De onderzoeken vinden plaats middels een online enquête. Ieder onderzoek heeft een specifiek thema. Rode draad binnen de onderzoeken is de belevingswereld van de 50-plusser en welke rol elk thema binnen het leven van de 50-plusser speelt. Het panel kan ook voor onderzoeken van externe opdrachtgevers worden ingezet. Televisie: samenvatting Voor de vijftigplusser hoort televisie kijken tot de leukste activiteiten die er zijn. Tachtig procent van de respondenten is het eens met de stelling ik vind het fijn om televisie te kijken. Daarbij zijn de verschillen naar leeftijd, geslacht en opleidingsniveau minimaal. Gemiddeld kijkt men rond 20 uur per week. Mannen kijken voor hun pensionering aanzienlijk minder dan vrouwen. Na 65-jarige leeftijd loopt de kijkduur langzaam op naar 24 uur, en vallen de verschillen tussen mannen en vrouwen weg. In veel wetenschappelijke artikelen is aangetoond dat ouderen een goede antenne hebben voor emoties. Ze kunnen er beter mee omgaan dan jongeren, en hebben er een beter oog voor in plaatjes en teksten. Daarom is het verrassend dat hiervan in de voorkeuren voor genres en programma s weinig is terug te vinden. De meest populaire genres zijn nieuwsprogramma s, actualiteitenrubrieken, consumentenprogramma s, praatprogramma s en quizzen waarbij de nadruk ligt op het beantwoorden van vragen. Uiteraard komen in dit soort programma s ook emoties aan bod, maar de nadruk ligt op de feitelijke, cognitieve overdracht van informatie. Bij vijftigplussers zeer impopulaire genres zijn soaps, levensbeschouwelijke programma s en roddelprogramma s. Emotelevisie, zoals Boer zoekt vrouw, Memories en Het familiediner staat tiende op de lijst van 26 genres, maar krijgt als gemiddeld rapportcijfer slechts 5,12. Van een beperkt aantal genres stijgt de waardering naarmate men ouder wordt, met name actualiteitenrubrieken en muziekprogramma s. Actieprogramma s en culinaire programma s worden rond de 50 jaar nog gewaardeerd, maar zijn totaal niet besteed aan 80-jarigen. Zijn er aanwijsbare gebeurtenissen in een mensenleven die het kijkgedrag veranderen? Dit blijkt inderdaad het geval te zijn. Een aantal veranderingen liggen voor de hand. Veranderingen in samenstelling van het huishouden (kinderen het huis uit, trouwen, scheiden, partner overlijdt) leiden tot een vermindering van de kijkduur. Verslechtering van de eigen gezondheid en in mindere mate ook pensionering en korter gaan werken verhogen de kijkduur. Mensen waarvan de partner is overleden kijken vaker naar praatprogramma s en documentaires. Verslechtering van de gezondheid leidt tot meer belangstelling voor gezondheidsprogramma s, maar ook voor andere genres zoals documentaires, praatprogramma s en muziekprogramma s. Pensionering en trouwen, tenslotte, leiden beide tot meer belangstelling voor reisprogramma s. Daarnaast leiden alle gebeurtenissen tot meer belangstelling voor programma s waar ouderen toch al graag naar kijken, zoals nieuws en actualiteiten.

3 3 Wat trekt de vijftigplusser in televisieprogramma s? Om een antwoord op deze vraag te vinden is een aantal programma s geselecteerd die de respondenten moesten waarderen met een rapportcijfer, maar die ze ook aan de hand van omschrijvingen moesten typeren. Programma s die hoog scoorden waren Inspector Morse, Boer zoekt vrouw, Schone schijn en De wereld draait door. De laagst scorende programma s waren Het familiediner, X de Leeuw en Gehaktdag. Op de vraag wat de hoog scorende programma s gemeenschappelijk hebben is geen antwoord te geven. Er is een aantal onafhankelijke factoren die tezamen bepalen of een programma in de smaak valt, maar een programma hoeft niet op al deze factoren hoog te scoren. De factoren zijn - gezellig: gezellig, vrolijk, opgewekt, vriendelijk, prettige sfeer en niet: zet je aan het denken - oprecht: oprechte aandacht voor mensen, hartverwarmend, vriendelijk - gentle: niet: komt hard over, niet: maakt bang, niet: irriteert - leerzaam: leerzaam, zet je aan het denken, prettige sfeer, niet: irriteert Het woord gentle komt uit de internationale literatuur over kijkgedrag; het Nederlandse woord zachtmoedig komt hier het dichtste bij, maar is te ongebruikelijk om in de vragenlijst op te nemen. Daarom is het hier met zijn tegendeel geoperationaliseerd, dus niet komt hard over etc.. In het vervolg duiden we het aan met gentle. Inspector Morse staat hoog genoteerd omdat het hoog scoort op gentle. Boer zoekt vrouw dankt zijn hoge notering vooral aan de factor oprecht. De wereld draait door oogt niet als een typisch ouderenprogramma, maar komt toch hoog op basis van de factor leerzaam. Schone schijn heeft vooral een hoge score op gezellig. Dat Gehaktdag onderaan eindigde was onvermijdelijk: het scoorde laag op zowel oprecht, gentle als leerzaam. X de Leeuw scoorde laag op twee dimensies: gentle en leerzaam. Eenzelfde exercitie is uitgevoerd met personen, bekende televisiepersoonlijkheden. Net als bij de programma s is een gevarieerde selectie gemaakt, waarin naast populaire personen ook minder populaire presentatoren voorkwamen. In termen van zie ik graag is er een duidelijke top 4: Yvon Jaspers, Mies Bouwman, Koos Postema en Clairy Polak. Het minst populair waren Ali B., Patty Brard en Gordon. Ook hier zijn we weer geïnteresseerd in de vraag: wat maakt dat iemand hoog respectievelijk laag staat? In dit geval werden er drie dimensies vastgesteld die samenhangen met de volgende omschrijvingen. - prettig: goed gehumeurd, heeft gevoel voor humor, ziet er leuk uit, warm, tolerant, oprecht - gezag: gezaghebbend, intelligent, competent, vol zelfvertrouwen, traditioneel, oprecht - gentle: niet hard, niet: irritant, traditioneel De toppositie van Yvon Jaspers is volledig toe te schrijven aan een extreem hoge score op de dimensie prettig. Clairy Polak en Koos Postema danken hun hoge positie vooral aan gezag. Mies Bouwman scoort hoog op zowel prettig als gentle. Gezag is van de drie dimensies duidelijk de meest

4 4 bepalende. Gordon, Ali B. en Patty Brard staan hierop stijf onderaan. Jan Mulder, die laag scoort op zowel prettig als gentle kan op basis van gezag een plaats bij de onderste 3 ontlopen. De meest verassende uitkomst is ook hier de grote rol die dimensies als leerzaam en gezag spelen. De rol van dingen weten/leren lijkt bij televisie voor ouderen belangrijker te zijn dan dingen voelen. Voor mensen die alleen maar leuk en aardig zijn is voor ouderen op de televisie geen plaats. Televisie kijken kan een passieve bezigheid zijn, maar het kan ook de aanzet zijn naar verschillende activiteiten. Naar aanleiding van een televisieprogramma kunnen de kijkers om verschillende redenen een website bezoeken. Maar een programma kan ook aanzetten tot actie in de echte wereld. Een kwart van de respondenten gaat wel eens naar de website van een programma om verdere informatie te zoeken. Een kleine tien procent bekijkt op de website wel eens een deel van het programma dat niet op de televisie wordt uitgezonden. Bijna de helft gaat wel eens naar een andere website naar aanleiding van een programma. Televisieprogramma s zetten soms aan om nieuwe dingen te gaan leren of een specifiek product te kopen (beide 15%). Tien procent ziet er reden in om meer te gaan bewegen of sporten, zes procent om contacten met andere mensen te leggen. Voor vijftigplussers is televisie dus meer dan een medium dat slechts strekt tot vermaak en informatieoverdracht. Dit soort van activatie strekt zich uit tot alle lagen van de bevolking.

5 5 1. Onderzoeksopzet Het onderzoek is uitgevoerd van 10 tot 14 april 2010 bij het Route 50plus consumentenpanel. Dit is een panel dat is geworven onder de klanten van de partners van Route 50plus. De vragen zijn gesteld via het internet. De respondenten kregen een , met een link naar de website waar de vragen konden worden ingevuld. De mails zijn verstuurd naar 3307 personen, waarvan 973 personen op een geldige manier hebben gerespondeerd (29,4%). Hiermee kan niet worden geclaimd dat het onderzoek representatief is (dat wil zeggen dat wanneer alle vijftigplussers in Nederland hadden meegedaan dezelfde procentuele uitkomsten zouden zijn verkregen). Het ligt echter wel voor de hand dat het hier gaat om een grote groep respondenten die relevant is voor veel bedrijven. Het gaat dus wel om een mening die telt. Dit geldt zeker voor verbanden tussen variabelen (zoals televisievoorkeuren en leeftijd), die vaak robuust zijn tegen selectiviteit. De belangrijkste selectiviteit is die naar leeftijd: de respondenten tussen 60-en 70 zijn aanzienlijk oververtegenwoordigd. Echter, de meeste resultaten worden naar leeftijd uitgesplitst, waardoor deze selectiviteit niet doorwerkt in de conclusies. Verdeling respons maar demografische variabelen steekproef populatie n % n % leeftijd tot ontbreekt geslacht man vrouw ontbreekt opleiding LO, VGLO; lager onderwijs LBO, VMBO; lager beroepsonderwijs MULO, MAVO; middelbaar algemeen voortgezet onderwijs MBO; middelbaar beroepsonderwijs HAVO, Gymnasium, HBS, Atheneum; Hoger algemeen vormend wetenschappelijk onderwijs HBO, wetenschappelijk onderwijs kandidaats Wetenschappelijk onderwijs, doctoraal ontbreekt totaal

6 6 2. Tijd voor de buis Kijken mensen langer televisie naarmate ze ouder worden? Men zou dit kunnen verwachten omdat de beschikbare tijd toeneemt, met name van voormalig full time werkende mannen. Figuur 2.1 bevestigt dit. Vanaf 50 jaar is er bij vrouwen nauwelijks een stijging waar te nemen. Rond 50 jaar kijken vrouwen beduidend meer televisie dan mannen, maar vanaf 65 jaar is er geen noemenswaardig verschil meer en stijgt de gemiddelde kijkduur voor zowel mannen als vrouwen van 21 naar 24 uur. Figuur 2.1. Aantal uren televisie kijken per week naar leeftijd en geslacht. In tabel 2.1 is de gemiddelde kijktijd uitgesplitst naar week- en weekenddagen, en naar een aantal demografische variabelen. Het verschil tussen jarigen en tussen mannen en vrouwen is vooral toe te schrijven aan de werkdagen. Er blijkt een sterk verband met opleidingsniveau: hoe hoger het niveau, hoe minder kijktijd. Vooral arbeidsongeschikten kijken veel televisie, zowel op werkdagen als in het weekend. Ook het doen van vrijwilligerswerk maakt een duidelijk verschil: het leidt tot minder televisie kijken. Tabel 2.1. Gemiddelde kijktijd naar demografische variabelen werkdag zaterdag zondag totaal n leeftijd geslacht man vrouw

7 7 werkdag zaterdag zondag totaal n burgerlijke staat alleenstaand gehuwd samenwonend gescheiden LAT-relatie weduwe/weduwnaar nooit gehuwd geweest hoogst voltooide opleiding LO, VGLO; lager onderwijs LBO, VMBO; lager beroepsonderwijs MULO, MAVO; middelbaar algemeen voortgezet onderwijs MBO; middelbaar beroepsonderwijs HAVO, Gymnasium, HBS, Atheneum; Hoger algemeen vormend wetenschappelijk onderwijs HBO, wetenschappelijk onderwijs kandidaats Wetenschappelijk onderwijs, doctoraal werkzaamheid Studerend Werkend Huisvrouw Gepensioneerd Werkloos Arbeidsongeschikt vrijwilligerswerk ja nee kinderen ja nee kleinkinderen ja nee totaal

8 8 3. Genres Programma s komen en gaan, maar de meeste genres blijven gedurende langere tijd bestaan. Daarom is voor een groot aantal genres gevraagd hoe graag men deze ziet, uitgedrukt in een rapportcijfer. In tabel 3.1 zijn deze genres weergegeven op volgorde van waardering. Behalve de gemiddelde scores zijn ook de standaardafwijkingen weergegeven. Dit is een maat voor de spreiding. Hoe hoger deze spreiding, hoe minder consensus er binnen de vijftigplussers is. In de derde en vierde kolom staan de correlaties met leeftijd en geslacht, voor zover deze significant zijn. Als de correlatie met leeftijd positief is waardeert men het genre meer naarmate men ouder is; is de correlatie negatief, dan zijn het de jongeren die een relatief hoge waardering hebben. Is de correlatie met geslacht positief, dan waarderen de vrouwen het genre hoger. Is deze negatief, dan is het populairder bij de mannen. Het nieuws heeft veruit de hoogste waardering, gevolgd door andere nieuwsachtige programma s als actualiteitenprogramma s, consumentenrubrieken en praatprogramma s. Het is opmerkelijk hoe alle genres die gemiddeld 6 of hoger scoren cognitieve informatie overbrengen, terwijl uit de literatuur bekend is dat ouderen meer emotioneel georiënteerd zijn dan jongeren. Televisie is voor hen kennelijk niet het geschikte medium om meer emotioneel georiënteerde informatie tot zich te nemen. Daarbij moet echter wel bedacht worden dat er een aanzienlijk gebrek aan consensus is. Een vuistregel is dan: 16% hoger scoort dan het gemiddelde + de standaardafwijking, dus voor bijvoorbeeld muziekprogramma s scoort tenminste 16% een 8 of hoger. Bij sommige programma s is er een opvallend gebrek aan consensus (alle standaardafwijkingen groter dan 2.5 zijn vet gedrukt). Dit geldt vooral bij sport; de correlatie met geslacht maakt direct duidelijk hoe dit zit: mannen waarderen het veel hoger dan vrouwen. De genres die de in absolute waarde hoogste correlatie met leeftijd hebben is het verband tussen waardering en leeftijd grafisch weergegeven in figuur 3.1. De waardering voor actualiteitenprogramma s loopt tussen 50 en 80 jaar op van 6 naar 8; voor muziekprogramma s van 5 naar ruim 6; voor actieprogramma s loopt het af van 5,5 naar 3 en voor culinaire programma s van 4,5 naar 3. Figuur 3.1. Waardering van de genres actualiteitenprogramma s, muziekprogramma s, actieprogramma s en culinaire programma s naar leeftijd

9 9 Tabel 3.1. Waarderingsscores voor verschillende genres, standaardafwijkingen en correlaties met leeftijd en geslacht * stand. afwijk. Nieuws ( NOS Journaal, RTL Nieuws, Editie NL) Actualiteitenprogramma's (NOVA, Een Vandaag, Netwerk) Consumentenrubrieken (Radar, Kassa, Eigen huis en tuin) gemiddeld correlatie leeftijd geslacht Praatprogramma's (Pauw& Witteman; Rondom 10, Oprah Winfrey) Quizzen waar de nadruk ligt op het beantwoorden van vragen (Twee voor twaalf, Per seconde wijzer, Lingo) Documentaires (Zembla, Lonely planet, Wildlife op 2) Muziekprogramma's ( Tros Muziekfeest, André Rieu, videoclips) Sport (Studio Sport, Holland Sport, Voetbal Insite) Komische series en films (Schone Schijn, Kinderen geen Bezwaar, Mr Bean) Emo-TV, Programma's waarin emoties en relaties een rol spelen ( Boer zoekt vrouw, Spoorloos, Memories, Het familiediner) Reisprogramma's (Bestemming Nederland/Wiekent Nederland, 3 op reis, Via Vacance) Nostalgische TV ( De Tv jaren van.., TV-toppers, Andere tijden) Quizshows met spelelementen (en aanwezig publiek) ( Postcodeloterij 1 tegen 100; Ik hou van Holland) Gezondheidsprogramma's (Gezondheidsplein, Vinger aan de pols, de Bevalling) Programma's regionale televisie (zoals van Omroep Friesland, Omroep West of AT5) Reality programma's (112 Weekend, Explosief, Blik op de weg) Culturele programma's (Close Up, Kunststof, Opium) Criminaliteitsprogramma's ( Peter R. de Vries, Opsporing verzocht) Drama en romantiek (de Troon, ER, Annie MG) Actiefilms en -series(deadline, CSI Miami/NY, The Matrix) Culinaire programma's (Herrie aan de horizon, Over de kook, Smaken verschillen) Programma's over of met bekende mensen (Show nieuws, RTL Boulevard) Levensbeschouwelijke programma's (Wonderen bestaan, Schepper en Co., Niet alleen op zondag) Lifestyle programma's (Koffietijd, Life4you) Reality soap (Wie is de mol, Danny en Jenny gaan verhuizen, De Palingsoap) Soaps (GTST, The Bold and the Beautiful, As the world turns) *: alleen de significante correlaties zijn weergegeven. Positieve correlaties met geslacht impliceert dar vrouwen een hogere score hebben; bij negatieve correlaties hebben mannen een hogere gemiddelde score

10 10 Tabel 3.2. Genres met significante verschillen in waardering tussen mannen en vrouwen gemiddeld man gemiddeld vrouw verschil (vrouw man) Sport Komische series en films Muziekprogramma's Programma's over of met bekende mensen Drama en romantiek Soaps Lifestyle programma's Emo-TV: Programma's waarin emoties en relaties een rol spelen Culturele programma's Quizzen waar de nadruk ligt op het beantwoorden van vragen Culinaire programma's Praatprogramma's Gezondheidsprogramma's Levensbeschouwelijke programma's In tabel 3.2 staan de correlaties uit tabel 3.1 vertaald in concrete verschillen in waardering. Het grootste verschil blijkt inderdaad te bestaan bij sportprogramma s, terwijl de roddelprogramma s bij vrouwen veel meer in de smaak vallen. Er is verschil tussen de leden van verschillende omroepen in hun waardering voor genres. In tabel 3.3 zijn die omroepen weergegeven waarvan meer dan 50 leden de vragenlijst hebben ingevuld. De relatief hoge cijfers staan in groene cellen; de lage cijfers in rode cellen. Dit maakt direct duidelijk dat de VPRO-leden uitermate kritisch zijn. Alleen bij documentaires scoren ze hoog, voor de rest geven ze vaak het laagste cijfer. De VARA-leden zien vooral graag actualiteitenprogramma s en praatprogramma s. Opvallend is verder de onopvallendheid van ouderenomroep MAX. Bij geen enkel genre hebben de leden een uitgesproken afwijkende mening. Het succes van omroep MAX heeft kennelijk niet met de genrekeuze te maken. Tabel 3.3. Rapportcijfers genres naar omroeplidmaatschap. AVRO NCRV KRO VARA TROS Omroep MAX VPRO geen van deze Nieuws Actualiteitenprogramma s Praatprogramma s Criminaliteitsprogramma s Documentaires Consumentenrubrieken Gezondheidsprogramma s Programma s over bekende mensen

11 11 Emo-TV Reisprogramma s Nostalgische TV Culinaire programma s Lifestyle programma s Muziekprogramma s Culturele programma s Soaps Drama en romantiek Reality programma s Reality soap Actiefilms en -series Komische series en films Quizzen waar de nadruk ligt op het beantwoorden van vragen Quizshows met spelelementen (en aanwezig publiek) Sport Levensbeschouwelijke programma s Regionale televisie n In hoeverre wordt het kijkgedrag gestuurd door gebeurtenissen die mensen in hun leven meemaken (en is het niet alleen een kwestie van smaak)? Dit is gevraagd aan de hand van een aantal ingrijpende gebeurtenissen die mensen in hun leven kunnen meemaken en vaak ook inderdaad meemaken. In tabel 3.4a wordt de gerapporteerde invloed van de veranderingen in huishoudensamenstelling op het kijkgedrag gegeven. In tabel 3.4b gebeurt hetzelfde voor veranderingen in werkzaamheid en gezondheid. Veranderingen in huishoudensamenstelling (empty nester, trouwen, scheiden, partner overlijdt) leiden in de regel tot een vermindering van de kijkduur. De genres waar men meer naar kijkt corresponderen voor het grootste deel met de programma s die door ouderen toch al hoog worden gewaardeerd, zoals nieuws en actualiteiten. Bij mensen waarvan de partner is overleden is een relatief hoge toename bij documentaires en praatprogramma s. Verslechtering van de eigen gezondheid, en in mindere mate ook pensionering en korter gaan werken, leidt tot een toename van de kijkduur. Trouwen en pensionering leidt tot een verhoogde belangstelling voor reisprogramma s. Verslechtering van gezondheid leidt tot meer belangstelling voor gezondheidprogramma s maar ook voor een groot aantal andere genres zoals documentaires, praatprogramma s en muziekprogramma s. Emo-tv, reality soaps en programma s en roddelprogramma s trekken door de gebeurtenissen geen extra kijkers.

12 12 Tabel 3.4a. Veranderingen in huishoudensamenstelling en de invloed op het kijkgedrag naar genres; kolompercentages, basis: de respondenten die de gebeurtenis hebben meegemaakt empty nester geworden getrouwd/ gaan samenwonen gescheiden partner overleden gemiddeld over alle events meer televisie gaan kijken minder televisie gaan kijken maakt niet uit nieuws actualiteitenprogramma's documentaires praatprogramma's consumentenrubrieken sport reisprogramma's quizzen waarbij de nadruk ligt op het beantwoorden van vragen muziekprogramma's gezondheidsprogramma's actiefilms en -series criminaliteitsprogramma's programma's van de regionale televisie komische series en films culturele programma's levensbeschouwelijke programma's drama en romantiek quizshows met spelelementen (en aanwezig publiek) culinaire programma's soaps nostalgische TV 'emo-tv', programma's waar emoties en relaties een rol spelen programma's over bekende mensen reality programma's reality soaps geen van deze n

13 13 Tabel 3.4b. Veranderingen in werkzaamheid en gezondheid en de invloed op het kijkgedrag naar genres; kolompercentages, basis: de respondenten die de gebeurtenis hebben meegemaakt met pensioen of VUT gegaan aanzienlijk korter gaan werken eigen gezondheid aanzienlijk verslechterd gezondheid partner aanzienlijk verslechterd gemiddeld over alle events meer televisie gaan kijken minder televisie gaan kijken maakt niet uit nieuws actualiteitenprogramma's documentaires praatprogramma's consumentenrubrieken sport reisprogramma's quizzen waarbij de nadruk ligt op het beantwoorden van vragen muziekprogramma's gezondheidsprogramma's actiefilms en -series criminaliteitsprogramma's programma's van de regionale televisie komische series en films culturele programma's levensbeschouwelijke programma's drama en romantiek quizshows met spelelementen (en aanwezig publiek) culinaire programma's soaps nostalgische TV 'emo-tv', programma's waar emoties en relaties een rol spelen programma's over bekende mensen reality programma's reality soaps geen van deze n

14 14 4. Programma s Uit het totale aanbod is een aantal programma s geselecteerd dat door de respondenten is beoordeeld. Doel van de analyse is met name om te achterhalen welke kenmerken goed beoordeelde programma s hebben. Om zo n analyse goed te kunnen doen is het nodig om deze te contrasteren met programma s die minder goed worden beoordeeld en hun kenmerken te vergelijken. Daarom is de analyse niet een populariteitstest voor programma s waarin de respondenten uit een aantal genomineerden de beste hebben gekozen. Uiteraard komen er wel programma s als besten uit, maar de hoofdvraag is: waarom is dat zo?. De onderzochte programma s staan in tabel 4.1 op volgorde van rapportcijfer. Tabel 4.1. De programma s, hun bekendheid en gemiddelde rapportcijfers rapportcijfer % gezien Inspector Morse Boer zoekt vrouw Schone Schijn (Keeping up appearances) De wereld draait door Spoorloos Ik hou van Holland Deadline Rondom Bestemming Nederland/Wiekent Nederland Tijd voor Max De troon Peter R. de Vries Danny en Jenny gaan verhuizen Postcodeloterij 1 tegen Het familiediner X de Leeuw Gehaktdag De vraag is dus: wat is het in programma s als Inspector Morse, Boer zoekt vrouw en Schone Schijn dat ze zo aantrekkelijk maakt? Om deze vraag te kunnen beantwoorden zijn de programma s ook gescoord op een aantal kenmerken. Op basis van een factoranalyse (hier niet gerapporteerd) zijn deze kenmerken teruggebracht tot 4 dimensies. De omschrijving van deze dimensies, met bijbehorende kenmerken is als volgt - gezellig: gezellig, vrolijk, opgewekt, vriendelijk, prettige sfeer en niet: zet je aan het denken - oprecht: oprechte aandacht voor mensen, hartverwarmend, vriendelijk - gentle: niet: komt hard over, niet: maakt bang, niet: irriteert - leerzaam: leerzaam, zet je aan het denken, prettige sfeer, niet: irriteert

15 15 Het woord gentle komt uit de internationale literatuur over kijkgedrag; het Nederlandse woord zachtmoedig komt hier het dichtste bij, maar is te ongebruikelijk om in de vragenlijst op te nemen. Daarom is het hier met zijn tegendeel geoperationaliseerd, dus bijvoorbeeld niet komt hard over. In het vervolg duiden we het aan met gentle. Alle dimensies hebben een sterk verband met het gegeven rapportcijfer. De correlatie tussen de dimensies tezamen en het rapportcijfer bedraagt In tabel 4.2 wordt aangegeven hoe belangrijk elke dimensie is bij het verklaren van het rapportcijfer. De belangrijkste dimensie is leerzaam, de minst belangrijke gentle. De scores ontlopen elkaar echter niet veel. Tabel 4.2. Belangscores dimensies voor het rapportcijfer gezellig oprecht gentle leerzaam Wanneer we de programma s ordenen op de verschillende dimensies krijgen we verschillende toppers te zien, zie tabel 4.3. Zo is gezelligheid de belangrijkste kwaliteit van Ik hou van Holland, maar het minst van Spoorloos. Spoorloos scoort echter op afstand het hoogst op oprecht. Gentle heeft vooral uitschieters naar beneden: Peter R. de Vries en Gehaktdag. Vooral Rondom 10 vindt men leerzaam. Tabel 4.3. Hoogste en laagste scoorders op de verschillende dimensies gezellig score oprecht score top 3 Ik hou van Holland Spoorloos Schone Schijn Boer zoekt vrouw Danny en Jenny gaan verhuizen Het familiediner bottom 3 Rondom De troon Het familiediner Bestemming Ned./Wiekent Ned Spoorloos Gehaktdag gentle score leerzaam score top 3 Inspector Morse Rondom Bestemming Ned./Wiekent Ned Bestemming Nederland/Wiekent Ned Tijd voor Max De wereld draait door bottom 3 X de Leeuw Schone Schijn Gehaktdag Gehaktdag Peter R. de Vries X de Leeuw

16 16 Tabel 4.4. Programmascores naar lidmaatschap omroep. AVRO NCRV KRO VARA TROS Omroep MAX VPRO geen van deze Postcodeloterij 1 tegen Ik hou van Holland Spoorloos Het familiediner Tijd voor Max De wereld draait door Rondom Inspector Morse Deadline Danny en Jenny gaan verhuizen Schone Schijn Gehaktdag X de Leeuw De troon Boer zoekt vrouw Peter R. de Vries Bestemming Nederland/Wiekent Nederland n Tenslotte is nagegaan hoe de leden van de verschillende omroepen verschillen in hun score voor de programma s. Dit is te zien in tabel 4.4. Opvallend hoge scores zijn groen aangegeven, lage scores rood. Ook hier zijn de VPRO-leden zeer kritisch. Omroep Max heeft weer weinig uitgesproken scores; slechts bij Tijd voor Max scoren ze het hoogst, waarbij het verschil met de AVRO-leden niet groot is. De NCRV-leden zijn het meest positief.

17 17 5. Personen Voor personen is dezelfde strategie gevolgd als voor programma s. Van een aantal bekende televisiepersoonlijkheden is onderzocht in welke mate ze populair zijn bij de vijftigplusser, maar eerder om de achterliggende dimensies te achterhalen dan als een verkiezing van de meest populaire TV-persoonlijkheid. Ook hier geldt dat sommige personen in de vragenlijst zijn opgenomen juist omdat van te voren duidelijk was dat ze niet erg populair zijn, terwijl sommige personen (bijvoorbeeld Linda de Mol) zijn weggelaten omdat er al voldoende populaire personen waren geselecteerd. Tabel 5.1. Personen, gemiddeld waarderingscijfer (hoe graag ziet men hem/haar) en bekendheid gemiddeld % bekend Yvon Jaspers Mies Bouwman Koos Postema Clairy Polak Rick Nieman Aad van den Heuvel Martine van Os Joost Karhof Patrick Lodiers Sophie Hilbrand Catherine Keyl Jan Mulder Natasja Froger Ali B Patty Brard Gordon Tabel 5.1 toont de gemiddelde waardering en de bekendheid van de personen. Opvallend is dat zelfs bij de hoogsten de gemiddelde waardering niet boven 7 komt. De waardering van de minst populaire personen, Patty Brard en Gordon is echter wel extreem laag. Ook hier zijn we weer geïnteresseerd in de vraag: wat maakt dat iemand hoog respectievelijk laag staat? In dit geval werden er drie dimensies vastgesteld die samenhangen met de volgende omschrijvingen. - prettig: goed gehumeurd, heeft gevoel voor humor, ziet er leuk uit, warm, tolerant, oprecht - gezag: gezaghebbend, intelligent, competent, vol zelfvertrouwen, traditioneel, oprecht - gentle: niet hard, niet: irritant, traditioneel

18 18 Met deze dimensies lukte het zeer goed om de waardering van de personen te verklaren; de correlatie was In tabel 5.2 staan de belangscores van de dimensies. Opmerkelijk daarbij is dat de dimensie gezag belangrijker is dan de beide andere, meer emotionele dimensies. Ook dit wijst weer in de richting dat vakmanschap en gezag bij het overbrengen van feitelijke cognitieve boodschappen voor ouderen relatief belangrijk is, ondanks hun in vele onderzoeken aangetoonde emotionele oriëntatie. Tabel 5.2. Belangscores dimensies voor het waarderingscijfer prettig gezag gentle Tabel 5.3 laat weer zien hoe verschillende personen verschillende kwaliteiten hebben. Mies Bouwman en Martine van Os scoren beide hoog op prettig en gentle. Aad van den Heuvel scoort extreem laag op prettig, maar staat zowel bij gezag als bij gentle in de top 3. Yvon Jaspers heeft haar hoge aantrekkelijkheid volledig te danken aan haar score op prettig; Clairy Polak dankt het volledig aan haar gezag. Tabel 5.3. Hoogste en laagste scoorders op verschillende dimensies prettig score gezag score gentle score top 3 Yvon Jaspers Clairy Polak Mies Bouwman Mies Bouwman Koos Postema Martine van Os Martine van Os Aad van den Heuvel Aad van den Heuvel bottom 3 Clairy Polak Gordon Patty Brard Jan Mulder Ali B Gordon Aad van den Heuvel Patty Brard Jan Mulder

19 19 Tabel 5.4. Gemiddelde cijfers personen naar lidmaatschap omroep AVRO NCRV KRO VARA TROS Omroep MAX VPRO geen van deze Ali B Aad van den Heuvel Mies Bouwman Patty Brard Natasja Froger Sophie Hilbrand Yvon Jaspers Joost Karhof Catherine Keyl Jan Mulder Patrick Lodiers Rick Nieman Martine van Os Gordon Clairy Polak Koos Postema n In tabel 5.4 worden de cijfers van de personen uitgesplitst naar lidmaatschap van een omroep. De verschillen zijn in de regel niet groot. De VPRO-leden hebben voor de meeste personen de laagste score. Met name Martine van Os en Clairy Polak worden door de eigen aanhang het hoogst gewaardeerd.

20 20 6. Activatie Televisie kijken kan een passieve bezigheid zijn, maar het kan ook de aanzet zijn naar verschillende activiteiten. Naar aanleiding van een televisieprogramma kunnen de kijkers om verschillende redenen een website bezoeken. Maar een programma kan ook aanzetten tot actie in de echte wereld. In tabel 6.1 staan de redenen om naar de website van een programma te gaan uitgesplitst naar demografie. Bijna een kwart van de steekproef heeft in een televisieprogramma wel eens aanleiding gezien om op de website verdere informatie te zoeken. Ruim 9% bekijkt daar wel eens een deel van het programma dat alleen op het internet wordt uitgezonden. Leeftijd is geen belemmering om de website te bezoeken; mannen doen het ongeveer even vaak als vrouwen. Tabel 6.1. Redenen om naar de website van een televisieprogramma te gaan; rijpercentages leeftijd ja, om te reageren/mijn mening te geven ja, om delen van het programma te volgen die alleen via het internet worden uitgezonden ja, om verdere informatie te zoeken ja, om iets te kopen/te bestellen nee, ik ga nooit naar de website van een programma geslacht man vrouw huishoudensituatie alleenstaand gehuwd samenwonend gescheiden LAT-relatie weduwe/weduwnaar nooit gehuwd geweest opleiding LO, VGLO; lager onderwijs LBO, VMBO; lager beroepsonderwijs MULO, MAVO; middelbaar algemeen voortgezet onderwijs MBO; middelbaar beroepsonderwijs HAVO, Gymnasium, HBS, Atheneum; Hoger algemeen vormend wetenschappelijk onderwijs

21 21 ja, om te reageren/mijn mening te geven ja, om delen van het programma te volgen die alleen via het internet worden uitgezonden ja, om verdere informatie te zoeken ja, om iets te kopen/te bestellen nee, ik ga nooit naar de website van een programma HBO, wetenschappelijk onderwijs kandidaats Wetenschappelijk onderwijs, doctoraal werkzaamheid Studerend Werkend Huisvrouw Gepensioneerd Werkloos Arbeidsongeschikt Totaal Tabel 6.2. Wel eens naar het internet (niet van programma) naar aanleiding van televisieprogramma? leeftijd % geslacht man 44.5 vrouw 44.4 huishoudensituatie alleenstaand 40.8 gehuwd 44.8 samenwonend 44.2 gescheiden 41.8 LAT-relatie 36.4 weduwe/weduwnaar 48.8 nooit gehuwd geweest 50 opleiding LO, VGLO; lager onderwijs 24.3 LBO, VMBO; lager beroepsonderwijs 40.4 MULO, MAVO; middelbaar algemeen voortgezet onderwijs 41.2 MBO; middelbaar beroepsonderwijs 44.4 HAVO, Gymnasium, HBS, Atheneum; Hoger algemeen vormend wetenschappelijk onderwijs 50.9

22 22 HBO, wetenschappelijk onderwijs kandidaats 50.5 Wetenschappelijk onderwijs, doctoraal 45.5 werkzaamheid Studerend 0 Werkend 48.3 Huisvrouw 33.7 Gepensioneerd 44.4 Werkloos 52.9 Arbeidsongeschikt 44.1 Tabel 6.3. Activiteiten ondernomen naar aanleiding van een een televisieprogramma; rijpercentages leeftijd kopen van producten nieuwe dingen leren een nieuwe hobby beginnen/een hobby nieuw leven inblazen contacten met mensen leggen vrijwilligerswerk bewegen/ sporten geen van deze geslacht man vrouw huishoudensituatie alleenstaand gehuwd samenwonend gescheiden LAT-relatie weduwe/weduwnaar nooit gehuwd geweest opleiding LO, VGLO; lager onderwijs LBO, VMBO; lager beroepsonderwijs MULO, MAVO; middelbaar algemeen voortgezet onderwijs MBO; middelbaar beroepsonderwijs HAVO, Gymnasium, HBS, Atheneum; Hoger algemeen vormend wetenschappelijk onderwijs HBO, wetenschappelijk onderwijs

23 23 kandidaats kopen van producten nieuwe dingen leren een nieuwe hobby beginnen/een hobby nieuw leven inblazen contacten met mensen leggen vrijwilligerswerk bewegen/ sporten geen van deze Wetenschappelijk onderwijs, doctoraal werkzaamheid Studerend Werkend Huisvrouw Gepensioneerd Werkloos Arbeidsongeschikt Totaal

24 24 7. Omroepen en zenders Naar welke zenders kijken ouderen? Aan de respondenten in de steekproef is gevraagd de drie zenders te noemen waar ze het meest naar keken. Onbetwist de meest populaire zender is Nederland 1, gevolgd door achtereenvolgens RTL 4, Nederland 2, SBS 6 en Nederland 3. De belangstelling voor de andere Nederlandse zenders is aanzienlijk minder (tabel 7.1). Tabel 7.1. Naar welke 3 zenders kijkt u het meest? n % Nederland RTL Nederland SBS Nederland RTL Net Veronica RTL RTL Ik kijk naar geen van deze zenders totaal Figuur 7.1. Percentage respondenten dat naar RTL 4 en SBS 6 kijkt naar leeftijd In figuur 7.1 is het verband tussen de belangstelling voor de meest populaire commerciële zenders, RTL 4 en SBS 6, en leeftijd weergegeven. Hoe ouder men is, hoe minder men naar deze zenders kijkt. Bij RTL 4 loopt het van 65% (bij 50 jaar) naar 38% (bij 80 jaar). Voor SBS 6 zijn deze cijfers 52%, respectievelijk 30%.

25 25 De steekproef, of liever het Route50+ panel, kent een sterke oververtegenwoordiging van Omroep Max; 23,4% is hiervan lid. Tabel 7.2. Van welke omroep bent u lid? n % AVRO NCRV KRO VARA TROS Omroep MAX BNN VPRO LLiNK Powned WNL (Wakker Nederland) geen van deze totaal Tabel 7.3 Hoe informeert u zich over de tijdstippen van uitzending? n % Via de (papieren) programmagids Via de krant Via teletekst Via de elektronische programmagids op mijn TV Via internet Via mijn mobiele telefoon anders Er is tegenwoordig een groot aantal manieren om aan informatie te komen over de programmering. Desondanks is de papieren programmagids nog veruit de meest geprefereerde manier. Echter, uit figuur 7.2 blijkt dit wel sterk samen te hangen met de leeftijd van de respondent. Bij 50-jarigen gebruikt 65% de traditionele programmagids, bij 80-jarigen is het meer dan 80%. Tros Kompas en de Mikrogids zijn de meest populaire programmagidsen. Meer dan de helft van de respondenten houdt bij het plannen van andere activiteiten geen rekening met wat er op de televisie is. Andere activiteiten gaan altijd voor. Overigens ziet meer dan 75% van deze respondenten het programma later soms alsnog, hetzij via Uitzending gemist, hetzij door het zelf bij uitzending op te nemen, zie tabel 7.6 en 7.7.

26 26 Figuur 7.2. Zich informeren via papieren programmagids naar leeftijd; percentage Tabel 7.4. Geabonneerd op omroepgids n % nee ja waarvan Mikrogids Avrobode VPRO gids Veronica Magazine VARA Gids TV krant TotaalTV Televizier TROS Kompas EO Visie NCRV Gids KRO Magazine TV Film Geen van deze Tabel 7.5. Houdt u rekening met wat er op televisie is bij het plannen van andere activiteiten? n % nee, andere activiteiten gaan altijd voor er zijn enkele programma s die ik per se wil zien als ze worden uitgezonden, maar meestal let ik er niet op ja, ik bedenk goed wat er op televisie is als ik andere afspraken maak

27 27 Tabel 7.6. Kijkt u wel eens naar een programma op een ander tijdstip dan wanneer het wordt uitgezonden? n % nee, nooit ja, via het internet bij uitzending gemist ja, dan heb ik ze opgenomen toen ze werden uitgezonden Tabel 7.7. Ziet programma s nadat ze zijn uitgezonden naar Houdt u rekening met wat er op televisie is bij het plannen van andere activiteiten? ; rijpercentages ziet programma s nadat ze zijn uitgezonden % nee % ja nee, andere activiteiten gaan altijd voor er zijn enkele programma s die ik per se wil zien als ze worden uitgezonden, maar meestal let ik er niet op ja, ik bedenk goed wat er op televisie is als ik andere afspraken maak

28 28 8. Stellingen Hoe leuk is televisie kijken? Is het een laatste redmiddel om een eindeloos durende dag door te komen, of wordt het door de respondenten positief beleefd? Tabel 8.1 geeft daar een eenduidig antwoord op: mensen vinden het fijn om televisie te kijken. Slechts 18% vindt televisie kijken tijdverspilling (scores een beetje mee eens en helemaal mee eens bij elkaar opgeteld). Men zou de televisie ook enorm missen als die kapot gaat. Toch is men kritisch ten aanzien van het huidige televisieaanbod. Het idee bestaat dat het vroeger beter was. De televisie brengt een vorm van structuur in de dag. Bij veel mensen staat hij op vaste tijden aan. De respondenten vinden in de regel niet dat ze te veel televisie kijken. Tabel 8.1. Stellingen over televisie kijken (rood: negatieve stellingen); rijpercentages en gemiddelde scores helemaal mee oneens een beetje mee oneens niet mee eens, niet mee oneens een beetje mee eens helemaal mee eens gemiddeld Ik vind het fijn om televisie te kijken Ik ben blij dat de televisie er is Ik heb televisie altijd een fantastisch medium gevonden Ik vind televisiekijken tijdverspilling Als mijn televisie kapot gaat, dan mis ik hem enorm Ik ben nooit een fervente televisiekijker geweest Ik vind dat er tegenwoordig heel veel op televisie is dat ik graag zie Ik vind dat er tegenwoordig veel meer op televisie is dat ik graag wil zien dan vroeger Ik vind dat er tegenwoordig veel minder op TV komt wat ik graag wil zien dan vroeger Ik selecteer van te voren bepaalde programma s die ik graag wil zien De televisie staat bij ons op vaste tijden aan Ik zou liever meer tijd willen besteden aan televisiekijken dan ik nu doe Ik vind dat ik meer televisie kijk dan eigenlijk goed is De vier groepen stellingen zoals weergegeven in tabel 8.1 vormen vier verschillende dimensies. Om de omvang van de tabellen te beperken kijken we in het vervolg alleen naar het meest uitgesproken item (bovenaan in tabel 8.1) per dimensie. Figuur 8.1 betreft alleen de eerste twee dimensies. Hieruit

29 29 blijkt dat er sprake is van een dalende trend in waardering tot het 65 e jaar, daarna stijgt de waardering weer naarmate men ouder wordt. Figuur 8.1. Verband tussen waardering televisie (2 dimensies) en leeftijd; gemiddelde scores In tabel 8.2 worden de gemiddelde scores van de vier geselecteerde stellingen uitgesplitst naar demografische variabelen. De variatie hierin is niet groot. Enkele opvallende verschillen: - vrouwen selecteren meer van te voren dan mannen - de waardering van gehuwden en weduwen/weduwnaars voor televisie is relatief groot - naarmate men hoger is opgeleid wil men niet liever meer televisie kijken Globaal is echter de waardering van televisie bij alle bevolkingsgroepen van 50 jaar en ouder redelijk gelijk. Tabel 8.2. Gemiddelde scores stellingen naar demografie leeftijd tv kijken fijn er is tegenwoordig veel selecteer van te voren kijk liever meer n geslacht man vrouw huishoudensituatie alleenstaand gehuwd samenwonend

30 30 tv kijken fijn er is tegenwoordig veel selecteer van te voren kijk liever meer n gescheiden LAT-relatie weduwe/weduwnaar nooit gehuwd geweest opleiding LO, VGLO; lager onderwijs LBO, VMBO; lager beroepsonderwijs MULO, MAVO; middelbaar algemeen voortgezet onderwijs MBO; middelbaar beroepsonderwijs HAVO, Gymnasium, HBS, Atheneum; Hoger algemeen vormend wetenschappelijk onderwijs HBO, wetenschappelijk onderwijs kandidaats Wetenschappelijk onderwijs, doctoraal werkzaamheid Studerend Werkend Huisvrouw Gepensioneerd Werkloos Arbeidsongeschikt