Angiogenese, de ontwikkeling van nieuwe bloedvaten
|
|
- Jelle van der Meer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Cardiotoxische effecten van angiogeneseremmers M. Walraven, arts-onderzoeker, afdeling Medische oncologie, en H.M.W. Verheul, internist-oncoloog, VUmc, Amsterdam In de toekomst zullen artsen steeds vaker geconfronteerd worden met de cardiotoxische effecten van behandelingen met angiogeneseremmende middelen. Deze relatief onderschatte bijwerkingen hebben soms ernstige gevolgen. Een beter begrip van de onderliggende mechanismen is om twee redenen van belang. Ten eerste: cardiotoxiciteit snel herkennen en optimaal behandelen. Ten tweede: risicogroepen definiëren zodat cardiotoxische neveneffecten waar mogelijk voorkomen kunnen worden. Angiogenese, de ontwikkeling van nieuwe bloedvaten vanuit de bestaande vasculatuur, is essentieel voor tumorgroei en metastasering. In gezonde personen vindt angiogenese alleen plaats gedurende de wondheling en tijdens de menstruele cyclus. Dit gegeven lag ten grondslag aan de ontwikkeling van targeted therapy met angiogeneseremmers die aangrijpen op specifiek tumorweefsel, waar de traditionele chemotherapie gericht was tegen alle sneldelende cellen in het lichaam. Doel is een zo specifiek mogelijke antitumoractiviteit te bereiken met zo min mogelijk neveneffecten. Aanvankelijk verwachtte men geen ernstige toxiciteit van angiogeneseremmers omdat zij in principe althans niet interveniëren met normale endotheelcellen maar slechts met tumorendotheelcellen. Resultaten uit preklinisch onderzoek leken dit te bevestigen, maar inmiddels ziet men wel degelijk (soms ernstige) bijwerkingen bij patiënten. De cardiovasculaire toxiciteit van angiogeneseremmers is vooralsnog relatief onderbelicht gebleven. Deze bijwerking verdient echter zeker de aandacht, want een toenemend aantal patiënten zal ermee geconfronteerd worden. 1 Voor een deel komt dit omdat pre-existent cardiovasculair lijden tot nog toe in de meeste onderzoeken een exclusiecriterium was. In de toekomst zullen angiogeneseremmers waarschijnlijk ook worden voorgeschreven aan patiënten met een cardiovasculaire voorgeschiedenis. Voor een ander deel komt het doordat de verrichte trials te kort gelopen hebben om de cardiovasculaire langetermijneffecten van angiogeneseremmers te kunnen bestuderen. En tot slot zijn in de meeste trials geen harde cardiale eindpunten gedefinieerd en werden klachten als dyspneu, thoracale pijn of duizeligheid vaak aangezien voor tumorprogressie. Wil men patiënten effectief en langdurig kunnen behandelen met angiogeneseremmers, dan moeten cardiale bijwerkingen zo vroegtijdig mogelijk gesignaleerd worden. En om in een vroeg stadium preventieve maatregelen te 2 Angiogenese Journaal
2 kunnen nemen, moeten de onderliggende oorzaken van deze toxiciteit worden opgehelderd Er bestaan twee typen angiogeneseremmers 2 : humane monoklonale antilichamen (mab s) en small-molecule tyrosinekinaseremmers (TKI s). Monoklonale antilichamen binden óf aan een groeifactor (antigeen) óf aan het extra cellulaire domein van een receptortyrosinekinase en voorkomen zodoende de interactie tussen groeifactor en receptor. Tevens kunnen mab s een immuunrespons tegen de targeted tumorcel induceren. TKI s blokkeren de intracellulaire fosforylering van het kinasedomein van een receptor en/of van enzymen in de doelwitcel. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen verwachte on-target en onverwachte off-target toxiciteit. 2 In het eerste geval remt het middel een signaal dat zowel in de tumorgroei als in de biologie van hartweefsel een rol speelt. In het tweede geval remt het het signaal van een onbekend doelwit dat een rol speelt in de hartfunctie. Een voorbeeld van on-target toxiciteit is de remming van de vasculaire endotheliale groeifactor (VEGF-) signaleringsroute, waarvan bekend is dat die betrokken is bij de vorming en homeostase van bloedvaten in het hart. Een voorbeeld van off-target toxiciteit is trastuzumab, een antilichaam dat de epidermale groeifactor (ERBB2, HER2/neu) remt en dat cardiotoxische bijwerkingen heeft zonder dat bekend is welk mechanisme daaraan ten grondslag ligt. Hierna bespreken wij welke mechanismen en targets mogelijk een rol spelen bij de cardiotoxische bijwerkingen van reeds geregistreerde angiogeneseremmers. Bevacizumab Bevacizumab is een monoklonaal antilichaam, gericht tegen VEGF-A. Overexpressie van VEGF gaat in verscheidene tumoren gepaard met tumorprogressie en een slechtere prognose. Incidentie van cardiotoxiciteit In een onderzoek onder patiënten met gemetastaseerd mammacarcinoom was de incidentie van graad 3/4 congestief hartfalen (CHF) bij een combinatiebehandeling van bevacizumab met paclitaxel 2,2%, versus 0,3% bij alleen paclitaxel. 3 De incidentie onder patiënten die waren voorbehandeld met antracycline was 3,8% voor de combinatiebehandeling versus 0,6% voor paclitaxel. 3 In een fase-iiionderzoek, eveneens onder patiënten met gemetastaseerd mammacarcinoom, was de incidentie van graad 3/4 CHF bij een combinatiebehandeling van bevacizumab met capecitabine 2,2% versus 0,5% bij alleen capecitabine. 4 Adequate behandeling resulteerde bij bijna alle patiënten in afname van de cardiale klachten. Er bestaan nog geen duidelijke richtlijnen voor behandeling, maar aangeraden wordt om bevacizumab permanent te staken bij CHF en voorzichtig te zijn in geval van voorafgaande antracyclinebehandeling of bestraling van de borstkas in combinatie met pre-existent CHF. Mechanisme van cardiotoxiciteit Hypertensie is een belangrijke bijwerking, die optreedt in 15-60% van de patiënten die met VEGF- en VEGFR-remmers worden behandeld. VEGF zorgt normaliter voor het vrijkomen van de vasodilatator stikstofmonoxide (NO). Remming van de VEGF-signaleringsroute zou dus hypertensie kunnen veroorzaken, en bij patiënten met een slecht gecontroleerde hypertensie zou deze remming een normale reactie van cardiomyocyten op drukbelasting kunnen belemmeren. In twee onderzoeken waar cardiale drukbelasting werd gegeven terwijl de VEGF-VEGFR-signalering verstoord werd met behulp van een decoy VEGF-receptor, nam de capillaire dichtheid af en ontstonden contractiele disfunctie, fibrose en hartfalen. 2 Antiangiogene TKI s: sunitinib en sorafenib Sunitinib en sorafenib remmen VEGF-receptoren (sunitinib remt VEGFR1, 2 en 3, sorafenib remt VEGFR2 en 3), plateletderived groeifactorreceptoren (PDGFR s), FMS-like tyrosinekinase 3 (FLT3) en c-kit. Daarnaast remt sunitinib de rearranged during transfection receptortyrosinekinases (RET) en de colony-stimulating factor-1 receptor (CSFR1). Sorafenib remt RAF1 en V-raf murine sarcoma viral oncogene homolog B1 (BRAF). PDGF reguleert de proliferatie, differentiatie, groei en ontwikkeling van cellen, en is in het bijzonder betrokken bij de angiogenese. Mutaties en overexpressie zijn geassocieerd met verschillende tumortypes. FLT3, oftewel CD135, speelt een rol bij de overleving, proliferatie en differentiatie en is belangrijk bij de ontwikkeling van de lymfocyt. Deze cytokinereceptor komt tot expressie op hematopoëtische progenitorcellen. FLT3-mutaties kunnen leiden tot leukemie. c-kit is de receptortyrosinekinase voor stamcelfactor die tot expressie komt op hemangioblasten. Puntmutaties, deleties of overexpressie van de receptor komen bij verscheidene tumorsoorten voor. c-kit reguleert de migratie van pro angiogene stam- of progenitorcellen vanuit het beenmerg naar regionen met weefselschade, zoals een infarct, en kan dus pathologische remodellering na een hartinfarct tegengaan. RET is een receptor voor glial cell derived neurotrophic factor (GDNF). Mutaties in het RET-proto-oncogeen zijn geassocieerd met de ontwikkeling van onder andere medullair schildkliercarcinoom en multipele endocriene neoplasie (MEN-) syndroom. CSFR1 oftewel CD115 reguleert de productie, differentiatie en functie van macrofagen. Mutaties gaan gepaard met leukemie. Cardiotoxische effecten van angiogeneseremmers 3
3 RAF1 en BRAF ten slotte zijn betrokken bij de RAS/RAF/ MEK/ERK-signaleringscascade. Activatie van deze cascade resulteert in celgroei, differentiatie en overleving dan wel apoptose. Mutaties in RAS en BRAF komen bij veel verschillende tumoren voor. Incidentie van cardiotoxiciteit In een analyse naar cardiale bijwerkingen van sunitinib, gebaseerd op een fase-i/ii-onderzoek onder 75 patiënten met een imatinibresistente gemetastaseerde gastro-intestinale stromale tumor (GIST) constateerden de onderzoekers bij 8 patiënten (11%) een cardiale bijwerking (CHF, myocardinfarct of cardiale dood). Bij 6 patiënten (8%) ging het om CHF. 5 De toxiciteit trad op na een mediane behandelduur van meer dan dertig weken. Bij 10 (28%) van de 36 patiënten die werden behandeld met 50 mg sunitinib per dag was de linkerventrikelejectiefractie (LVEF) met 10% afgenomen; bij 7 (19%) patiënten met 15%. Preexistent coronarialijden bleek significant geassocieerd te zijn met het ontstaan van CHF. De linkerventrikeldisfunctie en de symptomatologie namen bij bijna alle patiënten met CHF af na dosisinterruptie/modificatie en nadat ze gericht behandeld waren. Na herstart met sunitinib bleef CHF achterwege. Endomyocardiale biopten van twee patiënten met CHF en linkerventrikeldisfunctie toonden hypertrofe hartspiercellen met gezwollen mitochondria. Hetzelfde is aangetoond in muismodellen. Bij symptomatisch CHF wordt aangeraden sunitinib te staken. 6 Bij een asymptomatische LVEF die minder dan 50% is of meer dan 20% verlaagd is ten opzichte van de baseline, wordt onderbreking van behandeling en/of verlaging van de dosis geadviseerd. Tot slot is het aan te raden om de LVEF-meting na de baselinebepaling periodiek te herhalen bij patiënten die in het jaar voor de start van de behandeling een cardiaal event hebben gehad. Van sunitinib is tevens beschreven dat het een dosisafhankelijke QT-tijdverlenging kan veroorzaken met een mogelijke torsade de pointes (< 0,1%). 6 Voorzichtigheid is geboden bij patiënten die een voorgeschiedenis van QT-tijdverlenging hebben, die behandeld worden met antiaritmica of die bekend zijn met bradycardie of elektrolytstoornissen. Sorafenib kan resulteren in een acuut coronariasyndroom of myocardinfarct. In een fase-iii-onderzoek onder patiënten met gemetastaseerd niercelcarcinoom werd cardiale ischemie geconstateerd bij 3% van de sorafenibgroep, versus 0,3 bij placebobehandeling. 7 Bij patiënten met hepatocellulair carcinoom bedroegen deze incidenties 2,7% versus 1,3%. 7 Geadviseerd wordt de behandeling tijdelijk of permanent te staken wanneer zich cardiale ischemie en/of infarcering ontwikkelen. In een observationeel onderzoek onder 74 patiënten die behandeld werden met sunitinib of sorafenib bleek bijna 34% van de behandelde patiënten meer of minder ernstige cardiotoxiciteit te hebben. Dat dit percentage veel hoger is dan de bevindingen uit eerdere onderzoeken, wordt verklaard door de brede definitie van cardiaal event in dit onderzoek, dat tot doel had eventuele cardiale schade reeds vroeg te detecteren. De onderzoekers concludeerden dat het risico op cardiovasculaire schade door TKI s ernstig wordt onderschat. 8 Zij suggereren een mogelijke relatie met de hoge freqentie van hypertensie, omdat remming van de VEGF-VEGFR-signaleringsroute een normale angiogene respons tegengaat met als gevolg een inadequate reactie van hartspiercellen op drukbelasting. Bij alle symptomatische patiënten waren de klachten reversibel bij gerichte behandeling en kon de TKI-behandeling worden hervat. Omdat de hartklachten reversibel bleken, pleiten de onderzoekers voor individueel cardiovasculair management. Men zou de patiënt a priori kunnen behandelen met ACE-remmers en in gevallen waarin cardiotoxiciteit optreedt carvedilol en eventueel simvastatine toe kunnen voegen, die een positieve invloed hebben op mitochondria en cardiomyocyten. Men zou ook een antitrombotische behandeling kunnen overwegen om het ontstaan van micro-embolieën, een mogelijke oorzaak van cardiotoxiciteit, te voorkomen. Mechanisme van cardiotoxiciteit De veronderstelling is geuit dat cardiotoxiciteit bij sunitinib een off-target effect is. 1 Remming van ribosomaal S6-kinase, eiwitten betrokken bij signaaltransductie die geactiveerd worden via de MAPK/ERK-signaleringsroute, zou mogelijk leiden tot vrijkomen van de pro-apoptotische factor BCL2. Dit zou op zijn beurt resulteren in het vrijkomen van cytochroom c, dat de intrinsieke apoptotische route activeert, met sterfte van myocyten en ATP-depletie tot gevolg. Vervolgens zou linkerventrikeldisfunctie ontstaan. Sunitinib zou bovendien het AMP-geactiveerde eiwitkinase inactief maken dat een cruciale rol speelt bij de reactie van cellen op hypoxie, en daardoor de overleving van myocyten schaden. De inactivatie van AMP-geactiveerd eiwitkinase zou tevens hypertrofie kunnen veroorzaken door toegenomen activiteit van eukaryotic elongation factor-2 (EEF2), dat essentieel is voor de eiwitsynthese, en van mammalian target of rapamycin (mtor), dat celgroei, proliferatie, overleving en angiogenese reguleert. Aan de hand van muizenproeven is gerapporteerd dat sunitinib in combinatie met cardiale drukbelasting apoptose van cardiomyocyten induceert als gevolg van het vrijkomen van cytochroom c en activatie van caspase-9 (betrokken bij de mitochondriale apoptose). 5 4 Angiogenese Journaal
4 PDGFR s worden tot expressie gebracht in hartspiercellen en in muizenproeven blijkt PDGF bij cardiale ischemie een beschermende functie te hebben. 2 Bij patiënten zijn er vooralsnog echter geen aanwijzingen dat remming van PDGF resulteert in cardiotoxiciteit. Sorafenib remt de activiteit van RAF1 en BRAF. 1 Dit kan resulteren in remming van de ERK-cascade, die een belangrijke rol speelt bij de overleving van spiercellen. Muismodellen toonden dat RAF1 het hart beschermt. Deletie van RAF1 in het hart leidde tot een gedilateerd, hypocontractiel hart met verhoogde apoptose van cardiomyocyten en fibrose. Blokkering van het RAFsignaal in combinatie met cardiale drukbelasting resulteerde in apoptose van hartspiercellen en significante morta liteit. Andere targeted agents met een gedeeltelijk antiangiogene werking mtor-remmers: everolimus en temsirolimus mtor is belangrijk voor de regulatie van celgroei, proliferatie, overleving en angiogenese en is een belangrijk onderdeel van de PI3K/AKT-signaleringsroute. mtor is een serine-threoninekinase en is onder andere betrokken bij cellulaire processen zoals transcriptie en translatie. Afwijkende mtor-signalering komt voor bij verschillende tumoren. Van mtor-remmers zoals everolimus (RAD001) en temsirolimus is, in tegenstelling tot VEGF-remmers, geen evidente cardiotoxiciteit beschreven. In een fase-iii-trial met temsirolimus versus IFNa werden in 16% versus 9% thoracale pijnklachten beschreven. 9 Cardiale ischemie of hartfalen werden echter niet gerapporteerd. ERBB2-remmers: trastuzumab en lapatinib Trastuzumab is een monoklonaal antilichaam tegen de humane epidermale groeifactorreceptor 2 (ERBB2, HER2/ neu) en heeft ook een remmend effect op de angiogenese. On-target cardiotoxiciteit bleek bij dit middel een groot probleem. 8 Het landmark fase-iii-onderzoek resulteerde in 27% cardiale disfunctie in de antracycline-cyclofosfamidetrastuzumabgroep versus 8% in de antracycline-cyclofosfamidegroep. 10 Linkerventrikeldisfunctie trad op bij 13% van de patiënten die, na een voorbehandeling met antracycline, een combinatiebehandeling kregen van paclitaxel met trastuzumab. Gelijktijdige behandeling met deze middelen wordt dan ook zeker afgeraden. De incidentie van CHF in onderzoeken naar adjuvante behandelingen varieerde tussen 1,7% en 4,1%. ERBB2 en zijn ligans neuregulin-1 (NRG1) zijn belangrijk voor de ontwikkeling van het hart, en kiemcelmutaties zijn letaal. 1 Muizen die na een normale cardiale ontwikkeling een ERBB2-deletie ondergaan zijn vitaal, maar ontwikkelen als zij ouder worden wel een hartdilatatie en hebben een kortere levensduur bij ernstige hypertensie. De cardiotoxiciteit is gedeeltelijk reversibel. Lapatinib, een middel dat ERBB2 en de epitheliale groeifactorreceptor (EGFR) remt, geeft slechts een milde vermindering van de cardiale functie. 1 Mogelijk wordt dit verschil met trastuzumab mede veroorzaakt door immuungemedieerde effecten van laatstgenoemd middel op de hartspiercel, of door een verschil in duur of mate van activatie dan wel inhibitie van de downstream pathways. Een alternatieve verklaring is een unieke intracellulaire respons in de hartspiercel na de binding van trastuzumab aan ERBB2. ABL-remmers: imatinib, dasatinib, nilotinib ABL is onder andere betrokken bij differentiatie en deling van cellen. Mutaties in ABL zijn geassocieerd met chronische myeloïde leukemie. Voor imanitinib zijn niet veel gevallen van CHF beschreven. In vitro en in biopten van muizen en patiënten met linkerventrikeldisfunctie zijn wel schadelijke effecten van imanitinib op hartspiercellen aangetoond. 1 ABL werd geïdentificeerd als het relevante doelwit. Behandeling met dasatinib heeft bij 4% van de patiënten CHF of linkerventrikeldisfunctie tot gevolg (graad 3/4 in de helft van de gevallen). 2 Voor nilotinib beschikt men nog niet over voldoende gegevens. In zeldzame gevallen zijn QT-tijdverlenging en plotselinge dood beschreven. 2 Tot slot Het lijkt erop dat men de cardiotoxische bijwerkingen van angiogeneseremmers, die soms ernstig kunnen zijn, tot nog toe relatief onderschat heeft. Met name bij patiënten met een cardiovasculaire voorgeschiedenis dient men rekening te houden met deze bijwerkingen wanneer men een antiangiogene behandeling overweegt. Er is nog weinig bekend over preventieve strategieën. Daarom is het belangrijk meer zicht te krijgen op de onderliggende mechanismen, zodat cardiotoxische effecten beter voorspeld en waar mogelijk voorkomen kunnen worden. Wanneer men cardiale toxiciteit vroegtijdig weet te herkennen, kan men haar adequaat behandelen en zo nodig de antiangiogene behandeling tijdig onderbreken. Literatuur 1 Force T, Krause DS, Van Etten RA. Molecular mechanisms of cardiotoxicity of tyrosine kinase inhibition. Nature reviews 2007;7(5): Chen MH, Kerkelä R, Force T. Mechanisms of cardiac dysfunction associated with tyrosine kinase inhibitor cancer therapeutics. Circulation 2008;118(1): Cardiotoxische effecten van angiogeneseremmers 5
5 3 National Cancer Institute. FDA approval for bevacizumab. fda-bevacizumab [updated 2009 Aug 5, cited 2009 Sep]. 4 Miles D. Management of toxicity in patients receiving therapy with bevacizumab. European Journal of Cancer Supplements 2008;6(6): Chu TF, Rupnick MA, Kerkelä R, Dallabrida SM, Zurakowski D, Nguyen L, et al. Cardiotoxicity associated with tyrosine kinase inhibitor sunitinib. Lancet 2007;370(9604): National Cancer Institute. FDA approval for sunitinib malate. fda-sunitinib-malate [updated 2009 Feb 5, cited 2009 Sep]. 7 National Cancer Institute. FDA approval for sorafenib tosylate. fda-sorafenib-tosylate [updated 2007 Nov 19, cited 2009 Sep]. 8 Schmidinger M, Zielinski CC, Vogl UM, Bojic A, Bojic M, Schukro C, et al. Cardiac toxicity of sunitinib and sorafenib in patients with metastatic renal cell carcinoma. J Clin Oncol 2008;26(32): National Cancer Institute. FDA approval fot temsirolimus. fda-temsirolimus [posted 2007 Jun 1, cited 2009 Sep]. 10 Slamon DJ, Leyland-Jones B, Shak S, Fuchs H, Paton V, Bajamonde A, et al. Use of chemotherapy plus a monoclonal antibody against HER2 for metastatic breast cancer that overexpresses HER2. N Engl J Med 2001;344(11): Angiogenese Journaal
Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog
Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Doelgerichte therapie bij het lokaal gevorderd en gemetastaseerd
Nadere informatieBiologicals; nieuwe therapeutische opties
Biologicals; nieuwe therapeutische opties Lidwine Tick, internist hemato-oncoloog Veldhoven, 19 september 2013 "De wereld van Mab-jes, Nib-jes en Mus-sen". Anti-tumor behandeling Chirurgie Radiotherapie
Nadere informatieCHAPTER 10. Nederlandse samenvatting
CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting Om uit te groeien tot een kwaadaardige tumor met uitzaaiïngen moeten kankercellen een aantal karakteristieken verwerven. Eén daarvan is het vermogen om angiogenese,
Nadere informatieHoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 175
Samenvatting Chapter 11 174 Samenvatting In dit hoofdstuk worden de studies die in dit proefschrift worden beschreven samengevat en bediscussieerd. Dit proefschrift richt zich op kankercel specifieke middelen,
Nadere informatieO.N.S.. Meeting. What s new in HER1 and 2
9 e Post-O.N.S O.N.S.. Meeting What s new in HER1 and 2 Diagnostiek en behandelingsopties Manon Komen Research Coördinator Oncologie Medisch Centrum Alkmaar Introductie De erbb tyrosine kinase familie
Nadere informatieBehandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG
Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Chapter 8 112 Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Insulin induceert complexe responsen in perifere weefsel zoals de skeletspier, vet, hart, lever en het brein om
Nadere informatieSamenvatting 95 SAMENVATTING
Samenvatting Samenvatting 95 SAMENVATTING Tijdens de ontwikkeling en groei van een solide tumor, staan de tumorcellen bloot aan een gebrek aan zuurstof (hypoxie). Dit is het gevolg van de snelle groei
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33832 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33832 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Krens, Lisanne Title: Refining EGFR-monoclonal antibody treatment in colorectal
Nadere informatieBiologicals in de longziekten. Piet van Valenberg, longarts.
Biologicals in de longziekten. Piet van Valenberg, longarts. Biologicals Astma : anti IgE : omalizumab = Xolair Sarcoidosis : infliximab : anti-tnfalfa Bronchuscarcinoom Bronchus carcinoom Chemotherapie
Nadere informatieHartfalen tgv chemotherapie
Hartfalen tgv chemotherapie CNE ICD en hartfalen P.J. Perik Agenda Voorbeeld uit de praktijk Achtergrond chemotherapie Soorten chemotherapie Type cardiotoxiciteit Incidentie, prevalentie Pathofysiologie
Nadere informatieBasiscursus Oncologie Hormonale therapie en doelgerichte behandeling bij kanker
Basiscursus Oncologie Hormonale therapie en doelgerichte behandeling bij kanker Koos van der Hoeven Hoofd Afdeling Klinische Oncologie LUMC 5 Maart 2015 Maligniteiten gevoelig voor hormonale therapie Borstkanker
Nadere informatieDarmkanker. darmkanker nederland. lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging
Darmkanker en uw DNA darmkanker nederland lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging Darmkanker Nederland Darmkanker Nederland wordt gesteund door een Raad van Advies. Deze bestaat uit specialisten
Nadere informatieNederlandse samenvatting voor niet-ingewijden
Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden 1 Inleiding 2 Doel 3 Resultaten 4 Conclusies 5 Klinische en therapeutische implicaties - 189 - 1 Inleiding Kanker is tegenwoordig tweede meest voorkomende
Nadere informatieRol van de apotheker bij het afleveren van dure en speciale geneesmiddelen. Tine Hendrickx Dag van de Ziekenhuisapotheker Affligem, 22 februari 2011
Rol van de apotheker bij het afleveren van dure en speciale geneesmiddelen Tine Hendrickx Dag van de Ziekenhuisapotheker Affligem, 22 februari 2011 ROTS: Raadpleging voor patiënten op Orale anti-tumorale
Nadere informatie1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel
1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel a. Zal elektrontransport stimuleren en apoptose niet beinvloeden b. Zal elektrontransport remmen en apoptose remmen c. Zal elektrontransport stimuleren
Nadere informatieRecent is in gerandomiseerd onderzoek ook aangetoond
De ontwikkeling van angiogeneseremmers: van bench to bedside M.E. Belderbos, Utrecht H.M.W. Verheul, medisch oncoloog, Johns Hopkins University, Baltimore, USA Angiogenese, de vorming van nieuwe bloedvaten
Nadere informatieOLIJFdag 3 oktober 2015
OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening
Nadere informatieTARGETED THERAPIES Effecten & onderzoeksmogelijkheden
22 mei 2007 Jaarbeurs Utrecht TARGETED THERAPIES Effecten & onderzoeksmogelijkheden Drs. Christine Boers verpleegkundig specialist/ research coördinator oncologie Waterlandziekenhuis Purmerend CBoers@wlz.nl
Nadere informatieMoleculaire pathways/merkers/therapie. Wim Demey, medische oncologie
Moleculaire pathways/merkers/therapie Wim Demey, medische oncologie Receptor tyrosine kinase: Transmembranaire groeifactorreceptor met een intrinsieke ligandgecontroleerde tyrosine kinase activiteit
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/18977 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18977 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Filali, Mariam el Title: Knowledge-based treatment in uveal melanoma Date: 2012-05-22
Nadere informatieSamenvatting in het Nederlands. Jeroen Hagendoorn
Samenvatting in het Nederlands Jeroen Hagendoorn 159 Summary in Dutch Een uitgebreid netwerk van kleine vaten, die vloeistof en (afweer)cellen in één richting vervoeren, vormt het lymfesysteem. In een
Nadere informatieAngiogeneseremming: fundamenteel en klinisch 05 maart 2015
Angiogeneseremming: fundamenteel en klinisch 05 maart 2015 Annemarie Thijs Internist-klinisch farmacoloog Medisch oncoloog io Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieUit de recentste gegevens van het Centraal Bureau voor de. Recente ontwikkelingen in de medicamenteuze behandeling van kanker
overzichtsartikel Recente ontwikkelingen in de medicamenteuze behandeling van kanker J.H. Beijnen en J.H.M. Schellens Kernpunten De molecular targeted therapeutics zijn nieuwe geneesmiddelen die heel specifiek
Nadere informatieChapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting
Chapter 10 C H P R ederlandse Samenvatting 10 175 S M V I G Haemostase Hartinfarct en beroerte zijn het gevolg van trombi (bloed stolsels) die belangrijke vaten afsluiten en daardoor weefsel beschadiging
Nadere informatie19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht. Longkanker. Nieuwe inzichten en aanpak. Annemieke Kreiter Nurse practitioner oncologie SKB Winterswijk
19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht Longkanker Nieuwe inzichten en aanpak Annemieke Kreiter Nurse practitioner oncologie SKB Winterswijk Met dank aan Diane Paolilli, Elizabeth Waxman en Cynthia Chernecky Cijfers
Nadere informatiePFIZER PFIZER ONCOLOGY
Wie zijn WE PFIZER Sinds 1849 houdt Pfizer zich bezig met de ontwikkeling van geneesmiddelen. Het bedrijf is opgericht door de neven Charles Pfizer en Charles Erhart, die destijds vanuit Duitsland emigreerden
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
12 NEDERLANDSE SAMENVATTING 157 CHAPTER 12 De effectiviteit van de behandeling van patiënten met kanker is in de afgelopen jaren sterk verbeterd. Gezien de verbeterde prognose van patiënten met kanker,
Nadere informatieTherapeutic Drug Monitoring TKIs: Zinvol of Onzin. Nielka van Erp
Therapeutic Drug Monitoring TKIs: Zinvol of Onzin Nielka van Erp (Nielka.vanErp@radboudumc.nl) 1960 Ontwikkeling -nibjes Ontdekking van een minute chromosoom in Chronische meyloïde leukemie (CML) patiënten
Nadere informatieEndocriene neveneffecten van nieuwe antitumorale therapie Brugge 05/10/2017 Symposium Oncologie HABO, AZ colloquia A.
Endocriene neveneffecten van nieuwe antitumorale therapie Brugge 05/10/2017 Symposium Oncologie HABO, AZ colloquia A. Van den Bruel Endocriene neveneffecten in 10 min Targeted therapy -Tyrosinekinaseinhibitoren
Nadere informatieTRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden
TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden Triple negatief borstkanker TNBC Geen ER Geen PR Geen HER2 (Nog) geen target
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Acknowledgements Curriculum Vitae
Nederlandse Samenvatting Acknowledgements Curriculum Vitae 109 109 110 110 Nederlandse samenvatting Kwaadaardige aandoeningen in de lever zijn onder te verdelen in primaire en secundaire tumoren. Secundaire
Nadere informatiePharmacogenomics: een uitdaging voor de Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie
Pharmacogenomics: een uitdaging voor de Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie Winand Dinjens Afdeling Pathologie Josephine Nefkens Instituut Erasmus MC, Rotterdam w.dinjens@erasmusmc.nl Werkgroep Moleculaire
Nadere informatieBORSTKANKER. Wat is borstkanker? kanker < cancer (krab) kanker: ongecontroleerde groei van cellen borstkanker: cellen van borstklierweefsel voorkomen:
BORSTKANKER Apr.Greet Engelmann / Apr.Hilde Augustyns AZ St Maarten campus Duffel Bopp-opleiding assistenten 2009 1) wat is borstkanker 2) diagnose en indeling 3) behandeling therapieplan behandeling per
Nadere informatie10 e Post O.N.S. Meeting. Els Meuleman Verpleegkundig specialist oncologie Slingeland Ziekenhuis Doetinchem
10 e Post O.N.S. Meeting Els Meuleman Verpleegkundig specialist oncologie Slingeland Ziekenhuis Doetinchem Breast cancer update Update behandelopties bij hormoongevoeligheid Update behandelopties bij Her
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 160 NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Tumoren (nieuwvormingen) ontstaan uit een lichaamscel als gevolg van een mutatie in het DNA van die cel, waardoor de celdeling
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Alle levende wezens zijn opgebouwd uit cellen en elke cel bevat de volledige genetische informatie van het organisme, het genoom, opgeslagen in het DNA. De coderende delen van het DNA worden genen genoemd,
Nadere informatieHypertensie: VEGF-antagonisten 3271
Hypertensie: VEGF-antagonisten 3271 Aflibercept, axitinib, bevacizumab, cabozantinib, nintedanib, pazopanib, ponatinib, ramucirumab, regorafenib, sorafenib, sunitinib en vandetanib. RR = relatief risico
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In dit proefschrift zijn de veranderingen in cellulaire functie en structuur in hartfalen met verschillende onderliggende oorzaken en fenotype bestudeerd. Dit om inzicht te krijgen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Atherosclerose Atherosclerose is een aandoening waarbij slagadervernauwing optreedt door het ontstaan van zogenaamde atherosclerotische plaques. Atherosclerotische plaques ontstaan
Nadere informatieTargeted therapieën tegen kanker
Epie Boven, Gert Ossenkoppele Nascholing Nascholing Targeted therapieën tegen kanker DDe toegenomen kennis over ontwikkeling en pathofysiologie Inleiding van maligniteiten heeft ertoe geleid dat men sinds
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nieuwe vooruitzichten in de karakterisering en behandeling van acute myeloïde leukemie Nederlandse samenvatting 134 Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker, een kwaadaardige aandoening
Nadere informatieMSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC
MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC Casus 1 74-jarige man, stadium II (T3N0M0) sigmoid carcinoom, nu 30 dagen na laparoscopische sigmoid resectie, MSS tumor,
Nadere informatieDUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING
DUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary / Nederlandse Samenvatting Sinds de ontdekking van de ADAM eiwitfamilie, twee decennia geleden, heeft het ADAM onderzoek zich voornamelijk gericht op
Nadere informatieSamenvatting en conclusies
en conclusies Samenvatting De behandeling van het myocard infarct (MI) is tegenwoordig gericht op verkorting van ischemie-tijd door herstel van de coronair flow ( open arterie theorie ). Hoewel vroegtijdige
Nadere informatieHot Topics Jan Ouwerkerk Research coordinator Leids Universitair Medisch Centrum
Hot Topics 2015 Jan Ouwerkerk Research coordinator Leids Universitair Medisch Centrum The New Kids on the Block GAZYVARO / Obinutuzumab Ramucirumab/Cyramza 1 jaars overleving bij solide tumoren Deze dia
Nadere informatieMoleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium
Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium Winand N.M. Dinjens Laboratorium voor Moleculaire Diagnostiek Afdeling Pathologie Josephine Nefkens Instituut (JNI) Erasmus MC, Universitair
Nadere informatieBehandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc
Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom 2017 M. Wumkes, 21-09-2017 Medische Oncologie VUmc 1 Te bespreken Standaardbehandeling Studiebehandeling Ontwikkeling nieuwe medicijnen
Nadere informatieSamenvatting en Discussie
101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een
Nadere informatieFarmacologie van de monoklonale anti-stoffen in de oncologie
Farmacologie van de monoklonale anti-stoffen in de oncologie Bart van den Bemt Apotheker/klinisch farmacoloog, Sint Maartenskliniek/RadboudUMC Annemarie Thijs internist/klinisch farmacoloog/ oncoloog (io)
Nadere informatieNederlandse samenvatting
6 78 Nederlandse samenvatting Colon kanker Colon (dikke darm) kanker is één van de meest voorkomende kankers en is de tweede doodsoorzaak door kanker in geïndustrialiseerde landen. Het voorstadium van
Nadere informatieSamenvatting. Galectines als targets voor anti-angiogene kankertherapie
Samenvatting Galectines als targets voor anti-angiogene kankertherapie Galectines vormen een familie van eiwitten die bestaan uit een geconserveerd domein waarmee suikerketens herkend kunnen worden op
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45885 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kersten, K. Title: Pulling the strings on anti-cancer immunity Issue Date: 2017-02-07
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In dit proefschrift worden diagnostische en therapeutische aspecten van acute leukemie bij kinderen beschreven, o.a. cyto-immunologische en farmacologische aspecten en allogene
Nadere informatieproliferatie & apoptose Kanker: toename proliferatie (ontregeling celcyclus), + afname celdood (ontregeling apoptose). Normaal epitheel Kanker
Celproliferatie & apoptose Basiscursus NVVO 2008 Frans Ramaekers 1) Relatie proliferatie - apoptose Weefselhomeostase: balans tussen proliferatie en apoptose Kanker proliferatie = celverlies (apoptose)
Nadere informatieNederlandse samenvatting en toekomstperspectieven
Nederlandse samenvatting en toekomstperspectieven Per jaar krijgen in Nederland tenminste 2150 patiënten een rectum tumor. Vijf jaar na behandeling leeft ongeveer de helft van die patiënten nog. Hierbij
Nadere informatieChapter. Nederlandse samenvatting
Chapter Nederlandse samenvatting Chapter NEDERLANDSE SAMENVATTING Over tumoren, bloedvaten en angiogenese Kanker vormt al jaren één van de belangrijkste doodsoorzaken. Wereldwijd stierven er in 2004 zo
Nadere informatieCHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING
CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING 165 CHAPTER 10 ACHTERGROND VAN HET ONDERZOEK In het begin van de 20 ste eeuw werd het concept gelanceerd dat het immuunsysteem beïnvloed kan worden om kanker te voorkomen
Nadere informatieImmuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen
Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom 15-06-2017 Willemijn Theelen w.theelen@nki.nl Risicofactoren Longcarcinoom Roken in 90% de oorzaak Passief roken : 1,2-1,3 x verhoogd
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Chapter 8 Niertransplantatie is de optimale therapie voor patiënten met chronische nierinsufficiëntie. Niertransplantatie kan echter leiden tot zowel acute als chronische complicaties
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 145 Nederlandse samenvatting De nieren hebben een belangrijke functie in het menselijk lichaam: ze zijn onder andere verantwoordelijk voor het zuiveren
Nadere informatieNK cellen of Natural Killer cellen bieden een aangeboren bescherming tegen
Nederlandse samenvatting NK cellen of Natural Killer cellen bieden een aangeboren bescherming tegen ziekteverwekkende indringers zoals virussen maar ook tegen kankercellen. In patiënten met kanker functioneren
Nadere informatieDe plaats van trastuzumab bij het mammacarcinoom in Nederland
commentaren De plaats van trastuzumab bij het mammacarcinoom in Nederland.H.B.Willemse en E.G.E.de Vries Zie ook het artikel op bl. 776. Borstkanker is in Nederland een toenemend probleem. Jaarlijks wordt
Nadere informatieBelangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal. Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc
Belangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal + Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc Vragen? Inhoud Introductie Diagnostiek Biomarkers Biobanken Wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40898 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Elis, A.S. Title: Identification of therapeutic targets and antisense oligonucleotide
Nadere informatieBij targeted therapy (doelgerichte
26 oncologie Doel en middelen bij TARGETED THERAPY Doelgerichte therapie wint steeds meer terrein in de oncologie. Helaas zijn de bijwerkingen ervan soms zo belastend voor de patiënt, dat hij met de behandeling
Nadere informatieAngiogenese inhibitoren: een update. Dr. Isabelle Spoormans 05/05/10
Angiogenese inhibitoren: een update Dr. Isabelle Spoormans 05/05/10 I. Inleiding II. Werking III. Indicaties IV. Nevenwerkingen V. Conclusies I. Inleiding Dr. Judah Folkman: NEJM 1971: hypothese: tumoren
Nadere informatieLage tractus digestivus. Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum
Lage tractus digestivus Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen
Nadere informatieSamenvatting en Conclusies
Samenvatting en Conclusies Samenvatting en conclusies Samenvatting In dit proefschrift worden experimenten beschreven die leiden tot nieuwe inzichten in de cellulaire en moleculaire mechanismen van vasculaire
Nadere informatieZwangerschap en een Her2/Neu positief Mammacarcinoom. 4 e Nascholingsdag Targeted Therapy, 8 april 2010. Casus
Zwangerschap en een Her2/Neu positief Mammacarcinoom Jan Willem de Groot Carolien Schröder 4 e Nascholingsdag Targeted Therapy, 8 april 200 Casus 33-jarige vrouw 7 weken gemelli-zwangerschap Palpabele
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Hematopoiesis Een volwassen mens heeft ongeveer vijf liter bloed waarin zich miljarden cellen bevinden. Deze cellen zijn onder te verdelen op basis van
Nadere informatie'From the cradle to the grave' : novel therapeutic approaches to attack the microenvironment in chronic lymphocytic leukemia Hallaert, D.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) 'From the cradle to the grave' : novel therapeutic approaches to attack the microenvironment in chronic lymphocytic leukemia Hallaert, D. Link to publication Citation
Nadere informatieRevisie Richtlijn Niercelcarcinoom
Revisie Richtlijn Niercelcarcinoom Prof. Dr. S. Osanto, Leids Universitair Medisch Centrum Namens de gehele richtlijnwerkgroep niercelcarcinoom Inleiding In december 2010 is de revisie van de multidisciplinaire
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
Het immuun systeem Het immuun systeem is erg complex en vele celtypes dragen bij aan de bescherming tegen virussen en bacteriën. Voor het begrip van dit proefschrift zijn vooral de T cellen van belang.
Nadere informatieLiposomal Targeting of Glucocorticoids to Inhibit Tumor Angiogenesis
Appendices SAMENVATTING VAN HET PROEFSCHRIFT Verrassend genoeg kunnen glucocorticoïden (GC) de groei van solide tumoren remmen [1]. Helaas zijn de benodigde doses voor deze antitumoreffecten vele malen
Nadere informatieDysregulation of survival and apoptosis pathways in acute myeloid leukemia Bosman, Matthieu Cornelis Johannes
Dysregulation of survival and apoptosis pathways in acute myeloid leukemia Bosman, Matthieu Cornelis Johannes IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you
Nadere informatieVeneuze trombo-embolische ziekte: 6184 VEGF-antagonisten
Veneuze trombo-embolische ziekte: 6184 VEGF-antagonisten Aflibercept, axitinib, bevacizumab, cabozantinib, nintedanib, pazopanib, ponatinib, ramucirumab, regorafenib, sorafenib, sunitinib en vandetanib.
Nadere informatieSAMEN ME VAT A T T I T N I G
SAMENVATTING 186 Inleiding Het renine-angiotensine-aldosteron-systeem (RAAS) is een hormonaal systeem dat in belangrijke mate betrokken is bij de regulatie van bloeddruk en nierfunctie. Het RAAS is een
Nadere informatieGemetastaseerd mammacarcinoom. Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis
Gemetastaseerd mammacarcinoom Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis 19 maart 2018 Inhoud o Cijfers over borstkanker o Verschillende behandelmogelijkheden o casus o quiz Cijfers over borstkanker
Nadere informatieNederlandse samenvatting
169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde
Nadere informatieAlgemene Samenvatting
Algemene Samenvatting e vitamine metaboliet 1,25-dihydroxyvitamine ( ) speelt een sleutelrol bij het handhaven van de calcium homeostase door middel van effecten op de darm, het bot en de nier. e metaboliet
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Er is in de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt in de ontwikkeling van doelgerichte behandelingen tegen kanker. Helaas wordt ook
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Het multipel myeloom of de ziekte van Kahler is een kwaadaardige celwoekering van plasmacellen in het beenmerg die een monoklonale zware of lichte keten immunoglobuline produceren.
Nadere informatieBrochure voor de professionele zorgverleners
De Belgische gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Mitoxantrone Sandoz. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting EJA van Wanrooij Hart en vaatziekten zijn de meest voorkomende doodsoorzaak in de westerse wereld. De onderliggende oorzaak van infarcten en beroertes
Nadere informatieNederlandse samenvatting
N EDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 8 Nederlandse samenvatting 87 C HAPTER 8 In de prehistorie, toen er nog werd gejaagd met mes en speer, hing het leven af van een snelle reactie op eventuele verwondingen.
Nadere informatieSamenvatting. Chapter 8
Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22947 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Ghotra, Veerander Paul Singh Title: Identification of novel targets in prostate
Nadere informatieLokaal recidief/metastasen behandeling. Systemische therapie. Inleiding (Evidence based tekst tot 2010)
Lokaal recidief/metastasen behandeling Systemische therapie Inleiding (Evidence based tekst tot 2010) Aanbevelingen De werkgroep is van mening dat patiënten met gemetastaseerd niercelcarcinoom moeten worden
Nadere informatieOncolytica voor niet-oncologen: Tyrosine kinase inhibitors
Oncolytica voor niet-oncologen: Tyrosine kinase inhibitors 3-9-2015 Annelieke Willemsen Internist-oncoloog en klinisch farmacoloog in opleiding ism Nielka van Erp, ziekenhuisapotheker Disclosure belangen
Nadere informatieClinical Hot Topics. Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum
Clinical Hot Topics Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Nieuwe ontwikkelingen in de USA Nieuwe anti-kanker middelen recentelijk goedgekeurd door de FDA (Food
Nadere informatieBijwerkingen en kwaliteit van leven tijdens behandeling met Tyrosine Kinase Remmers en Immunotherapie
Bijwerkingen en kwaliteit van leven tijdens behandeling met Tyrosine Kinase Remmers en Immunotherapie Marion Zimmerman Verpleegkundig specialist longkanker Onderwerpen Tki s, Immunotherpie, voor wie? Bijwerkingen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45876 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Paauwe, M. Title: Targeting stromal interactions in the pro-metastatic tumor microenvironment
Nadere informatieNiet-cardiogeen longoedeem bij chemotherapie voor acute myeloide leukemie. MDO IC Radboud UMC. N.Postma
Niet-cardiogeen longoedeem bij chemotherapie voor acute myeloide leukemie MDO IC Radboud UMC! N.Postma Casus Man, 1952! Diagnose AML - WBC 20 Start hydrea/rasburicase Casus IC opname bij dreigende respiratoire
Nadere informatieIdentifying therapeutic targets by elucidating signaling pathways in pediatric lymphoid leukemias van der Sligte, Naomi Eline
University of Groningen Identifying therapeutic targets by elucidating signaling pathways in pediatric lymphoid leukemias van der Sligte, Naomi Eline IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's
Nadere informatieSamenvatting. Chapter12
Samenvatting Chapter12 Coinfectie met Mycobacterium Tuberculose tijdens HIV-infectie is een groot probleem in de derde wereld, daar dit leidt tot een grotere sterfte. (hoofdstuk I) In de studies beschreven
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting hoofdstuk 1 127
125 Samenvatting Het metabool syndroom is een clustering van risicofactoren, zoals overgewicht/obesitas, verhoogd cholesterol, hoge bloeddruk (hypertensie) en metabole insulineresistentie (verminderde
Nadere informatieRisico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers
Risico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers Introductie De risico-minimalisatiematerialen voor Tasigna (nilotinib) zijn beoordeeld door het College ter
Nadere informatieRisico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers
Risico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers Introductie De risico-minimalisatiematerialen voor Tasigna (nilotinib) zijn beoordeeld door het College ter
Nadere informatie