Eelco Over Talitha Feenstra Boukje van Gelder

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Eelco Over Talitha Feenstra Boukje van Gelder"

Transcriptie

1 Doelmatigheid van tabaksontmoedigingsbeleid gespecificeerd naar sociaal economische status: evaluatie van vergoedingen en accijnzen 1 Eelco Over Talitha Feenstra Boukje van Gelder

2 Tabaksmaatregelen Vergoeding van farmacotherapeutische hulpmiddelen in 2011, naast gedrag ondersteunende hulp 2.Accijnsverhoging 1 maart 2011 leidde tot 5% stijging van de totale prijs (~0.25 /pakje) Beide maatregelen hebben potentie om gezondheidsverschillen tussen lage en hoge te verminderen 2

3 Gezondheidsverschillen Mensen met lage zijn minder gezond roken meer hebben lagere levensverwachting 28% van de Nederlandse bevolking rookt: laagopgeleiden 32%, hoogopgeleiden 22% 3

4 Onderzoeksvragen 1.Worden de gezondheidsverschillen tussen lage en hoge verkleind door accijnsverhoging en/of vergoedingen? 2.Zijn deze maatregelen kosteneffectief?

5 Methode Chronische Ziekten Model (RIVM): 20 ziekten, 13 gerelateerd aan roken Relatieve risico s afhankelijk van rookstatus, (opleidingsniveau), leeftijd en geslacht Relatieve risico s nemen voor stoppers geleidelijk af naar niveau nooit-rokers, afhankelijk van ziekte 5

6 Methode Sociaaleconomische status () Opleiding (Chronische Ziekten Model) Lagere school VMBO HAVO/VWO/MBO HBO/UNI Inkomen Quantielen Prijselasticiteit uit literatuur omgerekend naar elasticiteit op basis van opleiding 6

7 Methode Accijnsverhoging is gebaseerd op prijselasticiteit uit de literatuur: voor opleiding zijn de verschillen klein, voor inkomen groter. Prijselasticiteit: , , , Vergoedingen zijn doorgerekend op basis van pilot Regioplan/Agis: 60% declareert, ongeacht opleiding. Een kwart doet elk jaar een stoppoging. Hulpmiddelen: telefonische coaching, nicotinevervangers, bupropion, groepstraining, en varenicline Relatieve risico s uit meta-analyses voor elk hulpmiddel 7

8 Resultaten (gezondheidsverschillen) na 5 jaar implementatie Extra stoppers: Maatregel Laagste Lage Hoge Hoogste accijns 0.034% 0.035% 0.035% 0.031% vergoeding 1.5% 1.8% 2.1% 2.3% QALYs per stopper: QALYs per roker: accijns vergoeding

9 Resultaten (kosteneffectiviteit) na 5 jaar implementatie Kosten (mln) Maatregel Laagste Lage Hoge Hoogste accijns 1,0 1,1 1,1 0,6 vergoeding QALYs: accijns Kosten per QALY: vergoeding accijns vergoeding

10 Resultaten Gewonnen levensjaren Gewonnen QALYs Stopleeftijd Laagste Lage Hoge Hoogste

11 Samenvattend: Beide maatregelen zijn kosteneffectief Accijns meer dan vergoedingen Beide maatregelen leveren gezondheidswinst op Vergoedingen meer dan accijns Accijns verkleint de gezondheidsverschillen meer Een hoogopgeleide heeft een grotere te verwachten gezondheidswinst dan een laagopgeleide door te stoppen met roken 11

12 Gezondheidsverschillen substantieel verkleinen: Niet alleen roken aanpakken Accijnzen drastisch omhoog Gebruik hulpmiddelen bij lage omhoog

13

14 Policy (abbreviation) Effectiveness (relative risk for # of quitters at 12 months) Number of participants (percentage of smokers) Costs per participant (Euro 2008) Description Reference case % 0 No additional policy Telephone counseling (TC) 1.26 [42] lowest: 0.00% low: 0.03% high: 0.00% highest: 0.24% 194 Pro-active telephone counseling during quit attempt Nicotine replacement therapy (NRT) 1.44 [41] lowest: 5.57% low: 5.10% high: 5.28% highest: 5.21% Bupropion (BU) 1.61 [39] lowest: 3.99% low: 4.13% high: 3.27% highest: 3.39% BU +NRT 1.71 [39] lowest: 0.72% low: 0.65% high: 1.17% highest: 0.84% Group training (GT) 1.74 [40] lowest: 0.24% low: 0.24% high: 0.47% highest: 0.98% Varenicline (VAR) 1.99 [38] lowest: 4.47% low: 4.83% high: 4.52% highest: 4.23% 251 Patches, chewing gum, tablets, pastilles during on average 8 weeks, including two GP visits weeks twice daily 1 mg bupropion, including two GP visits 441 Bupropion in combination with nicotine replacement therapy, including two GP visits times 90 minutes group training during quit attempt, including one GP visit weeks twice daily 1 mg varenicline, including two GP visits Tax increase Price elasticity of cessation. lowest: low: high: highest: % 0 Tobacco tax increase of 0.25 per pack

Rapportage 2016 Rookvrij! Ook jij? begeleiding

Rapportage 2016 Rookvrij! Ook jij? begeleiding Rapportage 2016 Rookvrij! Ook jij? begeleiding Sinds 2008 verzorgt SineFuma Stoppen met roken begeleiding via het aanbieden van groepstrainingen en inmiddels ook via persoonlijke (telefonische) coachings

Nadere informatie

Kosten en effecten van tabaksontmoediging. Contact: T.L. Feenstra Centrum voor Preventie- en Zorgonderzoek

Kosten en effecten van tabaksontmoediging. Contact: T.L. Feenstra Centrum voor Preventie- en Zorgonderzoek RIVM rapport 260601004/2007 Kosten en effecten van tabaksontmoediging S.M.C. Vijgen, B.M. van Gelder, P.H.M. van Baal, M. van Zutphen, R.T. Hoogenveen, T.L. Feenstra Contact: T.L. Feenstra Centrum voor

Nadere informatie

Cost-effectiveness of interventions to reduce tobacco smoking in the Netherlands. An application of the RIVM Chronic Disease Model

Cost-effectiveness of interventions to reduce tobacco smoking in the Netherlands. An application of the RIVM Chronic Disease Model RIVM report 260601003/2005 Cost-effectiveness of interventions to reduce tobacco smoking in the Netherlands. An application of the RIVM Chronic Disease Model TL Feenstra, PHM van Baal, RT Hoogenveen, SMC

Nadere informatie

Economische evaluatie van gezondheidsbevordering waar staan we nu? Ardine de Wit 21 mei 2010

Economische evaluatie van gezondheidsbevordering waar staan we nu? Ardine de Wit 21 mei 2010 Economische evaluatie van gezondheidsbevordering waar staan we nu? Ardine de Wit 21 mei 2010 Centrum voor Preventie en Zorgonderzoek (PZO) RIVM & Julius Centrum Universitair Medisch Centrum Utrecht RIVM

Nadere informatie

Rapportage 2015 groepstraining Rookvrij! Ook jij?

Rapportage 2015 groepstraining Rookvrij! Ook jij? Rapportage 2015 groepstraining Rookvrij! Ook jij? Sinds 2008 verzorgt SineFuma Stoppen met roken begeleiding middels het aanbieden van groepstrainingen. De groepstrainingen Rookvrij! Ook jij? zijn geschikt

Nadere informatie

JAARVERSLAG TABAKSTOP STICHTING TEGEN KANKER VRAAGT OVERHEID OM SLIMMERE TERUGBETALING ROOKSTOPMEDICATIE

JAARVERSLAG TABAKSTOP STICHTING TEGEN KANKER VRAAGT OVERHEID OM SLIMMERE TERUGBETALING ROOKSTOPMEDICATIE JAARVERSLAG TABAKSTOP STICHTING TEGEN KANKER VRAAGT OVERHEID OM SLIMMERE TERUGBETALING ROOKSTOPMEDICATIE 48% van de rokers die Tabakstop begeleidt zijn zware rokers 22% heeft al meer dan 5 stoppogingen

Nadere informatie

FACTSHEET CONTINU ONDERZOEK ROOKGEWOONTEN 2013

FACTSHEET CONTINU ONDERZOEK ROOKGEWOONTEN 2013 FACTSHEET MAART 2014 FACTSHEET CONTINU ONDERZOEK ROOKGEWOONTEN 2013 KERNPUNTEN Een kwart (25%) van de Nederlandse bevolking vanaf 15 jaar rookt in 2013: 19% rookt dagelijks en 6% niet dagelijks. Het percentage

Nadere informatie

Proefimplementatie vergoeding van ondersteuning bij het stoppen met roken

Proefimplementatie vergoeding van ondersteuning bij het stoppen met roken Proefimplementatie vergoeding van ondersteuning bij het stoppen met roken Resultaten van het begeleidend onderzoek Bellis van den Berg 1, Jorien Soethout 1 Het ministerie van VWS heeft een proefimplementatie

Nadere informatie

KERNCIJFERS ROKEN IN NEDERLAND

KERNCIJFERS ROKEN IN NEDERLAND 26% rookt 28% doet stoppoging 80% van plan om te stoppen 19 duizend sterfgevallen door roken KERNCIJFERS ROKEN IN NEDERLAND Een overzicht van recente Nederlandse basisgegevens over rookgedrag 2012 Roken

Nadere informatie

Evidence-based stoppen met roken: kennis & knelpunten

Evidence-based stoppen met roken: kennis & knelpunten Evidence-based stoppen met roken: kennis & knelpunten Daniel Kotz Department of General Practice School for Public Health and Primary Care (CAPHRI) Maastricht University Medical Centre The Netherlands

Nadere informatie

Waarom rookt de lage SES?

Waarom rookt de lage SES? Waarom rookt de lage SES? En hoe help je ze stoppen? Linda Springvloet Lspringvloet@trimbos.nl Achtergrond 2 Wat is sociaaleconomische status? SES: Positie in sociale hiërarchie Indicatoren: Opleiding

Nadere informatie

Groepstraining Rookvrij! Ook jij?

Groepstraining Rookvrij! Ook jij? Groepstraining Rookvrij! Ook jij? In 2014 hebben er in totaal 93 groepstrainingen plaatsgevonden. In totaal zijn 974 deelnemers begonnen, waarvan 8 na afloop gestopt was met roken. Hieronder vind u een

Nadere informatie

Is valpreventie kosteneffectief?

Is valpreventie kosteneffectief? Is valpreventie kosteneffectief? Prof. Dr. Lieven Annemans Ghent University, Brussels University Lieven.annemans@ugent.be Lieven.annemans@vub.ac.be Maart 2014 1 Reactie van de overheden op de crisis Jaarlijkse

Nadere informatie

Kerncijfers roken in Nederland

Kerncijfers roken in Nederland 20.000 sterfgevallen door roken Kerncijfers roken in Nederland Een overzicht van recente Nederlandse basisgegevens over rookgedrag 28% rookt 27% doet stoppoging 25 miljard verkochte sigaretten 2009 Inhoudsopgave

Nadere informatie

KERNCIJFERS ROKEN IN NEDERLAND

KERNCIJFERS ROKEN IN NEDERLAND 25% rookt 26% doet stoppoging 23 miljard verkochte sigaretten 19 duizend sterfgevallen door roken KERNCIJFERS ROKEN IN NEDERLAND Een overzicht van recente Nederlandse basisgegevens over rookgedrag 2011

Nadere informatie

Het Huisartsenteam. Gaat verder dan genezen. Stoppen met roken. Rookvrij! Ook jij?

Het Huisartsenteam. Gaat verder dan genezen. Stoppen met roken. Rookvrij! Ook jij? Het Huisartsenteam Gaat verder dan genezen Stoppen met roken Rookvrij! Ook jij? Bent u op zoek naar een goede manier om te stoppen? Vaak is het een hele zoektocht naar de juiste hulpmiddelen en een gevecht

Nadere informatie

INFOKAART OUDEREN EN ROKEN

INFOKAART OUDEREN EN ROKEN INFOKAART OUDEREN EN ROKEN Roken Roken is de risicofactor die de meeste sterfte en het meeste gezondheidsverlies met zich brengt en zodoende ook zorgt voor veel verlies aan kwaliteit van leven (1). Vijftien

Nadere informatie

Economie & Preventie. Prof. dr. Johan Polder. Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007

Economie & Preventie. Prof. dr. Johan Polder. Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007 Economie & Preventie Prof. dr. Johan Polder Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007 Economische aspecten van preventie 1. Kosten van preventie

Nadere informatie

Bijsluiter gebruik stoppen met roken -indicatoren in de huisartsenpraktijk. Fenna Schouten Versie 3

Bijsluiter gebruik stoppen met roken -indicatoren in de huisartsenpraktijk. Fenna Schouten Versie 3 Bijsluiter gebruik stoppen met roken -indicatoren in de huisartsenpraktijk Fenna Schouten f.schouten@nhg.org 09-02-2017 Versie 3 Inhoud Overzicht indicatoren... 2 Beschrijving per indicator... 3 Pagina

Nadere informatie

KERNCIJFERS ROKEN 2017

KERNCIJFERS ROKEN 2017 OKTOBER 2018 KERNCIJFERS ROKEN 2017 DE LAATSTE CIJFERS OVER ROKEN, STOPPEN MET ROKEN, MEEROKEN EN HET GEBRUIK VAN ELEKTRONISCHE SIGARETTEN ROKEN IN NEDERLAND 23,1% van de volwassenen (18 jaar en ouder)

Nadere informatie

Social cost-benefit analysis of tobacco control policies in the Netherlands. Maatschappelijke kosten baten analyse van tabaksontmoediging

Social cost-benefit analysis of tobacco control policies in the Netherlands. Maatschappelijke kosten baten analyse van tabaksontmoediging Social cost-benefit analysis of tobacco control policies in the Netherlands Maatschappelijke kosten baten analyse van tabaksontmoediging Maastricht University Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

Nadere informatie

Ouderenmonitor 2011. Gezondheidsonderzoek 65-plussers regio Nijmegen. Gezondheidsonderzoek kinderen 0-12 jaar regio Nijmegen

Ouderenmonitor 2011. Gezondheidsonderzoek 65-plussers regio Nijmegen. Gezondheidsonderzoek kinderen 0-12 jaar regio Nijmegen Ouderenmonitor 2011 Gezondheidsonderzoek 65-plussers regio Nijmegen Gezondheidsonderzoek kinderen 0-12 jaar regio Nijmegen De Ouderenmonitor is een onderzoek naar de lichamelijke, sociale en geestelijke

Nadere informatie

Stoppen met roken. Groepstraining in het CWZ

Stoppen met roken. Groepstraining in het CWZ Stoppen met roken Groepstraining in het CWZ 2 Stoppen met roken kun je leren! Het valt niet mee om te stoppen met roken. Dat blijkt wel uit het feit dat dagelijks duizenden mensen proberen te stoppen met

Nadere informatie

Bouwstenen voor keuzes rondom preventie in Nederland

Bouwstenen voor keuzes rondom preventie in Nederland RIVM report 260901001/2006 Bouwstenen voor keuzes rondom preventie in Nederland PHM van Baal, GA de Wit, TL Feenstra, HC Boshuizen, WJE Bemelmans, MAM Jacobsvan der Bruggen, RT Hoogenveen Contact: PHM

Nadere informatie

Potential health benefits and cost effectiveness of tobacco tax increases and school intervention programs targeted at adolescents in the Netherlands

Potential health benefits and cost effectiveness of tobacco tax increases and school intervention programs targeted at adolescents in the Netherlands RIVM report 260601002/2005 Potential health benefits and cost effectiveness of tobacco tax increases and school intervention programs targeted at adolescents in the Netherlands PHM van Baal, SMC Vijgen,

Nadere informatie

Geslacht. Leeftijd. Verwijzing

Geslacht. Leeftijd. Verwijzing Database Stoppen met roken 2013-2014 In 2013 hebben in totaal 235 patiënten de stoppen met roken kliniek bezocht voor een intakegesprek. Hieronder wordt o.a. beschreven via welke weg verwijzing heeft plaatsgevonden,

Nadere informatie

DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: GEEN BELANGENVERSTRENGELING KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK

DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: GEEN BELANGENVERSTRENGELING KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: GEEN BELANGENVERSTRENGELING KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK Stoppen met roken hoe doe je dat? Epidemiologie roken (1) 28% volwassenen rookt (2004) Hoogste

Nadere informatie

Regionale VTV 2011. Roken. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Roken

Regionale VTV 2011. Roken. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Roken Regionale VTV 2011 Roken Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Roken Auteurs: Drs. I.H.F. van Veggel, GGD Hart voor Brabant Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen,

Nadere informatie

Voorbeeld adviesrapport MedValue

Voorbeeld adviesrapport MedValue Voorbeeld adviesrapport MedValue (de werkelijke naam van de innovatie en het ziektebeeld zijn verwijderd omdat anders bedrijfsgevoelige informatie van de klant openbaar wordt) Dit onafhankelijke advies

Nadere informatie

Gedragsmatige ondersteuning bij stoppen met roken in de zorg. Dewi Segaar (STIVORO) & Hetty de Laat (Groei in communicatie)

Gedragsmatige ondersteuning bij stoppen met roken in de zorg. Dewi Segaar (STIVORO) & Hetty de Laat (Groei in communicatie) Gedragsmatige ondersteuning bij stoppen met roken in de zorg Dewi Segaar (STIVORO) & Hetty de Laat (Groei in communicatie) Behandeling van tabaksverslaving Farmacologische ondersteuning: 10 sigaretten

Nadere informatie

Het DO-IT project: SMS-berichten als middel om de implementatie van de Richtlijn Tabaksverslaving te optimaliseren

Het DO-IT project: SMS-berichten als middel om de implementatie van de Richtlijn Tabaksverslaving te optimaliseren Het DO-IT project: SMS-berichten als middel om de implementatie van de Richtlijn Tabaksverslaving te optimaliseren Eline Meijer Rianne van der Kleij Dewi Segaar Niels Chavannes Digitale Optimalisatie Implementatie

Nadere informatie

Stoppen met roken. Bij rokers met COPD. Eva van Eerd DISCLOSURE BELANGEN SPREKER 16-1-2015. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Stoppen met roken. Bij rokers met COPD. Eva van Eerd DISCLOSURE BELANGEN SPREKER 16-1-2015. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Stoppen met roken Bij rokers met COPD Eva van Eerd Arts in opleiding tot huisarts & onderzoeker Daniel Kotz Carolien van Rossem Mark Spigt Mette Bech Risør Geertjan Wesseling Onno van Schayck DISCLOSURE

Nadere informatie

icoach, een Web-based en Mobiele Applicatie voor Stoppen-met-roken: Verschillen tussen Gebruikersgroepen, Beïnvloedende Factoren voor Adherence,

icoach, een Web-based en Mobiele Applicatie voor Stoppen-met-roken: Verschillen tussen Gebruikersgroepen, Beïnvloedende Factoren voor Adherence, icoach, een Web-based en Mobiele Applicatie voor Stoppen-met-roken: Verschillen tussen Gebruikersgroepen, Beïnvloedende Factoren voor Adherence, en het Verband tussen Adherence en Effect icoach, a Web-based

Nadere informatie

Doelmatigheid in de gezondheidszorg. Inhoud. Totaal kosten ZFW-populatie hulpmiddelen. Indra Eijgelshoven Mapi Values 19 april 2006

Doelmatigheid in de gezondheidszorg. Inhoud. Totaal kosten ZFW-populatie hulpmiddelen. Indra Eijgelshoven Mapi Values 19 april 2006 Doelmatigheid in de gezondheidszorg Indra Eijgelshoven Mapi Values 19 april 2006 Inhoud Stijging van in de zorg Keuzes maken met beperkt budget Doelmatigheid Economische evaluaties Gezondheidswinst Kosten

Nadere informatie

FACTSHEET ROKEN ONDER VOLWASSENEN: KERNCIJFERS 2016 OKTOBER 2017 KERNPUNTEN

FACTSHEET ROKEN ONDER VOLWASSENEN: KERNCIJFERS 2016 OKTOBER 2017 KERNPUNTEN OKTOBER 2017 FACTSHEET ROKEN ONDER VOLWASSENEN: KERNCIJFERS 2016 KERNPUNTEN In 2016 rookte iets minder dan een kwart (24,1%) van de bevolking van 18 jaar en ouder. Dit is een daling ten opzichte van 2015

Nadere informatie

SAMENVATTING Dijkstra, Coosje.indd :45

SAMENVATTING Dijkstra, Coosje.indd :45 SAMENVATTING Samenvatting INTRODUCTIE Grote sociaal economische gezondheidsverschillen zijn een groeiend probleem in bijna alle Westerse landen. In Nederland leven mensen met een lagere opleiding gemiddeld

Nadere informatie

Verslag "persoonlijke coachings" van Tabakstop 01/05/ /05/2017

Verslag persoonlijke coachings van Tabakstop 01/05/ /05/2017 Verslag "persoonlijke coachings" van Tabakstop 01/05/2007-31/05/2017 Een initiatief van Met steun van de overheden Inhoudstafel 1. Telefonische coaching... 3 1.1. Methode... 3 1.2. Resultaten telefonische

Nadere informatie

Ouderen in Rivierenland

Ouderen in Rivierenland Ouderen in Rivierenland 2011 Samenvatting van een onderzoek naar gezondheid en welzijn onder 65-plussers in regio Rivierenland Mannen Vrouwen 65 71 15 28 22 21 65-74 jaar 75-84 jaar 85-plus HBO/WO HAVO/VWO/MBO

Nadere informatie

Een gezonder Nederland VTV-2014. De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014. Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker

Een gezonder Nederland VTV-2014. De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014. Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker Een gezonder Nederland VTV-2014 Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker, en vele anderen De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 1 Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker 24 juni

Nadere informatie

Effectiviteit van Actieplannen, Implementatie-intenties en Noodplannen bij een Stoppen-met- Roken Programma via Internet.

Effectiviteit van Actieplannen, Implementatie-intenties en Noodplannen bij een Stoppen-met- Roken Programma via Internet. Effectiviteit van Actieplannen, Implementatie-intenties en Noodplannen bij een Stoppen-met- Roken Programma via Internet. The Efficacy of Action Plans, Implementation Intentions and Recovery Plans in a

Nadere informatie

Inkoopbeleid Stoppen met Roken 2013 binnen de Integrale bekostiging

Inkoopbeleid Stoppen met Roken 2013 binnen de Integrale bekostiging Inkoopbeleid Stoppen met Roken 2013 binnen de Integrale bekostiging 1 Algemeen Met ingang van 2013 verandert de vergoeding voor Stoppen-met-Roken begeleiding (SMR). De vergoeding van gedragsmatige ondersteuning

Nadere informatie

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 1 Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 2 Structure of the presentation - What is intercultural mediation through the internet? - Why

Nadere informatie

Samenvatting Noaberkracht Dinkelland Tubbergen

Samenvatting Noaberkracht Dinkelland Tubbergen Samenvatting Noaberkracht Dinkelland Tubbergen Versie 1, oktober 2013 Bevolkingskrimp en vergrijzing punt van aandacht in Noaberkracht Dinkelland Tubbergen In Noaberkracht Dinkelland Tubbergen wonen 47.279

Nadere informatie

12/11/2014. Rookkarakteristieken bij psychiatrische patiënten. Rookstop bij psychiatrische patiënten

12/11/2014. Rookkarakteristieken bij psychiatrische patiënten. Rookstop bij psychiatrische patiënten WAAROM ROOKSTOP BIJ PATIENTEN MET PSYCHIATRISCHE DIAGNOSE/SYMPTOMATOLOGIE? Gereduceerde levensverwachting (10 25 jaar) (oa tgv roken) Verhoogde prevalentie van rookgerelateerde aandoeningen (COPD, hypertensie),

Nadere informatie

Workshop RookVrijHart

Workshop RookVrijHart Workshop RookVrijHart Onderzoek naar interventies om hartpatiënten te ondersteunen bij stoppen met roken Nadine Berndt Promovendus Gezondheidspsychologie Open Universiteit Inhoud van vandaag 1. Tabaksverslaving

Nadere informatie

Rookbeleid in de GGZ. Verkenning van beleid en praktijk. Dr. Matthijs Blankers Renate Buisman MSc Dr. Margriet van Laar.

Rookbeleid in de GGZ. Verkenning van beleid en praktijk. Dr. Matthijs Blankers Renate Buisman MSc Dr. Margriet van Laar. Improving Mental Health by Sharing Knowledge Rookbeleid in de GGZ Verkenning van beleid en praktijk Dr. Matthijs Blankers Renate Buisman MSc Dr. Margriet van Laar 11 februari 2015 In deze workshop: - Roken

Nadere informatie

Samenvatting Losser. 2 van 5 Twentse Gezondheids Verkenning Losser. Versie 1, oktober 2013

Samenvatting Losser. 2 van 5 Twentse Gezondheids Verkenning Losser. Versie 1, oktober 2013 Samenvatting Losser Versie 1, oktober 2013 Lage SES, bevolkingskrimp en vergrijzing punt van aandacht in Losser In de gemeente Losser wonen 22.552 mensen; 11.324 mannen en 11.228 vrouwen. Als we de verschillende

Nadere informatie

Kernboodschappen Gezondheid Losser

Kernboodschappen Gezondheid Losser Kernboodschappen Gezondheid Losser De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Losser epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Losser en de factoren die hierop van invloed

Nadere informatie

Hulpmiddelen voor stoppen met roken 2001-2012. Hulpmiddelengebruik bij laatste stoppoging

Hulpmiddelen voor stoppen met roken 2001-2012. Hulpmiddelengebruik bij laatste stoppoging 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Hulpmiddelengebruik bij laatste stoppoging 1 23 41 23 41 23 41 23 41 23 41 23 41 23 41 23 41 23 41 23 41 23 41 2 % geen hulpmiddelen gebruikt % effectieve hulpmiddelen

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

Index SES-verschillen in (gezonde) levensverwachting. RIVM Briefrapport 2014-0034 H.C. Boshuizen et al.

Index SES-verschillen in (gezonde) levensverwachting. RIVM Briefrapport 2014-0034 H.C. Boshuizen et al. Index SES-verschillen in (gezonde) levensverwachting RIVM Briefrapport 2014-0034 H.C. Boshuizen et al. Index SES-verschillen in (gezonde) levensverwachting RIVM Briefrapport 2014-0034 H.C. Boshuizen et

Nadere informatie

PROEFIMPLEMENTATIE 'STOPPEN MET ROKEN' Resultaten begeleidend onderzoek

PROEFIMPLEMENTATIE 'STOPPEN MET ROKEN' Resultaten begeleidend onderzoek PROEFIMPLEMENTATIE 'STOPPEN MET ROKEN' Resultaten begeleidend onderzoek - eindrapport - Regioplan: dr. Bellis van den Berg drs. Jorien Soethout Agis Zorgverzekeringen: drs. Anne Hollinga Mariëlle Schipperen

Nadere informatie

Uw brief van Uw kenmerk Datum 6 april 2007 Farmatec/P 2762283 25 maart 2008

Uw brief van Uw kenmerk Datum 6 april 2007 Farmatec/P 2762283 25 maart 2008 Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ 'S-GRAVENHAGE Uw brief van Uw kenmerk Datum 6 april 2007 Farmatec/P 2762283 25 maart 2008 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer

Nadere informatie

THEMAPUBLICATIE Stoppen-met-rokenadvisering door huisartsen in Nederland

THEMAPUBLICATIE Stoppen-met-rokenadvisering door huisartsen in Nederland Stopadvies van de huisarts 100 0 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Stopadvies bij huisartsbezoek Stopadvies tijdens gesprek

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2006 2007 22 894 Preventiebeleid voor de volksgezondheid Nr. 114 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede

Nadere informatie

e-exercise bij knie en heup artrose

e-exercise bij knie en heup artrose e-exercise bij knie en heup artrose Ontwikkeling, evaluatie en implementatie Corelien Kloek (TiU, NIVEL, UMCU, HU) Daniël Bossen (HvA), Joost Dekker (VUmc), Dinny de Bakker (TiU, NIVEL), Cindy Veenhof

Nadere informatie

Klacht tegen reclameactiviteiten Stivoro

Klacht tegen reclameactiviteiten Stivoro Klacht tegen reclameactiviteiten Stivoro Op de website van Stivoro (www.stivoro.nl) is een groot gedeelte ingericht voor de promotie van nicotinevervangingsproducten (Nicotine Replacement Treatment, NRT).

Nadere informatie

Gezondheid en sterfte naar onderwijsniveau

Gezondheid en sterfte naar onderwijsniveau Gezondheid en sterfte naar onderwijsniveau Den Haag, 28 maart 212 Jan-Willem Bruggink (Centraal Bureau voor de Statistiek) Seminar: De opleidingsgradiënt in de demografie Wat gaat er komen? Gezondheid,

Nadere informatie

Preventie en tegengaan van roken en overgewicht: een taak van de overheid?

Preventie en tegengaan van roken en overgewicht: een taak van de overheid? Bevolkingstrends Preventie en tegengaan van roken en overgewicht: een taak van de overheid? 2015 09 Kim Knoops Linda Moonen CBS Bevolkingstrends april 2015 09 1 Van de risicofactoren die bijdragen aan

Nadere informatie

Invloed van aannames in modellen van kosteneffectiviteit onderzoek

Invloed van aannames in modellen van kosteneffectiviteit onderzoek Invloed van aannames in modellen van kosteneffectiviteit onderzoek Paul van Gils Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) Centrum Voeding, Preventie en Zorg Afdeling Kwaliteit van Zorg en Gezondheidseconomie

Nadere informatie

Agenda: Rotary Industry Group

Agenda: Rotary Industry Group KiC MPI 21juni 2018 Rotary Industry Group Agenda: a) Korte introductie: wie zijn wij wat doen wij? b) Nieuwe ontwikkelingen binnen Rotary Industry Group c) Contactloze magnetische koppeling d) Business

Nadere informatie

Percentage rokers naar opleidingsniveau. Laag Middelbaar Hoog THEMAPUBLICATIE

Percentage rokers naar opleidingsniveau. Laag Middelbaar Hoog THEMAPUBLICATIE Percentage rokers naar opleidingsniveau 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Laag Middelbaar Hoog THEMAPUBLICATIE

Nadere informatie

Leef rookvrij Geef kanker minder kans

Leef rookvrij Geef kanker minder kans Leef rookvrij Geef kanker minder kans Inhoud Stoppen met roken weer vergoed 3 Hulp bij stoppen met roken 5 Roken en kanker 9 Wilt u meer informatie? 11 Stoppen met roken weer vergoed Misschien wilt u zelf

Nadere informatie

Kernboodschappen Gezondheid Borne

Kernboodschappen Gezondheid Borne Kernboodschappen Gezondheid Borne De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Borne epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Borne en de factoren die hierop van invloed

Nadere informatie

Kernboodschappen Gezondheid Rijssen-Holten

Kernboodschappen Gezondheid Rijssen-Holten Kernboodschappen Gezondheid Rijssen-Holten De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Rijssen-Holten epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Rijssen-Holten en de factoren

Nadere informatie

Roken en Stoppen-met-roken in de Eerste en Tweede Lijn van de Gezondheidszorg

Roken en Stoppen-met-roken in de Eerste en Tweede Lijn van de Gezondheidszorg Roken en Stoppen-met-roken in de Eerste en Tweede Lijn van de Gezondheidszorg Attitudes, gedrag en eigen effectiviteit van huisartsen, longartsen en cardiologen Resultaten van een vragenlijstonderzoek

Nadere informatie

Achterstand buiten de stad. sociaaleconomische gezondheidsverschillen buiten de steden: wat weten we ervan? En wat moeten we ermee?

Achterstand buiten de stad. sociaaleconomische gezondheidsverschillen buiten de steden: wat weten we ervan? En wat moeten we ermee? Achterstand buiten de stad sociaaleconomische gezondheidsverschillen buiten de steden: wat weten we ervan? En wat moeten we ermee? 1 29 september 2011 Inhoud 1. Gezondheidsachterstanden 2. SES of wijk/dorp

Nadere informatie

24 mei 2005 Jaarbeurs Utrecht. Stoppen met roken. Drs. M. de Wee Verpleegkundig hoofd Oncologie TweeSteden ziekenhuis Tilburg

24 mei 2005 Jaarbeurs Utrecht. Stoppen met roken. Drs. M. de Wee Verpleegkundig hoofd Oncologie TweeSteden ziekenhuis Tilburg 24 mei 2005 Jaarbeurs Utrecht Stoppen met roken Drs. M. de Wee Verpleegkundig hoofd Oncologie TweeSteden ziekenhuis Tilburg Stoppen met roken Feiten over stoppen met roken en kanker Verpleegkundigen en

Nadere informatie

Kernboodschappen Gezondheid Dinkelland & Tubbergen

Kernboodschappen Gezondheid Dinkelland & Tubbergen Kernboodschappen Gezondheid Dinkelland & Tubbergen De GGD Twente verzamelt in opdracht van Noaberkracht Dinkelland Tubbergen epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Noaberkracht

Nadere informatie

Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken

Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken 1 Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken Smoking Cessation in Cardiac Patients Esther Kers-Cappon Begeleiding door:

Nadere informatie

1. Jongeren en stoppen met roken. Inhoudsopgave. Hoeveel en welke jongeren roken vandaag?

1. Jongeren en stoppen met roken. Inhoudsopgave. Hoeveel en welke jongeren roken vandaag? Inhoudsopgave 1. Jongeren en stoppen met roken...1 Hoeveel en welke jongeren roken vandaag?...1 Omgevingsfactoren die het rookgedrag van jongeren beïnvloeden...2 Effectieve manieren om te stoppen met roken

Nadere informatie

The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages

The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages 22/03/2013 Housing market in crisis House prices down Number of transactions

Nadere informatie

Flash: chemotherapie en allergie

Flash: chemotherapie en allergie Flash: chemotherapie en allergie Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Opbouw Herkennen/graderen Bij welke producten/wanneer Behandeling Preventie? 2 Herkennen/graderen 3 4 5 6 Allergy 2013 7 Bij welke

Nadere informatie

Rookgedrag in België

Rookgedrag in België Rookgedrag in België - 2017 Een rapport voor Stichting tegen Kanker Uitgevoerd door GFK Met steun van de overheden 1 Context en methodologie Stichting tegen Kanker is een Belgische stichting met als missie

Nadere informatie

Combinaties van risicofactoren

Combinaties van risicofactoren Achtergronddocument Combinaties van risicofactoren Vóórkomen van risicofactoren en clustering Zowel overgewicht als roken clusteren met zwaar alcoholgebruik Zowel overgewicht als dagelijks roken gaan samen

Nadere informatie

The Influence of Self Efficacy, Negative Affect, Craving, Daily hassles and the Positive Attitude towards Smoking during the Attempt to Quit Smoking

The Influence of Self Efficacy, Negative Affect, Craving, Daily hassles and the Positive Attitude towards Smoking during the Attempt to Quit Smoking De Invloed van Eigeneffectiviteit, Negatief affect, Craving, Alledaagse stress en de Positieve Attitude ten aanzien van Roken tijdens de Poging tot Stoppen met Roken The Influence of Self Efficacy, Negative

Nadere informatie

QenA MKBA Tabak. Met dit onderzoek is dat argument voor eens en altijd de wereld uit geholpen! Algemeen

QenA MKBA Tabak. Met dit onderzoek is dat argument voor eens en altijd de wereld uit geholpen! Algemeen QenA MKBA Tabak Kernboodschap: Voor het eerst in de geschiedenis is door een maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA) onderzocht wat de effecten zijn van tabaksontmoedigende beleidsscenario`s op zowel

Nadere informatie

Stoppen-met-rokenprogramma: te verzekeren zorg!

Stoppen-met-rokenprogramma: te verzekeren zorg! Rapport Stoppen-met-rokenprogramma: te verzekeren zorg! Op 21 april 2009 uitgebracht aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Publicatienummer Uitgave College voor zorgverzekeringen Postbus

Nadere informatie

Armoede en gezondheid Dike van de Mheen

Armoede en gezondheid Dike van de Mheen Armoede en gezondheid Dike van de Mheen 10 oktober 2017 Waar gaat het over? Verschillen in gezondheid naar sociaaleconomische klasse (SEGV) Armoede, schulden en gezondheid Enkele feiten - Verschil in levensverwachting

Nadere informatie

Het effect van het vergoeden van ondersteuning voor stoppen met roken

Het effect van het vergoeden van ondersteuning voor stoppen met roken Het effect van het vergoeden van ondersteuning voor stoppen met roken Resultaten van een gerandomiseerd experiment Universiteit Maastricht Care and Public Health Research Institute Capaciteitsgroep Huisartsgeneeskunde

Nadere informatie

Questionnaire (in Dutch): LASAB154 / LASAC154 / LASAD154 / LASAE154 / LAS2B154 / LASAF154 / LASAG154 / LASAH154 / LAS3B154 / LASMB154 / LASAI154

Questionnaire (in Dutch): LASAB154 / LASAC154 / LASAD154 / LASAE154 / LAS2B154 / LASAF154 / LASAG154 / LASAH154 / LAS3B154 / LASMB154 / LASAI154 LASAB154 Ik ga u nu een aantal vragen stellen over roken: mvar31 1. Rookt u? naar vraag 3 2. nee naar vraag 2 mvar32 2. Heeft u vroeger gerookt? 2. nee naar onderdeel 4 mvar33 3. Op welke leeftijd bent

Nadere informatie

Kernboodschappen Gezondheid Almelo

Kernboodschappen Gezondheid Almelo Kernboodschappen Gezondheid Almelo De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Almelo epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Almelo en de factoren die hierop van invloed

Nadere informatie

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking

Nadere informatie

Stoppen met roken? Wij helpen u volhouden

Stoppen met roken? Wij helpen u volhouden Stoppen met roken? Wij helpen u volhouden Stoppen met roken Hart- en vaatziekten, longaandoeningen, onvruchtbaarheid en kanker: Steeds vaker worden we geconfronteerd met de gevaren van roken. Stoppen is

Nadere informatie

Het terugdringen van gezondheidsachterstanden: wat werkt? Dr. Mariëlle Beenackers Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg

Het terugdringen van gezondheidsachterstanden: wat werkt? Dr. Mariëlle Beenackers Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Het terugdringen van gezondheidsachterstanden: wat werkt? Dr. Mariëlle Beenackers Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Overzicht presentatie Sociaaleconomische gezondheidsverschillen verklaren Wat

Nadere informatie

SineFuma: organisatie

SineFuma: organisatie SineFuma: organisatie wat ons betreft (over)lijdt er straks niemand meer aan de gevolgen van roken Kenmerken: Kwaliteit Persoonlijk contact Uniformiteit met 45 trainers en coaches Transparantie Passie

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Datum: 19 oktober 2009 Betreft: aanvulling op beleidsplan SEGV van 22 december

Nadere informatie

Cover Page. Author: Meijer, Eline Title: This is [not] who I am : understanding identity in continued smoking and smoking cessation Date:

Cover Page. Author: Meijer, Eline Title: This is [not] who I am : understanding identity in continued smoking and smoking cessation Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/57383 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Meijer, Eline Title: This is [not] who I am : understanding identity in continued

Nadere informatie

Pensioenaanspraken in beeld

Pensioenaanspraken in beeld Pensioenaanspraken in beeld Deel 1: aanspraken naar geslacht en burgerlijke staat Elisabeth Eenkhoorn, Annelie Hakkenes-Tuinman en Marije vandegrift bouwen minder pensioen op via een werkgever dan mannen.

Nadere informatie

Huishoudinkomen, buurtinkomen en depressieve stoornis; de LifeLines studie

Huishoudinkomen, buurtinkomen en depressieve stoornis; de LifeLines studie 1 Huishoudinkomen, buurtinkomen en depressieve stoornis; de LifeLines studie Bart Klijs, Eva Kibele, Lea Ellwardt, Marij Zuidersma, Ronald Stolk, Inge Hutter, Rafael Wittek, Carlos Mendes de Leon, Nynke

Nadere informatie

Positieve trends in (gezonde) levensverwachting

Positieve trends in (gezonde) levensverwachting Positieve trends in (gezonde) levensverwachting 13 stijgt nog steeds in 28 78,3 jaar voor mannen en 82,3 jaar voor vrouwen Stijging levensverwachting vooral door daling sterfte op hogere leeftijden Recente

Nadere informatie

Samenvatting (Dutch summary)

Samenvatting (Dutch summary) De SMOKE studie Achtergrond Chronisch obstructief longlijden, ook wel Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) genoemd, word gezien als een wereldwijd gezondheidsprobleem. Ten gevolge van onder andere

Nadere informatie

Patiëntenbrochure Rookstop

Patiëntenbrochure Rookstop Patiëntenbrochure Rookstop Inhoud Stoppen met roken? Een goede beslissing!... 2 Methodes... 2 De fysieke verslaving bestrijden... 2 Nicotinevervangers... 2 Andere geneesmiddelen... 2 Stoppen met roken...

Nadere informatie

Therapietrouw aan coaching en nicotinepleisters bij hartpatiënten. in hun poging te stoppen met roken

Therapietrouw aan coaching en nicotinepleisters bij hartpatiënten. in hun poging te stoppen met roken Therapietrouw aan coaching en nicotinepleisters bij hartpatiënten in hun poging te stoppen met roken Adherence to coaching and nicotine replacement by heart disease patients in their attempt to stop smoking

Nadere informatie

STIGMATISERING VAN PATIENTEN MET LONGKANKER 1. Stigmatisering van Patiënten met Longkanker: De Rol van Persoonlijke Relevantie voor de Waarnemer

STIGMATISERING VAN PATIENTEN MET LONGKANKER 1. Stigmatisering van Patiënten met Longkanker: De Rol van Persoonlijke Relevantie voor de Waarnemer STIGMATISERING VAN PATIENTEN MET LONGKANKER 1 Stigmatisering van Patiënten met Longkanker: De Rol van Persoonlijke Relevantie voor de Waarnemer Stigmatization of Patients with Lung Cancer: The Role of

Nadere informatie

Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy. Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders

Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy. Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders Influence of Mindfulness Training on Parental Stress, Emotional Self-Efficacy

Nadere informatie

Determinantenonderzoek naar Factoren waarmee een Actief Stoppen-met-Roken Beleid op Cardiologieverpleegafdelingen kan worden bevorderd

Determinantenonderzoek naar Factoren waarmee een Actief Stoppen-met-Roken Beleid op Cardiologieverpleegafdelingen kan worden bevorderd Determinantenonderzoek naar Factoren waarmee een Actief Stoppen-met-Roken Beleid op Cardiologieverpleegafdelingen kan worden bevorderd Determinant Study in to Factors that Facilitate a Active Smoking-cessation

Nadere informatie

Regionale VTV 2011. Levensverwachting en sterftecijfers. Referent: Drs. M.J.J.C. Poos, R.I.V.M.

Regionale VTV 2011. Levensverwachting en sterftecijfers. Referent: Drs. M.J.J.C. Poos, R.I.V.M. Regionale VTV 2011 Levensverwachting en sterftecijfers Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Levensverwachting en sterftecijfers Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van

Nadere informatie

Resultaten voor België Roken Gezondheidsenquête, België, 1997

Resultaten voor België Roken Gezondheidsenquête, België, 1997 6.1.1. Inleiding Het tabaksgebruik is een van de voornaamste risicofactoren voor longkanker, ischemische hartziekten en chronische ademhalingsaandoeningen (1). Men schat dat er in Europa niet minder dan

Nadere informatie