Rookstopadvies op maat. Annemie Schoonis Erkend tabacoloog VRGT Hoofdverpleegkundige Longtransplantatie UZ Leuven

Transcriptie

1 Rookstopadvies op maat Annemie Schoonis Erkend tabacoloog VRGT Hoofdverpleegkundige Longtransplantatie UZ Leuven

2 Rookvrij ziekenhuis

3 Rookverslaving FYSIEK Neurobiologische effecten door nicotine dopaminevrijstelling bij gebrek aan nicotine Ontwenningsverschijnselen PSYCHOLOGISCH Aangeleerd gedrag door bekrachtiging rookgewoonten Stoppen en Herval

4 DE CYCLUS VAN nicotine NICOTINEVERSLAVING Nicotinebinding leidt tot in DA-afgifte 1-3 DA geeft een gevoel van plezier en rust 1 DA tussen sigaretten leidt tot ontwenningsverschijnselen zoals prikkelbaarheid en stress 1 De roker hunkert naar nicotine om meer DA af te geven en het plezier en de rust te herstellen 1 Competitieve binding van nicotine met nachreceptoren leidt tot langere activering, ongevoeligheid enupregulatie 3 Wanneer de nicotineniveaus, keren receptoren terug naar een open toestand, wat leidt tot overdreven prikkelbaarheid en hunkering 1,3 Nicotine Dopamine DA=dopamine; nach=nicotinische acetylcholinereceptoren 1. Jarvis MJ. BMJ 2004;328:277 9; 2. Zaniewska M et al. Pharmacol Rep 2009;61:957 65; 3. Picciotto MR et al. Nicotine and Tob Res 1999:Suppl 2:S121 5

5 ONTWENNINGSVERSCHIJNSELEN Het nicotineontwenningssyndroom bestaat uit zowel somatische als affectieve symptomen Prikkelbaarheid, frustratie of woede Ontwenningssyndroom Slapeloosheid/Slaa pverstoring 72 uur Angst (kan toenemen of afnemen na het stoppen) Verhoogde eetlust of gewichtstoename Rusteloosheid of ongeduldigheid Dysforische of gedeprimeerde stemming Concentratieproblemen American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000

6 Minimale interventie 80% van rokers geïnteresseerd in rookstop 1 >40% van rokers doet stoppoging elk jaar Slechts 3% rookstop kans na 1 jaar zo individuele poging, zonder hulpmiddel Henningfield JE et al Pharmacology & Therapeutics 2009;123:1-16

7 Rookstopinterventies Non-pharmacologic Self help (also Internet) NNT 50 Advice/information NNT 50 Individual counselling NNT 25 Group counselling NNT 20 Telephone counselling NNT 40 Pharmacologic NRT NNT 20 Bupropion NNT 15 Varenicline NNT 8 Alternative interventions hypnosis, acupuncture, laser therapy?? Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE), Belgium 2004 NNT = number needed to treat to have one smoker stopped

8 Alternatieve methoden Gericht op vermindering ontwenning en verhoging weerbaarheid acupunctuur en auriculotherapie tegenstrijdige resultaten te weinig methodologisch correcte effectenstudies hypnose Als bijkomende ondersteuning? meerwaarde? Plasma nicotine levels contrast between cigarettes and NRT lasertherapie geen correcte effectiviteitsstudies White, Rampes & Campell, Cochrane syst rev, 2006 Cabioglu, Ergene & Tan, Int J Neurosci, 2007 Green & Lynn, Int J Clin Exp Hypn, 2000

9 Kruiden en elektronisch sigaret Elektronische sigaret, druppels, Effectiviteit? Negatief advies van FAGG (federaal agentschap en gezondheidsproducten ) en FOD Volksgezondheid

10 Lichamelijke verslaving De Fagerstrom test for nicotine dependence (FTND) wordt systematisch gebruikt om de nicotineafhankelijkheid te meten. ERS 2004 Glasgow BVPV 2005 Ostend Belgium UZ Leuven 2008 e650

11 Fagerström Test for Nicotine Dependence (FTDN) 1. Wanneer steek je na het ontwaken je eerste sigaret op? o Binnen de 5 min o Binnen het half uur o Binnen het uur o Meer dan één uur na het ontwaken 2. Heb je moeite om langere tijd niet te roken op plaatsen waar roken verboden is? o Ja o Neen 3. Welke sigaret kun je het moeilijkst missen? o De eerste sigaret s morgens o Maakt geen verschil uit 4. Hoeveel sigaretten rook je per dag? o 31 of meer o Tussen 21 en 30 o Tussen 11 en 20 o 10 of minder 5. Rook je s ochtends meer dan gedurende de rest van de dag? o Ja o Neen Rook je zelfs als je ziek bent en bijna de hele dag in bed blijft? o Ja o Neen Totaal Heatherton TF, Kozlowski LT, Frecker RC, FagerstrÖm K-O. The Fagerstrom Test for Nicotine Dependence: a revision of the Fagerström Tolerance Questionnaire. Br J Addict 1991;86:

12 Fagerström Test for Nicotine Dependence (FTDN) Score Rokers Bespreking % Zeer gering afhankelijkheid Weinig gedragssymptomen Zelden hulp nodig om te stoppen Geringe afhankelijkheid Hulpmiddelen kunnen helpen Matige afhankelijkheid Hulpmiddelen meestal nodig Sterke afhankelijkheid Hoge dosis hulpmiddelen voor langere periode nodig Zeer sterke afhankelijkheid Hoge dosis hulpmiddelen voor langere periode nodig Dikwijls: depressie, angsten, pijn en alcohol afhankelijk Fiore MC. Treating tobacco use and dependence. Resp Care 2000;45:1200 West R. Smoking cessation guidelines: an update. Thorax 2000;55:987

13 Farmacologische hulpmiddelen Nicotine Replacement Therapy

14 Beschikbare vormen van NRT Type Dosering Dagdosis Aandachtspunten Nadelen Pleister 5, 7, 10, 14, 15, 21 en 22 mg (16 of 24 uur afgifte) Eén Vervang pleister elke dag. Verwijderen voor het slapen gaan bij slaapproblemen. Minder ontwenningsverschijnselen s morgens wanneer s nachts gebruikt. Huidirritatie Trage afgifte s Nachts gebruik kan slaapproblemen veroorzaken Of nachtelijke roken (bv ZH) Kauwgom 2 mg, 4 mg 20 Flexible dosering Snellere afgifte van nicotine dan pleister. Gebruik 6 tot 12 weken. Inhaler 4 mg per cartridge 1 cartridge te gebruiken per 1 à 2 uur overdag 6 tot 16 cartridge Onderhoud hand-mond gedrag. Tot 6 maanden te gebruiken. Geen eten of drinken 15 min voor gebruik. Kauwpijn, droge mond, oprispingen, hikken. Mond en keel irritatie Frequent gebruik nodig Neusspray 0.5 mg per spray 1 tot 2 doses elk uur < 40 Flexible dosering Snelste afgifte van nicotine. Vermindert ontwenningsverschijnselen in 5 minuten. Kan 3-6 maanden gebruikt worden. Frequent gebruik nodig. Neus en oog irritatie Hoesten Sublinguale tabletten/ Lozenge 2 mg, 4 mg 1 lozenge elk 1-2 uur overdag. < 30 Flexible dosering Snellere afgifte van nicotine dan kauwgom Sociaal meer aanvaard. Gebruik tot 12 weken. Niet drinken of eten 15 min. voor gebruik Oprispingen, droge mond, hik, misselijkheid, winderigheid.

15 Plasma nicotine (ng/ml) Plasma nicotine levels contrast between cigarettes and NRT Cigarette 15 Spray 10 Gum/Inhaler/Tablet Time (minutes) Adapted from: Tobacco Advisory Group of the Royal College of Physicians Patch

16 NRT - effect na 12 maanden Silagy et al, The Cochrane Library 1999

17 Nicotineschema voor hospitalisatie Roken <10 sig/dag sig/dag sig/dag >30 sig/dag Niet iedere dag Niets Niets of Microtab 2 MG Niet in de morgen Niets of Tab 2 mg Tab 2 mg Patch 15 mg OF Tab 2 mg Patch 15 mg EN Ev. Tab 15 mg <60 min na ontwaken Tab 2 mg Patch 15 mg OF Tab 2 mg Patch 15 mg EN Ev. Tab 2 mg Patch 15 mg EN Ev. Tab 2 mg <30 min na ontwaken Patch 15 mg OF Tab 2 mg Patch 15 mg EN Ev. Tab 2 mg Patch 15 mg EN Ev. Tab 2 mg Patch 15 mg EN Ev. Tab 2 mg <5 min na ontwaken Patch 15 mg EN Ev. Tab 2mg Patch 15 mg EN Ev. Tab 2 mg Patch 15 mg EN Tab 2 mg 2 Patches 15 mg EN Ev. Tab 2 mg

18 Veiligheid van NRT Betere resultaten: 7%, (NNT 14) Hogere dosis noodzakelijk bij hoge fysieke afhankelijkheid Milde neveneffecten Contra-indicatie: overgevoeligheid, recent myocardinfarct of CVA, hoge bloeddruk.

19 Veiligheid van NRT Veiliger dan sigaretten roken. NRT zorgt voor nicotine, zonder de gevaarlijkstoffen die in tabaksrook aanwezig zijn Nicotine veroorzaakt geen chronische longziekten Van nicotine krijg je geen kanker Het effect van nicotine op hart- en vaatziekten is afhankelijk van de snelheid waarmee nicotine wordt afgegeven. Dit is veel trager dan wanneer je een sigaret rookt. Opgelet bij zwangeren en borstvoeding.

20 Doktersvoorschrift Antidepressivicum Rokers Gemotiveerde stoppers > 10 sig/dag NRT faalde/ intolerantie Combinatie met NRT (verstokte rokers ) Bupropion NNT 12.5 Neveneffecten : Inslaapproblemen (30-40%) Droge mond (10%) Angst, duizeligheid, hoofdpijn, nausea,concentratiestoornissen, oorsuizen (1/1000) Contra-indicaties : Epilepsie, anorexia nervosa, leverlijden.. Interactie met : Antidepressiva:desipramine(Pertrofan )imipramine(tofranil ), paroxetine(seroxat ) Neuroleptica (risperidone (Risperdal ), thioridazine (Melleril ), haloperidol(haldol ) ß-blockers: metoprolol(seloken );Codeine Antiarhythmics: flecaïnide (Tambocor ), propafenon(rhytmonorm )

21 0, 1, 2, 3, 4, 7, 10, 13, 16, 19 weeks Continuing Smoking Bupropion 150 mg 1 co/dag Dag 1-6 Stopdag (10-14d) Bupropion 150 mg 2co/dag Dag 7 Bupropion NNT weken Smoking cessation Bupropion 2co/dag X 7 weken 8-19 wwekeneeks Bupropion 1co/dag F O L L O W - U P

22 Bupropion NNT 12.5 Terugbetalingscriteria (enkel België) Nicotine-afhankelijk Wenst te stoppen met roken COPD door spirometrie aangetoond (GOLD stadium II,III of IV) < 80% ESW < 70% met een Tiffenau index (ESW/VC) 35 jaar oud zijn Ondersteunende gedragstherapie volgen Proefbehandeling met Zyban van 18 dagen geprobeerd en goed getolereerd

23 Nortryptiline (Nortrilen ) Medisch voorschrift Antidepressivum Werking rookstop onbekend mg /dag (12 weken) Weinig studies Bijwerkingen: Droge mond Sufheid Hartkloppingen, gejaagdheid, Obstipatie Gewichtstoename Contra-indicaties: Gebruik van ander antidepressivum Leveraandoeningen Zwangerschap, borstvoeding

24 Varenicline (Champix ) Geen nicotine en geen antidepressivum Partiële agonist met specifieke binding nicotinereceptoren Agonist : zet zich op receptor drang en ontwenningsverschijnselen Antagonist : neemt plaats nicotine in versterkt effect van nicotine op rookgenot Volle agonist Partiële agonist Antagonist

25 Varenicline (Champix ) + : craving naar sigaret Als je rookt, heb je geen effect Nevenwerkingen : misselijkheid, slapeloosheid, abnormaal dromen, hoofdpijn Praktisch : Starterspakket: Dag 1-3= 1x0,5mg/dag Dag 4-7= 2x0,5mg/dag Onderhoudsbehandeling: Dag 8-12= 2x1mg/dag - Dag 8- dag 84= 2x1mg/dag Bij creatinineklaring < 30 ml/min : 1mg per dag!!! Jiménez-Ruiz CA Eur Respir Mon

26 Champix (EU) / Chantix (USA) 0, 1, 2, 3, 4, 7, 10, 12 weeks Continuing Smoking Champix 0.5 mg 1 co dag Dag 1-3 Live rewards program Champix 0.5 mg 2 co/dag Dag weeks Smoking cessation Champix 1 mg 2 co /dag Dag weeks Champix 1mg 1 co /dagy Dag F O L L O W - U P

27 Terugbetaling Champix 18 jaar oud Nog geen gebruik van een vergoeding voor Varenicline in het verleden Proefbehandeling van 14 dagen (=starterspakket) die aantoont dat medicament goed wordt verdragen (56 euro ) Opstelling plan voor ondersteunende gedragstherapie en bereidheid van patiënt dit plan te volgen Voor een verpakking van 140 comprimés = 10 weken = 13,50 i.pv. +/-200

28 Toekomst Nicotine vaccinatie: Nic vac Antistoffen tegen nicotine Minder nicotine in de hersenen Fase 2 studies : aanmaak antilichamen mogelijk (n=341) CYT002-NicQb e Brain

29 Peil naar de motivatie en rookstopverleden Minimale interventie 5 A s 5 D s

30 De 5 A s ASK (VRAGEN) ADVISE (RAADGEVEN) ASSESS (EVALUEREN) Bevraag de rookstatus? Aantal /dag Sigaretten /sigaren /tabak Ex roker sinds.. Hoe snel s morgens de eerste sigaret? ASSIST (BIJSTAAN) ARRANGE (ORGANISEREN) + minimale interventie = 2%/jaar (NHS Centre for Reviews and Dissemination- The University of York, 1998)

31 De 5 A s ASK (VRAGEN) ADVISE (RAADGEVEN) ASSESS (EVALUEREN) ASSIST (BIJSTAAN) ARRANGE (ORGANISEREN) Info Stoppen met roken is de belangrijkste gezondheidsbeschermende maatregel die iemand kan ondernemen Probeer zo concreet mogelijk te zijn Fiore MC et al U.S. DHHS/ June 2000.

32 De 5 A s ASK (VRAGEN) ADVISE (RAADGEVEN) ASSESS (EVALUEREN) ASSIST (BIJSTAAN) ARRANGE (ORGANISEREN)) Motivatie? Zijn/haar bereidheid tot stoppen (peilen naar de motivatie (VAS 0-10 ) Waar in cyclus van gedragsverandering bevindt de roker zich. Wil de roker op korte termijn stoppen? Fiore MC et al U.S. DHHS/ June 2000.

33 Het rookstopproces nicotine kauwgom tabaklijn druk en familie die rookt accepteren van roken op het werk kosten sociale norm verslaving Korte termijn succes restrictie roken stresss Europees en Aziatisch ras opleidingsniveau en inkomen oudere leeftijd Pre-contemplatie follow-up door arts stopprogramma s Actie Lange termijn succes voorbeeldrol publieke informatie afhankelijkheid beu zijn advies arts acute ziekte minder sigaretten per dag jongere leeftijd beter opleidingsniveau risico s Contemplatie negatieve Imago kost Media Sociale druk rookstop curcussen beperking rookruimtes POLOSA Ers school 2008

34 De 5 A s ASK (VRAGEN) Help de patient met een stopplan : ADVISE (RAADGEVEN) ASSESS (EVALUEREN) ASSIST (BIJSTAAN) ARRANGE (ORGANISEREN) stopdag, sociale controle, anticipeer op kritieke situaties, verwijder tabak, vermijd rokers en rooksituaties Geef praktische raad : i.v.m. abstinentie, alcohol, andere rokers in het gezin Steun hem/haar Farmacologie

35 De 5 A s ASK (VRAGEN) ADVISE (RAADGEVEN) ASSESS (EVALUEREN) ASSIST (BIJSTAAN) ARRANGE (ORGANISEREN) Follow -up Breng de stopper in contact met rookstop deskundigen zie website tabacologen Follow-up contacten Raadpleging 016/ Verwittig huisarts Groepsbegeleiding Zoek een tabacoloog of of Bevestig de ex-roker in zijn succes (empathie)

36 5/KB Tabakologie Wat is, wie is en hoe word ik tabakoloog? Sinds wanneer?

37

38 38

39 De 5 D s Wanneer de drang naar een sigaret heel hoog is: Delay: probeer de drang even uit te stellen Deep breathe: relax, sluit ogen en diepe zucht Drink water: leid je af Do something else: wandelen Discuss: je gevoelens delen met anderen

40 Co meting CO = onvoldoende verbranding van koolstof bindt aan Hemoglobine, HbCo bij niet-rokers = 1-2%, bij rokers=5-10% Is na 24-uur uit lichaam verwijderd CO-meter : eindexpiratoir < 10 PPM = niet gerookt > 10 PPM = gerookt

41 Cotinine urinetest Cotinine = afbraakproduct Nicotine In speeksel, bloed en urine Via urinestaal ( Alkaloïden ) Blootstelling afgelopen 3-4 dagen Resultaat niet direct gekend Meest specifiek en sensitief Bij pré en postlongtransplantpatiënten

42 Referenties 1. Belgian Society of Respiratory Nurses (BVPV)Smoking behaviour in patients hospitalises in Belgian Respiratory Wards. Unpublished Survey. info.htm Date last updated : March Belgische Vereniging voor Pneumologie-Verpleegkundigen (BVPV). Smoking behaviour in patients hospitalised in Belgian Respiratory Wards. Unpublished Survey 3. Fagerström K. The epidemiology of smoking: Health consequences and benefits of cessation. Drugs 2002; 62 (supplement 2): Schoonis A, Cuvillier N, Lodewijckx C, Bouckaert B, Verleden GM. Comparison of carbon monoxide (CO) monitoring to urine cotinine (COT) analysis tot detect tobacco use in lung transplant recipients. Eur Respir J 2006;28:Suppl.50,133s 5. Schoonis A, Celis G, Wuyts W, Lemaigre V, Nackaerts K, Effectiveness of group counselling for smoking cessation in hospital staff Eur Respir Rev 2008; 17:108,86-87 ERS Congress 2007 awardee en group_counselling_in_hospital_staff_2008.pdf

43 6. Rigotti NA, Munafo MR, Murphy MFG, Stead LF. Interventions for smoking cessation in hospitalised patients (Review). The Cochrane Database of Systematic Reviews 2003, Issue 4. Art. No.: CD DOI: / CD Tonnessens P Fagerström K. Smoking cessation in patients with respiratory diseases: a high priority, integral component of therapy. ERS Task force Dank u

44 Dank zij Prof. Verleden, Diensthoofd Pneumologie Prof. K. Nackaerts, Kliniekhoofd Pneumologie Annemie Schoonis, hoofdverpleegkundige Longtransplantatie E 650, tabakoloog Geert Celis, hoofdverpleegkundige Longfunctie, tabakoloog, Katrien Vanderstappen, psycholoog, tabakoloog Veerle Van Loo, verpleegkundige LTX, tabakoloog Nancy Devroede, verpleegkundige Onco, tabakoloog Marijke Potargent, psycholoog, Cardiologie, tabakoloog Willem De Wit, verpleegkundigen COPD, tabakoloog Gert Vanwezer, hoofdverpleegkundige e651 Pat Eraets, hoofdverpleegkundige e652 Herman Devriese, Hoofd Dienst Preventie-Veiligheidsdienst UZ Leuven En nog vele andere bereidwillige medewerkers