Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om:

Transcriptie

1 STATENBRIEF Onderwerp: Verduurzaming regionaal spoor Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) Met deze Statenbrief beogen wij een duidelijk beeld te presenteren van de mogelijke verduurzaming van het regionaal spoor. De provincie is verantwoordelijk voor de exploitatie van regionale treindiensten. Alleen de Valleilijn is nu voorzien van elektrische aandrijving. Op de andere trajecten van onze regionale spoorlijnen wordt gereden met modern dieselmaterieel. Wij hebben bekeken of en zo ja, welke maatregelen voor het regionaal spoor kunnen worden getroffen die leiden tot verdere verduurzaming. Naast verduurzaming is ook gekeken naar effecten van maatregelen op bij voorbeeld de exploitatie. Samenvattend betekent dit het volgende: elektrificatie van de Maaslijn is op basis van de maatschappelijk kosten-baten analyse (MKBA) een goede maatregel. Uw Staten hebben al besloten tot een financiële bijdrage. Elektrificatie van deze lijn is voorzien in elektrificatie van de spoorlijn Arnhem-Winterswijk heeft potentie, maar is op zijn vroegst vanaf 2032 haalbaar, in verband met de economische levensduur van het materieel dat pas rond die periode aan de orde is. besluitvorming over elektrificatie op de spoorlijn Arnhem-Winterswijk laten we over aan een volgend bestuur. elektrificatie van de andere Gelderse treindiensten is vanuit kosten-baten afwegingen niet aan de orde. 2 Aanleiding In de Commissie BOC van april 2016 hebben Uw Staten de vraag gesteld wat de resultaten zijn van het onderzoek naar elektrificatie van de spoorlijn Arnhem-Winterswijk. Dit onderzoek is juli 2015 afgerond. U treft in de bijlagen het onderzoek en de MKBA aan. De reden dat u het nu pas krijgt heeft te maken met de verdere ontwikkelingen in andere verduurzamingsmaatregelen zoals de terugwinning van remenergie, die we hadden willen combineren met dit onderzoek. De landelijke spoorsector heeft een concept-document opgesteld met ambities voor het landelijk terugdringen van de uitstoot van CO2 ( CO2 neutraal in 2050 ). Dit document heeft echter nog geen status. Met de sector wordt bekeken of partijen, waaronder ook de decentrale overheden als opdrachtgever voor het regionaal spoor, deze ambitie willen onderschrijven. Inlichtingen bij C. Bieker, tel adres: post@gelderland.nl

2 In het Gelders Energie Akkoord staat het volgende beschreven: Het primaire doel van de partijen uit de mobiliteit- en transportsector (pijler 7) is om de uitstoot van broeikasgassen door de sector te reduceren. Partijen omarmen de ambitie dat in 2050 de broeikasgasemissie van de mobiliteit- en transportsector met minimaal 60 procent is gereduceerd ten opzichte van Alhoewel er geen expliciete doelstelling voor regionaal spoor is opgenomen is dit wel een sector waar kansen liggen voor de besparing van CO2-uitstoot. Bij Voorjaarsnota 2014 is motie nr. 33 aangenomen met de volgende tekst: een inventarisatie te doen naar elektrificatie van de regionale lijnen en ook de voorbereidingen te treffen zodat bij de nieuwe concessie er een alternatief kan zijn voor het huidige diesel aangedreven materieel. Dit uit oogpunt van kosten (hoge dieselprijs), meer reizigerscomfort, en minder milieubelasting en geluidsoverlast. De huidige vervoerders erbij te betrekken en te bezien of de opgenomen bijdrage vanuit Gelderland voor de elektrificatie van de Maaslijn op basis van actuele informatie in redelijkheid voldoende is om deze elektrificatie te helpen slagen. Naast regionaal spoor zijn er ontwikkelingen gaande wat betreft de verduurzaming van de regionale busdiensten. Hierover informeren wij u separaat in het voorjaar van Bestaand beleid c.q. kader Bij de vraag of en hoe het regionaal spoor duurzamer kan worden gemaakt spelen een aantal factoren een rol, zoals (Europese) wet- en regelgeving, concessie-eisen, ambities voor duurzaamheid en de maatschappelijke kosten-baten afweging. Vooropgesteld wordt dat op het regionaal spoor in Gelderland modern materieel wordt ingezet (zowel elektrisch als diesel-aangedreven) dat voldoet aan de eisen van deze tijd. Ambitie De EU heeft behoudens de euronormen geen specifiek beleid voor duurzaam ov vastgelegd, maar heeft wel als doel voor ov dat voor % hernieuwbare energie in de spoorsector wordt ingezet. Na 2020 worden deze sectordoelen verlaten en stelt de EU algemene doelen. In het ondertekende Gelders Energie-akkoord (maart 2015) staat dat de provincie Gelderland in 2050 klimaatneutraliteit nastreeft. Er zijn echter geen expliciete doelen opgenomen voor de regionale treindiensten. Van de regionale treindienst Valleilijn (geëlektrificeerd) is bekend dat deze net als de NS vanaf 2018 op volledig duurzaam opgewekte stroom rijdt. Van de andere treindiensten is bekend dat zij voldoen aan de (euro) normen. Gelet op de (lokale) uitstoot van stoffen en geluidsproductie is hier wel milieuwinst te behalen. Huidige situatie In onze provincie zijn er een aantal trajecten waar dieseltreinen worden ingezet. Het gaat bij elkaar om bijna 200 km spoor. In bijgevoegd kaartje (bijlage 5) is een overzicht opgenomen van regionale treintrajecten op provinciaal grondgebied en de (mogelijke) elektrificatie. Bij dieseltreinen is er sprake van een verbruik van 1 liter diesel per gereden kilometer. Er worden door Arriva jaarlijks 4 miljoen kilometers met de dieseltreinen in Gelderland op het spoor gemaakt. Naar schatting wordt op een rit tussen Arnhem en Winterswijk (vv) zo n 365 kg CO2 uitgestoten. Bij gebruik van volledig groene stroom kan dit tot 0 worden gereduceerd. Kostenindicatie Voor de overgang naar elektrificatie hanteert ProRail op dit moment een prijs van 1,2 mln. per kilometer spoor. Een deel van de kosten van elektrificatie zou wellicht door het Rijk kunnen worden betaald (net als in Limburg en Overijssel is gebeurd), maar een groot deel van deze kosten zal door de provincie moeten worden opgebracht. Daartegenover staan dan wel de baten 2

3 van lagere exploitatiekosten. Tegenover de dieselprijs van 1.10 per liter staat een veel lagere prijs voor elektriciteit. Omgerekend is er een kostenvoordeel van 72 ct/km te behalen bij elektrificatie (zie verder de bijlagen). Uitgevoerde onderzoeken De provincie heeft als overheidsorgaan een voorbeeldfunctie. We hebben dan ook de afgelopen periode de volgende onderzoeken uitgevoerd die ons helpen bij een besluit over de realisatie van een duurzamer spoorvervoer. Tevens zijn door het Ministerie van I en M onderzoeken uitgevoerd. Deze onderzoeken zijn vooral gericht op elektrificatie van regionale spoorlijnen of de inzet van (bio)lng op het spoor. De onderzoeken zijn: Verkenning naar vergroening van regionale spoorlijnen in Nederland (rapporten First Dutch (juni 2014 en februari 2015), in opdracht van Min I en M. Verkenning naar partiële elektrificatie regionaal spoor in Gelderland (2013) Verkenning naar de inzet van (bio)lng voor regionaal spoor in Gelderland (2013) Verkenning naar kosten en baten van de elektrificatie van de spoorlijn Arnhem-Winterswijk inclusief businesscase, exploitatie en MKBA (2015), zie bijlagen 3 en 4. Verkenning en MKBA Maaslijn (2014). Voor- en nadelen elektrificatie De effecten van elektrificatie van treindiensten zijn: geen lokale uitstoot van stoffen zoals CO2 stiller materieel. Geluidshinder wordt overigens niet alleen veroorzaakt door dieselmotoren maar ook door frictie tussen spoor en de wielen en zal dus nooit geheel terug te dringen zijn. betere rij-karakteristiek (sneller optrekken) van het materieel. er zijn geen gegevens bekend over het effect op trillingen. omgevingskwaliteit wordt aangetast in verband met de portalen en draden die worden aangebracht. In verband met de betaalbaarheid van het regionaal ov is elektrificatie in het algemeen zinvol omdat kosten per treinkilometer aanzienlijk worden teruggebracht (elektriciteit is goedkoper dan diesel). Tenslotte is elektrificatie een bewezen techniek; het is immers niet gewenst om na een investering in de robuustheid van een spoorlijn (dubbelspoor) de robuustheid weer teniet te doen door de introductie van een aandrijfsysteem dat niet betrouwbaar is. Overigens is bij het ontwerp van het dubbelspoor dat komende jaren wordt gerealiseerd tussen Zevenaar en Didam wel rekening gehouden met (op termijn) elektrificatie van het traject. Conclusie uit genoemde rapporten is dat: elektrische aandrijving in het algemeen het meest geschikt is voor regionale treindiensten als bewezen techniek met een redelijke terugverdientijd van jaar en een positief effect op de exploitatie; elektrificatie van ALLE spoortrajecten i.v.m de bedrijfsvoering van de vervoerders de voorkeur heeft boven enkele delen van het Gelderse spoor; elektrificatie van een geheel traject de voorkeur heeft boven partiële elektrificatie (= alleen bovenleiding bij stations of slechts delen van het traject, materieel rijdt in hybride uitvoering) i.v.m bewezen techniek; (bio)lng voor regionaal spoor nog teveel in de kinderschoenen staat en eveneens nog geen bewezen techniek is; elektrificatie van de Maaslijn niet alleen kansrijk is, maar ook een vaststaand feit, want onderdeel van de ov-concessie Limburg. Elektrificatie van de Maaslijn is ook reeds door ons beleidsmatig onderschreven, er zijn middelen bij alle partijen gereserveerd en qua 3

4 kosten-baten analyse scoort elektrificatie van de Maaslijn hoog (score 0,8). Zie hiervoor de samenvatting in bijlage 2. elektrificatie van Arnhem-Winterswijk eveneens kansrijk is, maar als gevolg van bijkomende kosten van ombouw van het nog nieuwe materieel op korte termijn qua maatschappelijke kosten-baten laag scoort (score 0,5) en dat het daarom gewenst is elektrificatie niet voor 2032 te realiseren. Zie hiervoor de samenvatting in bijlage 1. elektrificatie van de overige regionale spoorlijnen in Gelderland is uit oogpunt van hoge kosten, lage rijfrequenties, lage reizigersaantallen en lange terugverdientijden niet realistisch. Overige initiatieven met betrekking tot energie Er zijn door zowel de regionale vervoerders als ProRail en Ministerie van I en M recent initiatieven ontplooid om te bezien of met het huidige materieel toegewerkt kan worden naar een besparing op energie door het terugwinnen van de remenergie. Dit geldt zowel voor elektrisch als voor dieselmaterieel. Nu wordt slechts een gering deel van deze energie teruggewonnen of teruggegeven aan het net. Het is op dit moment echter nog niet duidelijk wanneer dit kan worden geëffectueerd. Daarnaast start er in Duitsland een proef met treinen op waterstof. De proef draait in 2017/2018. Bij gebleken succes zal de Duitse overheid ook waterstoftreinen van de leverancier afnemen. We stellen voor deze proef te blijven volgen en de resultaten mee te nemen bij de besluitvorming over het materieel voor volgende concessies (2025 en verder). 4 Argumenten/afwegingen/risico's Belangrijk argument voor het elektrificeren van de regionale treindiensten zijn de lage exploitatiekosten. In het kader van betaalbaarheid regionaal ov is dit wenselijk. De hoge investeringskosten moeten echter wel worden gedragen. Het is niet bekend of het Ministerie van I en M kan en wil bijdragen aan elektrificatie van het spoor in Gelderland. Het is wel waarschijnlijk dat het Ministerie van I en M niet meer dan een kwart van de investeringskosten zal betalen. Dit is ook bij de provincies Limburg en Overijssel het geval geweest. Op het moment hebben Uw Staten geen middelen beschikbaar gesteld voor verduurzaming van het spoor. Er kan door middel van een quick scan worden bezien of er mogelijkheden zijn om op een grotere schaal dan Gelderland projecten te bundelen om op deze manier voor EFSI-middelen in aanmerking te komen. Elektrificatie van de Maaslijn is wenselijk vanwege de hierboven genoemde redenen. De Maaslijn is net als het traject Arnhem-Doetinchem qua reizigers een van de drukste regionale spoortrajecten. Elektrificatie van de Maaslijn is voorzien in De provincie Gelderland draagt daar in totaal 15,8 mln. aan bij. Elektrificatie van Arnhem-Winterswijk is door de hoge frequenties en hoge reizigersaantallen op termijn eveneens aantrekkelijk. Zoals in Uw Motie aangeven benutten we daarvoor het moment van een volgende concessie, nadat het huidige nieuwe diesel materieel nagenoeg is afgeschreven. De kosten van elektrificatie van de spoorlijn tussen Zevenaar en Winterswijk bedragen 77 mln. (voor bovenleiding, portalen etc.). Voor de ombouw van het materieel moet daarbovenop 48 mln. worden betaald. Nu investeren in ombouw van huidig materieel of aanschaf van nieuw materieel is zeer kostbaar en brengt (technische) risico s met zich mee en dus ook risico s voor de betrouwbaarheid van de dienstregeling Tegenover deze investering staat wel een geschatte besparing van maximaal 1,9 mln. aan jaarlijkse exploitatiekosten. Verdere ontwikkelingen op het gebied van (bio)lng, en andere vormen van aandrijving zullen wij niet zelf initiëren. Op het moment dat marktpartijen danwel Rijksoverheid vragen om te participeren in onderzoek of ontwikkeling (pilots) zullen we dat per geval bekijken en Uw Staten erover informeren. 4

5 5 Financiële consequenties Geen 6 Proces en evaluatie Indien andere mogelijkheden van verduurzaming van regionaal spoor zich aandoen zullen wij Uw Staten hierover informeren. We stellen voor dat we Uw Staten geregeld op de hoogte houden van de stappen die gezet worden voor de realisatie van elektrificatie van de Maaslijn en mogelijke pilots op het gebied van verduurzaming van het regionaal spoor. Voor de verduurzaming van het busvervoer in de provincie komen we in het voorjaar 2017 met een separaat voorstel. Arnhem, 25 oktober zaaknummer Gedeputeerde Staten van Gelderland C.G.A. Cornielje - Commissaris van de Koning drs. P. Hilhorst - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Bijlagen: Bijlage 1: MKBA Elektrificatie van spoorlijn Arnhem-Winterswijk (samenvatting) Bijlage 2: Elektrificatie van de Maaslijn (samenvatting) Bijlage 3: Rapport Elektrificatie spoorlijn Arnhem-Winterswijk Bijlage 4: MKBA-rapport spoorlijn Arnhem-Winterswijk Bijlage 5: kaartje regionaal spoor en elektrificatie 5