UNIVERZITA PALACKÉHO V OLOMOUCI FILOZOFICKÁ FAKULTA

Transcriptie

1 UNIVERZITA PALACKÉHO V OLOMOUCI FILOZOFICKÁ FAKULTA Katedra nederlandistiky BAKALÁŘSKÁ PRÁCE NIZOZEMSKÁ FILOLOGIE Problemen van Chinezen en Taiwanezen met het leren van Nederlands Problémy čínských rodilých mluvčích se studiem nizozemštiny Problems of Chinese Native Speakers in Learning Dutch Vedoucí práce: Wilken Engelbrecht Olomouc 2010 Zuzana Přecechtělová

2 Prohlášení Prohlašuji, že jsem svou bakalářskou práci vypracovala samostatně a že jsem uvedla veškerou použitou literaturu a ostatní zdroje. Verklaring Hierbij verklaar ik dat ik mijn scriptie zonder hulp van derden heb geschreven en dat ik alle gebruikte literatuur en andere bronnen heb vermeld. Olomouc, 5 augustus Zuzana Přecechtělová

3 Poděkování Děkuji vedoucímu bakalářské práce doc. dr. Wilkenu Engelbrechtovi za vedení práce, panu Han-sen Hsieh za pomoc s překladem a všem respondentům. Dankbetuiging Ik dank mijn begeleider doc. dr. Wilken Engelbrecht voor zijn adviezen en opmerkingen bij de verwerking van dit bachelorwerkstuk, en meneer Han-sen Hsieh voor hulp met de vertaling en alle respondenten. Olomouc, 5 augustus Zuzana Přecechtělová

4 Inhoud Inleiding Beknopte beschrijving van het Chinees Fonetiek Medeklinkers Klinkers Lettergrepen Tonen en de melodie van de uitspraak Transliteratie en transcriptie Morfologie Grammaticale functionele karakteristieken in het Chinees Zelfstandig naamwoord Adjectief Waarnemend woord Maatwoord Telwoord Werkwoord Modaal werkwoord Aanvulling Prepositioneel werkwoord Bijwoord Voegwoord Grammaticaal aanwijzer, partikel

5 Tussenwerpsels en klanknabotsende woorden Voorvoegsel Achtervoegsel Algemene problemen van Chinezen en Taiwanezen met het leren van Nederlands Problemen samenhangende met de fonetiek Problemen samenhangende met morfologie en syntaxis Woorvolgorde Woordsoorten Vervoeging van werkwoorden Problemen samenhangende met woordvorming en lexicologie Het maken van de vragenlijsten Analyse van de resultaten...34 Conclusie...43 Bibliografie...45 Resumé...46 Summary...47 Seznam příloh...49 Anotace...50

6 Inleiding Nederlands wordt overal ter wereld gestudeerd. In 2008 ontmoette ik voor de eerste keer een paar Chinezen die Nederlands leerden drie mensen die een NT2 les in Antwerpen volgden en één meisje dat aan de Zomercursus Nederlandse Taal en Cultuur in Hasselt deelnam. Toen ik met deze mensen sprak en naar hun Nederlands luisterde, begreep ik wel hoe moeilijk Nederlands voor hen was. De problemen die ze met de uitspraak, conjugatie, woordvolgorde enz. hadden, leken logisch bij mij omdat ik Chinees studeer. Maar het was ook klaar voor mij dat de meeste mensen, vaak inclusief docenten, hun specifieke problemen meestal niet begrijpen. In mijn werk houd ik me dus bezig met deze specifieke problemen die Chinezen en Taiwanezen met leren Nederlands hebben. Het doel van mijn werk is de meest voorkomende problemen te beschrijven en deze problemen uit te leggen. Ik zou ook graag uitvinden of de beschreven problemen de praktijk echt weerspiegelen. Het eerste hoofdstuk gaat over het Chinees in het algemeen. De beschrijving is niet heel ingewikkeld, maar betreft vooral de regels die belangrijk zijn voor makkelijker begrip van de andere delen van mijn scriptie. Eerst zal ik de Chinese fonetiek beschrijven - tonen, melodie van de uitspraak, transcriptie en transliteratie. Het andere deel betreft de Chinese morfologie. Het morfologische deel zal vooral over de zogenaamde grammaticale functionele karakteristieken van het Chinees gaan. In het tweede hoofdstuk houd ik me bezig met de problemen van Chinezen en Taiwanezen met het Nederlands in het algemeen. Deze problemen kunnen in drie groepen verdeeld worden. Bij de eerste groep horen de problemen samenhangende met de fonetiek. De tweede groep bestaat uit problemen samenhangende met morfologie en syntaxis bij deze groep hoort ook een grote subgroep die de vervoeging van werkwoorden betreft. De derde groep betreft problemen met de lexicologie. Om me persoonlijk te overtuigen welke problemen Chinezen en Taiwanezen met het leren van het Nederlands hebben, besloot ik een vragenlijst te maken. In het derde 1

7 hoofdstuk zal ik het maken van de vragenlijsten beschrijven. Samen met het beschrijving zal ik enkele hypotheses over verwachte resultaten formuleren. In de vierde hoofdstuk zal ik een analyse van de resultaten maken. De verkregen resultaten zal ik met de verwachte resultaten vergelijken. Daarvan zal ik meer informaties over de problemen die Chinezen en Taiwanezen met leren van het Nederlands echt hebben inwinnen. Alle Chinese zinnen zijn in het Standaardmandarijn geschreven en met uitzondering van één variant van de vragenlijst gebruik ik de vereenvoudigde Chinese karakters.voor de transcriptie van Chinese woorden en zinnen gebruik ik Hanyu Pinyin. Wat de terminologie betreft, gebruik ik vooral uitdukkingen uit het werk van meneer Oldřich Švarný die ik in het Nederlands vertaald heb. 2

8 1. Beknopte beschrijving van het Chinees 1.1 Fonetiek Er zijn grote verschillen tussen de fonetiek van Nederlands en de fonetiek van Chinees. Om sommige problemen van toontaalsprekers beter te snappen is het daarom belangrijk de fonetische karasteristiek van het Chinees te beschrijven Medeklinkers Zelfs het voorkomen van medeklinkers in verschillende posities is in het Chinees heel beperkt. Er bestaan geen groepen van medeklinkers, in feit kunnen de medeklinkers in het Chinees alleen aan het begin van een lettergreep of op het eind van een lettergreep staan. Er zijn enkele uitzonderingen. Bij voorbeeld de nasaal [ŋ] kan als ng overgeschreven worden. Ook kan men soms in een transcriptie woorden zoals wánr of shìr zien. In deze gevallen is er een verschil tussen de transcriptie, de tekens en de uitspraak. In het geschreven Chinees bestaan het woord wánr uit twee karakters: ( wán + er). Elk karakter wordt meestal als één lettergreep uitgesproken, maar in het geval van de woorden die met er eindigen worden de medeklinkers in het midden van het woord niet uitgesproken. Het woord klinkt dus [war] en er wordt geen groep van medeklinkers uitgesproken. Net zoals in het geval van lettegrepen shi, chi etc., waarin sh en ch als één medeklinker worden uitgesproken. Aspiratie bestaat in het Chinees wel, maar er is geen verschil tussen stemloze en stemhebbende medeklinkers. Een typisch voorbeeld zijn occlusieven [b] [p] en [t] [d]. Er bestaan paren [p] [p h ], zoals bij voorbeeld in de woorden [pa] ( bǎ) en [p h a] ( pà) of [t] [t h ], bijv.: [ta] ( dà) en [t h a] ( tā), maar er is geen verschil tussen paren [b] [p] en [t] [d]. Hoewel sommige medeklinkers (meestal occlusieven die in het midden van een woord staan) stemhebbend kunnen lijken, is deze stemhebbendheid niet functioneel dat betekent dat de medeklinkers de betekenis van het woord niet onderscheiden. 3

9 1.1.2 Klinkers De tegenstelling van lange en korte klanken is in het Chinees evenmin functioneel. In het Nederlands, net als in het Tsjechisch en andere Indo-Europese talen, kan de lengte van een klank de betekenis van een woord onderscheiden. Maar in het Chinees hebben alle klanken onder dezelfde prosodische voorwaarden dezelfde lengte. In de toespraak worden enkele lettergrepen langer, maar dit verschijnsel heeft verband met de prominentie van lettergrepen. In het algemeen spreekt men de meest prominente lettergrepen langer uit. De meest vooraanstaande lettergrepen in het Chinees zijn meestal de eerste en de laatste Lettergrepen Behalve de regels die ik al genoemd heb, zijn er nog andere beperkingen. Niet alleen bestaan er geen groepen van medeklinkers, maar ook mogen de medeklinkers alleen met bepaalde klinkers verbonden zijn. Dientengevolge bestaan er in het Chinees niet meer dan ongeveer vierhonderd verschillende lettergrepen. 1 Dat leidt tot het feit dat tonen in het Chinees heel belangrijk zijn, omdat ze de onderscheidende functie hebben. De meeste woorden in het Chinees zijn meerlettergrepig, maar er is toch een hoog percentage van eenlettergrepige woorden. Dat heeft dus een invloed op de melodie van de uitspraak Tonen en de melodie van de uitspraak Het Chinees is een toontaal. De melodie van de uitspraak wordt gebruikt om eenlettergrepige woorden of de betekenis van eenlettergrepige morfemen in meerlettergrepige woorden te onderscheiden. De melodie (of de intonatie) van de uitspraak onderscheidt dus de betekenis van een zin of het gezegde niet. Dat is gewoon in de meeste Europese talen, bij voorbeeld gebruikt men stijgende intonatie in een vraag, afnemende intonatie in een bevestigende zin etc. 1 De tabel van alle mogelijke combinaties kan men op dit adres vinden: 4

10 Er zijn vier tonen in het Chinees. Men kan de melodische loop van de tonen op het plaatje 1-1 zien. De eerste toon is hoog en lang. De tweede heeft een stijgende intonatie de toon begint op normale toonhoogte en stijgt dan. De derde toon is laag en onbestendig eerst daalt hij en stijgt dan tot de normale toonhoogte. De vierde toon is kort, scherp en heeft een markant dalende intonatie begint hoog, ongeveer op het niveau van de eerste toon en eindigt laag (ongeveer op het niveau van het diepste punt van de derde toon) Daarentegen is de intonatie in de bevestigende zinnen in het Chinees heel verschillend. Omdat de tweede toon een stijgende intonatie heeft, kunnen sommige bevestigende zinnen in het Chinees als een vraag klinken. Dit feit is goed zichtbaar on het plaatje 1-2. Er staat een grafische notatie van twee Chinese zinnen. Op het eerste diagram is de zin Tā yáo lái Hij wil komen. De zin is een gewone bevestigende zin, maar de intonatie stijgt, omdat het woord lái komen de tweede toon heeft. Op het tweede diagram is de zin Tā yáo qù Hij wil gaan. In dit geval is de intonatie afnemend, omdat het woord qù gaan de vierde toon heeft. De tonen worden met diakritische tekens aangegeven. De eerste toon krijgt de macron, bijv. mā. De tweede toon krijgt de accent aigu, bijv. má. De derde toon ŠVARNÝ, Oldřich, Úvod do studia hovorové čínštiny. Olomouc: Univerzita Palackého, 2001: 59 5

11 krijgt de caron (of háček ), bijv. mǎ. De vierde toon krijgt de accent grave, bijv. mà. Soms gebruikt men ook cijfers om de tonen aan te geven (ma1, ma2, ma3, ma4). De lettergrepen die geen toon krijgen, krijgen ook geen diakritische tekens. Dus bijv. in het geval van het vraagende partikel zal de pinyin gewoon ma (of ma0) zijn. In modern Chinees hebben niet alle lettergrepen een toon. Sommige lettergrepen zijn in de loop van de tijd toonloos geworden of de toon wordt in enkele combinaties verzwakt (en in dit geval krijgt de lettergreep ook geen diakritisch teken). Maar de allerlaatste lettergreep in de bevestigende zinnen heeft altijd wel een toon. In het algemeen hangt de intonatie van een zin dus van de toon van het laatste woord af Transliteratie en transcriptie Chinees heeft geen alfabet. Tenminste geen alfabet in de zin van wat Europeanen kennen. Er bestaan enkele transcripties van het Chinees en in het heden zijn woordenboekingangen in de Chineze woordenboeken ook in alfabetische volgorde opgesteld, maar het Chinees heeft geen eigen alfabet. De behoefte om het Chinees in Latijnse letters weer te geven leidde tot de vorming van pinyin, een systeem van transliteratie. Pinyin dient voor het opschrijven van Chinese lettergrepen en wordt dus gebruikt voor optekening van de standaard uitspraak van de Chinese tekens. Vroeger werd pinyin alleen gebruikt in de Volksrepubliek China maar sinds 2009 wordt het ook in de Republiek China (Taiwan) gebruikt. Sommige landen gebruiken eigen transcripties. In de tabellen 4 hieronder kan men een vergelijking van pinyin zien met IPA, EFEO (École française d'extrême- Orient; Franse transcriptie), WG (Wade-Giles; was het belangrijkste systeem voor transcriptie van het Chinees in de Westerse wereld), Zhuyin (ook bopomofo genoemd, wordt in Taiwan gebruikt) en de Tsjechische transcriptie. Pinyin IPA EFEO WG Zhuyin Tsjechische transcriptie Uitspraak in pinyin Uitspraak in Nederlands b p p p p bo poh 4 De tabels zijn een combinatie van de tabels uit: en de tabels uit: ŠVARNÝ, Oldřich, Úvod do studia hovorové čínštiny. Olomouc 2001: 6-9 6

12 p p p' p' pch po p'oh m m m m m mo moh f f f f f fo foh d t t t t de duh t t t' t' tch te t'uh n n n n n ne nuh l l l l l le luh g k k k k ge guh k k k' k' kch ke k'uh h h h h ch he gguh j t k/ts ch ť ji tjie q t k'/ts' ch' čch qi tsjie x s/h hs s xi ssjie zh t tch ch č zhi dj ch t tch' ch' čch chi tj sh sh sh š shi sj r r j ž re zj z ts ts c ts ts' s s s ts (tz) ts' (tz') s (sz) c zi cch ci s si w w ou/w w w wu woe y j i/y y y yi jie tz ts ss Pinyin IPA EFEO WG Zhuyin Tsjechische transcriptie Uitspraak in pinyin Uitspraak in Nederlands a a a aa e /ə ö/é o/ê e e uh ê e/o e eh i i yi ie o o o oh u u u oe ü ü ü uu er ər eul êrh er/r er ur 7

13 ai aj ai aai ei ej ei eej ao ao ao auw ou ou ou oow an an an an en ən en ên en en un ang ang ang ang eng ŋ eng êng eng eng ung 1.2 Morfologie Een van de grootste verschillen tussen het Chinees en de Indo-Europese talen is gewoon dat er in het Chinees bijna geen morfologie bestaat in de letterlijke zin van het woord. De woordsoorten zijn niet strict gedefinieerd en bij sommige woorden is het bijv. moeilijk om te bepalen of ze zelfstandige of bijvoeglijke naamwoorden zijn. Er bestaat geen morfologische congruentie, want er bestaat geen geslacht of persoonsvormen. Het verband tussen onderwerp en gezegde is dus lossere. Er bestaat ook geen vervoeging of verbuiging van woorden. Hoewel de woorden in het Chinees geen onderscheidende vormen hebben, bestaan er enkele lexicale eenheden die bepaalde functies en verbanden met andere woorden hebben. Deze eigenschappen worden grammaticaal fuctioneel karakteristiek ( yǔfǎ gōngnéng tèzhēng) genoemd. Functies van de grammaticale fuctionele karakteristieken zijn soort gelijk als die van de woordsoorten in de Indo-Europese talen, ze woorden dus soortgelijk genoemd (functioneel karakteristiek van het zelfstandig naamwoord, functioneel karakteristiek van het bijvoeglijk naamwoord enz.). Als men spreekt over deze karakteristieken, betekent het alleen dat de bepaalde eenheid neemt een plaats van het zelfstandige naamwoord enz. in. Één eenheid kan echter meer verschillende plaatsen innemen, d.w.z. kan een verschillende functionele karakteristiek worden. Er zijn ook sommige eenheden die men als functionele karakteristieken kunnen niet beschrijven; die moet men individueel beschrijven. 8

14 1.2.1 Grammaticale functionele karakteristieken in het Chinees Zelfstandig naamwoord ( míngcí) De categorisering van zelfstandige naamwoorden in het Chinees is soortgelijk als in het Nederlands. Er bestaan enkele groepen van zelfstandige naamwoorden: voorwerpsnamen, verzamelnamen (collectiva), stofnamen, abstracte zelfstandige naamwoorden, zelfstandige naamwoorden van tijd en zelfstandige naamwoorden van plaats. De voorwerpsnamen zijn bijv. woorden als māo kat, yǔyī regenjas enz. De verzamelnamen zijn woorden als fùmǔ vader en moeder, ouders. De stofnamen zijn (zoals in het Nederlands) bijv.: shuǐ water en jīn goud. Als een voorbeeld van een abstract zelfstandig naamwoord kan men bijv. yìnxiàng impressie noemen. Natuurlijk bestaan er ook eigennamen. Er is een belangrijk verschil tussen de eigennamen in het Chinees en in het Nederlands (of in de Indo-Europese talen in het algemeen) de familienaam komt in het Chinees altijd vóór de voornaam. Hoewel de zelfstandige naamwoorden van plaats ( chùsuǒ míngcí) en zelfstandige naamwoorden van tijd ( shíjiāncí) op bijwoorden kunnen lijken, zijn de grammaticale eigenschappen van deze functionele karakteristieken verschillend. Dat ook betekent dat woorden zoals bijv. wàimian buiten in het Chinees de functionele karakteristiek van een zelfstandig naamwoord hebben. De meeste zelfstandige naamwoorden in het Chinees hebben geen meervoud. Er bestaat alleen één groep zelfstandige naamwoorden die een meervoud hebben. Dat zijn de zelfstandige naamwoorden die een persoon aangeven (als xuéshēng student, gōngrén arbeider, tóngxué klasgenoot enz.) Meervoud wordt in het Chinees meestal uitgedrukt door een telwoord in combinatie met een maatwoord. De zelfstandige naamwoorden in het Chinees hebben geen lidwoorden. Maar dat is niet alleen voor het Chinees typisch ook in sommige Indo-Europese talen bestaan er geen lidwoorden 9

15 Het is ook belangrijk om te weten dat er geen echte voorzetsels in het Chinees bestaan. De zelfstandige naamwoorden zijn verbonden met de zelfstandige naamwoorden van plaats en in dit geval spreekt men over zogenaamde positie woorden ( fāngwèicí). Ze staan altijd achter een zelfstandig naamwoord (in de letterlijke zin van het woord zijn ze dus achterzetsels ). Bijv.: de uitdrukking zhuōzishang of zhuōshang betekent op de tafel, waarin de karakters zhuōzi of zhuō betekenen tafel en de karakter shàng betekent op. Verbanden van richting worden met een prepositioneel werkwoord uitdrukken. (Zie ) Adjectief ( xíngróngcí Adjectieven in het Chinees hebben predicatieve eigenschappen dat betekent ze hebben geen koppelwerkwoord nodig. De adjectieven zijn in het algemeen verbonden met bijwoorden die de trap van een eigenschap uitdrukken. Bijv.: Tā hěn piàoliang. betekent Zij is (erg) mooi., waarin de karakters piàoliang mooi betekenen. Merk op dat er geen koppelwerkwoord tussen het onderwerp tā zij en het adjectief staat, alleen het karakter hěn erg. Men gebruikt de grammaticale indicator de om een adjectief van een zelfstandig naamwoord te maken. Bijv.: yín zilver yínde zilveren. De indicator de wordt gebruikt ook in gevallen wanneer het adjectief vóór een zelfstandig naamwoord staat. Dus in de uitdrukking een mooi meisje zal het woord mooi met het woord meisje ( nǚshēng) met de aanwijzer de verbonden zijn: piàoliang de nǚshēng. Er bestaan ook zogenaamde attributieven niet predicatieve adjectieven. Dat zijn meestal eenlettergrepige woorden die op zelfstandige naamwoorden lijken, maar geen onderwerp of voorwerp kunnen worden. 10

16 Waarnemend woord ( d ic ) Deze woorden nemen in sommige gevallen de plaats van zelfstandige naamwoorden in, maar niet altijd kunnen ze zelfstandig in een zin staan. De waarnemende woorden kunnen in twee subgroepen verdeeld worden: men spreekt in dit geval niet alleen over voornaamwoorden, maar ook over zogenaamde deiktische woorden. Voornaamwoord Enkele soorten voornaamwoorden bestaan in het Chinees wel, enkele niet. Er bestaan persoonlijke voornaamwoorden ( wǒ ik, tā hij, enz.), vragende voornaamwoorden ( shénme wat, shéi wie ) en aanwijzende voornaamwoorden ( zhè dit, deze ; nà dat, die ). De woorden zhè en nà hebben alleen als onderwerp de functie van een voornaamwoord. Sommige onbepaalde voornaamwoorden bestaan in het Chinees eveneens. Andere soorten voornaamwoorden bestaan in het Chinees niet. Er zijn bij voorbeeld geen bezittelijke, betrekkelijke, uitroepende, wederkerende en wederkerige voornaamwoorden. Men gebrukit de gramaticale aanwijzer de om bezittelijke voornaamwoorden en betrekkelijke zinnen te vormen. Deiktisch woord Het deiktisch woord wordt gebruikt om een zelfstandig naamwoord meer te specificeren. De woorden zhè en nà en voorvoegsel dì (bijv. dì èr tweede ) kunnen deiktische woorden zijn. Ook de woorden měi alle, ieder, ge alle, ieder worden als deiktische woorden beschreven Maatwoord ( li ngc ) Als maatwoorden worden meestal eenlettergrepige woorden aangeduid die alleen in verband met telwoorden of deiktische woorden voorkomen. Samen met deze woorden determineren ze zelfstandige naamwoorden kwantitatief. Als het mogelijk is 11

17 (men kent de context al), kunnen de maatwoorden een zelfstandig naamwoord ook verplaatsen. Bij voorbeeld: nǐ yǒu jǐ běn shū? ( Hoeveel boeken heb jij? ) waarin het woord běn de maatwoord voor een deel/volume is. Het antwoord op deze vraag kan: wǒ yǒu sān běn. ( Ik heb er drie. ) zijn. Het woord shū (boek, boeken) kan dus weggelaten worden. Er bestaan: a. Meeteenheden De meeteenheden bestempelen groepen van eenheden of of hoeveelheid. Dat zijn bijv. woorden als gōngfēn centimeter en wǎ watt, maar ook woorden als píng fles of qún groep, kudde. b. Numeratieven 5 Dit zijn woorden die een telwoord met een zelfstandig naamwoord verbinden. Een specifieke eigenschap van numeratieven is dat men kan zich voorstellen hoe het zelfstandig naamwoord dat achter de numeratief staan eruit ziet. Bij voorbeeld er bestaat een numeratief zhī dier, een numeratief voor lange dingen en dieren tiáo (bijv. yī tiáo shé één slang ) enz. Hoewel meest zelfstandige naamwoorden met een vaste numeratief verbonden zijn, kunnen sommige naamwoorden verband met meer dan één numeratief hebben. In dit geval onderscheidt de numeratief de karakteristiek van het zelfstandig naamwoord. (bijv. yì zhī gǒu betekent een hond, terwijl de uitdrukking yì tiáo gǒu zou waarschijnlijk een dashond/teckel zijn.). Er is ook een algemeen maatwoord gè dat kan gebruikt worden voor die dingen die met geen vaste numeratief verbonden zijn. c. Maatwoordelijke naamwoorden In deze groep zitten de woorden die met een telwoord verbonden zijn, maar achter geen naamwoord volgt achter ze. Bijv. tiān dag, nián jaar, 5 Hoewel men de hele groep van als maatwoorden in het Nederlands beschrijft, kan de groep in vier verschillende subgroepen verdeeld worden. In het Tsjechisch noemt men de tweede subgroep numerativy (ŠVARNÝ, Oldřich, Hovorová čínština v příkladech III. Olomouc: Vydavatelství Univerzity Palackého, 1998: ), maar er bestaat geen exact terminologie in het Nederlands. Ik heb het woord dus gewoon uit het Tsjechisch vertaald. 12

18 yè pagina enz. d. Werkwoordelijke maatwoorden Deze woorden lijken op het woord keer in het Nederlands. Voorbeelden: tàng een maatwoord voor georganiseerde vervoersdiensten, maatwoord voor korte of plotselinge gebeurtenissen, cí keer. xià een Telwoord ( shùcí De telwoorden in het Chinees hebben of eigenschappen van naamwoorden (maar dat komt maar zelden voor) of ze zijn verbonden met zelfstandige naamwoorden in dit geval moet er een maatwoord tussen het telwoord en het zelfstandig naamwoord staan. Het zelfstandig naamwoord kan men ook soms weglaten, maar het maatwoord moet altijd blijven. (Zie ) Er zijn enkele verschillen tussen het Chinees en Indo-Europese talen. Het Chinees heeft niet alleen de telwoorden bǎi honderd en qiān duizend, maar ook de telwoorden wàn tien duizend en yì honderd miljoen. Dat betekent dus dat er geen telwoord miljoen of miljard bestaat. In het Chinees kan ook nul soms weggelaten worden. Men kan bijv. gewoon sān qiān wǔ zeggen als men wil 3500 uitdrukken. (Maar in de uitdrukking 3005 moet de nul blijven sān qiān líng wǔ.) Het Chinees heeft de hetzelfde volgorde van telwoorden in de samengestelde telwoorden als bijv. Engels of Tsjechisch. Dat betekent bijv. 22 wordt als èrshí èr (letterlijk twee-tien-twee of twintig-twee ) uitdrukken. In de laatste jaren gebruiken Chinezen en Taiwanezen steeds meer Arabische cijfers in plaats van karakters. Rangtelwoorden worden met de voorvoegsel dì gemaakt. (Zie: ) Werkwoord ( dòngcí) De werkwoorden in het Chinees kunnen transitief of intransitief zijn. De transitieve werkwoorden kunnen twee voorwerpen hebben. Deze werkwoorden hebben 13

19 ook vaak een verband met postpositionele werkwoorden. De intransitieve werkwoorden zijn niet altijd hetzelfde als die in het Nederlands. In het Chinees bestaat er geen vervoeging van werkwoorden. Men gebruikt partikels of bijwoordelijke bepalingen van tijd om tijden te uitdrukken. Er bestaan ook geen persoonsvormen. Werkwoorden in het Chinees veranderen dus nooit en blijven altijd hetzelfde in alle personen. Vergelijk bijv. het werkwoord eten : Nederlands Chinees 1. Ik eet 1. wǒ chī 2. Jij/je U 3. Hij Zij/ze Het/ t eet eet 2. nǐ nín 3. tā tā tā chī chī 1. Wij/we eten 1. wǒmen chī zánmen 2. Jullie eten 2. nǐmen chī U 3. Zij/ze eten 3. / / tāmen chī Er bestaan ook zogenaamde werkwoorden van connectie, bijv. ràng (bestellen iemand iets te doen) en qǐng (vragen iemand om iets te doen) Modaal werkwoord néngyuán dòngcí Deze hulpwerkwoorden hebben bijna dezelfde betekenis en functie als de modale werkwoorden in het Nederlands. Dat betekent ze staan voor het predicatief of prepositioneel werkwoord, ze hebben enkele eigenschappen van werkwoorden, maar aan de andere kant kunnen ze geen verband maken met werkwoordelijke indicators of indicators van tijd. De voorbeelden van Chinese modale werkwoorden zijn: xiǎng willen yīnggāi moeten kěyǐ kunnen néng kunnen enz. 14

20 Aanvulling ( bǔyǔ) De aanvullingen zijn specifieke karakteristieken die met werkwoorden verbonden worden. Men gebruikt de aanvullingen om zogenaamde potentiele vorm te maken dat betekent dat de aanvulling wordt tussen een werkwoord en bijwoordelijke bepaling of twee werkwoorden gelegd. Bij voorbeeld: zǒudekuài snel gaan, chībuxià niet in staat om meer te eten zijn, waarin de woorden de en bu aanvullingen zijn. Men kan de aanvullingen in drie subgroepen verdelen: a) Aanvullingen van richting en van resultaat b) Aanvullingen van trap c) Kvantitatieve aanvullingen Prepositioneel werkwoord ( jiècí) Het prepositionele werkwoord staat altijd voor het predicatieve werkwoord of adjectief. Ze worden in het Nederlands gewoon als preposities vertaald maar in het Chinees hebben ze karakteristieken van werkwoorden. Voorbeelden van de prepositionele werkwoorden zijn: bǐ vergelijken (bijv. A B betekent A in vergelijking met B ), zài (ergens) zijn (bijv. zài Hélán xuéxí wordt als studeren in Nederland vertaald) enz Bijwoord ( fùcí) De bijwoorden kunnen in het Chinees alleen dichtbij een werkwoord of een ander woord met predicatieve eigenschappen voorkomen. Er bestaan geen plaats bijwoorden en bijwoorden van tijd. (Zie boven: ) De bijwoorden kunnen ook gramaticale eigenschappen uitdrukken, zoals pluraliteit en enkele tijdsvormen van werkwoorden. In complexe zinnen hebben ze soms de functie van nevenschikkende voegwoorden Voegwoord ( liáncí) Men gebruikt niet zo veel nevenschikkende voegwoorden in het Chinees, alleen soms om twee zelfstandige naamwoorden te verbinden. Maar er zijn geen nevenschikkende voegwoorden die twee of meer zinnen met elkaar verbinden. Het 15

21 voegwoord dat bestaat in het Chinees ook niet.onderschikkende voegwoorden worden gebruikt, maar minder dan in Indo-Europese talen Grammaticaal aanwijzer, partikel Er zijn drie groepen van toonloze woorden die de functie of een grammaticaal aanwijzer of een partikel hebben. 1) In de eerste groep zitten wijzer die tijdskarakteristieken van werkwoorden uitdrukken: le aanwijzer van voltooing van het gebeuren zhe aanwijzer van duur van het gebeuren guo aanwijzer van een gebeuren dat in de verleden gerealiseerd is 2) In de tweede groep zitten wijzer die bepaalde gramaticale karakteristieken van woorden uitdrukken: de gramaticaal aanwijzer van attribuut de gramaaticaal aanwijzer van de bijwoordelijke bepaling de gramaticaal aanwijzer voor werkwoorden achter die een aavulling van trap volgt men aanwijzer van pluraliteit van naamwoorden (vooral peersoonlijke voornaamwoorden, er bestaat alleen één groep van zelfstandige naamwoorden die meervoud hebben) 3) In de derde groep zitten partikels die bepaalde gramaticale karakteristieken van zinnen uitdrukken (deze karakteristieken werden in de Indo- Europese talen door de intonatie uidrukken), bijv.: 6 uitdrukt ma vragend partikel; staat aan het eind van een vraag ba een partikel dat een aanmoeding of een onzekere bewering 6 Er zijn veel soortgelijke partikels in het Chinees en ze worden vaak gebruikt. Soms is er bijna geen verschil tussen de partikels en ook native speakers gebruiken ze heel vrij. (Bijv.: 3. Taipei:, 2007: ) 16

22 Tussenwerpsels ( gǎntàncí) en klanknabotsende woorden De tussenwerpsels en klanknabotsend woorden hebben gelijke karakteristiek als in Indo-Europese talen, die enige verschil is dat sommige tussenwerpsels kunnen heel anders klanken Voorvoegsel ( zìshǒu) Er bestaan sommige lettergrepen die op bijv. Nederlandse voorvoegsel on- lijken en worden om woorden met soortgelijke karakteristiken te vormen. Bij voorbeeld de voorvoegsel hǎo (goed): hǎochī lekker, waarin het karakter : chī betekent eten, dus letterlijk goed om te eten ; hǎokàn mooi, waarin het karakter kàn betekent kijken (good om te kijken) Achtervoegsel ( hòuzhuì) Achtervoegsels zijn in het Chinees meestal woorden die vaak het vermogen lexicale eenheden te creëren hebben. Het zijn bij voorbeeld.: zhǎng wordt gebruikt om benaming van belangrijke personen te creëren, meestal politici, directeurs enz. Bijv.: xuézhǎng schoolhoofd, zhōuzhǎng gouverneur (letterlijk hoofd van een staat ) enz. yuàn wordt gebruikt in de benamingen van verschillende instellingen, bijv.: yīyuàn ziekenhuis, cānyìyuàn senaat 17

23 2. Algemene problemen van Chinezen en Taiwanezen met het leren van Nederlands 2.1 Problemen samenhangende met de fonetiek De problemen verbonden met de fonetiek volgen vooral uit het verschillende wezen van de Nederlandse en de Chinese fonetiek. Het Chinees is een toontaal en dus verschilt niet alleen van het Nederlands maar ook van de andere Indo-Europese talen. (Zie 1.1) Daarom hebben Chinezen en Taiwanezen die Nederlands (en ook andere Indo- Europese talen) leren specifieke problemen. De meeste mensen wier moedertaal behoort tot de groep van de Indo-Europese talen hebben problemen met de uitspraak van enkele letters (meestal medeklinkers) of lettergrepen (in dit geval meestal tweeklanken) als ze een vreemde taal uit de hetzelfde taalgroep leren. Hun problemen volgen meestal uit de verschillende uitspraak van de letters bijv. g, h, c enz. Hoewel er sommige extra letters zijn in alfabetten van enkele talen, is de basis van de alfabetten van alle Indo-Europese talen hetzelfde. Maar dat is niet het geval van het Chinees. Chinezen (en nu ook Taiwanezen) gebruiken pinyin (Zie boven: 1.1.5). Omdat het systeem voor het opschrijven van Chinese karakters en dus lettergrepen dient, onstaan er problemen met de uitspraak en ook begrip van woorden. Bovendien hebben Chinezen en Taiwanezen die geen andere Indo-Europese taal spreken, de neiging om woorden uit te spreken zoals ze in het Chinees uitgesproken worden. Chinezen en Taiwanezen hebben vaak de neiging om van Nederlandse woorden in open lettergrepen (die typisch voor het Chinees zijn) te converteren bijv. het woord vaak zou meeste Chinezen en Taiwanezen als [fakoe] of [fakə] uitspreken. Typisch is ook misvorming van lange woorden. Chineze woorden zijn meestal éénlettergrepig of tweelettergrepig. Het spraakritme is ook verschillend zogenaamd acroniemisch ritme. Dat betekent dat de klemtoon in meerlettergrepige woorden op de eerste en de laatste lettergreep zit. De laatste lettergreep is het meest beklemtoonde. Dat leidt tot verkorting en misvorming van lettergrepen. Meestal laten de Chinezen en de Taiwanezen sommige letters en soms ook hele lettergrepen van de woorden uit. 18

24 De Chinese transcriptie van anderstalige woorden heeft ook invloed op de uitspraak. Chinezen en Taiwanezen gebruiken een fonetische transcriptie van de vreemdtalige eigennamen en woorden die in het Chinees niet bestaan. Men gebruikt in dit geval karakters die gelijk als de lettergrepen in de oorspronkelijke woorden klanken of die gelijk als de lettergrepen in de Engelse voorm van een woord klanken. Bijv.: Moldavië Mó'ěrduōwǎ in het Chinees ( Moldova in het Engels). Deze transcriptie beïnvloedt de uitspraak en de spelling van woorden Chinezen en Taiwanezen hebben de neiging om de woorden zoals in het Chinees te uitspreken of schrijven. In de praktijk gebeurt het vaak en veel Chinezen en Taiwanezen zelfs de eigennamen van acteurs, politici, schrijvers enz. op deze manier uitspreken. Een andere grote probleem is stemhebbenheid en stemloosheid van medeklinkers. (Zie boven: 1.1.1) Hoewel sommige lettergrepen kan in enkele woorden bijna stemhebbend klinken (bijv. de tweede lettergreep in het woord gēge ouder broer ), is er in het algemeen geen verschil tussen stemloze en stemhebbende medeklinkers. Chinezen en Taiwanezen horen dus het verschil tussen woorden als boos poos of bond pond bont niet. Het vokalische lengte van klinkers is ook een probleem. In het algemeen spreekt men in het Chinees alleen de meest prominente lettergrepen langer uit. (Zie boven: 1.1.2) Voor Chinezen en Taiwanezen is dus de onderscheidende functie van lange en korte klanken in woorden niet belangrijk. Ook de intonatie is verschilend (Zie boven: 1.1.4) en dat leidt tot problemen met onderscheid van bevestigende zinnen en vraagzinnen. 2.2 Problemen samenhangende met morfologie en syntaxis Het grootste probleem wat Chinese morfologie betreft, is dat er bijna geen morfologie in de letterlijke mening van het woord bestaat. (Zie 1.2) Woordsoorten worden niet precies gedefinieerd. Er bestaat geen morfologische congruentie, geen vervoeging of verbuiging van woorden. 19

25 2.2.1 Woordvolgorde Wat de woordvolgorde betreft, is deze relatief vast in het Chinees. De woordvolgorde in Chinese zinnen is altijd: onderwerp gezegde voorwerp. Bijv.: ( Ik studeer Nederlands. ) De woordvolgorde verandert nooit. Dat betekent dat de woordvolgorde ook niet verandert in het geval van de vraagzinnen. Vraagzinnen in het Chinees worden met partikelen gevormd. Bijv.: Tā xué hélányǔ Tā xué hélányǔ ma? ( Hij studeert Nederlands. Studeert hij Nederlands? ) Er is ook een andere manier, maar in dat geval verandert de betekenis van de zin een beetje. Men kan ook Tā xué bù xué hélányǔ? vragen. Maar deze zin betekent meer Studeert hij Nederlands, of niet? (want betekent studeren en betekent niet studeren ). In beide gevallen verandert de structuur van de zinnen niet. Onderwerp komt altijd voor gezegde, inversie is in dit geval niet mogelijk in het Chinees. De woordvolgorde kan veranderen in het geval van bijwoordelijke bepaling van tijd. Het is mogelijk te zeggen: Jīntiān wǒ qù kàn diànyǐng. ( Vandaag ga ik een film kijken. ) maar ook Wǒ jīntiān qù kàn diànyǐng ( Ik ga vandaag een film kijken. ) Merk op dat hoewel men de bijwoordelijke bepaling van tijd vóór of achter het onderwerp kan plaatsen, de positie van het predicaat niet verandert. Maar in het algemeen staan het onderwerp en de bijwoordelijke bepaling in een Chinese zin vóór het werkwoord en de onderwerp achter het werkwoord. Daarentegen hebben Chinezen en Taiwanezen vaak problemen met de inversie en meestal hebben ze de neiging om de Chinese constructie van zinnen in Nederlands (en ook andere vreemde talen) te gebruiken. Ook het gebruik van de voegwoorden is verschillend. In het Chinees worden de voegwoorden in het algemeen minder vaak gebruikt. Zelfs sommige gebruikelijke constructies zoals bijv. Ik denk dat... drukt men zonder een voegwoord uit. Bijv. de zin Ik denk dat ik zwanger ben. zou in het Chinees Wǒ xiǎng wǒ huáiyùn le klinken letterlijk ongeveer: Ik denk ik zwanger. Het is dus geen verrasing dat Chinezen en Taiwanezen zinnen als Ik denk zij ziek., Ik denk hij erg slim. enz. maken. Sommige voegwoorden gebruiken Chinezen en Taiwanezen wel. Bij voorbeeld yīnwèi omdat en suǒyǐ dus (vaak in verband met 20

26 elkaar, bijv.: Yīnwèi tiān kuài hēi le, suǒyǐ wǒ yào zǒu le. Omdat het donker wordt, moet ik vertrekken. ) Ook gewone voegwoorden zoals en worden in het Chinees minder gebruikt. Er bestaan het voegwoord hé en, met, maar het is mogelijk gewoon de zelfstandige naamwoorden achter elkaar zonder een voegwoord opnoemen. Bijv.: Bàbà māmā zài jiā. Pappa en mamma zijn thuis. Dat leidt ook tot situaties waarin Chinezen en Taiwanezen het voegwoord uitlaten Woordsoorten Een ander probleem van het Chinees is dat de woordsoorten niet precies worden gedefineerd en men in plaats daarvan spreekt over zogenaamde gramaticale functionele karakteristieken. (Zie boven: 1.2.1) Het is niet makkelijk voor Chinezen en Taiwanezen die Nederlands leren om zich alle Nederlandse woordsoorten te herinneren. Chinese woorden hebben geen geslacht en het is dus moeilijk voor Chinezen en Taiwanezen het geslacht van een woord te herkennen Vervoeging van werkwoorden Dit is een groot verschil tussen het Chinees en het Nederlands. Wat is meer, er is een groot verschil niet alleen tussen deze twee talen, maar wat vervoeging van werkwoorden betreft, is er een groot verschil tussen het Chinees en Indo-Europese talen in het algemeen. Werkwoorden veranderen in het Chinees nooit. Zie de vergelijking in de tabel in het deel (p ). Het is zichtbaar dat het werkwoord altijd hetzelfde blijft in alle persoonsvormen en ook in het infinitef. Chinese werkwoorden hebben ook geen tijdsvormen. Chinezen en Taiwanezen drukken tijden anders uit dan Europeanen. Gebruik van tijden lijkt toevallig meer op die in het Tsjechisch dan in het Nederlands, want het lijkt meer op het gebruik van perfectieve en imperfectieve werkwoorden. Chinezen en Taiwanezen gebruiken de woorden guò, wán en het partikel le om verschillende tijden uit te drukken. Bijv. als men wil het verleden 21

27 van de zin Wǒ kàn bàozhǐ Ik lees een krant. uitdrukken, zeg men Wǒ kànwán le bàozhǐ. Het woord wán betekent voltooien, beëindigen of ten einde brengen. In het Nederlands zou men het perfectum (voltooid tegenwoordige tijd) gebruiken, dus: Ik heb de krant gelezen. In het Tsjechisch kan men de afgelopen handeling op verschillende manier uitdrukken. Men kan Přečetl jsem noviny. of Dočetl jsem noviny. zeggen. De tweede zin is meer precies, want de betekenis van de zin in het Chinees lijkt er meer op. Wat het woord guò betreft, het wordt gebruikt om te uitdrukken dat men heeft/had ooit iets gedaan. Bijv. de zin: Wǒ qùguo Zhōngguó. betekent Ik ben in China geweest. Maar het probleem is dat als men wil Ik was er nog nooit eerder geweest zeggen, verandert de zin in het Chinees allen een beetje. Het zou: Wǒ yǐqián cónglái méi qùguo nàli zijn. In dit geval zou een Nederlander voltooid verleden tijd gebruiken. Maar in het Chinees drukt men het verleden (vóór voltooid heden) niet met tijd uit, maar alleen met bijwoordelijke bepaling van tijd. Dus: waarin eerder en - nooit bijwoordelijke bepaling van tijd zijn. Zie dat het werkwoord hetzelfde blijft ( gaan + guò ), het enige verschil is dat er het woord méi voor het werkwoord staat. Dit woord wordt gebruikt om een negatieve vorm te maken. Niet altijd gebruikt men guò of wán. Soms gebruikt men alleen het partikel. Dit partikel drukt ook de beëindiging van een handeling uit. Bijv. de Chinese zin: Wǒ qù le túshūguǎn kan in het Nederlands op verschillende manier vertaald worden. Men kan Ik ging naar de bibliotheek. zeggen, maar ook Ik ben naar de bibliotheek gegaan. Dat hangt van de context van de zin af. Voor Chinezen en Taiwanezen is dus het Nederlandse bevattingsvermogen van verleden en correct gebruik van tijden moeilijk. Hetzelfde is het met de uitdrukking van de toekomst. In het Chinees gebruikt men meestal alleen bijwoordelijke bepalingen van tijd. Hoewel men ook onvoltooid tegenwoordige tijd als toekomst in het Nederlands kan gebruiken ( Straks lees ik de krant. ), gebruikt men meestal onvoltooid tegenwoordige toekomende tijd. Er zijn sommige hulpwerkwoorden in het Chinees die op zullen lijken de werkwoorden huì en yào. In de zin: Morgen zal ik meer erover weten. gebruikt men 22

28 huì Míngtiān wǒ huì zhīdào gèng duō. Maar als men wil bijv.: Hij zal komen. zeggen, mag dat gewoon: Sommige zinsconstructies zijn bijna hetzelfde. Dat is vooral de uitdrukking aan het... zijn. In het Chinees bestaat ook een soortgelijke vaste uitdrukking. Maar toch zijn er meer verschillen tussen het bevattingsvermogen van tijden in het Nederlands en in het het Chinees dan overeenkomsten. Chinezen en Taiwanezen zijn de vervoeging van werkwoorden niet gewend en verschillende tijdsvormen maken het nog moeilijker voor hen. 2.3 Problemen samenhangende met woordvorming en lexicologie Een van de grootste problemen wat woordvorming en lexicologie betreft is de vorming van woorden met voorvoegsels, achtervoegsels en wijziging van het woord basis. De meeste Chinese woorden bestaan uit twee autosemantische karakters/ lettergrepen. Bijv. het woord xīnkǔ betekent moeizaam, hard, bewerkelijk, moeilijk, uitputtend en bestaat uit karakters xīn bitter en kǔ bitter, zwaar, hard. 7 Voor Chinezen en Taiwanezen is dus moelijk om te begrijpen waarom er bijv. woorden genezen en geneeskunde bestaan, maar een persoon die geneest een dokter is. In het Chinees is het woord basis hetzelfde: genezen, geneeskunde yīxué, dokter yīshēng. Wat beroepen betreft, zijn mannelijke en vrouwelijke vormen niet typisch voor het Chinees. Men noemt bijv. de man of de vrouw die in een restaurant werkt gewoon fúwùyuán. Het verschil tussen een ober en een serveerster is dus voor Chinezen en Taiwanezen moeilijk om te begrijpen. Het Chinees heeft enkele achtervoegsels die voor het maken van de namen van beroepen gebruikt worden (als bijv. jiā, zhǎng ), maar de woordafleiding is toch verschillend. 7 Het voorbeeld is overgenomen uit: KUČERA, Ondřej, Jazyková a sociokulturní úskalí při výuce čínských studentů. In Sborník asociace učitelůčeštiny jako cizího jazyka (AUČCJ) Praha: Filip Tomáš Akropolis, 2005:

29 Er is een groot probleem op het lexicale niveau van de taal. Er bestaan woorden in het Chinees die geen Nederlandse vertaling hebben, gewoon omdat de woorden in het Nederlands niet bestaan. Het Chinees heeft bijv. een heel ingewikkeld systeem van de woorden die gezins- en familierelaties beschrijven. Bijv.: biǎodì wordt als neef in het Nederlands vertaald. Maar dit woord wordt in het Chinees gebruikt alleen voor een jongere zoon van moeders zuster. Een oudere zoon van vaders broer wordt tángdì genoemd in het Nederlands zou dat ook een neef zijn. Zulke woorden hebben dus geen Nederlandse equivalenten. Er bestaan ook Nederlandse woorden die geen Chinese vertaling hebben. In dit geval gebruiken Chinezen en Taiwanezen de fonetische transcriptie. Een andere probleem zijn metaforen en vaste uitdrukkingen. Dit probleem vloeit voort uit culturele diversiteit. Hoewel metaforen in andere talen ook verschillen, is het in het algemeen makkelijker voor Europeanen de metaforen van andere Europese talen te snappen dan van het Chinees. Chinezen en Taiwanezen hebben bijv. vaak de neiging om Jij hebt suiker gegeten, heb jij niet? zeggen. Zo n zin klinkt niet logisch voor ons, maar dat is precies wat Chinezen en Taiwanezen doen met hun metaforen. Want in het Chinees bestaat een zin Chīle táng, méi yǒu?, letterlijke vertaling is echt de ene met suiker, maar de betekenis is gewoon Je bent me vleiende. Dat gebeurt vaak en leidt dus vaak tot wederzijds onbegrip. Somige metaforen lijken toch op Europese talen. Bijv. Twee vliegen in één klap slaan. In het Chinees zegt men yīshí'èrniǎo, letterlijk een steen, twee vogels. In vergelijking met het Engels ( Kill two birds with one stone. ) en sommige andere Europese talen is het bijna hetzelfde. Maar zulke overeenkomsten zijn vrij zeldzaam. In verband met de lexicologie is het ook belangrijk om toe te voegen dat er ook specifieke problemen met de lexicografie bestaan. Chinezen gebruiken vereenvoudigde Chinese karakters en Taiwanezen gebruiken traditionele Chinese karakters. Hoewel ze pinyin op de basisschool leren, is het gebruik van Latijnse letters niet eenvoudig voor hen. Dat is vooral een probleem van Chinezen die vaak geen andere vreemde taal spreken of alleen weinig kennis van het Engels hebben. Problematisch is ook het feit dat lettergrepen in het Chinees anders worden gemaakt. Soms is er een probleem met 24

30 Arabische cijfers Europeanen schrijven enkele cijfers op verschillende manier, terwijl Chinezen en Taiwanezen zijn gewend om de cijfers op hetzelfde manier als gedrukt schrift te schrijven. Het lezen van een handgeschreven tekst is ook moeilijk voor hen. 25

31 3. Het maken van de vragenlijsten Om te ontdekken of mijn veronderstellingen juist waren, besloot ik een vragenlijst te maken. De vragenlijst bestaat uit twee delen: deel één betreft fonetische verschijnsellen en deel twee betreft morfologische en syntactische verschijnsellen. Hieronder beschrijf ik hoe ik het maken van de vragenlijst handelde en waarom ik specifieke vragen heb gekozen. Het deel één bestaat uit zes vragen. Alle vragen betreffen stemloze en stemhebbende medeklinkers, contrastieve medeklinkers en vocalisch lengte van klinkers. Er bestaan twee versies van de vragenlijst, omdat er één versie voor de Chinese ondervraagden en één versie voor de Taiwanese ondervraagden nodig was. De opgave van de alle vragen is tweetalig. Op deze manier is de opgave echt klaar voor de ondervraagden en men kan de mogelijkheid van een verkeerde interpretatie van de vragen bijna uisluiten. Deel 1, Vragen In welke zin zit er een fout?/ 8 a) Een poos geleden spraken de jonge mensen over het probleem. b) Ik kan me poos maken om de dingen die in de wereld gebeuren. c) Soms word ik boos zonder geen reden. 2.In welke zin zit er een fout?/ a) Die brief is al lang vergeten. b) Die brief is al geheelde. c) Ik vind het aanbod heel begeerlijk. 3.In welke zin zit er een fout?/ a) Het schild van de krijger was bond beschilderd. 8 Dit is de versie voor Chinezen met vragen geschreven in de vereenvoudigde karakters; in de versie voor de Taiwanese ondervraagden gebruik ik traditionele karakters 26

32 b) De trein heeft vertraging. c) Dadelijk denkt ze nog dat je dom bent. Zoals men kan zien, is er bij elke vraag een trio zinnen. Één van de zinnen is niet correct. In deze zinnen veranderde ik één woord op die manier dat ik een stemhebbende medeklinker door een stemloze medeklinker verving of andersom. Zoals ik geschreven heb, is er geen verschil tussen stemloze en stemhebbende medeklinkers in het Chinees. Men kan deze medeklinkers uitspreken zonder de betekenis van een woord te veranderen. In de meeste gevallen horen Chinezen en Taiwanezen het verschil tussen stemloze en stemhebbende medeklinkers niet. Het is dus logisch dat paren van woorden die alleen in stemloze/stemhebbende medeklinkers verschillen zijn moeilijk voor hen om te vinden. Ik verwacht dat de meeste respondenten zou een probleem met vinding de onjuiste zinnen hebben, vooral met de eerste zin in de oefening drie (de derde vraag). Deel 1, Vragen Vul in d of t : / d t : War_ heef_ een hoe_ gevonden On_er he_ be_ van Ewou_ Ou_, maar nog goe_ genoeg Voor vanavon_ in de sta_. Waar_z e_ de hoe_ op zijn hoof_: ik vin_ da_ hij er goe_ mee staa_. Maar zou Ewou_ akkoor_ gaan? 5. Vul in b of p : / b p : _roblemen lost hij o_ in een wi_. _im _rak een ri_ in de zwemclu_. De _elsro_ lag o_ een kli_ te zonne_adden. Bo_ is moe van al dat geto_. 6. Vul in g of h : / g/h : 27

33 _een _las raakt _ij aan. _e_eel vrij van alco_ol. ondt_oudt _ij zic_ van _e_eu_enbelastende dranken. _een _reintje benevelt zijn brein. Ont_e_avend komt _ij uit _et drank_ela_. Niet be_rijpend _oort _ij het _elac_ van de vrolijke drinkers. In de volgende drie vragen gebruikte ik drie korte stukjes tekst 9 ; in elk stukje liet ik de paren van stemloze en stemhebbende medeklinkers d-t, b-p en g-h uit. De taak van de ondervraagden is de juiste medeklinkers in te vullen. Er zijn in totaal 59 medeklinkers dat ik liet uit. Ik verwacht dus dat de meeste ondervraagden zal minder dan 44 (ongeveer 75%) medeklinkers correct invullen. Deel 1, Vraag 7 7. Vul in: ee, i, ie, o, oo, u, uu / ee, i, ie, o, oo, u, uu : k p k p st m st m b s b s v r v r b r b r b r l cht l cht kr k kr k 9 De korte teksten in de vragen 4-6 zijn overgenomen uit: BEHEYDT, Ludo, DIRVEN René, KAUNZER, Ulrike A., Uitspraak Nederlands. Leuven: Acco,

34 Hier liet ik klinkers in de woorden uit maar ik schreef de Chinese vertaling van de woorden zodat de ondervraagden begrepen, welke woorden ik bedoelde. Deze vraag betreft de vokalische lengte van klinkers. Hoewel het Chinees een toontaal is, de vokalische lengte is in tegenstelling tot het Nederlands niet belangrijk het onderscheidt de betekenis van een woord niet. Ik gebruikte dus paren van woorden (en één trio in het geval van de woorden buur bier beer) die alleen in klinkers verschillen en dus klanken gelijk voor de Chinezen en Taiwanezen. Er zijn in totaal vijftien woorden. Ik verwacht dat niemand van de ondervraagden zal alle de klinkers correct invullen. Mijn raming is dat iedereen tenminste drie fouten (20%) in deze oefening zal maken. Het deel twee bestaat uit vijf vragen. De vragen betreffen woordvolgorde, gebruik van tijden, volgorde van tijden, woordsoorten en samenstellingen. Deel 2, Vraag 1 1. Maak een goede zin:/ te kwart land van kunnen tandartsen ervan dan een de in leven ons verdient te meer weining om kennis heel hebben een van uniek internationaal dankzij netwerk ze zaken Europa doen in de ernstigs wij het iets keken heel en ook en gepast treurig bij vonden opvoering dieps op de slapen de vrouw hij bank ziet ik blokjes aardappels in gesneden de heb 29

35 zocht beschutting benauwde veiligheid situatie men deze binnen de in van zuil vertrouwde eigen de het België boekje waar kan nu dunne van ik Rossen in van kopen Maarten mooi met zij een goochelde veer zwaaide en ineens weer Deze vraag betreft woordvolgorde. Ik kies acht willekeurige zinnen en daarna verdeelde ik elke zin in afzonderlijke woorden. Ik veranderde de woordvolgorde. De eerste letter van het eerste woord veranderde ik van een hoofdletter in een kleine letter. Opzettelijk liet ik ook de interpunctietekens uit. De ondervraagden moeten weer een goede zin maken. Opzettelijk koos ik een paar moeilijke en een paar makkelijke zinnen. Deze oefening is een van de moeilijkste die ik gemaakt heb. Alle mensen die een vreemde taal leren hebben een onderbewuste neiging om de woordvolgorde van de taal aan hun moedertaal te aanpassen. Dat geldt ook voor Chinezen en Taiwanezen. Ik verwacht dus dat niemand alle woorden in de juiste volgorde zal zetten. Het is ook mogelijk dat de meeste ondervraagden zal een fout in elke zin maken. Deel 2, Vraag 2 2. Vul de juiste vorm van het werkwoord in./ Toen ik mijn geld (krijgen), (kopen) ik een auto. Als ik een fiets (hebben), (hoeven) ik niet te lopen. Er (zijn) eens een prinses. Als ik het niet (vergeten), (kopen) ik een krant voor jou. 30