Meet- en Regeltechniek
|
|
- Juliana Vink
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Meet- en Regeltechniek Les 2: Systemen van eerste orde Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschaen ESAT Deartement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium
2 Meet- en Regeltechniek: Vakinhoud Deel : Systeemtheorie Les : Inleiding en modelvorming Les 2: Systemen van eerste orde Les 3: Systemen van tweede & hogere orde en met dode Deel 2: Analoge regeltechniek Les 4: De regelkring Les 5: Het wortellijnendiagram Les 6: Oefeningen wortellijnendiagram Les 7: De klassieke regelaars Les 8: Regelaarontwer + oefeningen Les 9: Systeemidentificatie en regelaarsinstelling Les 0: Seciale regelstructuren Les : Niet-lineaire regeltechniek & aan-uit regelaars Deel 3: Digitale regeltechniek Les 2: Het discreet systeemgedrag & het discreet equivalent Les 3: De discrete regelkring & de toestandsregelaar
3 Les 2: Systemen van eerste orde Systemen van eerste orde [Baeten, SYST, Hoofdstuk 3] Inleiding & Voorbeeld Transferfunctie van eerste orde systeem Systeemresons van eerste orde systeem Systeemdiagram van eerste orde systeem Bijzondere eerste orde systemen Samenvatting
4 Inleiding Systeem van eerste orde eenvoudigste systeem dat we kunnen voorstellen (naast zuivere versterking/verzwakking = nulde orde systeem) laat toe om o eenvoudige manier verschillende voorstellingswijzen en eigenschaen te introduceren: systeemresonsen: - en frequentieresons systeemdiagrammen: Bode-, Nyquist-, Black/Nichols-, nuluntenolen-diagram eigenschaen: integrerende vs. differentiërende werking eerste orde systemen komen in alle ingenieursdiscilines voor (elektrotechniek, mechanica, thermodynamica, hydraulica, ) en hebben al dezelfde transfertfunctie
5 Voorbeeld Elektrisch eerste orde systeem: RC-kring Vin R C Vuit afleiding : sanningsdeling over R en C TF = V uit() V in () = /C R +/C = +RC eerste orde afleiding 2: sanning-stroomverband + Lalace-transformatie V in (t) =Ri(t)+V uit (t) met V uit (t) = Z i(t)dt of i(t) =C dv uit(t) C dt V in () =(RC +)V uit ()! V uit() V in () = +RC.
6 Les 2: Systemen van eerste orde Systemen van eerste orde [Baeten, SYST, Hoofdstuk 3] Inleiding & Voorbeeld Transferfunctie van eerste orde systeem Systeemresons van eerste orde systeem Systeemdiagram van eerste orde systeem Bijzondere eerste orde systemen Samenvatting
7 Transferfunctie eerste orde systeem () Orde van een systeem = hoogste macht van in noemer transfertfunctie = graad van differentiaalvergelijking die systeem beschrijft (= orde hoogste afgeleide in differentiaalvergelijking) Eerste orde transfertfuncties fysische systemen: graad teller graad noemer vier mogelijke eerste orde transfertfuncties: i, +, d +, + v + telkens kan ook nog versterkingsfactor K worden toegevoegd
8 Transferfunctie eerste orde systeem (2) Eerste orde transfertfuncties meest gangbare vorm: TF e orde = K + K = statische versterking [dimensieloos] τ = constante [seconden] zuivere integrator/differentiator: TF int. = i en TF diff. = d τ i = integratieconstante τ d = differentiatieconstante
9 Les 2: Systemen van eerste orde Systemen van eerste orde [Baeten, SYST, Hoofdstuk 3] Inleiding & Voorbeeld Transferfunctie van eerste orde systeem Systeemresons van eerste orde systeem resons frequentieresons Systeemdiagram van eerste orde systeem Bijzondere eerste orde systemen Samenvatting
10 Systeemresons eerste orde systeem () Systeemresons lineair sinvariant systeem heeft unieke reactie o welbeaald ingangssignaal systeemidentificatie/-analyse: gekend ingangssignaal aanleggen & uitgangssignaal ometen keuze ingangssignaal hangt af van beoogde analyse Tijdsignaal INGANG imuls sta ram Frequentiesignaal sinus Systeem Tijdresons? UITGANG? Frequentieresons
11 Systeemresons eerste orde systeem (2) Tijdresons () drie meest voorkomende ingangssignalen: Imuls = A Oervlakte A Sta = E x E Stagrootte E dt Ram of Talud = m 2 x Helling m dt
12 breukslitsing en de Lalace-transformatietabel. Partieelbreukslitsing ge geeft de sta-, ramen imulsfunctie grafisch weer samen met de Lalace o dat een sta de isavan een K integraal E B imuls en dat een talud de integraal waarbij integreren overeenstemt met S() = = + een vermenigvuldiging met /. De + telkens eerste Systeemresons systeem (3) + orde een andere naam. bij de integratiesta Uit de definitie van de transfertfunctie volgt dat de uitgang gelijk is De nog ongekende waarden A en B, volgen uit de gelijkstelling van recht maal Tijdresons (2) de transfertfunctie (met alle veranderlijken of functies i.f.v. ). De s is bijgevolg aan de+tf staresons K gelijk E Lalace-domein: A ( maal + )de B ingang (-sta) E/ of 3.5 Tijdresons =! KE = B + (A + B) + K ( + ) E S() = Deze functie is nul voor t+= 0, gelijk aan KE voor t = en bereikt na een 63% KE. of B = KE en A = Met behul van de transformatietabel o ag van haar uiteindelijke waarde (=KE). De afgeleide van deze functie o het sti t = 0, levert staresons de geeft waarmee desdomein curve vertrekt is artieelbreukslitsing): hoek staresons (via Dit onmiddellijk het en uitgangssignaal i.f.v.. Het uitgangssignaa KE Lalace-getransformeerde de=bgtg invers van t t bovenstaande formule. Dit gebe. S(t) = Ae B = KE e breukslitsing en de+lalace-transformatietabel. Partieelbreukslitsing ge Deze functie is nul voor t -At /t K vergelijking E A Gebruik ooks(eens 2.7 omb en) B te bealen. van haar uiteindelijke waa S() = t) Staresons = = KE(-e + levert de hoek waarmee + + Uiteindelijke waarde KE 8 KE. =bgtg De nog ongekende waarden A en B, volgen uit de gelijkstelling van recht 0,63.KE K E A + ( + ) B a =! KE = B + (A + B) + ( + ) t (constante) S(t of B = KEFiguur en A3.4: = Staresons KE. Met behul vansysteem de transformatietabel o ag van een eerste orde
13 Systeemresons eerste orde systeem (4) Tijdresons (3) constante τ = waarbij staresons 63% van evenwichtswaarde bereikt = waarbij lineaire resons met hoek α evenwichtswaarde bereikt = maat voor snelheid van systeem statische versterkingsfactor K = versterkingsfactor van ingangssignaal naar evenwichtswaarde S( t) KE - t /t Staresons = KE(-e ) Uiteindelijke waarde 0,63.KE a t (constante)
14 Systeemresons eerste orde systeem (5) Tijdresons (4) imulsresons & ramresons AK Imulsresons = e -t/t Ramresons = mk [ t e -t/t + t - t] t I( t) R( t) Ingang = imuls ~A Ingang = mt ~ m 2 AK/t 0,37 AK/ t t 0,63 AK/ t mt 0,63 m t 0,37 mt t ( K=)
15 Systeemresons eerste orde systeem (6) Frequentieresons () frequentieresons = systeemreactie o sinusoïdaal signaal A.sin ( w t) K.A.sin ( w t + j) A KA Systeem of TF Ingang Uitgang j ( neg.) versterking of verzwakking met factor K faseverschuiving met hoek φ φ < 0: fase-naijling φ > 0: fase-voorijling frequentie-analyse = berekening K, φ voor alle ω
16 Systeemresons eerste orde systeem (7) Frequentieresons (2) onmiddellijke systeemreactie o sinusoïdaal signaal bestaat uit twee delen: overgangsverschijnsel + regimetoestand Ingang = sinus voor t > 0 = 0 voor t < 0 t = 0 Overgangsverschijnsel Regimetoestand (=freq.resons) Totaal (=som) overgang regime
17 Systeemresons eerste orde systeem (8) Frequentieresons (3) voorstelling resultaat frequentie-analyse: Bode-diagram Nyquist-diagram berekening frequentieresons uit transfertfunctie: = j! bewijs volgt uit inverse Lalace-transformatie van uitgangssignaal bij sinusoïdaal ingangssignaal [Baeten, SYST, Hoofdstuk 3, Sectie 3.9]
18 Systeemresons eerste orde systeem (9) Frequentieresons (4) berekening uit TF voor eerste orde systeem: TF eorde = G() = K +! G(j!) = K +j! magnitude/amlitude- en faseresons: G(j!) = K +j! = Mej' met M = G(j!) = K +j! = K +j! = K +!2 2 ' = \G(j!) =\Teller \Noemer = 0 bgtg(! )
19 Les 2: Systemen van eerste orde Systemen van eerste orde [Baeten, SYST, Hoofdstuk 3] Inleiding & Voorbeeld Transferfunctie van eerste orde systeem Systeemresons van eerste orde systeem Systeemdiagram van eerste orde systeem Bode-diagram Nyquist-diagram Black- of Nichols-diagram nulunten-olen-diagram Bijzondere eerste orde systemen Samenvatting
20 Systeemdiagram eerste orde systeem () Bode-diagram () amlitude- (in db) en faseresons vs. ulsatie (log-schaal) A = 20 log M = 20 log G(j!) ' = \G(j!) Amlitude in db Amlitudegedeelte Logaritmische schaal Pulsatie 'nul' 0, 0 00 ligt Pulsatie w in rad/sec o - oneindig Fasegedeelte Fase in graden 0, 0 00 Pulsatie w in rad/sec
21 waarde: A = 20 log M = 20 log G(j!) Pulsatie 'nul' 0, Fase ligt in o - oneindig graden Fase 0 Pulsatie w i Figuur 3.8: Het Bode-diagr Fasegedeelte Bij een logaritmische schaalverdeling een vermenigvuldiging Systeemdiagram eerste orde systeem (2)een factor (bi Voor stemt zeer kleine!-waarden geldt met 0, in 0 Pulsatie w 00 in rad/sec voorbeeld 0) overeen met een vaste afstand ograden de logaritmische schaal. Figuur 3.8 gee Figuur 3.8: Het Bode-diagram de obouw van het Bode-diagram weer. Om het amlitudegedeelte 0 van het Bode-diagram 0,A = 20 log K.! <<! Pulsatie w Bode-diagram (2) te tekenen gaan we de functie die A weergeeft i.f.v.!, evalueren voor zeer kleine!-waarden voor! = / en voor zeer grote Voor!-waarden. zeer kleineorde!-waarden geldt Figuur 3.8: Het Bode-diagra amlitudeverloo voor eerste systeem Voor! = / (de breekulsatie of afsnijulsatie) is K! <<! A = 20 log K. A(!) = 20 log M (!) = 20 log log K 20geldt log +! 2 2 = 20!-waarden Voor zeer kleine 2 2 +! A = 20 log K 20 log + = 20 log K Voor! = / (de breekulsatie is de werkeli! <<! A = of 20 afsnijulsatie) log K. voor zeer kleine ω-waarden: Johan Baeten 2 voor waarde ω = /τ: =! 20 log 20 log + =of20afsnijulsatie) log K 3dB. is AVoor zeer!-waarden geldt =grote / K(de breekulsatie (breek- of afsnijulsatie) Voor Het orde(! systeem 20 log voor zeer grote ω-waarden:! 3.8>>! A = 20 van log het K eerste ). Bode-diagram = 20geldt log K 20 log + = 20 log K Voor zeer grotea!-waarden A [db] Dit is een rechte die voor de waarde! = / gelijk i Asymtotisch verloo! >>! A = 20 log20 KdB 20 log (! ). 3helling db de kennen van deze rechte dan kunnen we de Voor zeer grote!-waarden geldt met de volgende redenering:! met een20 facto 20logK Dit is een rechte die voor de waarde! =Indien / gelijk is aan log Amlitudegedeelte door het unt met grootte A : 0,/t /t 0/t 2K de helling kennen dan [rad/s]! van >> deze! rechte A =w20 logkunnen 20we logdeze (! )tekenen. met de volgende redenering: Indien! met een factor 0 vergro Werkelijk verloo! 0! die! log K! =20/ loggelijk (!2 )is door het Dit unt grootte A2voor : A2 = 2 =rechte is met een de20 waarde Adeze 20 log K 20 log (0! 2 = rechte de helling kennen vandie dan kunnen we de Rechte daalt met!2met = 0!! A2 =redenering: 20 log logk(!!2 met ) log A2K= 2020 log 20 de volgende Indien een(!facto ) 20 db/decade
22 Systeemdiagram eerste orde systeem (3) Bode-diagram (3) faseverloo voor eerste orde systeem ' = \G(j!) =\Teller \Noemer = 0 bgtg(! )! =0) =0! =/ ) = 45!!) = 90 j [ ] 0 (breekulsatie) -45 /t w [rad/s] Fasegedeelte -90
23 Systeemdiagram eerste orde systeem (4) Bode-diagram (4) voorbeeld: 20 Amlitude in db i.f.v. de ulsatie in rad/sec G() = ,0 0, 0 0 Fase in graden i.f.v. de ulsatie in rad/sec interretatie: laagdoorlaatfilter [0,/τ] = bandbreedte ,0 0, 0
24 Systeemdiagram eerste orde systeem (5) Nyquist-diagram () reëel vs. imaginair deel frequentieresons G(j!) = <e[g (j!)] = K +j! = K ( j!) + 2! 2 K + 2! 2 en =m[g (j!)] = K! + 2! 2 kan worden geschetst o basis van Bode-diagram: teken voor elke ulsatie ω eindunt vector met lengte M en hoek φ m Comlex Vlak j = Faseverschuiving Re el Deel M = Versterking j e M Imaginair Deel We laten w vari ren van 0 tot en bekomen zo verschillende vectoren met lengte M en hoek j.
25 Systeemdiagram eerste orde systeem (6) Nyquist-diagram (2) eerste orde systeem: enkele belangrijke unten! =0! <e=k =m =0 M = K ' =0! =/! <e=k/2 =m = K/2 M = K 2/2 ' = 45! =! <e=0 =m =0 M =0 ' = 90 eerste orde systeem: Nyquist-diagram = halve cirkel m w = K/2 j = - 45 K e w = 0 K/2 w = / t
26 Systeemdiagram eerste orde systeem (7) Nyquist-diagram (3) voorbeeld: G() = m - -2 x 3.2r/s x 4r/s x 2.33r/s x 0.02r/s x 0.05r/s x 0.09r/s -3 x.36 r/s x 0.5r/s -4-5 x 0.79r/s x 0.46r/s x 0.27r/s e
27 Systeemdiagram eerste orde systeem (8) Black- of Nichols-diagram amlitude- (in db) vs. faseresons voorbeeld eerste orde systeem met K = w = /t A [db] j [ ] w = 0-3dB -6dB -9dB w =
28 Systeemdiagram eerste orde systeem (8) nulunten-olen-diagram () nulunten = wortels teller TF (o) olen = wortels noemer TF (x) nulunten-olen-diagram = nulunten/olen in comlexe vlak eerste orde systeem: K + t -/t x
29 Systeemdiagram eerste orde systeem (9) nulunten-olen-diagram (2) ligging olen beaalt transiënt gedrag systeem: a a < 0: stabiel systeem (transiënt gedrag sterft uit) a = 0: marginaal stabiel systeem (transiënt gedrag blijft) a > 0: instabiel systeem (transiënt neemt toe)! e at. Stabiele reactie Instabiele reactie t t t x x x x x x t t t Rand van de stabiliteit
30 Les 2: Systemen van eerste orde Systemen van eerste orde [Baeten, SYST, Hoofdstuk 3] Inleiding & Voorbeeld Transferfunctie van eerste orde systeem Systeemresons van eerste orde systeem Systeemdiagram van eerste orde systeem Bijzondere eerste orde systemen Eerste orde met differentiërende werking Zuivere integrator Zuivere differentiator Omgekeerd eerste orde systeem Samenvatting
31 Neem als voorbeeld de CR-kring uit figuur 3.7. De transfertfunctie hiervoor is C ~ /C C ~ /C Bijzondere eerste () V Vin RordeV systemen R rste orde Vuit uit in te orde met3.7: di erenti e rende werking Voorbeeld: e orde systeem metdifferentiërende di erentie rende werking: CR-kring Figuur Eerste orde systeem met werking () Figuur 3.7: Voorbeeld: e orde systeem met di erentie re d de CR-kring figuur 3.7. De transfertfunctie hiervoor is uit voorbeeld: RC-kring C ~ /C Vuit RC = = met = RC [sec]. Vuit RC Vin RC + + = = met = RC [sec]. Vuit Vin R Vin RC + + De statische versterking K voor deze kring is gelijk aan. Figuur 3.8 geeft de eenheidsstaresons en desysteem ramresons. Figuur 3.9 geeft het Bode-,K Nyquisten Black-diagram. Voorbeeld: di erenti werking: CR-kring Dee rende statische versterking voor deze kring is gelijk aan. F e orde staen met ramresons staresons en de ramresons. Figuur 3.9 geeft het Bode- Staresons = e -t/! = sta ~ / = met Ingang = RC [sec]. + + Ramresons = m! [- e-t/! ] m Staresons Ingang = e -t/!= mt ~ 2 Ramreso In Ingang = sta ~ / rking K voor deze kring is gelijk aan. Figuur 3.8 geeft de eenheidsramresons. Figuur 3.9 geeft het Bode-, Nyquist-men! Black-diagram. 0,63 sons = e -t/!0,37 gang = sta ~ /! -t/! Ramresons = mk!=[ e ] m Ingang = mt ~ 2 0,37 m! 0,630,63m!! K= Figuur 3.8: Sta- en ramresons van een systeem met di erentie rende werking
32 in De statische versterking K voor deze kring is gelijk aan. Figuur 3.8 geeft de eenheidsc ~ /C staresons en de ramresons. Figuur 3.9 geeft het Bode-, Nyquist- en Black-diagram. Bijzondere eerste orde systemen (2) Vin R Staresons = e -t/! rste orde Vuit Ramresons = m! [- e-t/! ] m Ingang = mt ~ 2 Ingang = sta ~ / te orde met di erenti e rende met werking Eerste orde systeem differentiërende werking (2) Figuur 3.7: Voorbeeld: e orde systeem met di erentie re d de CR-kring figuur 3.7. De transfertfunctie hiervoor is uit voorbeeld: RC-kring C ~ /C m! 0,63 0,37 Vin R Vuit! 0,63m Vuit K = RC! = = met = RC [sec]. Vin RC +! + Figuur 3.8: Sta- en ramresons van een systeem met di erentie rende werking Voorbeeld: e orde systeem met di erenti werking: CR-kring K voor deze kring Dee rende statische versterking frequentiediagrammen is gelijk aan. F staresons en de ramresons. Figuur 3.9 geeft het Bode- A[dB] -3 db m /t = met = RC [sec]. + + w w = /t Staresons = e -t/! 0,5 Nyquist Ramreso w= w=0 Ingang = sta ~ 0,5 / Bode K = de eenheidsrking K voor deze kring is gelijk aan. Figuur 3.8 geeft [ ] A[dB] ramresons. jfiguur 3.9 geeft het Bode-, Nyquist- en Black-diagram db w = /t sons = e -t/! 45 0 gang = sta ~ / Ramresons = m! [- e-t/! ] m Ingang w = mt ~ 2 /t 0,37 w= 0,63 In e j [ ] m! Black w=0 K= Figuur 3.9: Frequentiediagrammen voor eerste orde systeem met di erentie rende werking
33 r = ingangsd soorteli F in = constant A h = hoogte van de vloeiv Figuur 3.20: Het vloeistofreservoir als voorbeeld dh(t) H() (t) A = [sec] of = F in met in (t) = A A = oervlakte van he h(t) r dt in () Bijzondere eerstehetorde systemen (3) r = soortelijke [ instromend water zal een verandering van massa de hoo 3.3 De zuivere integrator Figuur 3.20: (of Het continu vloeistofreservoir als voorbeeld van een zuiv De uitgang van de integrator is het geı ntegreerde ogetelde ) ingangssignaal. 3.3Zuivere De zuivere integrator() e transfertfunctie is integrator dh(t) H() voorbeeld: vloeistofreservoir A HetZieinstromend water in (t) = Als voorbeeld nemen we een vloeistofreservoir. figuur T Fintegrator =. i F in (t) = van de met A = [s zal eenofverandering hoogte veroor dt in () (3.7) A F in = constant ingangsdebiet [kg/s] r A =inoervlakte van het reservoir (t) = A of [m2 ] dt in () r = soortelijke massa [ kg/m3 ] h = hoogte van de vloeistof [m] h(t) De uitgang integrator dh(t)van deh() is het geı ntegreerde (of co = met A = [sec] De transfertfunctie is De staresons van de integrator is een lineair stijgende lijn. De imulsresons van de Figuur 3.20: Het vloeistofreservoir als voorbeeld van een zuivere integrator ntegrator is een sta. Zie figuur 3.2. De uitgang van de integrator is het geı ntegreerde (of continu oge sta- en imulsresons T Fintegrator =. i De transfertfunctie is Het instromend water zal een verandering van de hoogte veroorzaken. We schrijven: in (t) Staresons = t /ti dh(t) H() = A dt of in () = met Imulsresons = /ti De staresons van de integrator is een lineair stijgen T AF=integrator [sec] =. i sta. Zie figuur 3.2. integrator is een /ti De uitgang van de integrator is het geı ntegreerde (of continu ogetelde ) ingangssignaal. De staresons van de integrator De transfertfunctie is T Fintegrator =. i is een lineair stijgende lijn. De I integrator is een sta. ZieStaresons figuur 3.2.= t /ti ti (3.7) Staresons t /ti met oervlakte ) (Ingang = sta met grootte ) (Ingang ==Imuls De staresons van de integrator is een lineair stijgende lijn. De imulsresons van de integrator is een sta. Zie figuur 3.2. Figuur 3.2: Sta- en imulsresons van de integrator Staresons = t /ti Imulsresons = /ti ti (Ingang = sta met grootte ) /t i Imulsreso /ti (Ingang
34 Bijzondere eerste orde systemen (4) Zuivere integrator (2) frequentieresons G i (j!) = j! i! M =! i en ' = 90 frequentiediagrammen A [db] 0 j [ ] 0-90 Bode Nyquist Black /ti! <e = 0 en =m = w w w = w = /ti w = 0 m - e! i w = 0 w = /t i w = -90 A [db] j [ ]
35 F uit (t) C j [ ] w e w= w 2= /tf = constan C = Caacitiet van het vat [ms ] i uit- P(t) Figuur 3.22: Frequentieresons van de integrator 0 w = 0 P = druk in he F uit (t) w C di erentiator : De zuivere di erentiator Figuur Het drukvat als -90 voorbeeld van een zuivere C = Caacitiet -90 Bijzondere eerste orde systemen (5) De uitgang van de di erentiator is de afgeleide van het ingangssignaal. De transfertfunctie is Zuivere differentiator () systeem geldt Frequentieresons vanvan de een inte FiguurFiguur 3.23: 3.22: Het drukvat als voorbeeld TF =. (3.8) (t) voorbeeld: drukvat () EendP benaderend voorbeeld van uit een zuivere di erentiator is een drukvat. Zie figuur dit=systeem =C! 3.4 Voor =De C d. geldtdi erentiator zuivere dt P () F uit = constant massadebiet [kg/s] dif f erentiator d dp (t) uit () (t)de = di erentiator C De staresons!is de afgeleide =dec =het dingangss. uit (t) van De uitgang van van derdaad de FTF de van di erentiator C di erentiator. 2 dt P () C = Caacitiet van het vat [ms ] is De imulsresons van de di erentiator is oneindig en heeft geen beteken Ditals geeft de TF van de di erentiator. De sta Figuur 3.23: Het drukvat voorbeeldinderdaad van een zuivere di erentiator geeft de staresons weer. T F = staresonseen imuls. dif f erentiator d. De imulsresons van de di erentiator is on Voor dit systeem geldt 3.24 geeft de staresons weer. di erentiator is een EenuitFiguur benaderend voorbeeld van een zuivere dp (t) Staresons () P(t) uit (t) =C dt! P () P = druk in het vat [N/m2 ] uit = C = d. Staresons Dit geeft inderdaad de TF van de di erentiator. De staresons van de di erentiator Imuls o.= td is oneindig en heeft geen betekenis.is F uit = constant mas een imuls. De imulsresons vanmet de di erentiator P(tImuls ) Figuur 3.24 geeft de staresons weer. met o.= td P = druk in het vat F uit (t) Ingang = sta met C grootte Staresons Imuls met o.= td Ingang = sta met grootte C =Ingang Caacitiet = stavan me 3.23: Het drukvat als voorbeeld van een zuive imulsresons = Figuurvan Figuur 3.24: Staresons de di erentiator Figuur 3.24: Staresons van de di e Figuur 3.24: Staresons van de di erentiator Voor dit systeem geldt entieresons vinden we weerom door te vervangen door j!. door te verv De frequentieresons vinden we weerom De frequentieresons vinden we weerom door te vervangen door j!.
36 Bijzondere eerste orde systemen (6) Zuivere differentiator (2) frequentieresons G d (j!) =j! d! M =! d en ' = 90! <e = 0 en =m =! d frequentiediagrammen A [db] j [ ] Bode Nyquist Black A [db] m w = w = /td w 2/td 2 90 /t d e j [ ] 90 0 w w = 0 w = 0
37 Het omgekeerde eerste orde systeem Het omgekeerde eerste orde systeem 3.5 Het omgek TT F F= = eerste orde systemen (7) (3.9) Bijzondere De transfertfunctie is De transfertfunctie is De transfertfunctie is v v Dit systeem komt in feite nooit alleen voor. De transfertfunctie moet gezien worden als Dit systeem komt in feite nooit alleen voor. De transfertfunctie moet gezien word een deel van de totale transfertfunctie van het gehele systeem. De staresons heeft geen een Omgekeerd eerste ordevan systeem: T Fis wel = belangrijk. De +staresons v. deel van de totalederhalve transfertfunctie gehele systeem. heef directe betekenis en wordt niet besroken. De het frequentieresons (We zullen later zien dat dit in feite de TF isniet van de ideale PD-regelaar). directe betekenis en wordt derhalve besroken. De frequentieresons is wel belan ideale PD-regelaar (zie later) Gelijkstelling van met j! geeft: Ditdesysteem komt in feite no (We zullen later zien dat dit in feite de TF is van ideale PD-regelaar). G(j!) komt= enkel voor groter + j v! met! <e =geeft: onderdeel =mvan = een v! Gelijkstelling van j!als deelsysteem van de totale transfe q M= + ( v!)2 ' = bgtg (!). directe en wordt de =m betekenis = v! Figuur 3.26 geeft het Bode- en Nyquist-diagram overeenkomstig deze transfertfunctie.. zien dat dit 2 (We zullen later M = Voor +zeer ( vkleine!) ulsaties ' = bgtg (!) Hierbij is vooral het Bode-diagram belangrijk. is de versterking Gelijkstelling gelijk aan of dus 0 db, voor zeer grote ulsaties is de versterking gelijk aan! envan neemt met j! g G(j!) = + j v!! <e = q ze dus evenredig toegeeft met!.het Bode- en 3.26 Figuur frequentiediagrammen Nyquist-diagram overeenkomstig deze transfertfu HierbijAis[dB] vooral het Bode-diagram belangrijk. Voor zeerg(j!) kleine ulsaties is vde = + j! verst! Bode gelijk aan of dus 0Werkelijk db, voor zeer grote ulsatiesnyquist is de versterking gelijk aan! en Asymtotisch 3dB ze dus evenredig toe met!. w= m A [db] /t Bode j [ ] 90 3dB 45 0 /t w Werkelijk /t w w = /t Figuur 3.26 geeft het Bod w=0 Nyquist Hierbij is vooral het Bode-di Asymtotisch e w = voor gelijk aan m of dus 0 db, w ze dus evenredig toe met!. w = /t Figuur 3.26: Frequentieresons van het omgekeerde eerste orde systeem j [ ] w=0
38 Les 2: Systemen van eerste orde Systemen van eerste orde [Baeten, SYST, Hoofdstuk 3] Inleiding & Voorbeeld Transferfunctie van eerste orde systeem Systeemresons van eerste orde systeem Systeemdiagram van eerste orde systeem Bijzondere eerste orde systemen Samenvatting Bode-diagram van willekeurig systeem Samenvatting nulunten-olen-beeld
39 3.6 Bode-diagram van een willekeurig systeem verloo naar boven toe verloen, als in de noemer van de TF staat, zal het amlitudeeen TF die bestaat uit drie stukken en faseverloo naar onder toe verloen. 0 Met de kennis over A de Bode-diagrammen van de afzonderlijke stukken, waa G() = 0,2 bestaat, kan gemakkelijk B.Cw [r/s]het volledige Bode-diagram ogesteld worden. Neem b een TF die bestaat uit drie stukken 3.6 Bode-diagram van willekeurig systeem een Samenvatting () Het Bode-diagram geeft de fase en de versterking: Som A A afzonderlijke stukken, waaruit de TF G() = Met de kennis over de Bode-diagrammen 20 logb.c G(j!) willekeurig = 20 van log( de ) = 20 log A + 20 log( B ) + 20 log( C ) Bode-diagram van systeem B.C +0 A bestaat, kan gemakkelijk het volledige Bode-diagram ogesteld worden. bijvoorbeeld \G(j!) = \( B.C ) = \A + \( ) + \(Neem ) B C bestaat Bode-diagram systeem som deelsystemen een TF die uitbode-diagram drie stukken Het geeft de=fase en Bode-diagramma de versterking: 0, 0,2 Het totale Bode-diagram w [r/s] bestaat dus uit de som van de afzonderlijke Bode-diagr A A Teken eerst=deze afzonderlijke en+tel vervolgens omc de 20daarom log G(j!) 20 log( ) = stukken 20 log A 20ze log( ) + 20o log( ) v B.C B G() = ) A te=bekomen. \G(j!) \( B.C ) = \A + \( B ) + \( C ) Som B.C frequentieresons Het geeft de fase en de versterking: uur Bode-diagram 3.27: Oefening Het totale Bode-diagram bestaat dus uit de som van de afzonderlijke Bode-di voorbeeld: A [db]deze afzonderlijke stukken en tel ze vervolgens o om d Teken daaromaeerst log G(j!)frequentieresons = 20 log( B.C )te = 20 log A + 20 log( ) + 20 log( ) B C bekomen. A \G(j!) = \( B.C ) = \A + \( B ) + \( C ) ( + 5) 0 am van G() =. Teken eerst de afzonder0, 0,2 ( + 0) w [r/s] Het totale Bode-diagram bestaata dus [db] uit de som van de afzonderlijke Bode-diagrammen. Teken daarom eerst deze afzonderlijke stukken en tel ze vervolgens o om de +5 volledige Som j [ ] frequentieresons te bekomen. 0 en 90 A [db] 0, , 0,2 0,2 uur 3.27 geeft enkel het asymtotisch verloo. Het j [ ] Som vloeiender en wordt weergegeven in figuur , 0, w [r/s] 0 Figuur 3.27: Oefening w [r/s] 0, 0,2 Som w [r/s] +0 w [r/s]
40 Samenvatting (2) Samenvatting nulunten-olen-beeld Eerste orde met integrerende werking TF = K + t x -/t Eerste orde met differenti rende werking K t + t x -/t o Zuivere integrator t x Zuivere differentiator t o `Lagí-comensator * k > K + t + k t o -/t x -/k t `Leadí-comensator * k > K + k t + t x -/t o -/k t (*) Zie later.
Meet- en Regeltechniek
Meet- en egeltechniek Les 5: Het wortellijnendiagram Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit ndustriële ngenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Meet- en egeltechniek:
Nadere informatieMeet- en Regeltechniek
Meet- en Regeltechniek Les 2: De regelkring Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Meet- en Regeltechniek:
Nadere informatieMeet- en Regeltechniek
Meet- en Regeltechniek Les 4: De regelkring Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Meet- en Regeltechniek:
Nadere informatieRegeltechniek. Les 6: Het wortellijnendiagram. Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot
Regeltechniek Les 6: Het wortellijnendiagram Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Regeltechniek: Vakinhoud
Nadere informatieMeet- en Regeltechniek
Meet- en Regeltechniek Les 7: De klassieke regelaars Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Meet- en Regeltechniek:
Nadere informatieMeet- en Regeltechniek
Meet- en Regeltechniek Les 11: Niet-lineaire regeltechniek en aan-uit regelaars Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven,
Nadere informatieRegeltechniek. Les 2: Signaaltransformaties. Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot
Regeltechniek Les 2: Signaaltransformaties Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Regeltechniek: Tijdschema
Nadere informatieMeet- en Regeltechniek
Meet- en Regeltechniek Les 9: Systeemidentificatie en regelaarsinstelling Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium
Nadere informatieRegeltechniek Oefeningenbundel
KATHOLIEKE HOGESCHOOL LIMBURG Departement Industriële wetenschappen en technologie Regeltechniek Oefeningenbundel REG- REG Dr ir J. Baeten 3 jaar Academische Bachelor Elektronica 3 jaar Academische Bachelor
Nadere informatieSysteemtheorie. Hoofdstuk 3. 3.1 Signalen aan de ingang
Hoofdstuk 3 Systeemtheorie Doelstellingen. Weten welke signalen men aan de ingang kan aanleggen om de reactie van een systeem te bestuderen 2. Weten wat een Bode en Nyquistdiagram voorstellen en deze diagramma
Nadere informatieHoofdstuk 3 Het wortellijnendiagram
Hoofdstuk 3 Het wortellijnendiagram 3. nleiding Het transiënt gedrag van een systeem wordt bepaald door de ligging van de wortels van de karakteristieke vergelijking (of door de polen van het gesloten
Nadere informatieKatholieke Hogeschool Limburg. Beknopte inleiding tot de regeltechniek
Katholieke Hogeschool Limburg Beknopte inleiding tot de regeltechniek Johan Baeten Cursus gedoceerd aan 3e jaar Industrieel Ingenieur Chemie 27 september 2003 c Katholieke Hogeschool Limburg Departement
Nadere informatieHoofdstuk 6 Systeemidentificatie en Regelaarsinstelling
Hoofdstuk 6 Systeemidentificatie en Regelaarsinstelling 6. Inleiding -- in aanmaak -- 6.2 Identificatie volgens Ziegler/Nichols, Instelling volgens Chien, Hrones en Reswick -- in aanmaak -- 6.3 Identificatie
Nadere informatieBijlage 2: Eerste orde systemen
Bijlage 2: Eerste orde systemen 1: Een RC-kring 1.1: Het frequentiegedrag Een eerste orde systeem kan bijvoorbeeld opgebouwd zijn uit de serieschakeling van een weerstand R en een condensator C. Veronderstel
Nadere informatieII: De proportionele regelaar
II: De proportionele regelaar Theoretische grondslagen. Inleiding Het algemeen schema van een proportionele regelaar die in de rechtstreekse tak staat is: X ( p) E ( p) G ( p) Y ( p ) Figuur II.: Proportionele
Nadere informatieDe transferfunctie of de versterkingsfactor van een schakeling is gelijk aan de verhouding van de uitgangsspanning op de ingangsspanning.
NETWEKEN. FITETECHNIEK.. Soorten Filters aagdoorlaatfilters Hoogdoorlaatfilters Banddoolaatfilters Bandsperfilters Wienbrug filter Alle filters kunnen zowel worden uitgevoerd met weerstanden en condensatoren
Nadere informatieGevorderde onderwerpen
Hoofdstuk 5 Gevorderde onderwerpen Doelstellingen 1. Weten wat M-cirkels voorstellen en de functie ervan begrijpen 2. Bodediagram van een algemene transfertfunctie kunnen tekenen 3. Begrijpen dat een regelaar
Nadere informatieV: Identificatie en regelaarsinstelling
1 Identificatie - algemeen Om een proces te kunnen regelen of te kunnen simuleren is het nodig de transfertfunctie te kennen. Deze transfertfunctie kan exact worden berekend indien alle onderdelen met
Nadere informatieHoofdstuk 2 De regelkring
Hoofdstuk 2 De regelkring 2. Inleiding De cursus Systeemtheorie beschrijft het gedrag van een systeem. Deze kennins ligt aan de basis voor het regelen van een systeem. Bovendien kan men slechts besluiten
Nadere informatieEXAMENFOLDER maandag 26 januari 2015 OPLOSSINGEN. Vraag 1: Een gelijkstroomnetwerk (20 minuten - 2 punten)
Universiteit Gent naam: Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur voornaam: de Bachelor Ingenieurswetenschappen richting: Opties C,, TN en W prof. Kristiaan Neyts Academiejaar 4-5 erste xamenperiode
Nadere informatieKatholieke Hogeschool Limburg. Beknopte inleiding tot de regeltechniek
Katholieke Hogeschool Limburg Beknopte inleiding tot de regeltechniek Johan Baeten Cursus gedoceerd aan 3e jaar Academische Bachelor Chemie / Biochemie Brugjaar Chemie 16 juni 2005 c Katholieke Hogeschool
Nadere informatieBerekenen van regelaars
Hoofdstuk 4 Berekenen van regelaars Doelstellingen 1. Regelaars kunnen berekenen voor stap- en sinusresponsies 2. Basiseigenschappen van een aantal regelaars kennen 4.1 Eigenschappen van een regelkring
Nadere informatieMeet- en Regeltechniek
Meet- en Regeltechniek Les 1: Inleiding en modelvorming Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Onderzoeksafdeling
Nadere informatieRegeltechniek. Les 1: Inleiding en modelvorming. Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot
Regeltechniek Les 1: Inleiding en modelvorming Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Onderzoeksafdeling STADIUS
Nadere informatieMeet- en Regeltechniek
Meet- en Regeltechniek Les 1: Inleiding en modelvorming Prof. dr. ir. Toon van Waterschoot Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen ESAT Departement Elektrotechniek KU Leuven, Belgium Onderzoeksafdeling
Nadere informatie1. Gegeven x Y, waaraan is de fouriergetransformeerde gelijk? f g 1
1. Gegeven x Y, waaraan is de fouriergetransformeerde gelijk? (a) X ỹ (b) x Y 2π (c) 2π X ỹ (d) X y Vanwege Volgt er Of dus antwoord (1a). x X 2π x f g 1 2π F G x Y X ỹ 2. 4 personen lenen eenzelfde bedrag
Nadere informatieOplossing. Vraag 1. De hoogte h(t) van het waterniveau wordt gegeven door. A met D(t) in [m³/s], h in [m] en A = 2m². Gegeven: D(t) = 6 (t-3)
Eamen -Systeemtheorie januari 7, 8.3u, 9 Het eamen is schriftelijk. De student krijgt 3 uur tijd, dus afgeven ten laatste om.3u. Er ijn 8 vragen, gespreid over bladen. Op elke vraag staan evenveel punten.
Nadere informatieHoofdstuk 1 Modelvorming
Hoofdstuk 1 Modelvorming 1.1 Blokkendiagrammen Een blokkendiagram geeft schematisch de regelkring of het ssteem weer. De blokken stellen fsische processen voor. Zulk een proces et bepaalde grootheden om
Nadere informatieopgave 1. (2 pt) kies het juiste antwoord; motiveer kort je antwoord s b) de overdrachtsfunctie van een systeem is H( s) =
ECHNISCHE UNIVERSIEI EINDHOVEN FAC. BIOMEDISCHE ECHNOLOGIE Schriftelijk tentamen Signaal en Systeemanalyse (8E8) gehouden op maandag 3 oktober van 9:-: (4 opgaven) - Je mag bij dit tentamen gebruik maken
Nadere informatie1. Gegeven een Lineair Stationair Systeem in continue-tijd. Als aan het systeem het ingangssignaal
. Gegeven een Lineair Stationair Systeem in continue-tijd. Als aan het systeem het ingangssignaal { 0 t u(t) = 0 elders aangelegd wordt, dan is het corresponderende uitgangssignaal t 0 t y(t) = 2 t t 2
Nadere informatieSysteem 2 wordt beschreven door de differentiaalvergelijking y y x
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FAC. BIOMEDISCHE TECHNOLOGIE Schriftelijk tentamen Signaal en Systeemanalyse (8E080) gehouden op maandag 3 oktober 0 van 4:00-7:00 (4 opgaven) - Je mag bij dit tentamen
Nadere informatieSchriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) 29 januari 2009 van 14:00 tot 17:00 uur
Schriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) 29 januari 2009 van 14:00 tot 17:00 uur Onderstaande aanwijzingen nauwkeurig lezen. Vul op het voorblad uw naam, voorletters, studienummer en
Nadere informatieWiskundige Technieken 1 Uitwerkingen Hertentamen 23 december 2014
Wiskundige Technieken Uitwerkingen Hertentamen 3 december 04 Normering voor 4 pt vragen andere vragen naar rato: 4pt 3pt pt pt 0pt goed begrepen én goed uitgevoerd, eventueel met enkele onbelangrijke rekenfoutjes
Nadere informatiePROJECT 1: Kinematics of a four-bar mechanism
KINEMATICA EN DYNAMICA VAN MECHANISMEN PROJECT 1: Kinematics of a four-bar mechanism Lien De Dijn en Celine Carbonez 3 e bachelor in de Ingenieurswetenschappen: Werktuigkunde-Elektrotechniek Prof. Dr.
Nadere informatie! Dit kernbetrekkingenblad heb ik voor eigen gebruik gemaakt en kan dus incompleet zijn en fouten bevatten! Efficiency
Kernbetrekkingen Mechatronisch Ontwerpen 280302 E. Boesveld 27062010! Dit kernbetrekkingenblad heb ik voor eigen gebruik gemaakt en kan dus incompleet zijn en fouten bevatten! Energie, vermogen, etc P=vermogen
Nadere informatieOvergangsverschijnselen
Hoofdstuk 5 Overgangsverschijnselen Doelstellingen 1. Overgangsverschijnselen van RC en RL ketens kunnen uitleggen waarbij de wiskundige afleiding van ondergeschikt belang is Als we een condensator of
Nadere informatieExamen Regeltechniek Take Home derde examenperiode
Examen Regeltechniek Take Home derde examenperiode Vraag 1 Guust wil een proces regelen dat aangestuurd wordt door een actuator die gevoed wordt met een spanning tussen 0 (=0%) en 10 (=100%) Volt. De procesuitgang
Nadere informatieTentamen Inleiding Meten Vakcode 8E020 22 april 2009, 9.00-12.00 uur
Tentamen Inleiding Meten Vakcode 8E april 9, 9. -. uur Dit tentamen bestaat uit opgaven. Indien u een opgave niet kunt maken, geeft u dan aan hoe u de opgave zou maken. Dat kan een deel van de punten opleveren.
Nadere informatieTENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN
TENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN Vakcode: 8D. Datum: Donderdag 8 juli 4. Tijd: 14. 17. uur. Plaats: MA 1.44/1.46 Lees dit vóórdat je begint! Maak iedere opgave op een apart vel. Schrijf je
Nadere informatieI: Studie van eerste en tweede orde systemen
I: Studie van eerste en tweede orde systemen Het eerste orde systeem. Inleiding Neem het elektrisch systeem van eerste orde uit figuur I.. De relatie tussen V (t) en V (t) wordt weergegeven door volgende
Nadere informatiey = 25 x y = 25 x y = 25 x 2 is het functievoorschrift dat bij de bovenste
Hoofdstuk A: Integralen. I-. Hiernaast is een cirkel getekend met de oorsrong als middelunt en met een straal 5. Als je in de getekende driehoek de stelling van Pythagoras toeast, krijg je: + y = 5. Kwadrateren
Nadere informatieTentamen Signalen en Systemen 2: 3BB32, 10 maart 2009
Tentamen Signalen en Systemen : 3BB3, 10 maart 009 Omerkingen ij het tentamen - O het tentamen mag een (grafisch) rekenaaraat geruikt woren - Geruik van aner materiaal zoals oeken, aantekeningen of lato
Nadere informatieZomercursus Wiskunde. Module 10 De afgeleide functie: Rekenregels en Toepassingen (versie 22 augustus 2011)
Katholieke Universiteit Leuven September 2011 Module 10 De afgeleide functie: Rekenregels en Toepassingen (versie 22 augustus 2011) Inhoudsopgave 1 Definitie Betekenis van de afgeleide 1 2 Standaardafgeleiden
Nadere informatieTentamen Inleiding Meten en Modelleren Vakcode 8C120 7 april 2010, uur. Het gebruik van een (grafische) rekenmachine is toegestaan.
Tentamen Inleiding Meten en Modelleren Vakcode 8C1 7 april 1, 9. - 1. uur Dit tentamen bestaat uit 4 opgaven. Indien u een opgave niet kunt maken, geeft u dan aan hoe u de opgave zou maken. Dat kan een
Nadere informatieDit tentamen bestaat uit vier opgaven verdeeld over drie bladzijden. U heeft drie uur de tijd.
Tentamen Signaal Verwerking en Ruis Dinsdag 10 13 uur, 15 december 2009 Dit tentamen bestaat uit vier opgaven verdeeld over drie bladzijden. U heeft drie uur de tijd. 1. Staprespons van een filter [elk
Nadere informatieHoofdstuk 5: Enthalpie
Hoofdstuk 5: Enthalie 5.1 DEFINITIE De secifieke enthalie h, eenheid J/kg, wordt gedefinieerd als: h = u + v (5.1) Aangezien u, en v toestandsfuncties zijn is h dat ook. Het is dus mogelijk van de enthalie
Nadere informatietoelatingsexamen-geneeskunde.be Gebaseerd op nota s tijdens het examen, daarom worden niet altijd antwoordmogelijkheden vermeld.
Wiskunde juli 2009 Laatste aanpassing: 29 juli 2009. Gebaseerd op nota s tijdens het examen, daarom worden niet altijd antwoordmogelijkheden vermeld. Vraag 1 Wat is de top van deze parabool 2 2. Vraag
Nadere informatieUNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica
UNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Uitwerking Proeftentamen 3 Functies van één veranderlijke (15126 De uitwerkingen van de opgaven dienen duidelijk geformuleerd en overzichtelijk
Nadere informatieHOOFDSTUK 3: Netwerkanalyse
HOOFDSTUK 3: Netwerkanalyse 1. Netwerkanalyse situering analyseren van het netwerk = achterhalen van werking, gegeven de opbouw 2 methoden manuele methode = reductie tot Thévenin- of Norton-circuit zeer
Nadere informatieKatholieke Hogeschool Limburg
Katholieke Hogeschool Limburg Departement Industriële Wetenschappen en Technologie Regeltechniek 2 REG2 Deel : Digitale Regeltechniek Johan Baeten Cursus gedoceerd aan 3e Academische Bachelor Elektromechanica
Nadere informatieWiskundige Technieken 1 Uitwerkingen Hertentamen 2 januari 2014
Wiskundige Technieken Uitwerkingen Hertentamen januari 4 Normering voor 4 pt vragen (andere vragen naar rato): 4pt 3pt pt pt pt goed begrepen én goed uitgevoerd, eventueel met of onbelangrijke rekenfoutjes
Nadere informatieSchriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) 31 januari 2008 van 9:00 tot 12:00 uur
Schriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB227) 31 januari 28 van 9: tot 12: uur Onderstaande aanwijzingen nauwkeurig lezen. Vul op het voorblad uw naam, voorletters, studienummer en opleiding
Nadere informatieVragen. Ijkingstoets bio-ingenieur 1 juli pagina 1/9
Ijkingstoets bio-ingenieur juli 209 - pagina /9 Vragen. Op hoeveel manieren kan je de letters van het woord STOEL rangschikken? A. 20 B. 60 C. 30 D. 5 2. Gegeven de functie ƒ : R R met als grafiek onderstaande
Nadere informatieSchriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) Oefententamen
Schriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) Oefententamen Onderstaande aanwijzingen nauwkeurig lezen. Vul op het voorblad uw naam, voorletters en studienummer in. Dit tentamen bestaat uit
Nadere informatieSamenvatting Systeem & Signaal Analyse
Samenvatting Systeem & Signaal Analyse Wieland Wuyts AJ 2008-2009 Inhoud H1. Signalen en Systemen... 4 De correlatiefunctie... 4 H2. Lineaire Systemen: het toestandsmodel... 5 Discrete stap systemen...
Nadere informatieDigitale systemen. Hoofdstuk 6. 6.1 De digitale regelaar
Hoofdstuk 6 Digitale systemen Doelstellingen 1. Weten dat digitale systemen andere stabiliteitsvoorwaarden hebben In deze tijd van digitalisatie is het gebruik van computers in regelkringen alom.denk maar
Nadere informatieSchriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) 26 oktober 2010 van 14:00 tot 17:00 uur
Schriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) 26 oktober 2010 van 14:00 tot 17:00 uur Onderstaande aanwijzingen nauwkeurig lezen. Vul op het voorblad uw naam, voorletters, studienummer en
Nadere informatieKatholieke Hogeschool Limburg
Katholieke Hogeschool Limburg Departement Industriële Wetenschappen en Technologie Systeemtheorie SYST Johan Baeten Cursus gedoceerd aan e Academische Bachelor Elektromechanica e Academische Bachelor Elektronica
Nadere informatie1. Een magnetische levitatie systeem is schematisch weergegeven in figuur 1. r-- ~ rail
1. Een magnetische levitatie systeem is schematisch weergegeven in figuur 1. r-- ~ rail I FR.ir~.P Y D I ti t. I ~- ji ti! Fdist I I I I I magnat Fgray current i Figuur 1: Een schematische weergave van
Nadere informatieDeeltentamen Meet en Regeltechniek 14 juni 1996
Deeltentamen Meet en Regeltechniek 14 juni 1996 R0281 C:\Job\MC-word\Tentamens\Tent9606.doc 1 Gegeven: Van een verwarmingssysteem van een kamer zijn de volgende gegevens bekend: t 'Tkamer K1 Q0dW Q0 Qin
Nadere informatie8.1 Rekenen met complexe getallen [1]
8.1 Rekenen met complexe getallen [1] Natuurlijke getallen: Dit zijn alle positieve gehele getallen en nul. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6,... Het symbool voor de natuurlijke getallen is Gehele getallen: Dit zijn
Nadere informatieTW2040: Complexe Functietheorie
TW2040: Complexe Functietheorie week 4.3, maandag K. P. Hart Faculteit EWI TU Delft Delft, 2 mei, 2016 K. P. Hart TW2040: Complexe Functietheorie 1 / 34 Outline 1 Conforme afbeeldingen 2 K. P. Hart TW2040:
Nadere informatieIJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect september 2018: feedback deel wiskunde
IJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect september 8: feedback deel wiskunde Positionering ten opzichte van andere deelnemers In totaal namen 5 studenten deel aan de ijkingstoets burgerlijk ingenieur-architect
Nadere informatieIJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect september 2018: feedback deel wiskunde
IJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect september 8: feedback deel wiskunde Positionering ten opzichte van andere deelnemers In totaal namen 5 studenten deel aan de ijkingstoets burgerlijk ingenieur-architect
Nadere informatieFuncties van één veranderlijke
Functies van één veranderlijke 952600 Docent : Anton Stoorvogel E-mail: A.A.Stoorvogel@utwente.nl /29 Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica EWI UNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde
Nadere informatieExamen G0O17D Wiskunde II (6sp) maandag 10 juni 2013, 8:30-12:30 uur
Examen GO7D Wiskunde II (6sp maandag juni 3, 8:3-:3 uur Bachelor Biochemie & Biotechnologie Bachelor hemie, Bachelor Geologie Schakelprogramma Master Biochemie & Biotechnologie en Schakelprogramma Master
Nadere informatieOplossingen tentamen Systeemanalyse voor BMT (8E030) 26 januari 2007
Oplossingen tentamen Systeemanalyse voor BMT (8E3) 6 januari 7 Onderdelen die érg moeilijk bleken te zijn (< % juiste antwoord) zijn met een *) gemarkeerd. Hierbij wordt ook vermeld in welke oefenopgave(n)
Nadere informatieREG4. Inleiding tot regeltechniek
Katholieke Hogeschool Limburg Departement Industriële Wetenschappen en Technologie REG4 Inleiding tot regeltechniek dr ir Johan Baeten Cursus gedoceerd aan 3e jaar Academische Bachelor Chemie / Biochemie
Nadere informatieIJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect juli 2018: feedback deel wiskunde
IJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect juli 8: feedback deel wiskunde Positionering ten ozichte van andere deelnemers In totaal namen studenten deel aan de ijkingstoets burgerlijk ingenieur-architect
Nadere informatieTentamen WISN101 Wiskundige Technieken 1 Ma 2 nov :30 16:30
Tentamen WISN Wiskundige Technieken Ma nov 5 3:3 6:3 Normering voor 4 pt vragen (andere vragen naar rato): 4pt Goed begrepen en goed uitgevoerd, eventueel met enkele onbelangrijke rekenfoutjes. 3pt Grote
Nadere informatieIJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect juli 2018: feedback deel wiskunde
IJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect, feedback deel wiskunde, juli 8 - reeks IJkingstoets burgerlijk ingenieur-architect juli 8: feedback deel wiskunde Positionering ten ozichte van andere deelnemers
Nadere informatieUNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica
UNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Uitwerking tentamen Functies van één veranderlijke (15126) op dinsdag 4 januari 211, 8.45 11.45 uur. De uitwerkingen van de opgaven
Nadere informatieAcademiejaar Eerste Examenperiode Opleidingsonderdeel: Elektrische Schakelingen en Netwerken. EXAMENFOLDER maandag 27 januari 2014
Universiteit Gent naam: Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur voornaam: de Bachelor Ingenieurswetenschappen richting: Opties C,, TN en W prof. Kristiaan Neyts Academiejaar 03-04 erste xamenperiode
Nadere informatieUNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica
UNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Uitwerking tentamen Functies van één veranderlijke (5260) op dinsdag 6 januari 2009, 9.00 2.00 uur. De uitwerkingen van de opgaven
Nadere informatie1. Langere vraag over de theorie
1. Langere vraag over de theorie Maak gebruik van de methode van de fasoren (teken ook het betreffende diagramma) om het verband tussen stroom en spanning te bepalen in een LC-kring die aangedreven wordt
Nadere informatieUitwerkingen bij 1_0 Voorkennis: Vergelijkingen oplossen
Toets om inhoudsopgave (bladwijzers) wel/niet te tonen Uitwerkingen bij 1_0 Voorkennis: Vergelijkingen oplossen! " #$ % & '&() '*& ) '#! " #" ),-. % / ---.01 2 3 ---. - / %3 -.1-01 2 4 & * 5 5 & %
Nadere informatieEindexamen vwo wiskunde B 2013-I
Eindeamen vwo wiskunde B 0-I Beoordelingsmodel De vergelijking van ntoine maimumscore 4 44 log = 0, dus 0 4,46 T 5,5 44 44 Dit geeft = 4,46, dus T 5,5 = T 5,5 4,46 44 Hieruit volgt T = 5,5+ ( 9,) 4,46
Nadere informatieUitwerkingen van het Tentamen Moleculaire Simulaties - 8C Januari uur
Uitwerkingen van het Tentamen Moleculaire Simulaties - 8C030 25 Januari 2007-4.00-7.00 uur Vier algemene opmerkingen: Het tentamen bestaat uit 6 opgaven verdeeld over 3 pagina s. Op pagina 3 staat voor
Nadere informatiePrimitieve functie Als f : R --> R continu is op een interval, dan noemt men F : R --> R een primiteive functie of
Enkelvoudige integralen Kernbegrippen Onbepaalde integralen Van onbepaalde naar bepaalde integraal Bepaalde integralen Integratiemethoden Standaardintegralen Integratie door splitsing Integratie door substitutie
Nadere informatieTrillingen en geluid wiskundig
Trillingen en geluid wiskundig 1 De sinus van een hoek 2 Radialen 3 Uitwijking van een harmonische trilling 4 Macht en logaritme 5 Geluidsniveau en amplitude 1 De sinus van een hoek Sinus van een hoek
Nadere informatieDe vergelijking van Antoine
De vergelijking van ntoine maimumscore 4 log = 0, dus 0 4,46 T 5,5 Dit geeft = 4,46, dus T 5,5 = T 5,5 4,46 Hieruit volgt T = 5,5+ ( 9,) 4,46 Het antwoord 9 (kelvin) maimumscore ls T toeneemt, neemt T
Nadere informatie11.0 Voorkennis. Optellen alleen bij gelijknamige termen: 3a 3 + 4a 3 = 7a 3. Bij macht van een macht exponenten vermenigvuldigen: (a 5 ) 4 = a 20
.0 Voorkennis Herhaling rekenregels voor machten: Vermenigvuldigen is exponenten optellen: a 3 a 5 = a 8 Optellen alleen bij gelijknamige termen: 3a 3 + a 3 = 7a 3 Bij macht van een macht exponenten vermenigvuldigen:
Nadere informatieAanvulling bij de cursus Calculus 1. Complexe getallen
Aanvulling bij de cursus Calculus 1 Complexe getallen A.C.M. Ran In dit dictaat worden complexe getallen behandeld. Ook in het Calculusboek van Adams kun je iets over complexe getallen lezen, namelijk
Nadere informatieTECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Uitwerking van het tentamen Inleiding Signalen (2Y490) op 15 augustus 2003
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica Uitwerking van het tentamen Inleiding Signalen (Y49) op 5 augustus 3 VGF: Bij de vraagstukken zullen ook Veel Gemaakte Fouten (VGF) worden
Nadere informatieMagnetische toepassingen in de motorvoertuigentechniek (3)
Magnetische toepassingen in de motorvoertuigentechniek (3) E. Gernaat, ISBN 978-90-808907-3-2 1 Theorie wisselspanning 1.1 De inductieve spoelweerstand (X L ) Wanneer we een spoel op een wisselspanning
Nadere informatieElektronicapracticum. een toepassing van complexe getallen. Lesbrief
Elektronicapracticum een toepassing van complexe getallen Lesbrief 2 Inleiding Bij wiskunde D heb je kennisgemaakt met complexe getallen. Je was al vertrouwd met de reële getallen, de getallen die je op
Nadere informatie2. Hoelang moet de tweede faze duren om de hoeveelheid zout in de tank op het einde van de eerste faze, op de helft terug te brengen?
Vraag Een vloeistoftank met onbeperkte capaciteit, bevat aanvankelijk V liter zuiver water. Tijdens de eerste faze stroomt water, dat zout bevat met een concentratie van k kilogram per liter, de tank binnen
Nadere informatie2 de Bachelor IR 2 de Bachelor Fysica
de Bachelor IR de Bachelor Fysica 6 augustus 05 Er worden 4 vragen gesteld. Vul op ieder blad je naam in. Motiveer of bewijs iedere uitspraak. Los alle vragen op, op een apart blad! Het examen duurt u30.
Nadere informatieMaterialen in de elektronica Verslag Practicum 1
Materialen in de elektronica Verslag Practicum 1 Academiejaar 2014-2015 Groep 2 Sander Cornelis Stijn Cuyvers In dit practicum zullen we de diëlektrische eigenschappen van een vloeibaar kristal bepalen.
Nadere informatie4 + 3i 4 3i (7 + 24i)(4 3i) 4 + 3i
COMPLEXE GETALLEN Invoering van de complexe getallen Definitie Optellen en vermenigvuldigen Delen De complexe getallen zijn al behoorlijk oud; in de zestiende eeuw doken ze op bij het oplossen van algebraïsche
Nadere informatieWiskundige Technieken 1 Uitwerkingen Tentamen 3 november 2014
Wiskundige Technieken Uitwerkingen Tentamen 3 november 0 Normering voor pt vragen andere vragen naar rato): pt 3pt pt pt 0pt goed begrepen én goed uitgevoerd, eventueel met enkele onbelangrijke rekenfoutjes
Nadere informatieDifferentiaalvergelijkingen I : separabele en lineaire 1ste orde DV
WISKUNDIGE ANALYSE OEFENZITTING 0 c D. Keppens 2004 Differentiaalvergelijkingen I : separabele en lineaire ste orde DV Onderwerp : separabele differentiaalvergelijkingen van de eerste orde en vergelijkingen
Nadere informatie) translatie over naar rechts
Hoofdstuk opmerkingen/adviezen Leer deze grafieken precies! Zorg dat je de volgende formules ziet in de grafieken: Periode sinus, cosinus en tangens: resp,, sin( ) sin( ) cos( ) cos( ) cos( ) c a k a k
Nadere informatieUitwerkingen bij 1_0 Voorkennis: Machten en differentiëren
Uitwerkingen bij _0 Voorkennis: Machten en differentiëren 3(x ) 6 3 6 (x ) 6 6-3 x 3 5 x - 6 43 x 6 x 3x 4 3 x 4 x 6 " $% & ' " $% & (& &( & ' " $% &( &&(& ' ) * '*, *-, *-, *-,, - VWO B deel 3 Analyse_
Nadere informatieUNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica
UNIVERSITEIT TWENTE Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Uitwerking tentamen Functies van één veranderlijke (5260) op donderdag 2 oktober 200, 3.45 6.45 uur. De uitwerkingen van de opgaven
Nadere informatieFiguur 1: Laag-doorlaat. /j Res +1. b) Veronderstel de tijdsconstante van 2 seconden. Ret inputsignaal U1 (t), in Volt, is de functie:
1. Gegeven is het volgende laagdoorlaat filter Figuur 1: Laagdoorlaat filter. beschreven met de differentiaal vergelijking: met de capaciteit C = 1. 104 F en een nog te bepalen weerstand R. a) Geef de
Nadere informatieFACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE Afdeling Kwantitatieve Economie
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE Afdeling Kwantitatieve Economie Analyse A, deeltentamen Uitwerkingen maandag 1 november 2010, 9 11 uur Gebruik van een formuleblad of rekenmachine is niet toegestaan
Nadere informatieAnaloge Elektronika 1 DE SCHMITT TRIGGER
Analoge Elekronika DE SCHMITT TIGGE Een Schmi rigger is een komparaor me hyseresis. Ne zoals bij een komparaor is de ingang een analoog signaal, erwijl de uigang een digiaal signaal is. De uigangsspanning
Nadere informatieZomercursus Wiskunde. Katholieke Universiteit Leuven Groep Wetenschap & Technologie. September 2008
Katholieke Universiteit Leuven September 2008 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie juli 2008) Rationale functies. Inleiding Functies als f : 5 5, f 2 : 2 3 + 2 f 3 : 32 + 7 4 en f 4 :
Nadere informatieUitwerkingen Tentamen Gewone Differentiaalvergelijkingen
Uitwerkingen Tentamen Gewone Differentiaalvergelijkingen Maandag 4 januari 216, 1: - 13: uur 1. Beschouw voor t > de inhomogene singuliere tweede orde vergelijking, t 2 ẍ + 4tẋ + 2x = f(t, (1 waarin f
Nadere informatie