HOLLAND O 3 OKT 2QU. Gedeputeerde Staten. Provinciale Staten

Transcriptie

1 Gedeputeerde Staten Provinciale Staten Contact J.C. Wassens T jc.wassens@pzh.nl Postadres Provindehuis Postbus LP Den Haag T Datum O 3 OKT 2QU Ons kenmerk PZH DOS Uw kenmerk Bijlaoen Onderwerp Analyse indicator reizigerskilometers in provinciale busconcessies tijdens periode invoering OV-chipkaart. Geachte Statenleden, Een belangrijke taak van de provincie is het zorgen voor een goed en adequaat aanbod aan openbaar vervoer. Daarbij is het belangrijk om inzicht te hebben in de ontwikkeling van het gebruik van het openbaar vervoer in Zuid-Holland. Om dit te kunnen bepalen is In de begroting een aantal indicatoren opgenomen. Deze indicatoren zijn het aantal afgelegde reizigerskilometers (verdeeld naar bus, vervoer over water en de MerwedeLingelijn) en de klantwaardering. Het aantal gemaakte reizigerskilometers in provinciale busconcessies vormt de belangrijkste begrotingsindicator. In november 2013 bent u geïnformeerd over de ontwikkeling van het aantal reizigerskilometers in provinciale busconcessies. In dezelfde brief is aangegeven dat uw staten in de zomer van 2014 een analyse ontvangen van de gehele periode van invoering van de OV-chipkaart (2010 t/m 2013). Met deze brief geven wij invulling aan deze toezegging. Bezoekadres Zuid-Hollandplein AW Den Haafl Tram 9 en de busiijnan 90, 385 en 366 stoppen dichtbij net provinciehuis. Vanaf station Den Haao CS is het tien minuten lopen. De parkeerruimte voer auto's Is beperkt. Meetmethoden en gemeten reizigerskilometers In de overgangsperiode In de afgelopen jaren is de basis voor het bepalen van de hoeveelheid gemaakte reizigerskilometers in de provinciale busconcessies gewijzigd. Tot 2011 werden de reizigerskilometers gebaseerd op steekproefsgewijze tellingen door chauffeurs. Deze tellingen werden vervolgens door de vervoerders geëxtrapoleerd naar totalen. Sinds 2012 worden de gegevens gebaseerd op het gebruik van de OVchipkaart. In de jaren 2011,2012 en 2013 is er sprake van overgangseffecten. Onderstaand is de overgangssituatie schematisch weergegeven. o.b.v- tellingen chauffeurs sterabonnementen o.b.v. OV-chipkaart

2 Een overgangseffect is bijvoorbeeld dat er in 2013 in DAV en HWGO nog reizigers waren met een in 2012 gekocht sterabonnement. Deze zitten niet in de OV-chipkaartteiiingen. In deze brief gaan wij in op het verschil tussen de jaren 2011 (het laatste complete jaar van de chauffeurstellingen) en 2013 (het eerste complete jaar voor gegevens van de OV-chipkaart). Daarbij maken wij gebruik van de door de vervoerders aangeleverde reizigerskilometers, om zo een realistische vergelijking te kunnen maken. De belangrijkste conclusie is dat in 2013 (gebaseerd op het gebruik van de OV-chipkaart) het aantal reizigerskilometers 280 miljoen is. In 2011 waren dit nog 436 miljoen reizigerskilometers. Op basis van deze cijfers lijkt er dus sprake van een afname van 36 procent. Naast het gebruik van de OV-chipkaart zijn er echter reizigers die met andere producten gebruik maken van het openbaar vervoer, dan wel bijvoorbeeld vergeten uit te checken. Dit zijn zogeheten ongeregisb'eerde reizigerskilometers. Deze ongeregistreerde reizigerskilometers worden verderop In deze brief nader toegelicht. Als hiermee rekening wordt gehouden dan komt het aantal reizigerskilometers voor 2013 uit op 330 miljoen (zie onderstaande tabel). Het verschil met de cijfers uit 2011 is dan ongeveer 24%. o.b.v. tellingen chauffeurs 436 Totaal o.b.v. OV-chipkaart Losse kaai^es (wagenverkoc^) 35 - Sterabonnementen DAV en HWGO 10 - Vergeten uit te checken 3 - Lijn 45 toerekening Veolia 2 Verklaring van het verschil in reizigerskilometers. De vraag die hierbij opkomt is natuurlijk; "Hoe kan een verandering in meetmethode tot zo een groot verschil leiden?". Nadere analyse heeft inzichtelijk gemaakt dat het verschil tussen 2011 en 2013 meerdere oorzaken heeft. Dit zijn: A. Onderschatting van het aantal reizigerskilometers in 2013 als gevolg van de ongeregistreerde reizigerskilometers (zoals ook al vermeld); B. Overschatting van het aantal reizigerskilometers in 2011 als gevolg van de oude methode van chauffeurstellingen; C. Tekortkomingen in de beschikbare data; D. Autonome landelijke ontwikkelingen; E. Specifieke ontwikkelingen binnen Zuid-Hollandse concessies. Onderstaand worden deze oorzaken afzonderlijk nader toegelicht. A. Onderschatting van het aantal reizigerskiiometers in 2013 Kort gezegd kan de hoeveelheid reizigerskilometers niet alleen bepaald worden aan de hand van de OV-chipkaartcijfers. Dit is het gevolg van het feit dat er vier groepen reizigers zijn die bulten deze cijfers vallen te weten: gebruikers van losse kaartjes, gebruikers van sterabonnementen, reizigers die 2/6

3 vergeten uit te checken en zwart/grijsrijders. In de geleverde gegevens is de omvang van de laatste groep niet meegenomen, omdat er geen getalsmatige Inschatting van zwart- en grijsrijden te geven is. Een nadere beschouwing van de vier groepen leert het volgende: 1. Losse kaartjes. Een belangrijk aandeel van de reizigersstroom, dat niet zichtbaar is in de OVchipkaartmetingen, zijn de "losse" kaartjes, de zogenaamde wagenverkoop. Hierover is voor 2013 Informatie beschikbaar van zowel de vervoerder ais vanuit de monitoring van de OV-chipkaart door een extern onderzoeksbureau. Hieruit blijkt dat op basis van de wagenverkoop ongeveer 35 miljoen reizigerskilometers toegevoegd kunnen worden aan de via de OV-chipkaart gemeten reizigerskilometers. 2. Sterabonnementen. In 2013 waren er in de concessies DAV en HWGO nog reizigers die reisden met een In 2012 gekocht sterabonnement. In Zuid-Holland Noord werd een verchipt vervangend product aangeboden. De omvang daarvan is af te leiden uit de gegevens van de vervoerder. Tot september 2013 heeft nog een fors aantal reizigers in deze concessies met een sterabonnement gereisd. Daama is dat aantal sterk afgenomen. Een conservatieve schatting levert op dat in 2013 nog tegen de 10 miljoen reizigerskilometers met een sterabonnement zijn gemaakt. Deze schatting is gebaseerd op het aantal reizigerskilometers dat in 2014 In dezelfde periode met de OV-chipkaart is afgelegd en op het aantal verkochte sterabonnementen in Vergeten uit te checken. Daarnaast moeten de ruwe metingen met de chipkaart worden gecorrigeerd voor reizigers, die wet ingecheckt hebben, maar vergeten zijn uit te checken, in de aangeleverde data van de concessies DAV en HWGO blijkt deze comectie ai aanwezig, in data van Zuid-Hoiiand Noord was dit nog niet het geval. De vervoerder geeft aan dat in deze concessie daarom het aantal reizigerskilometers nog opgehoogd moet worden met ruim 2 procent, wat op het totaal aantal reizigerskilometers In Zuid-Holland een ophoging met circa 1 procent betekent. Dit komt neer op 3 miljoen ongeregistreerde reizigerskilometers ais gevolg van het vergeten uit te checken. 4. Zwart en grijsrijden. Tot slot werd in de oude methode van chauffeurstellingen een zwartrijder meegeteld, bij de metingen van de OV-chipkaart uiteraard niet. Bij de chipkaart bestaat daarnaast "grijsrijden'. Dit betekent dat een reiziger al uitcheckt enkele haltes voordat hij daadwerkelijk het voertuig verlaat. Ook dat leidt tot een verschil ten opzichte van de oude tellingen. Er is geen recent onderzoek beschikbaar dat het mogelijk maakt een getalsmatige inschatting van zwart- en grijsrijden te geven. Omdat het zwartrijden in de bus. zeker op streeklijnen waar bij de chauffeur ingestapt moet worden, historisch gezien gering is, is het echter aannemelijk dat dit geen significant aandeel in het verschil in gemeten waarden verklaart. Alles overziend is de conclusie is dat er naar schatting sprake is van circa 48 miljoen ongeregistreerde reizigerskilometers. Daarmee is ongeveer een derde van het verschil in reizigerskilometers tussen 2011 en 2013 verklaard. B. Overschatting van het aantal reizigerskilometers in 2011 Aangenomen kan worden dat de oude methode van chauffeursteilingen heeft geleid tot een overschatting van het aantal reizigerskilometers. Landelijk geven vervoerders zelf aan dat de tellingen en bepaling van het totaal aantal reizigers op basis hiervan niet volledig betrouwbaar is. De praktijk heeft geleerd dat chauffeurs niet eenduidig om zijn gegaan met het bepalen van het aantal reizigers. Vaak maakten de chauffeurs een grove inschatting van het aantal passagiers. Daamaast was de mate van nauwkeurigheid erg persoonsafhankelijk. De rol van de chauffeur is daarmee in het verleden te bepalend geweest, waardoor de uitkomsten van de tellingen niet betrouwbaar bleken. Een belangrijk 3/6

4 neveneffect hiervan is geweest dat er grote schommelingen zichtbaar waren in het aantal reizigers en daarmee dus ook van het aantal reizigerskilometers. Het is echter achteraf niet met zekerheid te bewijzen of dit tot een structurele overschatting van het aantal reizigers heeft geleld. Wel kan worden geconstateerd dat bij andere overheden sprake is van een vergelijkbare ontwikkeling. Dit geldt bijvoorbeeld in de Stadsregio Amhem Nijmegen. In die regio wordt daarbij aangegeven dat overschatting vaak het gevolg was van de gekozen talpunten (de drukste haltes op de route) en het moment van de tellingen (meestal op drukke dagen). Chauffeurs moesten niet alleen het aantal reizigers maar ook de afgelegde afstand per reiziger schatten. Om dit te kunnen bepalen werd door de vervoerders een aangenomen gemiddelde reisafstand gebruikt. Doordat nu gegevens over gemiddelde reisafstand vanuit OV-chip beschikbaar zijn Is vergelijking van deze factor mogelijk. Geconstateerd kan worden dat er in de praktijk flinke afwijkingen zijn tussen de daadwerkelijke gemiddelde reisafstanden en de door vervoerders in het verleden ingeschatte gemiddelde reisafstanden. Aangenomen kan worden dat er In het verleden overschatting van de hoeveelheid reizigerskilometers heeft plaatsgevonden. De gevolgen hiervan en de mate waarin dit een verklaring biedt voor de afname van het aantal reizigerskilometers is echter niet cijfermatig te specificeren. C. Tekortkomingen beschikbare data Vergeleken met de analyse van 2010 en 2011 waarover u in november 2013 bent geïnformeerd, vertonen de data die de provincie heeft ontvangen van de vervoerder tussen 2011 en 2013 twee tekortkomingen: 1. Voor lijn 45 Den Haag - Voorschoten - Leiden zijn in de databestanden van Arriva geen metingen opgenomen over de eerste acht maanden van Toen is deze lijn uitsluitend gereden door Veolia in gezamenlijke opdracht van de provincie Zuid-Holland en het Stadsgewest Haaglanden. Vanaf september 2013 rijden Arriva en Veolia deze lijn gecombineerd. Voor een goed beeld voor het hele jaar is een correctie van ongeveer +1,5 procent voor de concessie Zuid-Holland Noord nodig, wat neer komt op circa tweederde procent over al onze concessies. Dit komt neer op 2 miljoen extra reizigerskilometers. 2. Eind 2012 is de nieuwe concessie Zuid-Holland Noord gestart. De nieuwe vervoerder, Arriva. moest bij de start van de concessie hybride bussen overnemen van de vorige vervoerder. Deze moesten stuk voor stuk worden omgebouwd, waardoor de boordcomputer en daarmee de chipkaartapparatuur tijdelijk niet functioneerden. Voor reizigers betekende dit dat zij gedurende twee weken gratis reisden en dus niet zijn meegenomen in het aantal reizigerskilometers. Kwantificering van dit effect op het totale aantal reizigerskilometers is echter niet mogelijk, doot de steeds wisselende inzet van al wel en nog niet omgebouwde bussen. De conclusie is dat de beschikbare data in grote lijnen betrouwbaar ajn en dat alleen de onjuiste toerekening van lijn 45 aan Veolia leidt tot een correctie van het aantal reizigerskilometers. D. Autonome landelijke ontwikkelingen Het Onderzoek Verplaatsingen in Nederland (OViN, tot 2010 het Mobiliteitsonderzoek Nederland, MON) onderzoekt het reisgedrag op basis van enquêtes. Het OViN rapporteert tussen 2011 en 2013 in heel Nederland een afname van 8 procent en in Zuid-Holland (inclusief stadsregio's) van 6 procent voor het openbaar vervoer bus, tram en metro (dus exclusief de trein). Ander vergelijkingsmateriaal 4/6

5 provincie ZUID tussen de jaren 2011 en 2013 is schaars, omdat de andere provincies met dezelfde methodebreuk te maken hebben als de provincie Zuid Holland Het OviN geeft als mogelijke Inhoudelijke verklaringen hiervoor: Uit de publieksrapportage Rijkswegennet blijkt dat In 2013 de filezwaarte in Nederland met 8 procent Is afgenomen ten opzichte van 2012 en daarvoor In 2012 ten opzichte van 2011 ook al met 3,5 procent. In onderzoeken wordt die daling deels toegeschreven aan de economische crisis. Diezelfde crisis kan ook een (gedeeltelijke) verklaring zijn voor minder gebruik van de bus In onze provincie. Door de komst van de OV-chipkaart en het betalen per kilometer maken wellicht meer mensen een bewuste keuze om al dan niet te reizen met het OV, met als mogelijk effect dat er minder ritten met de bus worden gemaakt. Uit een onderzoek naar de opbrengstontwikkeling als gevolg van het afschaffen van de sterabonnementen is duidelijk geworden dat na afschaffing van deze abonnementen het reisgedrag van de gebruikers is veranderd. Er worden gemiddeld minder dagen gereisd dan werd aangenomen voor de afschaffing. Geconcludeerd wordt dat tussen 2011 en 2013 daadwerkelijk een afname van het gebruik van het openbaar vervoer heeft plaatsgevonden. E. Specifieke ontwikkelingen binnen Zuid-Hollandse concessies Binnen alle Zuid-Hollandse concessiegebieden is één belangrijke wijziging doorgevoerd in het productassortiment, te weten de afschaffing van de sterabonnementen door Arriva. Dit heeft tot veel commotie geleld naar aanleiding van de prijseffecten hiervan. Of het afschaffen van de sterabonnementen effect heeft gehad op het aantal reizigerskilometers Is echter niet cijfermatig te onderbouwen, met uitzondering van de concessie Zuid-Holland Noord. Daar waren de sterabonnementen In 2012 verchipt en kan een volledige vergelijking gemaakt worden van het reisgedrag. Het blijkt dat het totaal aantal reizigerskilometers In 2012 en 2013 hier ongeveer stabiel is gebleven. In de concessies DAV en HWGO Is deze vergelijking niet te maken, aangezien het reisgedrag met sterabonnementen hier niet bekend is. In de concessiegebieden DAV en HWGO hebben tussen 2011 en 2013 geen grote dienstregeling wijzigingen plaatsgevonden. Weliswaar Is in 2012 een bezuiniging doorgevoerd in deze concessies, maar de wijzigingen zijn beperkt gebleven tot het opheffen van een aantal lijnen met zeer weinig reizigers, het schrappen van heel vroege of late ritten en in de avonduren eerder overschakelen naar een lagere frequentie. Er zijn geen aanwijzingen dat dit een substantieel effect heeft gehad op het aantal reizigerskilometers. Het afschaffen van de sterabonnementen kan tot een afname van het aantal gemaakte reizigerskilometers hebben geleid in de concessies DAV en HWGO. Gezien de beperkte effecten In Zuid-Holland Noord ligt het niet voor de hand dat dit de hoofdreden is. Omdat dit cijfermatig echter niet is te onderbouwen wordt hier in de analyse van het verschil in reizigerskilometers tussen 2011 en 2013 verder geen rekening mee gehouden. 5/6

6 Overall conclusies van de analyse Op basis van een vergelijking van de reizigerskilometers in 2011 en 2013 lijkt er sprake van een afname in reizigerskilometers van 36% (een afname van 156 miljoen reizigerskilometers). Van deze 156 miljoen reizigerskilometers is: 31% veroorzaakt door ontbrekende data in de ov-chlpkaarttellingen (losse kaartverkoop, sterabonnementen, vergeten uit te checken e.d.). 8% veroorzaakt door een daadwerkelijke daling van reizigerskilon^eters CV op basis van de enquêtes in het OVIN. Het is aannemelijk dat dat grotendeels het gevolg is van autonome ontwikkelingen en niet van specifieke veranderingen in onze concessies. 2% veroorzaakt door een tekortkoming in de dataset (het niet meerekenen van lijn 45). Belangrijkste conclusie Is dat hiermee 40% van de a^ame van het aantal reizigerskilometers verklaard is. Echter 60% van de afname is niet getalsmatig te onderbouwen. Opbrengstontwikkeiing Gedeputeerde Staten vinden het onbevredigend dat een groot gedeelte van de afname van het aantal reizigerskilometers niet te verklaren Is. Daarom is een analyse van de opbrengstontwikkeling tussen 2011 en 2013 uitgevoerd. In algemene zin kan worden geconcludeerd dat de opbrengstontwikkeling geen vergelijkbare afname iaat zien. Over het algemeen is deze stabiel, met dien verstande dat er (als gevolg van de eerdergenoemde autonome en concessiespecifieke ontwikkelingen) wel sprake is van enige afname (voomamelijk In de concessiegebieden DAV en HWGO). Deze afname Is echter van andere orde dan de afname van het aantal reizigerskilometers. De afname van het aantal reizigerskilometers lijkt daarmee in grote mate het gevolg is van overschatting van het aantal reizigerskilometers in het verleden. Ook elders in het land is een dergelijke ontwikkeling zichtbaar, zowel bij vervoerders als andere provincies. Gevolgen voor Zuid-Hollandse busconcessies In de lopende concessies is contractueel vastgelegd welk voorzieningenniveau de vervoerder moet bieden en dat de vervoerder het opbrengsthscio hiervoor draagt. De dagelijkse praktijk leert dat indien hier knelpunten ontstaan we daarover met de vervoerder In gesprek zijn. Bij nieuwe concessies is het uitgangspunt dat het exploitatiebudget dat aan de vervoerder wordt geboden voldoende moet zijn om een goed aanbod voor de nieuwe concessie te doen. Het opbrengsthsico blijft bij de vervoerder liggen. Wij vertrouwen er op u hiermee voldoende inzicht te hebben gegeven in de ontwikkeling van deze begrotingsindicator in de overgangsperiode van chauffeursteiiingen naar OV-chipkaart. Hoogachtend, Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, secretaris, voorzltterfx mw. dm. J.A.M. Hilgersom Ly drs. J Smit f 6«