Recent is in gerandomiseerd onderzoek ook aangetoond

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Recent is in gerandomiseerd onderzoek ook aangetoond"

Transcriptie

1 De ontwikkeling van angiogeneseremmers: van bench to bedside M.E. Belderbos, Utrecht H.M.W. Verheul, medisch oncoloog, Johns Hopkins University, Baltimore, USA Angiogenese, de vorming van nieuwe bloedvaten uit het pre-existente vaatnetwerk, speelt een essentiële rol bij de tumorgroei en -metastasering. Vascular endothelial growth factor (VEGF) is een belangrijke angiogene groeifactor die tot expressie komt in de meeste tumoren. Remming van de angiogenese met een anti lichaam tegen VEGF, bevacizumab, in combinatie met standaardchemotherapie leidt tot levens verlenging van patiënten met colorectale tumoren. Recent is in gerandomiseerd onderzoek ook aangetoond dat de toevoeging van bevacizumab aan standaardchemotherapie de overleving van patiënten met longkanker, borsttumoren en ovariumtumoren verbetert. Receptor-tyrosinekinaseremmers met een breed werkingsprofiel, waaronder remming van de VEGF-cascade, verlengen de overleving van patiënten met nierceltumoren. Het klinisch onderzoek met angiogeneseremmers breidt zich nu uit naar (neo)adjuvante toepassingen van angiogeneseremmers en combinatie met radiotherapie. Vorming van nieuwe bloedvaten uit het reeds bestaande vasculaire netwerk wordt angiogenese genoemd. De cellen die de bloedvaten vormen, heten endotheelcellen en worden omgeven door vaatstabiliserende cellen, de pericyten en gladde spiercellen. Angiogenese speelt een belangrijke rol tijdens de embryogenese, de menstruele cyclus en de wondgenezing. Angiogenese, ook wel vaatnieuwvorming genoemd, is ook een kenmerk van kanker en van verschillende ischemische en infectieuze aandoeningen. 1 De angiogenese wordt tijdens normale fysiologische processen zoals groei en wondgenezing gereguleerd door positieve en negatieve feedbackmechanismen. Deze regulatie zorgt enerzijds voor stabilisering van de nieuw gevormde vaten en anderzijds dat de nieuwvorming stopt zodra het nieuwgevormde vaatbed voldoet aan de vraag van het omliggende weefsel. In pathologische omstandigheden, zoals bij maligniteiten, is deze regulering verstoord en wordt de angiogenese continu gestimuleerd. De angiogenese is een complex en dynamisch proces dat wordt gereguleerd door stimuli en remmers. Eén van de belangrijkste angiogene factoren is het eiwit VEGF, dat in verschillende vormen voorkomt. VEGF activeert VEGF-receptoren (VEGFR), tyrosinekinasereceptoren, die tot expressie komen op de membraan van voornamelijk endotheelcellen, maar ook van sommige andere cellen, zoals beenmergcellen. In dierexperimenten bleek dat muizen met een deletie van VEGF of van de VEGFR niet levensvat- 2 Angiogenese Journaal

2 tumor(cellen) ECM-afbrekende enzymen baar waren. Activatie van de VEGF/VEGFR-as leidt via een uitge breide signaleringscascade tot proliferatie, migratie en maturatie van endotheelcellen. Bovendien verhoogt VEGF de permeabiliteit van de vaatwand waardoor allerlei plasmaeiwitten zoals fibrinogeen buiten het vaatbed kunnen lekken en rekruteert het endotheelprogenitorcellen (voorloperendotheelcellen) uit het beenmerg (figuur 1). Afbraak en (weder)opbouw van de extracellulaire matrix (ECM) vindt plaats om de vaatnieuwvorming mogelijk te maken. Onder andere tumorcellen, endotheelcellen en fibroblasten produceren de enzymen die nodig zijn voor de afbraak en/of de nieuwe ECM-eiwitten voor de opbouw van de ECM. Naast VEGF zijn er verschillende andere angiogene groeifactoren ontdekt, waaronder de basische fibroblastengroeifactor (bfgf) en de platelet-derived growth factor (PDGF). endotheelcellen migratie proliferatie vaatformatie angiogene groeifactoren (VEGF, PDGF) ECM-remodellering (fibrine/collageen) lekkage van bloedcellen en plasma-eiwitten a.g.v. verhoogde permeabiliteit door VEGF: monocyten (macrofagen), bloedplaatjes, CEC s, fibrinogeen Figuur 1 Tumorgeïnduceerde angiogenese waarin een belangrijke rol is weggelegd voor endotheelcellen, de extracellulaire matrix en cellen uit het bloed en plasma-eiwitten. ECM: extracellulaire matrix; VEGF: vascular endothelial growth factor; PDGF: platelet-derived growth factor. Tumoren zijn angiogeneseafhankelijk Al in 1863 toonden Virchow en Thiersch aan dat tumorcellen hun eigen vaatvoorziening produceren. Het gevormde netwerk is chaotisch: de vaten zijn kronkelig, gedilateerd en verschillen in opbouw. Daardoor ontstaat een ongeorganiseerde bloedstroom, met afwisselend sterk doorbloede en hypoxische gebieden. Folkman en medewerkers toonden als eerste aan dat tumorgroei angiogeneseafhankelijk is. Deze onderzoekers implanteerden tumorweefsel in de avasculaire cornea s van konijnen en stelden vast dat de tumoren niet groeiden totdat nieuwe bloedvaten vanuit de limbus het implantaat bereikten. Tumorcellen stimuleren de aanmaak van nieuwe bloedvaten omdat ze voedingstoffen en zuurstof nodig hebben om snel te kunnen delen. VEGF is een angiogene factor die door de meeste tumorcellen wordt geproduceerd, enerzijds gestimuleerd door omgevingsfactoren (hypoxie of een lage ph), anderzijds door genmutaties in de tumorcellen (p53 of K-ras). Naast angiogene factoren zijn er ook verschillende antiangiogenesefactoren gevonden die door het lichaam zelf worden aangemaakt, waaronder trombospondine en platelet factor-4. Hanahan en Folkman postuleerden dat een verandering ten faveure van de angiogene factoren ten opzichte van de antiangiogene factoren bepaalt of een tumor groeit en metastaseert: de zogenaamde angiogene switch. 2 Bij een evenwicht tussen angiogene stimuli en angiogeneseremmers wordt het angiogeneseproces niet gestimuleerd, waardoor een (alleen microscopisch zichtbare) tumor niet kan groeien. De angiogene switch leidt tot tumorgroei en metastasering. De oorzaak van deze switch is onbekend. Uit preklinisch onderzoek bleek dat tumoren langdurig latent aanwezig kunnen zijn, totdat de angiogene switch plaatsvindt. 3 Tevens bleek in verschillende diermodellen dat remming van de angiogenese tumorgroei en metastasering limiteert en de overleving van muizen verlengt. Op basis van bovenstaande preklinische resultaten begonnen vele onderzoekers en farmaceuten in het begin van de jaren negentig klinisch toepasbare angiogeneseremmers te ontwikkelen. Angiogeneseremmers De therapeutische angiogeneseremmers bestaan uit groeifactorcascaderemmers, middelen die aangrijpen op de endotheelceladhesie en middelen die preferentieel toxisch zijn voor delend endotheel. Tabel 1 bevat een overzicht van de resultaten van gerandomiseerde fase-ii- en fase-iiionderzoeken met angiogeneseremmers. Groeifactorcascaderemmers Monoklonale antilichamen. VEGF is één van de krachtigste stimulatoren van vaatnieuwvorming en speelt een essentiële rol in de tumorangiogenese. Selectieve remming van VEGF of van zijn receptoren is een effectieve behandeling gebleken in preklinische tumormodellen, onder andere bij mamma-, colon- en niertumoren. De meeste klinische onderzoeken zijn verricht met bevacizumab (Avastin ), een gehumaniseerd, recombinant monoklonaal antilichaam dat met hoge affiniteit bindt aan VEGF. In 2001 werd in een eerste fase-i-onderzoek met bevacizumab maximaal 10 mg/kg i.v. elke twee weken gegeven, zonder dat de maximaal tolereerbare dosis was bereikt. In fase-ii-onderzoeken werd vervolgens aangetoond dat behandeling van patiënten met colorectale tumoren met bevacizumab in combinatie met chemotherapie resulteert in een langere ziektevrije overleving. Een recent dubbelblind, gerandomiseerd placebogecontroleerd fase-iii-onderzoek onder 923 patiënten bewees dat chemotherapie (irinotecan/5-fluoro-uracil/leukovorine) in combinatie met bevacizumab de overleving verlengt van patiënten met een niet eerder behandelde, gemetastaseerde colorectale maligniteit De ontwikkeling van angiogeneseremmers: van bench to bedside 3

3 (zie tabel 1). 4 Dit onderzoek heeft ertoe geleid dat bevacizumab als eerste VEGF-remmer is geregistreerd voor de eerstelijnsbehandeling van gemetastaseerde colorectale tumoren in combinatie met chemotherapie. In deze onderzoeken bestonden de bijwerkingen van bevacizumab in combinatie met chemotherapie onder andere uit diepe veneuze trombose, proteïnurie, een lichte toename van de incidentie van graad-3-hypertensie, terwijl de toename van graad-4-diarree en van leukopenie waarschijnlijk gerelateerd was aan de chemotherapie. De ernstigste bijwerking was een verhoogd risico op gastro-intestinale bloedingen: 1,5% in de bevacizumabgroep versus 0% in de controlegroep. Een gerandomiseerd fase-ii-onderzoek bij patiënten met een niercelcarcinoom liet zien dat monotherapie met bevacizumab de tijd tot ziekteprogressie verlengt. Op dit moment loopt een fase-iii-onderzoek naar de waarde van toevoeging van bevacizumab aan interferon-alfa bij patiënten met een onbehandelbaar niercelcarcinoom. Onlangs werd bekend dat bevacizumab in combinatie met chemotherapie bij patiënten met longkanker een verlenging van de overleving geeft met 2,3 maanden, terwijl bij patiënten Tabel 1 Angiogeneseremmers in fase-ii- en fase-iii-onderzoeken angiogeneseremmer diagnose/indicatie combinatietherapie uitkomst groeifactorcascaderemmers bevacizumab colorectale tumoren 5-FU, leukovorine verbetering mediane overleving (14,6 versus 17,9 maanden) en (VEGF-antilichaam) ziektevrije overleving (5,6 versus 8,8 maanden) IFL * FOLFOX4 verbetering responsratio, ziektevrije overleving en totale overleving (20,3 versus 15,6 maanden) verlenging totale overleving (12,5 versus 10,7 maanden) longcarcinoom paclitaxel, verbetering responsratio, ziektevrije overleving en totale carboplatine overleving (12,5 versus 10,2 maanden) mammacarcinoom paclitaxel toename ziektevrije overleving (11 versus 6,1 maanden) niercelcarcinoom verlenging tijd tot ziekteprogressie (4,8 versus 2,5 maanden) sorafenib niercelcarcinoom verlenging ziektevrije overleving (24 versus 12 weken) SU gastro-intestinale verlenging progressievrije overleving (6,3 versus 1,5 maanden) stromatumoren niercelcarcinoom partiële respons (40%), stabiele ziekte 23%, mediane overleving 8,7 maanden PTK-787 colorectale tumoren FOLFOX4 geen significante verlenging progressievrije overleving (7,7 versus 7,5 maanden) ZD-6474 niet-kleincellig docetaxel verlenging progressievrije overleving (19,8 versus 15,1 longcelcarcinoom maanden, hoge versus lage dosering), partiële respons, stabiele ziekte carboplatine, partiële respons (7/18), stabiele ziekte (2/18) paclitaxel specifieke endotheelcelremmers ABT-510 wekedelensarcoom toename ziektevrije ratio (34,4%), geen partiële respons niercelcarcinoom geen effect * IFL: irinotecan/fluoro-uracil/leukovorine. FOLFOX4: oxaliplatine/fluoro-uracil/leukovorine (tweedelijnstherapie). 4 Angiogenese Journaal

4 met borstkanker de overleving werd verlengd met 4,9 maanden. 5 Diverse andere VEGF-blokkerende middelen, waaronder het anti-vegf-antilichaam HuMV833 mab en VEGF-Trap, worden bestudeerd in fase-i- en fase-ii-onderzoek. Multityrosinekinaseremmers. Een ander therapeutisch aangrijpingspunt in deze cascade is de VEGF-receptor (VEGFR). Laagmoleculaire tyrosinekinaseremmers kunnen de VEGFR en andere groeifactorreceptoren remmen. Nadat enkele voorgangers ernstige bijwerkingen veroorzaakten en nauwelijks activiteit lieten zien, toonde sunitinib (SU ) een tyrosinekinaseremmer die de groeifactorreceptoren van onder andere VEGF, PDGF en c-kit remt in preklinisch onderzoek een sterk antitumoreffect bij hematologische maligniteiten en solide tumoren. In een fase-i/ii-onderzoek werden 98 patiënten met gemeta staseerde, therapieresistente gastro-intestinale tumoren ge durende vier weken behandeld met dagelijks 50 mg sunitinib, gevolgd door een rustperiode van twee weken. Van de 48 patiënten van wie tot dan toe follow-upgegevens bekend waren, bereikten 26 patiënten een respons. Ook bij de behandeling van nierceltumoren is sunitinib als tweedelijnstherapie succesvol: 40% van de in onderzoeksverband behandelde patiënten had een complete of partiële respons, terwijl 27% van de patiënten tijdens deze behandeling langer dan drie maanden een stabiele ziekte hadden (zie tabel 1). Dit leidde in deze patiëntengroep tot een mediane overleving van 16,4 maanden. 6 Gezien het brede werkingsmechanisme en omdat tumorcellen ook VEGF- en PDGF-receptoren tot expressie brengen, is het onduidelijk of deze resultaten angiogenesespecifiek zijn of dat sunitinib de tumorcelgroei ook direct remt. Sorafenib is een tyrosinekinaseremmer die te vergelijken is met sunitinib. Het middel remt ook de VEGF-, PDGF- en c-kit-receptoren en wordt oraal gedoseerd. In een fase-iiionderzoek bij patiënten met nierceltumoren leidde behandeling met sorafenib tot een verdubbeling van de progressievrije overleving (van 12 naar 24 weken). 7 Vatalanib (PTK787/ZK222584) remt eveneens de VEGFreceptoren en de PDGF-receptor. In een fase-iii-onderzoek waarbij dit middel werd gecombineerd met chemotherapie werd geen overlevingsvoordeel gezien bij patiënten met gemetastaseerde colorectale tumoren. ZD6474 is een oraal toe te dienen remmer van zowel de VEGFR als de epitheliale groeifactorreceptor (EGFR). In gerandomiseerde fase-ii-onderzoeken bij patiënten met een niet-kleincellig longcarcinoom werd aangetoond dat toevoeging van ZD6474 aan docetaxel resulteerde in een toename van de tijd tot ziekteprogressie. 5 Specifieke remmers van endotheelcelgroei en adhesie. Specifieke remmers van endotheelcelgroei worden gekenmerkt door een direct toxische werking op delend endotheel, maar het is niet goed bekend waardoor dit effect wordt veroorzaakt. Tot dusverre zijn deze middelen klinisch nog niet effectief gebleken. Angiostatine en endostatine hadden een sterk antitumoreffect bij muizen, maar toonden beide geen activiteit in vroegklinisch onderzoek. ABT510, een afgeleide van de angiogeneseremmer trombospondine, toonde in een klinisch fase-i-onderzoek weinig bijwerkingen en wel vroege tekenen van activiteit. ABT510 wordt nu bestudeerd in fase-ii-onderzoek. 8 Een alternatieve manier van angiogeneseremming is gericht tegen de interactie tussen endotheelcel en matrix. Vitaxine en cilengitide (EMD121974) zijn voorbeelden van middelen die de adherentie van endotheelcellen aan de basale membraan voorkomen. Deze middelen worden momenteel bestudeerd in vroeg klinisch onderzoek. 8 Klinische observaties van angiogeneseremming In de klinische onderzoeken naar de effectiviteit van angiogeneseremmers is men op problemen gestuit. Om te beginnen is het vaststellen van de juiste dosering moeilijk. Bij chemotherapie is altijd naar de maximaal verdraagbare dosering gestreefd. Voor de angiogeneseremmers leek dat niet mogelijk omdat geen ernstige toxiciteit werd verwacht. Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar surrogaatmarkers voor het vaststellen van de biologische activiteit: het nemen van herhaalde tumorbiopsieën tijdens behandeling, het meten van circulerende endotheelcellen en het meten van de tumorperfusie tijdens therapie met behulp van dynamic enhanced contrast-mri en PET-scanning. 5 De VEGF-concentratie of andere angiogene groeifactoren of receptoren in het bloed hebben duidelijk gemaakt dat de concentratie circulerend VEGF toeneemt tijdens behandeling met laagmoleculaire tyrosinekinaseremmers, terwijl de concentratie circulerende receptoren afneemt. VEGF wordt door behandeling met bevacizumab volledig geblokkeerd. Opname van bevacizumab in de trombocyt blokkeert VEGF ter plaatse (Verheul et al., AACR 2006). Tot nu toe is echter in geen van deze onderzoeken een sterke correlatie aangetoond met respons op behandeling. De expressie van VEGF of andere angiogene en antiangiogene factoren in tumorweefsel blijkt zelfs niet predictief voor de respons op behandeling. 9 Bovengenoemde metingen hebben derhalve nog geen klinisch belang. Daarnaast lijkt er toch therapieresistentie te kunnen ontstaan bij een antiangiogene behandeling. Eén van de theoretische voordelen van angiogeneseremmers was juist dat deze behandeling aangrijpt op genetisch stabiele endotheelcellen, waardoor zich geen resistentie zou voordoen. Een De ontwikkeling van angiogeneseremmers: van bench to bedside 5

5 mogelijke verklaring hiervoor is dat tumorcellen gebruik (gaan) maken van andere groeifactorcascades die ongevoelig zijn voor deze angiogeneseremmers. Ten slotte veroorzaken angiogeneseremmers tegen de verwachtingen in wel degelijk bijwerkingen, hoewel meestal niet ernstig van aard. Het bijwerkingenprofiel van de laagmoleculaire orale tyrosinekinaseremmers bestaat voornamelijk uit moeheid, naast huiduitslag, diarree en hypertensie. De ernstigste bijwerkingen die bij de angiogeneseremmers (met name bij bevacizumab) werden gezien, zijn maligne hypertensie, trombose en darmperforaties, maar ze komen slechts sporadisch voor. met bevacizumab leidt bijvoorbeeld tot een lichte toename van postoperatieve wondgenezingsproblemen. Conclusie De ontdekking dat antiangiogene middelen levensverlengend werken is een mijlpaal in de ontwikkeling van de antikankerbehandeling. Nader onderzoek naar werkingsmechanisme en resistentie bij patiënten moet resulteren in een optimale antiangiogene behandeling. Daarnaast dienen combinaties van deze nieuwe middelen met andere biologicals, chemotherapie, chirurgie en radiotherapie te worden bestudeerd. Nieuwe behandelstrategieën met angiogeneseremmers Nu angiogeneseremmers een overlevingsvoordeel kunnen bewerkstelligen, is het een uitdaging om antiangiogene therapie te optimaliseren en te implementeren in gecombineerde behandelingen met chirurgie en radiotherapie. Combinaties van medicamenten, van zowel biologische als chemotherapeutische aard, verbeteren de antitumoractiviteit. 10 Zo is de combinatie van een EGFR-blokkerend middel (erlotinib) met een middel dat in de VEGF-cascade ingrijpt (bevacizumab) zeer effectief bij het niet-kleincellig longcarcinoom. 5 Onderzoek naar effectiviteit en toxiciteit van nieuwe combinaties wordt momenteel uitgevoerd. In preklinische experimenten bleek dat combinatie van radiotherapie en angiogeneseremming additief dan wel synergetisch kan werken. Mogelijk speelt een verbeterde zuurstofverdeling hierbij een rol. De toevoeging van angiogeneseremmers aan radiotherapie kan bij proefdieren ook leiden tot een tumorrespons in radiatieongevoelige tumoren. De vraag is of deze combinatie ook bij patiënten tot een verbetering zal leiden. In preklinische observaties en casusbeschrijvingen wordt gerapporteerd dat chirurgie tumorgroei kan bevorderen door het vrijkomen van angiogene factoren en het wegnemen van een door de primaire tumor geproduceerde angiogeneseremmer. In een recente casusbespreking werd gemeld dat resectie van een primaire colontumor een verhoogde metabole activiteit van de eveneens aanwezige levermetastase veroorzaakte en een daling van de concentraties in bloed en urine van respectievelijk angiogeneseremmers, angiostatine en endostatine. In andere onderzoeken werd na resectie van de primaire tumor een duidelijke stijging van de angiogene factor VEGF gemeten. De aanwijzingen dat chirurgie de angiogene balans kan verstoren, maakt onderzoek naar antiangiogene behandeling in de perioperatieve setting, neoadjuvant of adjuvant, van groot belang. Men is echter ook huiverig voor deze combinatie vanwege mogelijke problemen bij de wondgenezing. Behandeling Literatuur 1. Carmeliet P. Angiogenesis in life, disease and medicine. Nature. 2005;438: Hanahan D, Folkman J. Patterns and emerging mechanisms of the angiogenic switch during tumorgenesis. Cell. 1996;86: Udagawa T, Fernandez A, Achilles EG, Folkman J, D Amato RJ. Persistence of microscopic human cancers in mice: alterations in the angiogenic balance accompanies loss of tumor dormancy. Faseb J. 2002;16: Hurwitz H, Fehrenbacher L, Novotny W, et al. Bevacizumab plus irinotecan, fluorouracil, and leucovorin for metastatic colorectal cancer. N Engl J Med. 2004;350: Jain RK, Duda DG, Clark JW, Loeffler JS. Lessons from phase III clinical trials on anti-vegf therapy for cancer. Nat Clin Pract Oncol. 2006;3: Motzer RJ, Michaelson MD, Redman BG, et al. Activity of SU11248, a multitargeted inhibitor of vascular endothelial growth factor receptor and platelet-derived growth factor receptor, in patients with metastatic renal cell carcinoma. J Clin Oncol. 2006;24: Vogelzang NJ. Treatment options in metastatic renal carcinoma: an embarrassment of riches. J Clin Oncol. 2006;24: Verheul HM, Pinedo HM. Inhibition of angiogenesis in cancer patients. Expert Opin Emerg Drugs. 2005;10: Bergsland EK. When does the presence of the target predict response to the targeted agent? J Clin Oncol. 2006;24: Gasparini G, Longo R, Fanelli M, Teicher BA. Combination of antiangiogenic therapy with other anticancer therapies: results, challenges, and open questions. J Clin Oncol. 2005;23: Angiogenese Journaal

CHAPTER 10. Nederlandse samenvatting

CHAPTER 10. Nederlandse samenvatting CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting Om uit te groeien tot een kwaadaardige tumor met uitzaaiïngen moeten kankercellen een aantal karakteristieken verwerven. Eén daarvan is het vermogen om angiogenese,

Nadere informatie

Biologicals; nieuwe therapeutische opties

Biologicals; nieuwe therapeutische opties Biologicals; nieuwe therapeutische opties Lidwine Tick, internist hemato-oncoloog Veldhoven, 19 september 2013 "De wereld van Mab-jes, Nib-jes en Mus-sen". Anti-tumor behandeling Chirurgie Radiotherapie

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 160 NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Tumoren (nieuwvormingen) ontstaan uit een lichaamscel als gevolg van een mutatie in het DNA van die cel, waardoor de celdeling

Nadere informatie

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Doelgerichte therapie bij het lokaal gevorderd en gemetastaseerd

Nadere informatie

Chapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting

Chapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting Chapter 10 C H P R ederlandse Samenvatting 10 175 S M V I G Haemostase Hartinfarct en beroerte zijn het gevolg van trombi (bloed stolsels) die belangrijke vaten afsluiten en daardoor weefsel beschadiging

Nadere informatie

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden Triple negatief borstkanker TNBC Geen ER Geen PR Geen HER2 (Nog) geen target

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden

Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden 1 Inleiding 2 Doel 3 Resultaten 4 Conclusies 5 Klinische en therapeutische implicaties - 189 - 1 Inleiding Kanker is tegenwoordig tweede meest voorkomende

Nadere informatie

Samenvatting 95 SAMENVATTING

Samenvatting 95 SAMENVATTING Samenvatting Samenvatting 95 SAMENVATTING Tijdens de ontwikkeling en groei van een solide tumor, staan de tumorcellen bloot aan een gebrek aan zuurstof (hypoxie). Dit is het gevolg van de snelle groei

Nadere informatie

OLIJFdag 3 oktober 2015

OLIJFdag 3 oktober 2015 OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening

Nadere informatie

Angiogeneseremming: fundamenteel en klinisch 05 maart 2015

Angiogeneseremming: fundamenteel en klinisch 05 maart 2015 Angiogeneseremming: fundamenteel en klinisch 05 maart 2015 Annemarie Thijs Internist-klinisch farmacoloog Medisch oncoloog io Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Liposomal Targeting of Glucocorticoids to Inhibit Tumor Angiogenesis

Liposomal Targeting of Glucocorticoids to Inhibit Tumor Angiogenesis Appendices SAMENVATTING VAN HET PROEFSCHRIFT Verrassend genoeg kunnen glucocorticoïden (GC) de groei van solide tumoren remmen [1]. Helaas zijn de benodigde doses voor deze antitumoreffecten vele malen

Nadere informatie

Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc

Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom 2017 M. Wumkes, 21-09-2017 Medische Oncologie VUmc 1 Te bespreken Standaardbehandeling Studiebehandeling Ontwikkeling nieuwe medicijnen

Nadere informatie

Darmkanker. darmkanker nederland. lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging

Darmkanker. darmkanker nederland. lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging Darmkanker en uw DNA darmkanker nederland lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging Darmkanker Nederland Darmkanker Nederland wordt gesteund door een Raad van Advies. Deze bestaat uit specialisten

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 175

Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 175 Samenvatting Chapter 11 174 Samenvatting In dit hoofdstuk worden de studies die in dit proefschrift worden beschreven samengevat en bediscussieerd. Dit proefschrift richt zich op kankercel specifieke middelen,

Nadere informatie

Biologicals in de longziekten. Piet van Valenberg, longarts.

Biologicals in de longziekten. Piet van Valenberg, longarts. Biologicals in de longziekten. Piet van Valenberg, longarts. Biologicals Astma : anti IgE : omalizumab = Xolair Sarcoidosis : infliximab : anti-tnfalfa Bronchuscarcinoom Bronchus carcinoom Chemotherapie

Nadere informatie

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy

Nadere informatie

PFIZER PFIZER ONCOLOGY

PFIZER PFIZER ONCOLOGY Wie zijn WE PFIZER Sinds 1849 houdt Pfizer zich bezig met de ontwikkeling van geneesmiddelen. Het bedrijf is opgericht door de neven Charles Pfizer en Charles Erhart, die destijds vanuit Duitsland emigreerden

Nadere informatie

Coloncarcinoom. Inleiding 13/11/2009. Epidemiologie van het colorectaal carcinoom (CRC)

Coloncarcinoom. Inleiding 13/11/2009. Epidemiologie van het colorectaal carcinoom (CRC) Coloncarcinoom Ann Van Mechelen ZNA Stuivenberg Inleiding Definitie: kwaadaardige wildgroei van weefsel van de dikke darm. Epidemiologie van het colorectaal carcinoom (CRC) Belgie: 6.500 nieuwe gevallen/jaar

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands. Jeroen Hagendoorn

Samenvatting in het Nederlands. Jeroen Hagendoorn Samenvatting in het Nederlands Jeroen Hagendoorn 159 Summary in Dutch Een uitgebreid netwerk van kleine vaten, die vloeistof en (afweer)cellen in één richting vervoeren, vormt het lymfesysteem. In een

Nadere informatie

Chapter. Nederlandse samenvatting

Chapter. Nederlandse samenvatting Chapter Nederlandse samenvatting Chapter NEDERLANDSE SAMENVATTING Over tumoren, bloedvaten en angiogenese Kanker vormt al jaren één van de belangrijkste doodsoorzaken. Wereldwijd stierven er in 2004 zo

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting en toekomstperspectieven

Nederlandse samenvatting en toekomstperspectieven Nederlandse samenvatting en toekomstperspectieven Per jaar krijgen in Nederland tenminste 2150 patiënten een rectum tumor. Vijf jaar na behandeling leeft ongeveer de helft van die patiënten nog. Hierbij

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Achtergrond Longkanker is een ziekte die moeilijk is te behandelen. Veelal zijn er uitzaaiingen naar andere organen op het moment van diagnose en kan genezing niet meer worden bereikt. In dat geval wordt

Nadere informatie

farmacotherapie J.S.W.Lind, G.J.M.Herder en E.F.Smit

farmacotherapie J.S.W.Lind, G.J.M.Herder en E.F.Smit farmacotherapie Nieuwe middelen voor de behandeling van gemetastaseerd niet-kleincellig longcarcinoom: remmers van de epidermale groeifactorreceptor en van de angiogenese J.S.W.Lind, G.J.M.Herder en E.F.Smit

Nadere informatie

nederlandse Samenvatting

nederlandse Samenvatting nederlandse Samenvatting In de strijd tegen kanker kunnen we meerdere aspecten onderscheiden: preventie, vroege diagnose, operatieve verwijdering, bestraling en behandeling met geneesmiddelen. Het uiteindelijke

Nadere informatie

Farmacologie van de monoklonale anti-stoffen in de oncologie

Farmacologie van de monoklonale anti-stoffen in de oncologie Farmacologie van de monoklonale anti-stoffen in de oncologie Bart van den Bemt Apotheker/klinisch farmacoloog, Sint Maartenskliniek/RadboudUMC Annemarie Thijs internist/klinisch farmacoloog/ oncoloog (io)

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/18977 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/18977 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18977 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Filali, Mariam el Title: Knowledge-based treatment in uveal melanoma Date: 2012-05-22

Nadere informatie

Avastin wordt in combinatie met andere middelen tegen kanker gebruikt voor de behandeling van volwassenen met de volgende vormen van kanker:

Avastin wordt in combinatie met andere middelen tegen kanker gebruikt voor de behandeling van volwassenen met de volgende vormen van kanker: EMA/175824/2015 EMEA/H/C/000582 EPAR-samenvatting voor het publiek bevacizumab Dit document is een samenvatting van het Europees openbaar beoordelingsrapport (EPAR) voor. Het geeft uitleg over de aanpak

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse samenvatting

Chapter 8. Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Er is in de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt in de ontwikkeling van doelgerichte behandelingen tegen kanker. Helaas wordt ook

Nadere informatie

SAMEN ME VAT A T T I T N I G

SAMEN ME VAT A T T I T N I G SAMENVATTING 186 Inleiding Het renine-angiotensine-aldosteron-systeem (RAAS) is een hormonaal systeem dat in belangrijke mate betrokken is bij de regulatie van bloeddruk en nierfunctie. Het RAAS is een

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33832 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33832 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33832 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Krens, Lisanne Title: Refining EGFR-monoclonal antibody treatment in colorectal

Nadere informatie

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst 18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Pancreas Carcinoom Incidencie: 33.730 nieuwe patiënten

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De afgelopen jaren heeft de ontwikkeling van vele nieuwe geneesmiddelen de behandelmogelijkheden voor patiënten met kanker aanzienlijk uitgebreid. Het grote aantal beschikbare

Nadere informatie

Chemotherapie en nieuwe geneesmiddelen presentatie

Chemotherapie en nieuwe geneesmiddelen presentatie Chemotherapie en nieuwe geneesmiddelen presentatie Naam: prof dr M.J. van den Bent Functie: hoofd neuro-oncologie unit Daniel den Hoed Oncologisch Centrum Rotterdam Wat is chemotherapie? De behandeling

Nadere informatie

10 e Post O.N.S. Meeting. Els Meuleman Verpleegkundig specialist oncologie Slingeland Ziekenhuis Doetinchem

10 e Post O.N.S. Meeting. Els Meuleman Verpleegkundig specialist oncologie Slingeland Ziekenhuis Doetinchem 10 e Post O.N.S. Meeting Els Meuleman Verpleegkundig specialist oncologie Slingeland Ziekenhuis Doetinchem Breast cancer update Update behandelopties bij hormoongevoeligheid Update behandelopties bij Her

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands

Samenvatting in het Nederlands 136 Samenvatting in het Nederlands In mens en dier verzorgen bloed en bloedvaten de noodzakelijk aanvoer van zuurstof en voedsel naar de verschillende organen. Bij een verwonding worden bloedvaten beschadigd.

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING 2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden

Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden voor niet-ingewijden SAMENVATTING Kanker is een belangrijke doodsoorzaak in Westerse landen. Kwaadaardige aandoeningen zijn verantwoordelijk voor 30% van de sterfte in Nederland, alleen nog overtroffen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45885 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kersten, K. Title: Pulling the strings on anti-cancer immunity Issue Date: 2017-02-07

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER

NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER Kanker is een ziekte die ontstaat door een opeenstapeling van beschadigingen (mutaties) in het DNA. Deze beschadigingen kunnen zowel erfelijk als verworven zijn. Voorbeelden

Nadere informatie

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting CHAPTER XII Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift behelst een aantal klinische en translationele studies met betrekking tot de behandeling van het primair operabel mammacarcinoom. Zowel aspecten van

Nadere informatie

Voeding Prof.dr. Ron H.J. Mathijssen internist-oncoloog/ klinisch farmacoloog

Voeding Prof.dr. Ron H.J. Mathijssen internist-oncoloog/ klinisch farmacoloog Voeding Prof.dr. Ron H.J. Mathijssen internist-oncoloog/ klinisch farmacoloog Landelijke donateursdag - 1 november 2017 ReeHorst Ede Chemotherapie Doelgerichte therapie Immunotherapie 1 Basisprincipes

Nadere informatie

Basiscursus Oncologie Hormonale therapie en doelgerichte behandeling bij kanker

Basiscursus Oncologie Hormonale therapie en doelgerichte behandeling bij kanker Basiscursus Oncologie Hormonale therapie en doelgerichte behandeling bij kanker Koos van der Hoeven Hoofd Afdeling Klinische Oncologie LUMC 5 Maart 2015 Maligniteiten gevoelig voor hormonale therapie Borstkanker

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/35283 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/35283 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35283 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Charehbili, Ayoub Title: Optimising preoperative systemic therapy for breast cancer

Nadere informatie

Angiogenese inhibitoren: een update. Dr. Isabelle Spoormans 05/05/10

Angiogenese inhibitoren: een update. Dr. Isabelle Spoormans 05/05/10 Angiogenese inhibitoren: een update Dr. Isabelle Spoormans 05/05/10 I. Inleiding II. Werking III. Indicaties IV. Nevenwerkingen V. Conclusies I. Inleiding Dr. Judah Folkman: NEJM 1971: hypothese: tumoren

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse samenvatting Longkanker is een ziekte waaraan jaarlijks in Nederland ongeveer evenveel mensen overlijden als borst-, prostaat- en darmkanker bij elkaar. Ondanks de

Nadere informatie

Clinical Hot Topics. Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum

Clinical Hot Topics. Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Clinical Hot Topics Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Nieuwe ontwikkelingen in de USA Nieuwe anti-kanker middelen recentelijk goedgekeurd door de FDA (Food

Nadere informatie

Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen

Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom 15-06-2017 Willemijn Theelen w.theelen@nki.nl Risicofactoren Longcarcinoom Roken in 90% de oorzaak Passief roken : 1,2-1,3 x verhoogd

Nadere informatie

SAMENVATTING EN CONCLUSIES

SAMENVATTING EN CONCLUSIES SAMENVATTING EN CONCLUSIES De afgelopen 10 jaar hebben de taxanen paclitaxel (Taxol ) en docetaxel (Taxotere ) een belangrijke plaats verworven in de chemotherapeutische behandeling van kanker. Beide geneesmiddelen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Acknowledgements Curriculum Vitae

Nederlandse Samenvatting. Acknowledgements Curriculum Vitae Nederlandse Samenvatting Acknowledgements Curriculum Vitae 109 109 110 110 Nederlandse samenvatting Kwaadaardige aandoeningen in de lever zijn onder te verdelen in primaire en secundaire tumoren. Secundaire

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Chapter 8: Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Colorectale kanker (kanker aan de dikke darm of endeldarm) is de belangrijkste oorzaak van uitzaaiingen (metastasen)

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het multipel myeloom of de ziekte van Kahler is een kwaadaardige celwoekering van plasmacellen in het beenmerg die een monoklonale zware of lichte keten immunoglobuline produceren.

Nadere informatie

Samenvatting. Galectines als targets voor anti-angiogene kankertherapie

Samenvatting. Galectines als targets voor anti-angiogene kankertherapie Samenvatting Galectines als targets voor anti-angiogene kankertherapie Galectines vormen een familie van eiwitten die bestaan uit een geconserveerd domein waarmee suikerketens herkend kunnen worden op

Nadere informatie

Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog

Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Nieuwe antikanker medicijnen, hoge kosten Waarom ontsporen cellen in ons lichaam? De normale cel bevat 46 chromosomen, ook wel DNA genoemd - het DNA vormt ons genetisch

Nadere informatie

Veneuze trombo-embolische ziekte: 6184 VEGF-antagonisten

Veneuze trombo-embolische ziekte: 6184 VEGF-antagonisten Veneuze trombo-embolische ziekte: 6184 VEGF-antagonisten Aflibercept, axitinib, bevacizumab, cabozantinib, nintedanib, pazopanib, ponatinib, ramucirumab, regorafenib, sorafenib, sunitinib en vandetanib.

Nadere informatie

Optimale dosering en toedieningsschema van angiogeneseremmers

Optimale dosering en toedieningsschema van angiogeneseremmers Optimale dosering en toedieningsschema van angiogeneseremmers I.M.E. Desar, aios interne geneeskunde, en C.M.L. van Herpen, internist-oncoloog, Afdeling Medische Oncologie, UMC St Radboud, Nijmegen De

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Wagemakers, M. (2015). Angiogenesis and angiopoietins in human gliomas [Groningen]: University of Groningen

Citation for published version (APA): Wagemakers, M. (2015). Angiogenesis and angiopoietins in human gliomas [Groningen]: University of Groningen University of Groningen Angiogenesis and angiopoietins in human gliomas Wagemakers, Michiel IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from

Nadere informatie

MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC

MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC Casus 1 74-jarige man, stadium II (T3N0M0) sigmoid carcinoom, nu 30 dagen na laparoscopische sigmoid resectie, MSS tumor,

Nadere informatie

NK cellen of Natural Killer cellen bieden een aangeboren bescherming tegen

NK cellen of Natural Killer cellen bieden een aangeboren bescherming tegen Nederlandse samenvatting NK cellen of Natural Killer cellen bieden een aangeboren bescherming tegen ziekteverwekkende indringers zoals virussen maar ook tegen kankercellen. In patiënten met kanker functioneren

Nadere informatie

De rol van bevacizumab bij de behandeling van niet-kleincellig longcarcinoom

De rol van bevacizumab bij de behandeling van niet-kleincellig longcarcinoom 3 De rol van bevacizumab bij de behandeling van niet-kleincellig longcarcinoom Bevacizumab for the treatment of non-small cell lung cancer A.-M.C. Dingemans Samenvatting Bevacizumab remt angiogenese door

Nadere informatie

Vectibix (panitumumab) Educatief materiaal voor de arts

Vectibix (panitumumab) Educatief materiaal voor de arts De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Vectibix. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie

Nadere informatie

PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE?

PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? Astrid Demandt Internist-hematoloog OMC 10 November 2011 CHEMOTHERAPIE/ TARGETED THERAPY Curatief (Neo)-adjuvant Palliatief: geen locale therapie mogelijk of gemetastaseerde

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45876 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Paauwe, M. Title: Targeting stromal interactions in the pro-metastatic tumor microenvironment

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38737 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Goeij, Bart E.C.G. de Title: Antibody-drug conjugates in cancer Issue Date: 2016-04-13

Nadere informatie

BORSTKANKER. Wat is borstkanker? kanker < cancer (krab) kanker: ongecontroleerde groei van cellen borstkanker: cellen van borstklierweefsel voorkomen:

BORSTKANKER. Wat is borstkanker? kanker < cancer (krab) kanker: ongecontroleerde groei van cellen borstkanker: cellen van borstklierweefsel voorkomen: BORSTKANKER Apr.Greet Engelmann / Apr.Hilde Augustyns AZ St Maarten campus Duffel Bopp-opleiding assistenten 2009 1) wat is borstkanker 2) diagnose en indeling 3) behandeling therapieplan behandeling per

Nadere informatie

Ovarian cancer gene therapy Mahasreshti, Parameshwar Janardhan

Ovarian cancer gene therapy Mahasreshti, Parameshwar Janardhan Ovarian cancer gene therapy Mahasreshti, Parameshwar Janardhan IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 145 Nederlandse samenvatting De nieren hebben een belangrijke functie in het menselijk lichaam: ze zijn onder andere verantwoordelijk voor het zuiveren

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wissing, Michel Daniël Title: Improving therapy options for patients with metastatic

Nadere informatie

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker M14-361-studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met vergevorderde kleincellige longkanker die behandeld worden met carboplatine en etoposide (standaardbehandeling).

Nadere informatie

19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht. Longkanker. Nieuwe inzichten en aanpak. Annemieke Kreiter Nurse practitioner oncologie SKB Winterswijk

19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht. Longkanker. Nieuwe inzichten en aanpak. Annemieke Kreiter Nurse practitioner oncologie SKB Winterswijk 19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht Longkanker Nieuwe inzichten en aanpak Annemieke Kreiter Nurse practitioner oncologie SKB Winterswijk Met dank aan Diane Paolilli, Elizabeth Waxman en Cynthia Chernecky Cijfers

Nadere informatie

Chapter 7. Algemene Discussie en Samenvatting

Chapter 7. Algemene Discussie en Samenvatting Algemene Discussie en Samenvatting 75 76 Algemene Discussie en Samenvatting Plaveiselcelcarcinoom van het oog bij runderen (BOSCC) en het vulva papilloma en carcinoma complex bij runderen (BVPCC) zijn

Nadere informatie

Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017

Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017 Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017 Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Colorectaal carcinoom Vroeger

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde

Nadere informatie

Uw brief van Uw kenmerk Datum 12 juli 2010 Farma-3011139 14 januari 2011

Uw brief van Uw kenmerk Datum 12 juli 2010 Farma-3011139 14 januari 2011 Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s Gravenhage Uw brief van Uw kenmerk Datum 12 juli 2010 Farma-3011139 14 januari 2011 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer

Nadere informatie

Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands

Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Maagcarcinoom Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Inhoud Therapie Systemisch Gericht op klachten Nieuwe ontwikkelingen/toekomst Epidemiologie Verschil Europa en Noord-Amerika vs Azië,

Nadere informatie

Samenvat ting en Conclusies

Samenvat ting en Conclusies Samenvat ting en Conclusies Samenvatting en Conclusies 125 SAMENVAT TING EN CONCLUSIES In dit proefschrift werd de invloed van viscerale obesitas en daarmee samenhangende metabole ontregelingen, en het

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter 8

Samenvatting. Chapter 8 Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het

Nadere informatie

Systemische therapie bij het colorectaal carcinoom

Systemische therapie bij het colorectaal carcinoom Systemische therapie bij het colorectaal carcinoom Dr W. Demey 19 april 2008 19/04/2008 Darmkanker na de Chirurg Surgical stage Patients at diagnosis (%) 5-year survival (%) I 15% 85 95% II (trans) 20

Nadere informatie

Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling

Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling Zaterdag 16 maart 2019 De Landgoederij, Bunnik M J van den Bent Neuroloog Kanker: een ziekte van het DNA? Eiwitten dragen de functies van cellen DNA zorgt

Nadere informatie

SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS. Therapie: Avastin

SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS. Therapie: Avastin SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS Therapie: Avastin Inhoud Wat is Avastin Hoe wordt Avastin toegediend? Wat is belangrijk om te weten als u Avastin krijgt toegediend? Wat is Avastin? De werkzame stof in Avastin,

Nadere informatie

Wel of Niet starten?

Wel of Niet starten? Chemotherapie in de palliatieve setting van het pancreascarcinoom Wel of Niet starten? Dick Richel AMC / MST 3 e Verpleegkundig Congres 10 januari 2014 Pancreascarcinoom feiten Incidentie in Nederland

Nadere informatie

Chemotherapie. HJ Droogendijk Internist-oncoloog 23 januari 2014

Chemotherapie. HJ Droogendijk Internist-oncoloog 23 januari 2014 Chemotherapie Dikke darmkanker HJ Droogendijk Internist-oncoloog 23 januari 2014 Chemotherapie dikke darmkanker 2 modaliteiten Preventief/curatief Palliatief Preventieve chemotherapie Aanvullende behandeling

Nadere informatie

ONCOLOGIE- en MILESTONEDAGEN

ONCOLOGIE- en MILESTONEDAGEN NEDERLANDSE VERENIGING voor ONCOLOGIE ONCOLOGIE- en MILESTONEDAGEN De Oncologiedagen worden georganiseerd door: NVvO, NKI-AVL en ERASMUS MC 1. Larynx- en hypofarynxafwijkingen 09-05-1970 2. Hormonen en

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Het onderzoek zoals beschreven in dit proefschrift heeft zich gericht op de verschillende onderdelen van neovascularisatie: de vorming van nieuwe bloedvaten. Neovascularisatie is essentieel voor het waarborgen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nieuwe vooruitzichten in de karakterisering en behandeling van acute myeloïde leukemie Nederlandse samenvatting 134 Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker, een kwaadaardige aandoening

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door

Nadere informatie

Samenvatting CHAPTER9

Samenvatting CHAPTER9 Samenvatting CHAPTER9 Samenvatting Primaire hooggradige hersentumoren vormen een ernstig probleem voor zowel volwassenen als kinderen. Ondanks de multimodale behandeling van deze hersentumoren, bestaande

Nadere informatie

Algemene Samenvatting

Algemene Samenvatting Algemene Samenvatting e vitamine metaboliet 1,25-dihydroxyvitamine ( ) speelt een sleutelrol bij het handhaven van de calcium homeostase door middel van effecten op de darm, het bot en de nier. e metaboliet

Nadere informatie

Pharmacogenomics: een uitdaging voor de Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie

Pharmacogenomics: een uitdaging voor de Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie Pharmacogenomics: een uitdaging voor de Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie Winand Dinjens Afdeling Pathologie Josephine Nefkens Instituut Erasmus MC, Rotterdam w.dinjens@erasmusmc.nl Werkgroep Moleculaire

Nadere informatie

Ontwikkelingen immuuntherapie. C. Steendam C. van der Leest

Ontwikkelingen immuuntherapie. C. Steendam C. van der Leest Ontwikkelingen immuuntherapie C. Steendam C. van der Leest Inhoud Het immuunsysteem De kanker immuniteit cyclus Checkpoint remmers Niet-kleincellige longkanker Kleincellige longkanker (SCLC) Longvlieskanker

Nadere informatie

Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom. Dokter, dit is mijn tumor. Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015

Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom. Dokter, dit is mijn tumor. Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015 Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom Dokter, dit is mijn tumor Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015 Disclosure Belangen (Potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Biotransformatie en toxiciteit van

Biotransformatie en toxiciteit van Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol 062 1 Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol Inleiding Paracetamol is het farmacologisch actieve bestanddeel van een groot aantal vrij en op recept

Nadere informatie

Scholing colorectaal carcinoom. Jeanine Roodhart, internist-oncoloog i.o. 9 april 2018

Scholing colorectaal carcinoom. Jeanine Roodhart, internist-oncoloog i.o. 9 april 2018 Scholing colorectaal carcinoom Jeanine Roodhart, internist-oncoloog i.o. 9 april 2018 Inhoud presentatie Casus Achtergrondinformatie over ziekte Wie komen er bij de medisch oncoloog? Behandelopties Nieuwe

Nadere informatie

10 e Post O.N.S. Meeting. Ted Goossens Verpleegkundig specialist Oncologie SJG Weert

10 e Post O.N.S. Meeting. Ted Goossens Verpleegkundig specialist Oncologie SJG Weert 10 e Post O.N.S. Meeting Ted Goossens Verpleegkundig specialist Oncologie SJG Weert 1 BIOMARKERS, PERSONALISED MEDICINE EN (BIOBANKING) 2 Indeling: Definitie Geschiedenis Plaats in diagnostiek en therapie

Nadere informatie

Angina pectoris/ischemische hartziekte: VEGF-antagonisten

Angina pectoris/ischemische hartziekte: VEGF-antagonisten Angina pectoris/ischemische hartziekte: VEGF-antagonisten 4889 Aflibercept, axitinib, bevacizumab, cabozantinib, nintedanib, pazopanib, ponatinib, ramucirumab, regorafenib, sorafenib, sunitinib en vandetanib.

Nadere informatie

LONGKANKER. Wat is longkanker? Symptomen. Apotheker Bernard Vanhoutte AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV. Een kwaadaardig gezwel

LONGKANKER. Wat is longkanker? Symptomen. Apotheker Bernard Vanhoutte AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV. Een kwaadaardig gezwel LONGKANKER Apotheker Bernard Vanhoutte AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV Wat is longkanker? Een kwaadaardig gezwel Van de luchtpijpvertakkingen (bronchiën) Meestal niet van de longblaasjes Bronchuscarcinoom

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Inleiding

Nederlandse samenvatting. Inleiding Nederlandse samenvatting 157 Inleiding Het immuunsysteem (afweersysteem) is een systeem in het lichaam dat werkt om infecties en ziekten af te weren. Het Latijnse woord immunis betekent vrijgesteld, een

Nadere informatie

Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017

Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017 Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker Judith Herder 2017 Deze presentatie Enkele feiten over kanker Wat is longkanker nou eigenlijk? Behandeling bij uitgezaaid longkanker

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie