Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om:

Transcriptie

1 STATENBRIEF Onderwerp: verkenning vraagstukken aanbestedingsronde openbaar vervoer Portefeuillehouder: Conny Bieze Kerntaak/plandoel: 1. kwaliteit en gebruik bestaande (fysieke) netwerken; 2. bereikbaarheid stedelijke netwerken; 3. benutten van grote (inter)nationale verbindingen en 4. ontsluiting (basis)voorzieningen gebieden buiten steden. Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Aanleiding Met deze statenbrief vragen wij u te overleggen over de verkenningen van een tweetal vraagstukken voor de volgende aanbestedingsronde voor het openbaar vervoer. Uw aandachtspunten zullen wij meenemen bij de verkenningen. In 2020 eindigt de openbaar vervoer concessie Veluwe, de concessies Breng (Arnhem-Nijmegen) en Achterhoek-Rivierenland volgen respectievelijk in 2022 en Dat betekent dat er aanbesteed moet worden. Uw Staten hebben in 2014 de OV-visie vastgesteld (PS ) en Gedeputeerde Staten voeren deze in de huidige concessies voor zover de bestaande concessievoorwaarden dit toelaten, zie hiervoor de statenbrief die de stand van zaken beschrijft ( ). Bij de komende aanbestedingsronde zal de OV-visie verder geïmplementeerd worden. We gaan daarbij uit van budgetneutraliteit. In Overijssel en Flevoland zijn soortgelijke OV-visies vastgesteld. We staan voor gelijke hoofdopgaven: reizigers willen steeds sneller, frequenter en betrouwbaarder kunnen reizen en er is tegelijk meer behoefte aan flexibiliteit en maatwerk. Daarom is er in de visies gekozen voor: - het verder ontwikkelen van de drukke corridors tussen steden en het stedelijk netwerk op snelheid, frequentie en betrouwbaarheid; - binnen en buiten steden inzetten op een verandering naar nieuwe mobiliteitsconcepten die antwoord geven op de flexibele of bijzondere vraag; Onze plandoelen: bereikbaarheid van de stedelijke netwerken en ontsluiting van voorzieningen buiten de stad staan daarbij centraal, we kijken steeds naar wat het beste is voor de reizigers. Beide provincies dringen aan op samenwerking en zien dit als belangrijk moment om de trends en ontwikkelingen in techniek, ICT en flexibiliteit een plek te geven in het OV. 2 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) Vraagstuk 1: hoe zetten we de reizigersstromen centraal? Het vastnet en stadsnet zijn de drukke verbindingen tussen steden en binnen de grote steden die reizigers vaak dagelijks gebruiken, de zogenaamde daily urban systems. Dit zijn de lijnen die in de Inlichtingen bij: mw. M. Kassenberg, telefoonnummer (026) adres: post@gelderland.nl

2 toekomst zullen blijven bestaan, drukker worden en dus gefaciliteerd moeten worden om de reizigers naar tevredenheid op hun bestemming te krijgen. Daar willen we in de volgende concessie extra aandacht aan besteden. De provinciegrenzen en concessiegrenzen volgen niet de reizigersstromen en daarom gaan we met de provincies Overijssel en Flevoland verkennen hoe we tot een concessie indeling kunnen komen die beter aansluit bij deze stromen. (zie bijlage 1 voor enkele illustratieve kaartjes) Omvang concessies Vanwege de transformatie van slecht bezette lijnen naar flexnet zal tijdens de looptijd van de volgende concessie het lijngebonden OV in de concessie afnemen. Om een concessie interessant te houden voor inschrijvers zijn grotere regio s nodig. Grotere concessies met meerdere provincies betekent dat juridisch goed geregeld moet worden hoe inspraak (gemeenten, Rocovs) en besluitvorming door Gedeputeerde en Provinciale Staten moet plaatsvinden. We doen deze verkenning met Overijssel en Flevoland omdat we op uitvoeringsgebied al geïntegreerd samenwerken en onze gebieden wat betreft de reizigersvraag erg op elkaar lijken. Natuurlijk blijven er grenzen aan de concessies zitten. We blijven over deze grenzen heen goed samenwerken met alle concessieverleners met extra aandacht voor de drukke lijnen. Het is praktisch niet haalbaar om alle grenzen te slechten. Knooppunten Reizigers moeten zonder problemen over kunnen stappen van het ene vervoermiddel op het andere. Aankomen met de bus, een deelfiets pakken en op de terugweg met iemand meerijden naar het station moet binnen een overzichtelijk mobiliteitsknooppunt kunnen. Vanuit ruimtelijk ordeningsperspectief zal er samengewerkt worden aan de inrichting van de knooppunten en de concentratie van voorzieningen. Voor de combinatie spoor-bus (het visgraatmodel) zullen we een aparte werkgroep inrichten die studeert op de voor- nadelen van een apart spoornetwerk versus een multimodaal netwerk. Op de Valleilijn na zijn onze spoorlijnen opgenomen in de concessie Achterhoek-Rivierenland, maar in Overijssel zijn alle regionale spoorlijnen als losse spoorconcessie in de markt gezet. Wellicht verdient het de voorkeur ook de Valleilijn in een multimodale concessie op te nemen. Voor reizigers zullen we zorgen voor gegarandeerde aansluitingen. Vraagstuk 2: Hoe scheppen we ruimte voor het flexnet? In Nederland zien we twee bewegingen ontstaan rond nieuwe mobiliteit: 1. In echt stedelijk gebied zoals de Randstad kiest men voor een mobiliteitsconcessie waarbij de inschrijvers worden uitgedaagd om met voorstellen voor nieuwe mobiliteitsconcepten te komen. Dit ontstaat naast de gewone bus-, tram- en metrolijnen die in een grote stad altijd druk zijn. In een stedelijke omgeving ontstaan dergelijke initiatieven zoals Uber, car2go, bimbimbike en dergelijk vrij gemakkelijk omdat bedrijven hier een businesscase zien. Er is ook geen subsidie voor nodig. 2. In het landelijk gebied is er geen sluitende businesscase en zal nieuwe mobiliteit zeer waarschijnlijk deels afhankelijk blijven van subsidie. In onze overleggen met de vervoerders is dit het geval voor Brengflex (vervoersservice op bestelling), nachtvlinder (flexibele buslijn) en Keobike (deelfiets bij de halte). Om de lege bussen te vervangen door meerdere concepten die inspelen op Flexnet Nieuwe mobiliteitsconcepten zoals deelauto s, deelfietsen, lease e-bike, meerijdapps, digitale platforms, liftpalen, etc. vormen samen met bestaande en nieuwe vrijwilligersinitiatieven het flexnet. Dit is vraagafhankelijk en flexibel vervoer zonder vaste dienstregeling of route. In Overijssel ook wel de mobiliteitsmix genoemd. de verschillende mobiliteitsvragen van mensen is nog meer innovativiteit, creativiteit en flexibiliteit nodig van diverse partijen. We gaan onderzoeken of een partij die het alleenrecht heeft op de uitvoering van mobiliteit in een gebied daarbij past. Uiteraard staat het de concessiehouder altijd vrij om nieuwe mobiliteitsconcepten aan te bieden. 2

3 Gebiedsconcessies of lijnconcessies Onze lopende OV-concessies zijn gebiedsconcessies. De concessiehouder (het OV bedrijf) heeft het alleenrecht op de uitvoering van OV binnen een compleet gebied. Er zijn ontheffingen nodig voor aanbieders van andere OVconcepten en er ontstaat snel discussie over de toelaatbaarheid van deze concepten. Een concreet voorbeeld van de laatste tijd is de flixbus die op langere afstanden tussen Nederlandse en Duitse steden rijdt die een ontheffing nodig heeft van de concessieverleners en bovendien de OV-concessies niet mag benadelen. In een lijnennetconcessie heeft de concessiehouder buiten de gedefinieerde verbindingen geen alleenrecht. Bedrijven, gemeenten, maatschappelijke organisaties en particulieren kunnen dan vervoer aanbieden zonder inbreuk te maken op de concessie. Wij gaan verkennen wat het betekent als in concessies alleen het lijngebonden OV is opgenomen en het flexnet op een andere manier wordt aangestuurd al dan niet met een aanbesteding. Belangrijk is om te kijken waar de grens zou moeten komen te liggen tussen vervoer binnen en vervoer wat buiten de concessie valt. Rollen en verantwoordelijkheden Flexnet is vaak lokaal van aard. Deelfietsprojecten, deelauto s, scooteruitleen, flexbusjes, meerijdapps, cargohitching, vrijwilligersprojecten enzovoort brengen mensen vaak over korte afstanden en zijn allemaal anders van opzet, betaalwijze, tarifering en voorwaarden. Deze nieuwe concepten moeten gemakkelijk gestart kunnen worden en indien succesvol, uitgebouwd. Nieuwe concepten voor lange afstand zoals flixbus, hyperloop of zelfrijdende treinen zijn zaken die niet met regionale subsidie opgezet worden en deze aansturing wordt landelijk bediscussieerd. Wij gaan verkennen hoe de aansturing en financiering van flexnet het beste vorm kan krijgen. De regio s met hun regiecentrales zijn daarbij nadrukkelijk in beeld, wellicht kunnen zij in combinatie met een Maas platform (mobility as a service) hun rol vergroten. Ook kijken we naar de mogelijkheden en wensen die bijvoorbeeld een grote scholengemeenschap, of bedrijf heeft om vervoer af te stemmen op haar doelgroep. Zelf blijven we in elk geval in beeld als het om bepalende projecten gaat rond bijvoorbeeld zelfrijdend vervoer, de ontwikkeling van een bovenregionaal digitaal platform en we blijven de opdrachtgever voor bus- en treinvervoer. We zullen onderzoeken welke rol voor ons als provincie nodig is om nieuwe mobiliteit te stimuleren en regisseren. Daarbij kijken we ook naar hoe deze rol kan veranderen met de opkomst van digitale platforms, landelijke afspraken en andere ontwikkelingen. 3 Bestaand beleid c.q. kader Deze verkenningen naar de aansturing en financiering van het OV en de nieuwe mobiliteit passen volledig in de vastgestelde OV visie. De concessie Achterhoek-Rivierenland is met 5 jaar verlengd tot december Arriva voldoet als vervoerder aan de criteria voor verlenging, waardoor er in feite geen ruimte is om niet te verlengen. Met Arriva zijn afspraken gemaakt over verdere doorontwikkeling en uitwerking van de OV visie binnen deze concessie. Voor de aanbestedingen betekent dit dat deze gebieden per december 2025 zelfstandig aanbesteed zullen worden, of als daarvoor gekozen wordt op die datum in zullen stromen in een grotere concessie die dan al loopt. Zoals u kunt lezen in de statenbrief PS eerste fase OV visie verloopt de implementatie van de OV visie positief. De provincie is volgens de wet personenvervoer verantwoordelijk voor de aansturing van het openbaar vervoer op haar grondgebied. De definitie van openbaar vervoer is: vervoer met een vaste route en vaste dienstregeling. Landelijk is in december 2016 het toekomstbeeld OV 2040 vastgesteld. Ook hierin wordt de door Gelderland gekozen koers wat betreft toekomstvast OV bevestigd. Het toekomstbeeld OV 2040 schept landelijk ruimte om wettelijke kaders en financieringsmethoden aan te passen aan de ontwikkelingen. Eind dit jaar zullen daartoe eerste verkenningen opgeleverd worden door landelijke 3

4 werkgroepen. Er is dus ruimte om bij de verkenning voor de komende aanbestedingen buiten de wettelijke grenzen te denken en dat landelijk te verankeren. Landelijk heeft het IPO namens de provincies met het ministerie een bestuursakkoord getekend waarin wordt afgesproken dat we streven naar zero emission voor de bus, dat wil zeggen 0 uitstoot bij de uitlaat in De vertaling van deze ambitie zal in deze ronde aanbesteden plaatsvinden. 4 Afwegingen en aandachtspunten Rol van de overheid De rol van de overheden is een belangrijk aandachtspunt bij deze verkenningen. We pretenderen niet dat we zeker weten dat de uitkomst leidt tot het maximale resultaat, we zetten in op optimaal binnen de complexe en snel veranderende omgeving waarin we werken. Op rijksniveau en gemeenteniveau wordt ook gezocht naar de beste rol- en verantwoordelijkheidsverdeling niet alleen onderling maar ook in relatie tot de markt en maatschappelijke organisaties. Uitgangspunt is steeds dat de reiziger er beter van moet worden maar daarnaast ook dat u uw rol als kaderstellend, controlerend en volksvertegenwoordigend orgaan goed kunt vervullen. Dit komt bijvoorbeeld ook specifiek aan de orde bij de verkenning om te kijken of de concessies provinciegrens overschrijdend kunnen zijn. Overstappen reizigers In de huidige concessies met alleen openbaar vervoer zijn de overstappen c.q. aansluitingen vastgelegd zodat reizigers in het OV systeem een makkelijke reis kunnen maken. In de toekomst waarin we ons willen richten op de volledige deur-tot-deur keten is dit nog steeds nodig maar niet voldoende. Reizigers moeten een gemakkelijke ketenreis kunnen maken, maar de overstap van lijn op lijn maakt daar een steeds kleiner onderdeel vanuit. Openbaar vervoer zal deels vervangen worden door nieuwe flexibele concepten die geen dienstregeling hebben en waar dus geen overstap voor vastgelegd kan en hoeft te worden. Het Rocov heeft aangegeven dit punt cruciaal te vinden voor de reiziger, wij zullen dit punt onze volle aandacht geven. Juridische vraagstukken We zullen verschillende juridische vraagstukken tegenkomen. Hoe besteden we een grensoverschrijdende concessie aan, bij welke concessie omvang is nog sprake van een level playing field, hoe omschrijf je een transformatie van lijnen op zo n manier dat een inschrijver een risicocalculatie kan maken, welke aanbestedingsmethode past bij deze concessie en zo zijn er vele vragen die deels bij elke aanbesteding beantwoord moeten worden en deels samenhangen met de inhoudelijke verkenningen. De samenwerking met de beide andere provincies maakt het daarnaast nodig dat we ons moeten voorbereiden op de mogelijkheid dat er gedurende de looptijd van de concessie tegenstrijdige politieke ambities ontstaan tussen de provincies. Alternatieven Op basis van de verkenningen van bovenstaande vraagstukken kunnen verschillende tussenvarianten ontstaan waarbij er bijvoorbeeld binnen de provinciegrenzen een andere concessie indeling tot stand komt. Of dat bepaalde vormen van flexnet wel in de concessie worden opgenomen. Bij het vaststellen van de Nota van Uitgangspunten zullen deze besluiten aan u voorgelegd worden. 5 Financiële consequenties De lijngebonden concessies en het flexnet zijn communicerende vaten. Wanneer er lijnen transformeren tot flexnet is er binnen de concessie minder geld nodig en daarbuiten meer. Wij gaan daarom op dit moment uit van een gelijk blijvende bijdrage van de provincie aan een combinatie van het OV en flexnet. Bij de nota van uitgangspunten zullen we een meer uitgewerkte berekening aan u voorleggen waarbij er sprake kan zijn van een verschuiving van exploitatiebudget voor de lijnconcessies naar subsidies voor nieuwe mobiliteit. 4

5

6 Voor de aansturing van het flexnet zullen wij na de verkenning bij u terugkomen met een voorstel voor een vervolg. Arnhem, 17 mei Gedeputeerde Staten van Gelderland C.G.A. Cornielje - Commissaris van de Koning P.G.G. Hilhorst - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Notitie Naam notitie Bijlage 1: kaarten concessie indeling 6