1 5 FEB 2013 P^^^^YD HOLLAND. Gedeputeerde Staten. Provinciale Staten. Onderbouwing kostenneutralltelt en compensatieregeling OV-tarieven

Transcriptie

1 Gedeputeerde Staten P^^^^YD HOLLAND Provinciale Staten Conlacl F. Appelman T f.appelman@pzh.nl Postadres Provinciehuis Postbus LP Den Haag T Datum 1 5 FEB 2013 PZH Uw kenmerk Bijtagen Onderwerp Onderbouwing kostenneutralltelt en compensatieregeling OV-tarieven Geachte leden van Provinciale Staten, ln de hele provincie Zuid Holland doen zich grote prijsverschuivingen voor in het openbaar vervoer. Deze worden veroorzaakt door het afschaffen van de sterabonnementen en het introduceren van 'betalen per kilometer'. In 2008 heeft Provinciale Staten in het Tariefbeleid van de Provincie Zuid-Holland' aangegeven deze systeemwijziging net als alle andere decentrale overiieden door le willen voeren. In mei 2011 zijn in de provincie Zuid-Holland de strippenkaarten afgeschaft en inmiddels is Arriva per 9 december jl. ook gestopt met de verkoop van de op zone gebaseerde sterabonnementen. Daarmee is de overstap naar het betalen per kilometer in alle concessiegebieden van de provincie Zuid-Holland een feit. Bezoekadres Zuid-Hollandplein AW Den Haag Tram 9 en de bu^ijnen 90, 385 en 386 stoppen dichtbij het provinciehuis. Vanal station [^n IHaag CS is hel tien minuten lopen De parkeerruimte voor aulo's IS beperkt. Naar aanleiding van de onrust over de prijsverschuivingen, heeft Arriva op 11 januari jt. het voorstel gedaan voor een compensatieregeling voor scholieren in de concessies DAV en HWGO. Toen vervolgens bleek dat er fouten in de berekeningen waren geslopen, heeft Arriva op 4 februari jl. voorgesteld om de compensatieregeling verder uit te breiden naar scholieren en forenzen in alle concessiegebieden in Zuid-Holland. Wij hebben daarnaast onderzocht of er ook andere mogelijkheden zijn om als provincie in te grijpen in de tarifering van het openbaar vervoer De mogelijkheden om op korte termijn in te grijpen worden door juridische, technische en bestuurlijke belemmeringen sterk ingeperkt (zie de brief aan Provinciale Staten d.d. 5 februari 2013). Op woensdag 6 februari jl. heeft een ruime meerderheid van de Statencommissie Verkeer en Milieu geconcludeerd dat een compensatieregeling op korte termijn de beste oplossing is, in afwachting van de uitwerking van de Zuidvleugelproducten. Wel heeft de commissie aangegeven nader geïnformeerd te willen worden over de onderbouwing van de kostenneutralltelt door Amva. Met betrekking tot de compensatieregeling is de wens uitgesproken om het voorstel van Arriva verder aan te scherpen. De regeling zou moeten worden uitgebreid naar alte abonnementhouders, dat wil zeggen voormalige sterabonnementhouders én nieuwe reizigers.

2 p^^^jj^i^ HOLLAND Ook werd de wens uitgesproken de uitvoering van de regeling te vereenvoudigen. Verder is er door verschillende statenleden gevraagd om de mogelijkheden om het 'plafond' van maximale prijsstijging verder te verlagen te onderzoeken. Effecten voor de gemiddelde reiziger: kostenneutraliteit per concessie Bij het afschaffen van de sterabonnementen heeft Arriva onderbouwd dat er. in alle drie de concessiegebieden gemiddeld sprake was van kostenneutraliteit op concessieniveau. Het ging hierbij om de kosten voor de reizigers van Arriva, dus zonder de kosten van een overstap bij andere vervoerders. Per concessie zijn er enige verschillen in dit beeld. Er wordt bij het bepalen van de kostenneutraliteit voor de reizigers een onderscheid gemaakt naar reizigersgroepen en naar het concessieniveau. Naar aanleiding van de hoge prijsuitschieters bij scholieren introduceerde Arriva medio januari ook in Zuid-Holland Zuid een scholierenkorting van 55%. Met deze korting is naast de groep forenzen, ook de groep scholieren gemiddeld ongeveer kostenneutraal, met enige afwijking per concessie. Ook blijkt uit het cijfermateriaal van Arriva dat met deze scholierenkorting hel beeld per concessie niet meer itostenneutraal is; er is nu gemiddeld sprake van een prijsdaling. Wel blijft er sprake van grote prijsuitschieters bij zowel de scholieren als de forenzen. Indien de ritten bij andere ven/oerders ook worden meegenomen kantelt het beeld: er is dan bij de scholieren en de forenzen geen sprake van kostenneutraliteit. Dit kan naar ons oordeel echter Arriva niet worden aangerekend, omdat Arriva niet verantwoordelijk is voor de prijsstijging bij andere vervoerders. Op maandag 11 februari jl. heefl Arriva een nadere toelichting verzorgd over de berekeningen en aannames die ten grondslag liggen aan de kostenneutraliteil en aan het compensatievoorstel. Hierbij heeft de discussie zich toegespitst op de vraag of door Arriva de kostenneutraliteit voldoende is aangetoond. Bij de toelichting van Arriva zijn een aantal hoofdvragen over de kostenneutraliteit open blijven staan die schriftelijk nog nader toegelicht zouden worden. Het betreft de volgende vragen: a. Waarom kunnen op basis van een selectie van reisrelaties met bijbehorende prijseffecten geen conclusies getrokken worden over de kostenneutraliteit? b. De onderbouwing van het gemiddelde aantal reisdagen voor forenzen en scholieren. Waarom is 19 dagen per maand representatief? c. De onderbouwing van het aantal maanden dat meegeteld wordt als school /werkmaanden (10 voor scholieren en 12 voor forenzen). d. Op welke wijze het onderscheid tussen jaar- en maandabonnementen is meegenomen in de berekeningen. Ad a. De selectie van reisrelaties is niet representatief Om een beeld te geven van reisrelaties die zowel duurder als goedkoper zijn geworden door het reizen op basis van een kilometerproduct met korting, heeft Arriva een selectie gemaakt van reisrelaties in Zuid-Holland Zuid. Deze reisrelaties waren als bijlage bijgevoegd bij de GS brief 212

3 p^^^^"j'^ HOLLAND van 15 januari jl. Zoals bekend bevatte dit overzicht belangrijke rekenfouten. Deze hadden vooral betrekking op de stenwaarde in de prijsvergelijking. De selectie van ritten is om een aantal redenen niet representatief voor het totale prijsbeeld en komt niet overeen met de beleving van de reizigers. Op basis van de tabel met ritten kunnen hierdoor geen conclusies worden getrokken over de kostenneutraliteit voor de gemiddelde reiziger bij Arriva en wel om de volgende redenen: ln de eerste plaats betreft het een beperkte selectie van mogelijke ritten. Het model bevat meer dan 2000 reisrelaties, er zijn dus heel veel ritten niet meegenomen; De voorbeelden betreffen Arriva-only reisrelaties en laten de prijseffecten van een overstap naar een andere vervoerder buiten beschouwing. Reizigers maken dit onderscheid niel altijd; Er zijn geen kostenberekeningen gepresenteerd voor jaarabonnementen; Arriva gaat uit van een geïndexeerde prijs, dus van prijspeil 2013 en niet van de prijzen uit Reizigers ervaren echter een prijsstijging ten opzichte van de oude situatie in 2012; Kostenneutraliteit is oorspronkelijk berekend voor alle reizigers van Arriva en niet alleen voor de reizigers, die voorheen met een sterabonnement reisden. Zo is in de tabellen bijvoorbeeld geen rekening gehouden met mensen die reizen met een abonnement "dalkorting". Ad b/c. De onderbouwing van het aantal reisdagen en de verdeling over de maanden Bij het sterabonnement mochten reizigers onbeperkt reizen binnen een bepaald gebied. Bij het systeem van belalen per kilometer, wordt alleen afgerekend om daadwerkelijk gereden kilometers. Reizigers die relatief veel kilometers maakten per zone en relatief veel dagen reizen zullen er dus op achteruit gaan en reizigers die weinig dagen reizen en/of weinig kilomeiers per zone maakten gaan er op vooruit. Om te bepalen of de nieuwe kostenstructuur kostenneutraal is, moeten dus aannames worden gedaan over het gemiddelde reisgedrag in de oude situatie en in de nieuwe situatie. Er zijn immers geen harde gegevens over het reisgedrag van reizigers met een sterabonnement bij Arriva beschikbaar. Scholieren De feitelijke schooldagenkalender bevat in 2013 maximaal 193 schooldagen en 10 volledige schoolmaanden indien de zomervakantie juli en augustus buiten beschouwing blijven. Tegen deze achtergrond vormen 19 reisdagen per maand en 190 reisdagen per jaar een realistische aanname. Bij de berekening wordt voorbij gegaan aan het feit dat er met sterabonnementen ook extra gereisd kon worden, bijvoorbeeld naar een sportvereniging, voor familiebezoek of een avondje stappen. Anderzijds wordt er ook geen rekening gehouden met schoolverzuim of ziekte of het feit dat mensen soms toch voor de auto of fiets kiezen. Denk hierbij aan mensen die met mooi weer liever de fiets pakken of een ouder, die zijn of haar kind na een dokterbezoek met de auto naar school brengt. Daarnaast zijn er in de groep sterabonnementhouders voorbeelden van scholieren die vier dagen per week reizen naar een ROC. Van belang is het feit dat het hier gaat om het gemiddelde reisgedrag. De monitor zal moeten uitwijzen hoe hel reisgedrag zich in de praktijk ontwikkelt. Hierbij wordt ook het reizen in het weekeinde meegenomen. 3IS

4 P^ ^YD^OLLAND Forenzen Een kalenderjaar voor forenzen bevat maximaal 254 werkbare dagen (jaar minus weekenden en feestdagen) en 12 werkbare maanden. Gecorrigeerd voor gemiddeld 27 verlofdagen resteren 227 werkdagen verdeeld over 12 maanden. Dit leidt tol een gemiddelde van 19 reisdagen per maand, gerekend over 12 maanden. Het gemiddelde van 19 reisdagen per maand zal in de praktijk voor individuele reizigers hoger of lager uitvallen. Daarnaast is bij forenzen de spreiding in het aantal reisdagen per maand groot Hel aantal reisdagen per week zal lager uitvallen in gevallen van bijvoorbeeld parttimers, werknemers met meer vrije dagen in hun arbeidsovereenkomst dan 27 (bijvoorbeeld in de publieke sector), ziekte en thuiswerkoplossingen. En hoger bij mensen die bijvoorbeeld hun vakantie concentreren in de zomermaanden (onderwijs, bouwvak). Om de genoemde redenen achten wij 19 dagen als gemiddeld aantal dagen voor de gemiddelde forens een realistische aanname. Ad. d Het onderscheid tussen jaar- en maandabonnementen in de berekeningen De conclusies over de kostenneutraliteit voor de reizigers zijn gebaseerd op de modelberekeningen die Arriva heeft laten uilvoeren. Deze berekeningen zijn gebaseerd op de zogenaamde WROOV-data, Dil is hel systeem dat werd gebruikt om de opbrengsten van de strippenkaarten en de sterabonnementen te verdelen en is gebaseerd op enquêtes onder reizigers over het reisgedrag. Betere informatie is er op dit moment niet voorhanden. De reizen uit deze database zijn herberekend op basis van de nieuwe tarieven van Arriva. Hierbij is ervan uitgegaan dat de jaarabonnementhouders weer zullen kiezen voor een jaarkortingsproduct en idem de maandabonnementen. Ook het NEA heeft op deze manier haar berekeningen gemaakt om tot een oordeel te komen over de prijseffecten. Een vraag die hierbij opkomt ls op welke wijze rekening is gehouden met het nadelige effect dat het huidige jaarkortingsproduct weleenswaar ook tien in plaats van twaalf keer de prijs van een maandkortingsproduct kost, maar dal er wel gedurende 12 maanden voor de OV-reizen (met korting) dient te worden betaald. Dit lenwijl met een jaarsterabonnement ook de reizen in de 11^ en 12" maand gratis waren. Dit nadelige effect is door Hypercube in de berekeningen van de kostenneutraliteit meegenomen. Door de wijze van berekening wordt rechl gedaan aan de verschillen tussen de jaar- en maandabonnementen. Bij de jaarsterabonnementen uit de WROOV-database wordl de prijs van een jaarkortingskaart genomen en opgeteld bij de prijs van 12 maanden keer de kosten van 19 reisdagen van de betreffende reiziger. Dit totaal wordl vergeleken met de prijs van een jaarsterabonnement voor deze reiziger. Op deze wijze worden alle reisdagen die in een jaar worden gemaakt door forenzen in de vergelijking betrokken. Bij de maandsterabonnementen uit de WROOV-database wordt voor ieder in de database aangetroffen maandabonnement de prijs van een maandkortingskaart opgeteld bij de kosten van 19 reisdagen van het traject van de betrokken reiziger en vergeleken met de prijs van een maandsterabonnement voor dit traject. Conclusies Wij hebben geen reden om aan de modelmatige juistheid van de berekeningen van Arriva en daarmee van de (theoretische) onderbouwing van de kostenneutraliteit voor de Arriva reizigers te twijfelen. 4/4

5 P'^^j'j'j^jJ HOLLAND De aanname van het gemiddeld aantal reisdagen per maand (19) en verdeling over de maanden voor scholieren (10) en forenzen (12) achten wij plausibel, door de gehanteerde berekeningswijze en aangezien het hier gemiddelden betreft. Wel achten wij het van belang de feitelijke ontwikkelingen goed le monitoren en te vergelijken met de aannames. Effecten voor de individuele reiziger - de compensatieregeling Aanbod Arriva Het aanbod van Arriva voor een compensatieregeling omvat, inclusief hetgeen al op 11 januari jl. door Arriva was aangeboden, het volgende: Arriva introduceert een scholierenkorting van 55% in plaats van 40% in Zuid-Holland Zuid (dit is eind januari reeds geëffectueerd). In Zuid-Holland Noord was dit al het geval vanaf 9 december Forenzen krijgen 20% korting middels het landelijke 'Altijd Korting' product. Met terugwerkende kracht tot 9 december vergoedt Arriva voor eigen rekening het verschil lussen de 40% en de 55% voor de groep scholieren in Zuid-Holland Zuid in de vorm van aanvullend reissaldo. Met andere woorden ze krijgen het geld terug als een tegoed op hun OV chipkaart. Met terugwerkende kracht lot 9 december restitueert Arriva voor eigen rekening voor iedere scholier en forens die feitelijk per maand meer dan 30% tariefstijging heeft ten opzichte van de (geïndexeerde) prijs van een sterabonnement het verschil tussen de 30% en de feitelijke kosten in de vorm van reissaldo, Hierbij tellen alle ritten mee, dus ook de ritten naast het school/ werk-huis verkeer en ook ritten die gemaakt worden bij een andere vervoerder, Een bijzondere situatie ontstaat bij scholieren die van Arriva overstappen naar bijvoorbeeld de RET of de HTM om zo hun school of werk te bereiken. De 55% scholieren korting is een Arriva product en is niet geldig bij de RET of de HTM. Voor deze scholieren kan het gunstiger zijn om het gehele traject met een Allijd Korting kaart te reizen en dus met 40% korting bij alle vervoerders. Ook in deze situatie is de compensatieregeling van toepassing, aangezien de 40% korting dan het meest gunstige reisproduct is. De maatregelen blijven van kracht tot het moment dat er Zuidvleugelproducten zijn ontwikkeld. Het streven is dat deze producten zo snel mogelijk, bij voorkeur op 1 januari doch uiterlijk op 1 januari 2015, operationeel kunnen zijn. De feitelijke prijsontwikkeling zal de komende periode nauwkeurig worden gemonltord en met Arriva worden besproken. Indien de prijsontwikkeling in overeenstemming is met de berekende effecten zullen over uiteriijk 3 maanden de nieuwe tarieven definitief worden vastgelegd. Aanvulling provincie Medio januari was voor scholieren in Zuid-Holland Zuid al afgesproken dat de provincie hel voorstel van Arriva met betrekking tot de compensatie voor scholieren zou aanvullen van 30% naar 25% (geïndexeerd op prijspeil 2013). Dit wordt betaald uil hel intrekken van de kortingsregeling die door de provincie op 1 januari jl. was geïntroduceerd voor scholieren en forenzen die een sterabonnement willen kopen bij de RET of de HTM én met Arriva reizen. Door de compensatieregeling voor scholieren en forenzen is deze kortingsregeling overbodig geworden. Hiervoor was een budget uilgetrokken van maximaal drie ton uit de middelen die zijn 6/5

6 ^^'.ïi^ HOLLAND ZUID bestemd voor de introductie van de OV-chipkaart. Deze middelen worden nu aangewend voor de compensatieregeling. Besluit Gedeputeerde Staten d.d. 12 februari 2013: toevoegingen aan de regeling Naar aanleiding van de discussie in de commissie Verkeer en Milieu van 6 februari jl. hebben wij het volgende besloten: De regeling geldt niel alleen voor scholieren en forenzen die voor 9 december reeds over een sterabonnement beschikten, maar ook voor nieuwe scholieren en forenzen die met het OV willen reizen. De provincie en Arriva houden de komende twee weken de uitvoering van de compensatieregeling tegen het licht. Waar mogelijk wordt de regeling versoepeld en klanlvriendelijker gemaakt. Uitgangspunt hierbij is dat de beoogde doelgroep daadwerkelijk op een laagdrempelige manier in aanmerking kan komen voor de compensatie, De compensatiegrens wordt gelegd op 25% ten opzichte van het prijspeil 2012, in plaats van ten opzichte van de geïndexeerde prijs uit 2013 (prijsindex OV-tarieven is 3,83%). Arriva heeft inmiddels toegezegd de compensatieregeling op deze wijze te zullen uitvoeren. Hel toevoegen van extra provinciale middelen aan de concessie Zuid-Holland Noord levert een juridisch risico op in relatie tot de aanbesteding in Zuid-Holland Noord. Wij hadden het voornemen om Arriva een sanctie op te leggen van ,-- vanwege de aanloopproblemen in Zuid-Holland Noord, tn de commissievergadering d.d. 6 februari jl. heeft de gedeputeerde aangegeven dat het doel van de sanctie niet is om geld le verdienen en dat dit geld weer ten goede moet komen van de OV-reiziger. Ook kan een sanctie juridisch worden aangevochten. Daarom hebben wij besloten Arriva op te dragen 200,000.- extra in te zetten voor de veriaging van het compensatieplafond. Voor de DAV concessie en de HWGO concessie zal het compensatieplafond mei het oog op gelijke behandeling van reizigers op hetzelfde niveau worden gelegd als in Zuid-Holland Noord. De provincie stelt hiervoor indien nodig middelen beschikbaar uit de BDU, Geen verdere verlaging compensatieplafond Verdere veriaging van het compensatieplafond achten wij niet aan de orde om de volgende redenen: Het toevoegen van extra provinciale middelen aan de concessie Zuid-Holland Noord ligt juridisch gevoelig in relatie tot de aanbesteding. Wij willen geen ongelijkheid lussen reizigers binnen de provincie. Dat betekent dat het onwenselijk is om alleen in de DAV concessies en de HWGO concessie het plafond nog verder te veriagen. Bij de compensatieregeling wordt gekeken naar de prijsstijging van de hele rit, ook bij overstap naar een andere vervoerder. Als de prijsstijging boven het gestelde plafond uil komt. dan gaan Arriva en de provincie de reiziger financieel compenseren. De provincie vergoedt dus deels de consequenties van een prijsverhoging door andere vervoerders, zoals HTM, RET en Veolia. Zo is in Haaglanden tussentiids het kilometertarief extra 6/6

7 p^^^^"j^ J HOLLAND verhoogd om de bezuinigingen te compenseren. Er is berekend dat afhankelijk van de hoogte van het plafond dit 15% - 20% van de compensatie kan zijn. Bij het bepalen van de hoogle van hel compensatieplafond moet niet alleen teruggekeken worden naar de situatie in Er moet ook vooruit gekeken worden. Over twee jaar is de context anders. In de eerste plaats zal er dan bezuinigd moeten worden door het afschaffen van de Ov-studentenkaart. In de tweede piaals is het hoogstwaarschijnlijk dat er over Iwee jaar nog steeds een grondslag is die (deels) op een kilometerprijs wordt gebaseerd (landelijk systeem). Dat betekent dal de mensen die bij het sterabonnement in 2012 relatief goedkoop uit waren ook in deze definitieve situatie met een prijsstijging te maken krijgen to.v, Op grond van deze overwegingen zien wij geen mogelijkheid om de compensatieregeling nog verder uit te breiden. Monitoring Zoals aangegeven zijn de berekeningen van Arriva over de kostenneutraliteit gestoeld op een modelmatige werkelijkheid, waarbij er aannames zijn gedaan over het reisgedrag. Om de feitelijke ontwikkelingen goed te kunnen volgen zullen we samen met Arriva deze nauwkeurig gaan monitoren. Hierover worden nadere afspraken gemaakt met Arriva, Een vergelijkbare monitor wordt uitgevoerd naar aanleiding van het afschaffen van de strippenkaart. De conclusies hiervan zullen de komende periode met u worden gedeeld. Bij het beoordelen van de resultaten van de beoogde monitor zal nauwlettend worden gekeken naar oorzaak en gevolg, rekening houdend met de verdeling van verantwoordelijkheden. Indien op grond hiervan blijkl dat de kostenneutraliteit loch niel wordt bereikt dan zullen de afspraken met Arriva worden bijgesteld. Overall conclusies Wij achten de kostenneulraliteit per concessie, op basis van de modelberekeningen, voldoende onderbouwd, Wij zullen bijsturen indien op basis van de monitor blijkt dat de kostenneutraliteit niet wordt gerealiseerd. De effecten voor de individuele reizigers worden beperkt door de compensatieregeling. Hoogachtend, Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, secretaris, voorzitterr''^^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ mw. drs. J.A.M. Hilgersom 7/7