Studiehandleiding Leren & Instructie A

Transcriptie

1 Universiteit van Amsterdam Faculteit der Maatschappij en Gedragswetenschappen College Pedagogiek, Onderwijskunde en Lerarenopleiding Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam Studiehandleiding Leren & Instructie A Opleiding Master Leraar VHO Godsdienst en levensbeschouwing Cursusjaar Semester 1 (voltijd/deeltijd) Vakcoördinator Uitvoerende docenten Mirella Middelkoop (M.Middelkoop@uva.nl) Mirella Middelkoop (m.middelkoop@uva.nl) Abdul Rezaei (A.A.Rezaei@uva.nl) Opmerkingen ter verbetering van studiehandleidingen zijn altijd welkom. In dit geval kun je die toesturen aan de vakcoördinator. Amsterdam, juli

2 1. Deelname aan onderwijs en tentamen Om deel te kunnen nemen aan het onderwijs en de afronding van Leren & Instructie A dien je je binnen de voorgeschreven periode aan te melden conform de door het onderwijsbureau voorgeschreven procedure. Bij niet-tijdige aanmelding of onjuiste inschrijving kan deelname aan het onderwijs en/of tentamen op praktische gronden worden geweigerd. Zie voor de aanmeldingsprocedure Als je correct staat ingeschreven voor het vak, hoef je je niet apart aan te melden voor het tentamen. Uitsluitend bij correcte inschrijving kunnen de resultaten in SIS worden verwerkt. 2. Inhoud In de cursus Leren & Instructie A werk je aan de ontwikkeling van beroepsvaardigheden die nodig zijn om aan een groep les te kunnen geven. Een belangrijke beroepsvaardigheid is dat je efficiënte lessen organiseert en heldere, gestructureerde instructie geeft. Een andere belangrijke vaardigheid is dat je een veilige, stimulerende omgeving voor je leerlingen kunt scheppen, zodat zij vakkennis kunnen verwerven en verwerken. Het gaat er ook om dat je je (vakdidactisch en pedagogisch) handelen theoretisch kunt onderbouwen en dat je werkt aan een visie op de inhoud en didactiek van je vak. Doel en plaats van de module in het studieprogramma Bij Leren & Instructie A staat de docent zelf centraal en worden de kennis en gereedschappen aangereikt om een start voor de klas te maken. Bij Leren & Instructie B komt de leerling meer in beeld (onderwerpen als motivatie, leerproblemen, diversiteit komen aan bod). 3. Leerdoelen Aan het einde van Leren en Instructie A (L&I A) kun je: de relatie van de leerstof voor je vak met de kerndoelen, eindtermen en eindexamenprogramma s verwoorden; inzichten uit theorieën over effectief klassenmanagement benoemen en toepassen; inzichten uit theorieën over communicatie benoemen en toepassen; inzichten uit (vak)didactische theorie inzetten ten behoeve van het type onderwijs en het deel van het curriculum waarin je werkzaam bent; een samenhangende les vormgeven en plannen; lesdoelen vertalen in diverse, maar samenhangende activerende leeractiviteiten; didactische leer- en werkvormen en (digitale) materialen en leermiddelen die goed aansluiten bij de leerdoelen, leeractiviteiten en leerstof effectief inzetten en de keuze/toepassing legitimeren; duidelijke en interactieve uitleg geven van de leerstof; voorbeelden geven van formatieve evaluatie en deze toepassen in een les; kenmerken van een valide en betrouwbare toets beschrijven en herkennen; op basis van aangereikte criteria een les, de leerstof en de lesmethode analyseren. 2

3 4. Literatuur Literatuur voor algemene didactiek en pedagogiek: Je dient de volgende boeken aan te schaffen: - Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2016). Effectief leren. Basisboek. Groningen: Wolters-Noordhoff. - Teitler, P. (2013). Lessen in orde. Handboek voor de onderwijspraktijk. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Op Blackboard kun je bij de cursus Leren & Instructie A de volgende literatuur downloaden: Biesta, G. (2015). What is education for? On good education, teacher judgement, and educational professionalism. European Journal of Education, 50, 1, Cito (2013). ToetsSpecial Leren van toetsen. Enschede: Cito. Hoofdstuk 1 Formatieve versus summatieve toetsing, blz 2-3. Hoofdstuk 3 Assessment for learning, blz Remmerswaal, J. (2004). Handboek groepsdynamica. Een inleiding op theorie en praktijk. Amsterdam: Uitgeverij Boom Nelissen. ( 6.7 De roos van Leary. blz ). Sanders. P. (2013). (Red.), Toetsen op school. Arnhem: Cito. Roelofs, E., & Visser, J., Hoofdstuk 2: De inhoud van toetsen. blz Wools. S., Hoofdstuk 4: De validiteit van toetsscores. blz Noijons, J., Hoofdstuk 6: Het construeren van gesloten vragen. blz Erkens, T., Hoofdstuk 7: Het construeren van open vragen. blz Thijs, A. & van den Akker, J. (2009). Leerplan in ontwikkeling. Enschede: Stichting leerplanontwikkeling (SLO). Hoofdstuk 1 Leerplan en leerplanontwikkeling (blz. 9-15). Van Tartwijk, J., Mainhard, T., Brekelmans, M., den Brok, P., & Levy, J. (2014). Docentleerling interacties en het sociaal klimaat in de klas. In J. van Tartwijk, M. Brekelmans, P. den Brok & T. Mainhard (red.), Theorie en praktijk van leren en de leraar (blz ). Amsterdam: Uitgeverij SWP. Westhoff, G.J. (1981). Inleiding en model didactische analyse. Utrecht. In het rooster (op bladzijde 4) kun je zien welke literatuur je voor welke week moet bestuderen. Literatuur voor vakdidactiek: Zie bijlage 2 (pagina 13) 5. Onderwijsvormen De colleges worden op één dag, namelijk op donderdag, georganiseerd. Je begint met een hoorcollege ( uur) dat een theoretisch kader biedt voor het thema van die dag. Hierna volgt het algemene didactiek en pedagogiek werkcollege ( uur) waarin de theorie wordt vertaald naar algemeen didactische principes. In deze werkcolleges zit je met studenten van verschillende vakken bijeen (je team). Vervolgens is er een college vakdidactiek ( uur) waarbij de vertaling naar het schoolvak plaats vindt en er kennis wordt gemaakt met de concepten, vaardigheden en didactische principes binnen het eigen schoolvak. Let op: een aantal keer in periode 1 is een begeleidingsuur ingeroosterd van uur, gericht op je studievoortgang of een intervisiebijeenkomst (voor degenen die intervisie op de ILO krijgen in plaats van op de stageschool). Informatie over intervisie is te vinden bij het vak Onderwijspraktijk A. 3

4 Het eerste semester wordt er een aantal keer interactieve verdiepingsmiddagen georganiseerd. Tijdens deze middagen wordt een specifiek thema samen met docenten uit de praktijk uitgediept. De eerste verdiepingsmiddag is op 22 september en gaat over klassenmanagement in de grote stad en Lesgeven in het VMBO. In periode 2 (L&I B) zijn er twee verdiepingsmiddagen. Week 8 is een afrondingsweek. Hieronder de toetsdata voor Leren & Instructie A: VOLTIJD 27 oktober kennisbasistoets(kbt) Leren & Instructie A + deadline opdracht Lesontwerp (vòòr 09:00u in de ochtend) 24 november herkansing KBT Leren & Instructie A 22 december herkansing opdracht lesontwerp DEELTIJD 27 oktober KBT Leren & Instructie A 24 november deadline opdracht Lesontwerp (vòòr 09:00u in de ochtend) 22 december herkansing opdracht lesontwerp 26 januari herkansing KBT Leren & Instructie A (deeltijd) 6. Rooster Voor een toelichting bij het vakdidactiek programma, zie bijlage 2. WeekDatum Tijd College Thema + literatuur 1 08/ / HC/ WC 1. Visie op onderwijs -Thijs & Van den Akker, Leerplan in ontwikkeling, blz (6 blz.) -Biesta, What is education for? (13 blz.) VD Info Informatiebijeenkomst: introductie opdrachten L&I A en OP A HC/ WC VD 2. Lesontwerp -Westhoff, MDA model (13 blz.) -Sanders (red.) Toetsen op school, H2, blz (17 blz.) -Ebbens & Ettekoven Effectief leren H1, blz (31 blz.) 22/ / HC/ WC 3. Klassenmanagement -Teitler, Lessen in orde, H1, H2, H3 blz (62 blz.), H10 blz (13 blz.) VD VERDIEPINGSMIDDAG: Sessie 1 Lessen uit de praktijk: klassenmanagement in de grote stad Sessie 2 Lesgeven op het VMBO HC/ WC 4. Directe Instructie en leeractiviteiten -Ebbens & Ettekoven H2 blz (50 blz.) + H4 blz (27 blz.) VD 5 06/ HC/ WC VD 5. Communicatie in de klas -Remmerswaal 6.7 De roos van Leary, blz (18 blz.) -Van Tartwijk e.a., Docent-leerling interacties, blz (18 blz.) -Ebbens & Ettekoven, H3, blz (29 blz.) 4

5 6 13/ HC/ WC VD 7 20/10 HERFSTVAKANTIE IV 6. Toetsen en evalueren -Sanders (red.), Toetsen op school H4 blz (8 blz.), Hoofdstuk 6 blz (13 blz.), Hoofdstuk 7 blz (13 blz.) (39 blz.) -Cito Toetsspecial Leren van toetsen H1 Formatieve versus summatieve toetsen blz. 2-3 (2 blz.), H3 Assessment for learning blz (3 blz.) (5blz.) Intervisie (voor degenen die intervisie op de ILO krijgen) 8 27/10 Tentamenweek: (VOLTIJD) Tentamen algemene didactiek + Inleveren Opdracht Lesontwerp (voor uur in de ochtend) 7. Van de student verwachte activiteiten Bestuderen van de literatuur (voorafgaand aan de colleges) en het voorbereiden van colleges; Aanwezigheid en actieve participatie tijdens colleges algemene didactiek en vakdidactiek 1 ; Indicatie tijdsinvestering (6 EC) Deelname aan colleges (excl. Intervisie) Zelfstudie literatuur Opdracht Lesontwerp Voorbereiden toets 34 uur 78 uur 40 uur 16 uur Totaal aantal te besteden uren: 168 uur 8. Beoordeling De cursus wordt afgerond met een Kennisbasistoets Algemene didactiek en pedagogiek en een opdracht Lesontwerp (bijlage 1). Het eindcijfer (afgerond op een heel cijfer) wordt bepaald door: - de Kennisbasistoets Algemene didactiek en pedagogiek 50% - de opdracht Lesontwerp 50% Voor elk van deze twee onderdelen dient een voldoende te worden behaald (tenminste 5,5). Het tentamen heeft betrekking op de voorgeschreven literatuur algemene didactiek en pedagogiek en zal bestaan uit gesloten- en openvragen. De opdracht Lesontwerp wordt in principe beoordeeld door de vakdidacticus. De Kennisbasistoets Vakdidactiek is aan het einde van Leren en Instructie B (periode 2) en heeft betrekking op de vakdidactische literatuur van Leren en Instructie A en B. 1 We gaan uit van 80% aanwezigheid. Wanneer hier niet aan wordt voldaan wordt een vervangende opdracht gegeven. Bij onvoldoende aanwezigheid kun je uitgesloten worden van deelname aan het tentamen. OER FMG ILO Zoek op: Onderwijs-en Examenregeling 5

6 In de Onderwijs- en Examenregeling (OER) vind je meer algemene informatie over toetsing, bijvoorbeeld over de voorwaarden om aan tentamens te mogen deelnemen, herkansingen en de geldigheidsduur van uitslagen. Zorg ervoor dat je van deze informatie op de hoogte bent! Je vindt de OER in de digitale studiegids, en op Fraude Onder fraude wordt verstaan het handelen of nalaten van de student dat erop gericht is het vormen van een juist oordeel door de examinator omtrent kennis, inzicht en vaardigheden van de student geheel of gedeeltelijk onmogelijk te maken. Een voor iedereen duidelijk herkenbare vorm van fraude is bijv. het op enigerlei wijze spieken tijdens het tentamen. Een helaas vaak voorkomende vorm van fraude, die in de wetenschappelijke wereld zeer zwaar wordt aangerekend, is het plegen van plagiaat. Plagiaat Een wetenschappelijke tekst moet controleerbaar zijn en daarom dien je gebruikte (internet)bronnen altijd vermelden in een zogenaamde bronvermelding. Als je een stuk tekst of tabel van iemand overneemt geef je precies aan wie de auteur is en waar je de tekst of tabel hebt gevonden. Doe je dat niet en wek je dus de indruk dat die tekst of die gegevens van jezelf zijn, dan wordt dat plagiaat genoemd. Het plegen van plagiaat in een paper of scriptie betekent altijd uitsluiting van de betreffende tentamen- of scriptiegelegenheid. Bovendien kan de examencommissie nog zwaardere straffen opleggen. Zorg dus dat je altijd goed je bronnen vermeldt en niet zomaar stukken tekst of gegevens van anderen overneemt. Zie ook Serviceplein voor studenten, Fraude- en plagiaatregeling, Beroepsmogelijkheden Als je het niet eens bent met een beoordeling, neem dan contact op met de vakcoördinator. Zij is als examinator verantwoordelijk voor de beoordeling. Je kunt dan nagaan of een herbeoordeling mogelijk is. Als dat niet mogelijk is, of je blijft het oneens met de beoordeling, dan kan je binnen 6 weken na bekendmaking van de uitslag beroep aantekenen bij het COBEX. Studenten worden geacht om, wanneer zij beroep bij het COBEX aantekenen, tevens contact op te nemen met de studieadviseur en/of de examencommissie van de ILO. Dit schort de termijn voor beroep bij het COBEX niet op. 6

7 Bijlage 1: Opdracht Lesontwerp Doelen Je laat in deze opdracht zien dat je voor je eigen schoolvak: lesdoelen kunt formuleren in termen van waarneembaar leerlinggedrag, die goed aansluiten bij de kerndoelen/eindtermen, de lessenreeks en de beginsituatie van de leerlingen; lesdoelen kunt vertalen in een samenhangend geheel van leeractiviteiten, werkvormen, lesmaterialen en middelen en docentactiviteiten die vakinhoudelijk juist zijn uitgewerkt; inzichten uit de aangereikte vakdidactische en algemeen didactische literatuur kunt toepassen in de legitimering van de opbouw en didactische uitwerking van een les kunt reflecteren op de sterke en zwakke punten van een gegeven les en concrete voornemens voor verbetering kunt formuleren. Deze vaardigheden zijn onderdeel van de ontwikkeling van je vakdidactische competenties. In te leveren product Het product dat je inlevert bestaat uit drie onderdelen: 1) het lesontwerp; 2) de verantwoording van de les; 3) je reflectie op de les. De beschrijving en verantwoording van de les bevatten in ieder geval alle onderdelen van het MDA en een wat uitgebreidere toelichting op de volgende onderdelen: een klassikale uitleg, instructie of nabespreking ten aanzien van een begrip of vaardigheid en de wijze waarop je formatief evalueert tijdens en aan het eind van de les. Bespreek met je SPD ruim van te voren welk lesonderwerp rond week 6 of 7 daarvoor geschikt zou zijn. Bespreek ook of je de ontworpen les gaat geven (variant A) of dat je jouw lesontwerp gaat vergelijken met de les zoals de SPD deze over het onderwerp geeft (variant B). Om de beginsituatie in kaart te brengen, bespreek je met je SPD wat leerlingen al weten en kunnen ten aanzien van het onderwerp (en mogelijke misconcepties die aanwezig zijn), wat ze wel of niet interessant zullen vinden en wat voor hen wellicht lastige onderdelen zijn. Variant A is voor degenen die deze les WEL kunnen uitvoeren: vraag je SPD je te observeren aan de hand van je eigen lesplanformulier en bespreek na afloop de les. Wat ging goed, wat verliep anders dan gepland, enz. Leidt dit tot andere keuzes voor je eigen lesplan als je deze les nog een keer zou geven? Variant B is voor degenen die deze les NIET kunnen uitvoeren: je observeert de les die je SPD uitvoert aan de hand van je eigen lesplanformulier en bespreekt na afloop met je SPD de opgemerkte verschillen. Leidt dit tot andere keuzes voor je eigen lesplan? Hieronder wordt aangegeven welke onderdelen je moet beschrijven in het in te leveren product: 1. Lesontwerp Een beschrijving van het onderwerp van de les, de lesdoelen in termen van waarneembaar leerlinggedrag, de beginsituatie van de leerlingen, de leeractiviteiten, werkvormen, lesmaterialen/middelen en docentactiviteiten (gebruik het lesformulier volgens MDA model); Besteed in deze beschrijving expliciet aandacht aan de klassikale uitleg/instructie/nabespreking die je geeft en de wijze waarop je vaststelt of je lesdoelen zijn bereikt; 7

8 Neem in de bijlagen de bijbehorende materialen op die zicht geven op hoe je les er concreet uit ziet, zoals PowerPoint, de (schoolboek)teksten die je gebruikt, opdrachtmateriaal of hand-out. 2. Verantwoording lesontwerp Typeer de lesdoelen volgens een algemene of vakspecifieke taxonomie of indeling en motiveer het gekozen onderwerp en de lesdoelen vanuit de kerndoelen/eindtermen en de lessenreeks waar de les in moet passen en vanuit de beginsituatie van de leerlingen Leg uit op basis van welke inzichten uit de aangereikte (vak)didactische literatuur je tot deze leeractiviteiten, werkvormen, lesmaterialen en middelen, docentactiviteiten en opbouw bent gekomen Neem een lijst op met de geraadpleegde literatuur en bronnen (zoals schoolboek, websites). 3. Terugblik en reflectie op de les Blik op basis van de uitvoering van de les (of de vergelijking met de les van de SPD) en de nabespreking met de SPD terug op je lesontwerp, benoem sterke en zwakke punten en geef aan wat je in je lesontwerp zou willen verbeteren en waarom. Het document met daarin het lesontwerp, de verantwoording en reflectie bestaat (exclusief bijlagen bij het lesontwerp) uit maximaal 2000 woorden. Het niet op tijd inleveren geldt als een onvoldoende. Als de opdracht onvoldoende is beoordeeld (of te laat is ingeleverd), kun je een verbeterde versie inleveren voor de herkansing. Studielast - bestudering van literatuur / raadplegen bronnen 8 uur - overleg met SPD 4 uur - uitwerken lesontwerp 10 uur - legitimeren lesontwerp 10 uur - uitvoering van lesontwerp en reflectie 8 uur Totaal 40 uur Beoordeling In bijlage 2 vind je het beoordelingsformulier voor deze taak. De taak wordt in principe beoordeeld door de vakdidacticus. 8

9 Bijlage 2: Beoordelingsformulier Opdracht Lesontwerp - Leren en Instructie A Student: Docent: Cijfer: Basisvoorwaarden voor het nakijken Datum: De tekst wordt uitsluitend van feedback/ beoordeling voorzien indien: de opdracht is ingeleverd binnen de gestelde termijn; er geen sprake is van plagiaat; op een pagina niet meer dan drie spel-/ grammaticafouten voorkomen, met een maximum van tien fouten in totaal; het aantal woorden niet meer dan 10% is overschreden de opdracht volledig is ingeleverd, incl. de materialen die je in je instructie en opdrachten gebruikt (bv. PowerPoint, hand-out, teksten) en een lijst met de geraadpleegde literatuur en bronnen. Beoordelingscriteria Opmerkingen Oordeel 1. Lesdoelen - De lesdoelen zijn concreet geformuleerd in termen van waarneembaar leerlinggedrag - De lesdoelen zijn juist getypeerd volgens een algemene of vakspecifieke taxonomie of indeling - De lesdoelen sluiten goed aan bij de kerndoelen of eindtermen, de lessenreeks en de beschreven beginsituatie van de leerlingen. O goed O ruim voldoende O voldoende O onvoldoende 2. Uitwerking van de les - De leeractiviteiten, werkvormen, lesmaterialen en middelen, docentactiviteiten en lesopbouw zijn helder en concreet beschreven - Er is sprake van een vakinhoudelijk juiste uitwerking - De les is voldoende activerend - De leeractiviteiten, werkvormen, lesmaterialen en middelen en docentactiviteiten zijn optimaal op elkaar en de lesdoelen afgestemd. 3. Legitimering - Inzichten uit de aangereikte vakdidactische en algemeen didactische literatuur worden goed toegepast in de legitimering van de opbouw en didactische uitwerking van de les (in het bijzonder van de klassikale instructie / uitleg of nabespreking en de formatieve evaluatie). 4. Terugblik en reflectie - De sterke en zwakke punten in de les worden O goed 9 O goed O ruim voldoende O voldoende O onvoldoende O goed O ruim voldoende O voldoende O onvoldoende

10 5. Taal, tekst, structuur en verwijzingen concreet benoemd en toegelicht - De voornemens voor verbetering zijn concreet beschreven - De voornemens voor verbetering zijn goed gelegitimeerd vanuit de nabespreking met de SPD en literatuur. - De formuleringen zijn precies (helder en eenduidig) Zinnen zijn grammaticaal correct, interpunctie is correct - De referenties zijn in orde - De tekst heeft een goede structuur en de onderdelen (paragrafen en alinea s) sluiten goed op elkaar aan. Eindoordeel: NAV (niet aan voorwaarden voldaan): er is niet voldaan aan de genoemde basisvoorwaarden. Onvoldoende (5): er is voldaan aan de basisvoorwaarden, maar een of meer van de categorieën 1 t/m 5 is/zijn onvoldoende Voldoende (6): er is voldaan aan de basisvoorwaarden en 1 t/m 5 zijn minimaal voldoende Ruim voldoende (7): er is voldaan aan de basisvoorwaarden en 1 t/m 5 zijn minimaal voldoende met driemaal minimaal ruim voldoende Goed (8): er is voldaan aan de basisvoorwaarden en 1 t/m 5 zijn alle minimaal ruim voldoende Zeer goed (9): er is voldaan aan de basisvoorwaarden en 1 t/m 5 zijn minimaal ruim voldoende en viermaal goed Uitmuntend (10): er is voldaan aan de basisvoorwaarden en 1 t/m 5 zijn alle goed O ruim voldoende O voldoende O onvoldoende O goed O ruim voldoende O voldoende O onvoldoende Cijfer: 10

11 Visie op het vak Godsdienst & Levensbeschouwing (Gd-Lb) Inleiding Alles is onderhevig aan verandering, behalve verandering zelf. Dit geldt dus ook voor het vak Godsdienst & Levensbeschouwing (Gd-Lb). Met het oog op de samenwerking met verschillende universiteiten en de veranderingen in de maatschappij, heeft de opleiding o.a. aandacht voor de gevolgen daarvan, is gericht op eenheid in verscheidenheid en heeft aandacht voor wetenschap en religie, in een samenleving die steeds meer divers is. Diversiteit is de laatste decennia meer dan ooit manifest geworden o.a. in de Nederlands/Europese samenleving. Het beschikbare studiemateriaal is gericht op de verschillende wereldreligies en de veranderingen, waarmee docenten steeds meer geconfronteerd worden, zowel door hun leerlingen als door de betreffende ouders. Docenten dienen de verschillende religies te kunnen plaatsen en de verscheidenheid en/of het gemeenschappelijke te kunnen onderkennen, zodat zij hiermee beter kunnen omgaan. De basisaspecten voor de ontwikkeling van het studieprogramma zijn onder andere: - de vier pijlers die UvA/ILO voor ogen heeft (Academisch, Ambacht, Eigenheid en Partnerschap); - het aantal domeinen dat landelijk van belang wordt geacht voor Gd-Lb (zoals Vaardigheden, Beelden van mens, wereld en God, Ervaring en Godsdienst, Verbeelding en esthetiek, Moreel handelen en ethiek, maar ook Sociale omgang en gemeenschapsvorming); - de afstand van masteropleidingen (vakken die de studenten gevolgd hebben) tot de praktijk (diversiteit van de scholen) en het niveau en de leefwereld van de leerlingen op die diverse scholen en hun ouders; - aandacht voor evenwicht tussen wetenschap (met de diversiteit daarbinnen) en religie (met de diversiteit daarbinnen), met andere woorden op zoek naar eenheid in verscheidenheid; -aandacht voor logos, pathos en ethos (het rekening houden met het pathos van zijn toehoorders, het gebruiken van logos met het gewenste ethos van een docent (Gd-Lb)); - evenwicht tussen onderwijskunde en vakdidactiek en last but not least - de zeven competenties (UvA/ILO). 1. Visie op het vak en de vakdidactiek Godsdienst & levensbeschouwing aan de Universiteit van Amsterdam (Interfacultaire lerarenopleiding) is het vak dat opleidt voor een eerstegraads (post master) bevoegdheid in het voortgezet onderwijs (VO). Het sluit o.a. aan op de masteropleidingen Religiestudies, Theologie en Humanistiek. In het voorgezet onderwijs onderscheidt het vak zich van andere vakken, doordat het nog geen officieel verplicht eindexamenvak is. Scholen zijn momenteel nog vrij in hun keuze. 2 De gehele opleiding is gebaseerd op harmonie tussen wetenschap en religie. Het fundament van de opleiding op wetenschappelijk terrein wordt gevormd door een combinatie van o.a. (godsdienst- )filosofie, -pedagogie, -psychologie en -sociologie. De kennisbasis bestaat onder meer uit kennis van de wereldreligies, waaronder hun ontstaansgeschiedenis, geloofsleer, tradities, rituelen, gebruiken en hun onderlinge verhoudingen, steeds met het oog op eenheid in verscheidenheid (de essentie van de wereldreligies). Daarnaast bestaat een ander deel uit religieuze/humanistische ethiek, die nauw verbonden is met maatschappijvakken en in het bijzonder met de discipline (cultuur-) filosofie. De esthetische dimensie ten slotte, is verbonden met kunst-, muziek- en literatuurstudies. Voorts is er de schoolpraktijk en daarvan vooral de good practices en actuele publicaties daarover, nationaal en internationaal. (zie de Literatuurlijst). Doel van vakdidactiek is om studenten te voorzien van een professioneel kennis-, handelings- en 2 De discussie over die status maakt deel uit van het opleidingsprogramma. Studenten dienen zich in het voor en tegen te verdiepen in dialoog met de wereld van school en wetenschap. 11

12 reflectierepertoire. Daarmee kunnen zij op school leerlingen motiveren, hen nieuwe kennis en inzichten laten verwerven en steunen bij kritische (zelf)reflectie en zingeving. De geheel eigen problematiek van het vak is het ter sprake brengen van het onuitsprekelijke en het verkennen van de zichtbare werkelijkheid overstijgende dimensies van het menselijk bestaan. De ontwikkeling van interculturele competenties vraagt van de studenten o.a. een pluriforme en multi-perspectivistische houding, alsmede luistervaardigheden en empatisch vermogen. Een ander specifiek vereiste is het noodzakelijke respect in multireligieuze en interculturele zin. Een creatieve omgang met wat anders is, niet-alledaags, wordt geoefend tijdens de colleges vakdidactiek en in de schoolpraktijk. Last but not least; de gehele collegereeks is eveneens ingericht op het ontwikkelen van een hogere denkvaardigheid. 1.2 Belangrijke onderdelen van de VD-colleges Inhoud schoolvak Gd-Lb in onder- en bovenbouw; Verhouding vakwetenschap en schoolvak; Schoolboekmethoden; Verhalen, bronnen en heilige teksten; Curriculumopbouw Gd-Lb; Relatie met nabije vakken; Jongerenculturen; Opvoeden en opleiden in een multi-culti en multi-reli samenleving; Vakspecifieke toepassingen leer- en ontwikkelingspsychologie; Socratisch gesprek en filosoferen met jongeren; Toetsen en beoordelen; Gd-Lb als examenvak; God, het goddelijke en het numineuze; De ontstaansgeschiedenis van wereldreligies, hun Gemeenschappelijke- en fundamentele aspecten; Tradities, rituelen, feesten en vieringen; Sociaal-ethische verkenningen; Naar een religieuze canon?; Museum, omgevingsonderwijs en cultureel erfgoed en Religieuze kunst en literatuur. Vaardigheden die in werkcolleges en lespraktijk worden beoefend: Afstemmen en toepassen van vakwetenschap en schoolpraktijk; Plannen en opbouwen van een les (o.a. model didactische analyse(mda)); Schoolboekanalyse; Vinden, analyseren en geschikt maken van bronnen en heilige teksten; Verhalen vertellen en laten vertellen; Communiceren met jongeren en ondersteuning bieden bij zin- en betekenisgeving; Vragen stellen, toetsen en beoordelen; Lessenseries opzetten, bijv. over wetenschap en religie; Ontwerpen van lessen voor speciale dagen en gebeurtenissen; Inspireren van leerlingen bij religieuze en ethische meningsvorming; Gebruiken van activerende werkvormen; Creatief inzetten van vakspecifieke leer- en hulpmiddelen; Toepassen van beeld, geluid en beweging in de lessen en Inzetten van adequate ICT toepassingen. 12

13 In het programma staat in het eerste semester onder meer het ambachtelijke karakter van het lesgeven centraal, de directe lespraktijk. In het tweede semester maken de studenten een eigen ontwerp. Daarbij doorlopen zij een empirische ontwerpcyclus (probleemdiagnose > ontwerpplan/onderzoeksplan > ontwerpen van lesmateriaal > beproeven van het ontwerp /ontwerponderzoek > evaluatie en reflectie). In hun ontwerp maken zij gebruik van eerder verworven vakdidactische kennis en breiden zij hun vakdidactisch repertoire verder uit. Tijdens het laatste deel van de opleiding ligt het accent onder meer op hogere doceervaardigheden, die in de opleiding nog niet of te weinig aan bod zijn gekomen. Voorbeelden daarvan zijn het stimuleren van hogere denkvaardigheden bij leerlingen, het aanleren van vakspecifieke leerstrategieën, het geven van interactieve instructie, het zorgen voor variatie en een gedifferentieerd aanbod van de lesstof. De vakdidactische competentie van de studenten wordt onder meer getoetst op basis van de door hen aangetoonde competenties, lesvoorbereidingen, door hen ontworpen les- en toetsmateriaal en studiewijzers, video-opnames van lessen met bijbehorende reflecties, lesobservaties en nabesprekingen, alsmede kritische analyses van lesmateriaal en uiteraard de lessen zelf; het praktijkdeel. 1.3 Literatuur Kernliteratuur voor studenten Beck, H.L., e.a., (1997), Grondleggers van het Geloof. De levensverhalen van Mozes, Boeddha, Jezus en Mohammed, Amsterdam: Deel 2: Jong, M. de, Jezus, p , (56 pagina s). Beck, H., & Wiegers, G., (2008), Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek, Zoetermeer: Hfdst 1: Wat is islamitische ethiek? p , (36 pagina s). Berkel, H. van, (1999), Zicht op toetsen, Assen: Hfdst 1: Waarom toetsen in het onderwijs?, p (26 pagina s). Brugmans, E., (red.), (2002), Cultuurfilosofie. Katholieke, reformatorische, humanistische, islamitische en joodse reflectie over onze cultuur, Casus levensbeschouwing en onderwijs, Budel: Deel 5: Vedder, B., Perspectivisme, p (31 pagina s). Greven, J., en Oorschot F. van, (2008, Stichting leerplanontwikkeling (SLO)), UNESCO-schoolprofiel en de kerndoelen. De school in de wereld, de wereld in de school, Enschede, (19 pagina s). Leezenberg, M., en Vries, G. de, (2012), Wetenschapsfilosofie voor geesteswetenschappen, Amsterdam: Hfdst4: De historisering van het wetenschapsbeeld: Quine, Kuhn en Foucault. p , (33 pagina s). Hfdst 9: Postmodernisme. Gender studies en feministische wetenschapsfilosofie, p , (26 pagina s). Leezenberg, M., (2007), Rede en religie. Een verkenning, Amsterdam: Deel 1: Wat is religie?, p. 1-26, (26 pagina s). Deel 2: Kennis en geloof, p , (25 pagina s). Meijer, Wilna A.J., (2006), Traditie en toekomst van het islamitisch onderwijs, Amsterdam: Deel 1: Een hardnekkige tegenstelling, p , (50 pagina s). Miedema, S., (ed.), (2006), Religie in het onderwijs. Zekerheden en onzekerheden van levensbeschouwelijke vorming, Zoetermeer: Hfdst 2: Cliteur, P., Zin en onzin van levensbeschouwelijke vorming, p , (22 pagina s). Hfdst 3: Vroom, H., Vijf redenen voor religie in het onderwijs, p , (25 pagina s). Hfdst 5: Harskamp, A. van., Geloof in de school? Zekerheden en onzekerheden over religieuze vorming, p , (30 pagina s). 13

14 Hfdst 6: Westerman, W., Burgerschapskunde inclusief intercultureel en levensbeschouwelijk onderwijs, p , (15 pagina s). Rezaei, A.A., (2013), Eenheid van de mensheid als opdracht. Educatie vanuit bahá'í-perspectief, Amsterdam. Roebben, B., (red.), (2000), Religieus opvoeden in een multiculturele samenleving, Leuven: Hfdst 3: Alexander, H., Een joods perspectief op religie en multiculturalisme in het onderwijs, p , (12 pagina s). Hfdst 6: Bakker, C., Elementen van een leerproces. Levensbeschouwelijk leren in de beginsituatie van leerling. Bouwstenen voor een didactiek van interreligieus leren, p , (16 pagina s). Hfdst 8: Sledsens, R., Interreligieus leren door film, p , (10 pagina s). Roebben, B., (2012), Godsdienstpedagogiek van de hoop, Leuven: Deel 1: Morele en levensbeschouwelijke vorming, p , (58 pagina s). Moraalpedagogiek: een bewogen discipline Jongeren, levensperspectief en zingeving, Het uiteindelijkheidsperspectief van de kwetsbare opvoeder en Deel 2: Levensbeschouwing op school, p , (55 pagina s). Tradities ontstollen in de basisschool, Interreligieus leren in de middelbare school en Bijbelverhalen in levensbeschouwelijk onderwijs. Veugelers, W., (2008), Levensbeschouwing en onderwijs. Nieuwe ontwikkelingen en consequenties voor docenten godsdienst/levensbeschouwing. De Pedagogische Dimensie, nr. 55. Instituut voor de Lerarenopleiding i.s.m. Universiteit voor Humanistiek, (57 pagina s). Veugelers, W., (2001), De docent als bemiddelaar van waarden en normen. In: Vuijsje, H., (red.), Mores leren. De overdracht van waarden en normen in het onderwijs, Assen, p (12 pagina s). Studenten dienen geabonneerd te zijn op Narthex, tijdschrift voor levensbeschouwing en educatie, een uitgave van Damon, Budel. Hieruit zullen diverse artikelen worden gebruikt, naast actualiteiten uit andere media Overige studiebronnen Armstrong, K. (2005), Mythen. Een beknopte geschiedenis. Amsterdam: De bezige bij. Berg, B. v. d., Steenis, A. van, Valk, J. de (eds.), (2007), Geloof je het zelf?! Levensbeschouwelijk leren in het primair onderwijs. Bussum: Coutinho. Berk, T. van der, (2005), Het numineuze. Zoetermeer: Meinema. Colpaert, M., (2007), Tot waar de beide zeeën samenkomen. Heverlee (Leuven): Lannoo. Coogan, M.D., (red.), (2006), Wereld Religies, Kerkdriel. Driessen, H., (1997), In het huis van de Islam. Nijmegen. Fowler, J., (1981,1995), Stages of Faith. The Psychology of Human Development and the Quest for Meaning. San Francisco: Harper (Een ouder, maar nog steeds bruikbaar boek). 14

15 Geerinck, I., (2006), Identiteit als toegevoegde waarde. Het kritisch heden en verleden van het godsdienstonderwijs. Proefschrift, Leuven. Hilger, G., Leimgruber, S., & Ziebertz, H. (2001), Religionsdidaktiek. Ein Leitfaden für Studium Ausbildung und Beruf. München: Kösel- Verlag. Jonkers, P., Welten, R. (eds), (2003), God in Frankrijk. Zes hedendaagse Franse filosofen over God. Budel: Damon. Keast, J., (ed.), (2007), Religious diversity and intercultural education, a reference book for schools. Strasbourg: Council of Europe. Leezenberg, M., (2013), Rede en religie, een verkenning. Denkers over Religie. Amsterdam: Van Gennep. Leimgruber, S., (2007), Interreligioeses Lernen. Muenchen: Koesel. Stern, J., (2006), Teaching Religious Education. Researchers in the Classroom. London: Continuum. Wigmans, C.M., (2004), De oude wortels van het nieuwe leren. Bouwstenen voor geïnspireerd onderwijs. Hieruit: hfdst. 1 en 2. Alphen aan de Rijn: Scopescholengroep. Witvliet, T. (2003), Het geheim van het lege midden. Over de identiteit van het westers christendom. Zoetermeer: Meinema. Wright, A., (2000, 2006), Learning to Teach Religious Education in the Secondary School. A Companion to School Experience. London, New York: RoutledgeFarmer. 15