STICHTING PENSIOENFONDS PGB JAARVERSLAG ste BOEKJAAR

Transcriptie

1 Jaarverslag 2016

2

3

4 STICHTING PENSIOENFONDS PGB JAARVERSLAG ste BOEKJAAR

5 Inhoud Bestuursverslag... 5 Voorwoord... 6 De belangrijkste cijfers De ontwikkelingen in beeld... 8 Profiel Hoofdlijnen Bestuur en toezicht Pensioenregeling Pensioencommunicatie Financiële situatie Balans- en vermogensbeheer Risicomanagement Kosten pensioenfonds Toekomstverkenning Bijlagen bij het bestuursverslag Bijlage 1: Samenstelling fondsorganen per 31 december Bijlage 2: Fondsorganen en betrokken partijen Bijlage 3: Nieuwe aansluitingen Bijlage 4: Statuten- en reglementswijzigingen Bijlage 5: Toelichting op het buffervermogen Jaarrekening Balans per 31 december Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Algemene toelichting op de jaarrekening Toelichting op de balans per 31 december Toelichting op de staat van baten en lasten over Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Verklaring van de actuaris Verslag van het verantwoordingsorgaan Reactie van het bestuur Verantwoording van de raad van toezicht (artikel PW) Bijlage bij het jaarverslag Begrippenlijst

6 BESTUURSVERSLAG Bestuursverslag Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 5

7 BESTUURSVERSLAG Voorwoord Vertrouwen en zekerheid, daar gaat het om bij pensioen. Zekerheid dat elke maand pensioen kan worden uitbetaald, nu en later. Vertrouwen dat het pensioenfonds er alles aan doet om die zekerheid te bieden. We realiseren ons dat het voor deelnemers soms lastig is om vertrouwen te houden, door de aanhoudende discussie over het stelsel en de dreiging van een pensioenverlaging. Toch zijn we bij Pensioenfonds PGB trots op ons pensioenstelsel, één van de beste van de wereld. Dat komt omdat wij geloven in de kracht van samenwerken met sociale partners. Werkgeversorganisaties, vakbonden, directies en ondernemingsraden zorgen met het pensioenfonds voor een zo goed en betaalbaar mogelijk pensioen als aanvulling op de AOW. Samen behartigen we het belang van werknemers om een goede financiële oude dag te regelen. Door risico s te delen en zonder winstoogmerk. Er is veel discussie over de vraag hoe het stelsel voor werknemerspensioen toekomstbestendiger kan worden. Wij denken dat het met een open en flexibele aanpak mogelijk is om binnen het bestaande pensioenstelsel te innoveren en te groeien. Dat heeft Pensioenfonds PGB de afgelopen jaren bewezen. Als de behoeften van deelnemers en werkgevers veranderen, dan is het onze opdracht om mee te veranderen. Het beschermen van de financiële belangen van deelnemers heeft daarbij onze hoogste aandacht. Dit heeft in 2016 geleid tot een dynamischer balansbeheer. Alhoewel deelnemers en werkgevers volgens onderzoek een kleine kans op een pensioenverlaging acceptabel vinden, blijft het natuurlijk een hard gelag als die situatie zich daadwerkelijk zou voordoen. In die zin hebben we het jaar 2016 met een gerust gemoed afgesloten met een dekkingsgraad die ruim boven de kritische grens lag. De zorgen over de financiële situatie zijn nu niet verdwenen. De lage rente blijft een probleem voor de dekkingsgraad. En de lage rente zorgt ervoor dat de inkoop van pensioen duur is. Daardoor moest de premie voor uitkeringsregelingen opnieuw omhoog. Anders zou de inkoop van nieuwe pensioenrechten een te zware wissel trekken op het pensioenvermogen van de zittende deelnemers. Leidraad in al onze beslissingen is het evenwichtig afwegen van de belangen van alle deelnemers, jong en oud, nieuw en gepensioneerd. Iedere deelnemer betaalt of betaalde in het verleden immers premie voor zijn eigen pensioen en houdt daardoor een eigen aandeel in het pensioenvermogen. Dat is de zekerheid die we deelnemers kunnen bieden: onze overtuiging dat hun belang ons belang is. Dat we met een robuust dynamisch balansbeheer, een flexibel pakket pensioenregelingen, beheerste groei, evenwichtige belangenafweging en een permanente dialoog met sociale partners een verantwoorde koers hebben uitgezet in een wereld vol onzekerheden. Ruud Degenhardt Voorzitter bestuur Pensioenfonds PGB Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 6

8 BESTUURSVERSLAG De belangrijkste cijfers Aan het einde van, respectievelijk over de jaren 2012 t/m NB: alle bedragen van de kerncijfers zijn afgerond op miljoenen euro s met uitzondering van de pensioenuitvoeringskosten per deelnemer. De percentages zijn berekend op basis van de niet-afgeronde bedragen Aantal werkgevers Aangesloten werkgevers Aantal deelnemers Premiebetalende deelnemers Deelnemers met toerekening wegens arbeidsongeschiktheid Premievrije deelnemers¹ Totaal Aantal pensioenen Ingegane ouderdomspensioenen Ingegane partnerpensioenen Ingegane wezenpensioenen Totaal Pensioenuitvoering Premieloon (pensioengrondslag) Premiebijdragen Pensioenuitvoeringskosten Reguliere kosten pensioenbeheer per deelnemer Incidentele kosten pensioenbeheer per deelnemer Uitkeringen Beleggingen Beleggingen voor risico pensioenfonds exclusief negatieve derivaten Beleggingen voor risico deelnemers exclusief negatieve derivaten Totale waarde beleggingsportefeuille inclusief negatieve derivaten Beleggingsopbrengst totale portefeuille Totaal rendement in % 10,9 1,4 18,3 1,7 13,0 Z-s core 1,01 0,21-0,09 0,31 0,05 Performancetoets 0,67 0,30 0,36 2,08 1,49 Kosten vermogensbeheer in % gemiddeld belegd vermogen 0,41 0,30 0,31 0,35 0,40 Vermogensmutatie en solvabiliteit Technische voorzieningen risico pensioenfonds Technische voorzieningen risico deelnemers Eigen vermogen Aanwezig pensioenvermogen Minimaal vereist vermogen Vereist vermogen o.b.v. werkelijke beleggingsportefeuille Vereist vermogen o.b.v. strategische beleggingsportefeuille Vrije reserve (+) reservetekort (-) o.b.v. werkelijke beleggingsportefeuille Vrije reserve (+) reservetekort (-) o.b.v. strategische beleggingsportefeuille Gemiddelde rekenrente in % 1,31 1,67 1,84 2,73 2,42 Aanwezige dekkingsgraad in % n.b n.b 104,1 104,8 100,5 Actuele UFR-Dekkingsgraad in % 100,5 99,8 n.b n.b n.b Beleidsdekkingsgraad in % 96,0 101,4 105,7 n.b n.b Vereiste dekkingsgraad in % o.b.v. werkelijke beleggingsportefeuille 121,1 120,7 114,8 115,3 114,4 Vereiste dekkingsgraad in % o.b.v. strategische beleggingsportefeuille 121,5 121,7 116,8 115,2 114,7 Verhoging ingegane pensioenen en aanspraken per 1 januari in % Toeslag _ Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 7

9 BESTUURSVERSLAG De ontwikkelingen in beeld Ontwikkeling deelnemers en werkgevers Werknemers Werkgevers Actieve deelnemers Pensioengerechtigde deelnemers Premievrije deelnemers Werkgevers Ontwikkeling dekkingsgraad 125% 120% 115% 110% 105% 100% 95% 90% 85% UFR-dekkingsgraad Beleidsdekkingsgraad Vereist vermogen Minimaal vereist vermogen Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 8

10 BESTUURSVERSLAG Samenstelling beleggingsportefeuille eind 2016 Return portfolio Matching portfolio Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 9

11 BESTUURSVERSLAG Profiel Pensioenfonds PGB verzorgt de pensioenregeling van ruim mensen. Opgericht in 1953 door werkgevers en werknemers uit de grafimedia, maar inmiddels actief in meerdere sectoren en bedrijfstakken. Pensioenfonds PGB is er voor en door sociale partners en werkt zonder winstoogmerk. Missie Ervoor zorgen dat (gewezen) deelnemers en gepensioneerden een zo goed mogelijk pensioen ontvangen door de pensioenregelingen van sociale partners in sectoren en bedrijven evenwichtig, solidair en toekomstbestendig uit te voeren. Pensioenfonds PGB is hét pensioenloket voor sectoren en bedrijven in de: industrie, met onder meer grafische bedrijven, het kartonnage- en flexibele verpakkingenbedrijf, chemische bedrijven zoals verf- en drukinktbedrijven, bedrijven die farmaceutische grondstoffen en producten maken en bedrijven die producten van rubber- en kunststof produceren; informatie- en communicatiesector waaronder uitgeverijen; groothandel met onder meer de groothandel in bloemen en planten; financiële en zakelijke dienstverlening; (maritieme) aannemerij en zeevisserij. Visie Werkgevers en werknemers kunnen rekenen op: professionele besturing van hun pensioenfonds; een solide en duurzaam beheer van het vermogen op basis van actief risicobeheer en maatschappelijk verantwoorde investeringen; een effectieve, efficiënte en flexibele uitvoering van pensioenregelingen; eigentijdse pensioenproducten en optimale dienstverlening; toekomstbestendig beleid dat gericht is op beheerste groei in het belang van deelnemers en sociale partners. Kernwaarden De kernwaarden zijn: betrouwbaar betrokken flexibel resultaatgericht transparant solidair duurzaam Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 10

12 BESTUURSVERSLAG Hoofdlijnen 2016 De lage rente zette de dekkingsgraden van Pensioenfonds PGB een groot deel van 2016 onder druk. Een rentestijging in de laatste maanden en een positief rendement over heel 2016 zorgden uiteindelijk voor een verbetering van de financiële situatie. Financiële situatie onder druk door rente Het vermogen groeide dankzij een positief rendement op de beleggingen van 10,9 procent. Ook kwam er 0,5 miljard euro vermogen bij door collectieve waardeoverdrachten. Aan het eind van het jaar bedroeg het belegde vermogen inclusief negatieve derivaten 24,0 miljard euro (2015: 21,6 miljard euro). De gemiddelde rekenrente voor de verplichtingen daalde in de eerste negen maanden van 1,7 procent tot 0,9 procent. Na de Amerikaanse presidentsverkiezingen herstelde de rente echter weer enigszins om eind december op een niveau van 1,3 procent te eindigen. Door de lage rente en de gedeeltelijke renteafdekking namen de verplichtingen van het pensioenfonds sterker toe dan de beleggingen. Daardoor kampte het pensioenfonds een groot deel van het jaar met lage actuele UFR-dekkingsgraden*. De beleidsdekkingsgraad* daalde van 101,4 procent naar 96,0 procent aan het eind van het jaar. Door het herstel van de rente en het resultaat op de beleggingen eindigde het jaar wel met een UFR-dekkingsgraad die hoger was dan aan het begin van het jaar: 100,5 procent (2015: 99,8 procent). Geen verhoging en geen verlaging van pensioenen Het pensioenfonds moet de pensioenen verlagen als de actuele UFR-dekkingsgraad onder de kritische dekkingsgraad* komt. Dat was eind 2016 niet het geval. Onze kritische dekkingsgraad stond toen op 86,3 procent terwijl de relevante actuele UFR-dekkingsgraad daar met 100,5 procent ruim boven lag. Een verlaging van de pensioenen in 2017 was daarom niet nodig. Omdat de UFR-dekkingsgraad sterk kan fluctueren, is het risico van een pensioenverlaging in 2018 en de jaren daarna niet uit te sluiten. Een (gedeeltelijke) toeslag kan worden verleend als de beleidsdekkingsgraad hoger is dan 110 procent. De pensioenen zijn niet verhoogd per 1 januari 2017, net als voorgaande jaren. Dit betekent dat gepensioneerden en deelnemers de koopkracht van hun pensioen vanaf 2009 hebben zien dalen. Naar verwachting kan ook de komende jaren geen toeslag worden gegeven als de rente op het huidige niveau blijft. Als de beleidsdekkingsgraad tot eind 2020 lager blijft dan 104,1 procent, moet Pensioenfonds PGB de pensioenen in 2021 verlagen. Wisselend sentiment op financiële markten Het jaar begon slecht met zorgen over de groei van de wereldwijde economie. De beurzen herstelden, maar stimulering van centrale banken zorgde voor lagere rentes. De beslissing van de Britse bevolking om uit de Europese Unie te stappen ( Brexit ), zorgde in juni voor een schokeffect. Beurzen kalmeerden vrij snel, maar de rente bleef onder druk staan. In de laatste maanden van het jaar groeide het vertrouwen in de economie weer. Dit positieve sentiment zorgde onder meer voor stijgende rentes op de kapitaalmarkten. Dynamisch balansbeheer In januari 2016 is naast het in 2015 ingevoerde dynamische risicobudget ( beleidsmatrix ) een dynamisch rentebeleid ingevoerd om het pensioenvermogen beter te beschermen tegen de gevolgen van renteontwikkelingen. Vanaf 2017 wordt de beleidsmatrix uitgebreid met een extra risicobudget (plus of min) en daarmee wordt het beheer dynamischer. Dit extra risicobudget is afhankelijk van de hoogte van risicopremies en momentum. Zijn deze twee factoren positief dan kan er meer risico genomen worden, zijn de twee factoren negatief dan kan er minder risico genomen worden. Voor de precieze mate van het kunnen nemen van extra risico (plus of min) is een matrix opgesteld. Het doel van het dynamische beleggingsbeleid is om risico s te beheersen en tegelijkertijd de kans op extra rendement te vergroten. *) Voor de definitie wordt er verwezen naar de bijlage: Begrippenlijst Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 11

13 BESTUURSVERSLAG Premie basisregeling verhoogd De premie voor de basismiddelloonregeling was 21,5 procent in Dat was twee procentpunt hoger dan het jaar ervoor. Voor 2017 besloot het bestuur opnieuw de premie van de basismiddelloonregeling te verhogen, nu van 21,5 procent naar 24,0 procent. De reden hiervoor was opnieuw de lage rente. Daardoor is de inkoop van pensioenrechten erg duur. Het bestuur gaat bij het premiebeleid uit van een zoveel mogelijk 'dekkingsgraadneutrale' premie, zodat de financiering van de nieuwe aanspraken niet ten koste gaat van het aanwezige pensioenvermogen. Daarvan zal in 2017 naar verwachting toch enigszins sprake zijn, ondanks de forse premieverhoging. De aangekondigde premieverhoging leidde in een aantal bedrijfstakken en ondernemingen tot aanpassing van de pensioenregeling in Wettelijke veranderingen Nieuwe regels voor pensioencommunicatie hebben geleid tot invoering van Pensioen 1-2-3, een gelaagde manier van communiceren over pensioenregelingen. Deelnemers aan een regeling krijgen de informatie op maat via de eigen persoonlijke omgeving op de besloten website. Voor alle andere deelnemers en geïnteresseerden is de belangrijkste informatie beschikbaar op de algemene website. Verder zijn in 2016 de gevolgen van de Wet verbeterde premieregeling onderzocht en is de meldplicht voor datalekken ingevoerd. Voortzetting strategie beheerste groei Het bestuur richt zich op beheerste groei van het pensioenfonds in het belang van de deelnemers. Om duurzame groei te kunnen realiseren wordt geïnvesteerd in balansbeheer en dienstverlening, zodat die beter aansluiten bij de behoeften van deelnemers en werkgevers. Ook ligt de focus op versterking van relatiebeheer en strategische communicatie. Om beter inzicht te krijgen in de behoeften van deelnemers en werkgevers zijn in 2016 enquêtes gehouden naar risicobereidheid, maatschappelijk verantwoord beleggen en communicatie en dienstverlening. Ontwikkeling deelnemerskring In 2016 nam het aantal actieve deelnemers en gepensioneerden toe tot Dat kwam vooral door aansluitingen van ondernemingen en collectieve waardeoverdrachten. Het totale aantal deelnemers (inclusief deelnemers die geen pensioen meer opbouwen) steeg van eind 2015 naar eind Het aantal werkgevers steeg van naar In 2017 zal het aantal deelnemers verder groeien. Zo besloten onder meer sociale partners in de sector kunststof-, rubberen lijmindustrie hun vrijwillige pensioenregeling per 1 januari 2017 bij Pensioenfonds PGB onder te brengen. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 12

14 BESTUURSVERSLAG Bestuur en toezicht Pensioenfonds PGB is een multisectoraal pensioenfonds voor en door sociale partners. Dit betekent dat werkgevers- en werknemersorganisaties nauw betrokken zijn bij het pensioenfonds via hun vertegenwoordiging in bestuur, verantwoordingsorgaan, sectorcommissies en werkgeversraad. Schema: Bestuursmodel Pensioenfonds PGB Bestuur Het bestuur is paritair samengesteld en bestaat uit tien personen. Het bestuur heeft vier zetels voor werkgevers, vier voor werknemers en twee voor gepensioneerden. De werkgeversraad van Pensioenfonds PGB is verantwoordelijk voor de voordracht van bestuurders namens werkgevers. Vakbonden FNV, NVJ en CNV Vakmensen dragen bestuurders voor namens werknemers. De VVG, de vereniging van gepensioneerden van Pensioenfonds PGB, en vakbonden doen een voordracht als er een zetel vrij is voor een bestuurslid namens gepensioneerden. De heer Dijckmeester is begin 2016 begonnen als bestuurslid. Dijckmeester is voorgedragen door de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en FNV. Zijn aandachtsgebied is strategische communicatie. Mevrouw Kapteijn is herbenoemd per mei 2016 en de heer Coenradie per januari Zij zijn beiden voorgedragen door de werkgeversraad. Mevrouw Van Noort is per maart 2017 benoemd als bestuurslid bij Pensioenfonds PGB. Zij zit in het bestuur namens gepensioneerden. Bestuurslid de heer Verplancke is per mei 2017 afgetreden. Hij maakte sinds 2010 deel uit van het bestuur. Bij zijn herbenoeming in 2014 is hij voorgedragen door de Vereniging van Gepensioneerden (VVG) samen met FNV en NVJ. Binnen het bestuur had hij als aandachtsgebied Communicatie. Het bestuur dankt de heer Verplancke voor zijn jarenlange inzet voor en betrokkenheid bij het pensioenfonds. De vergoedingsbedragen voor bestuursleden zijn sinds 2011 niet verhoogd. Het bestuur heeft in 2016 een onafhankelijk onderzoek laten uitvoeren naar de onderlinge verhoudingen van de portefeuilles, gericht op functiezwaarte. Dit was ingegeven door de groei van Pensioenfonds PGB, de invoering van de Wet versterking bestuur en de toegenomen Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 13

15 BESTUURSVERSLAG toezichteisen. De eindconclusie van dit onderzoek luidde dat de verschillende portefeuilles, nuanceverschillen daargelaten, qua functiewaardering ongeveer overeenkomen. Het bestuur heeft naar aanleiding van deze conclusie besloten om de dagvergoeding voor alle bestuurders gelijk te trekken en vast te stellen op 950 euro per dag vanaf 1 januari Als een bestuurder voor een werkgevers- of werknemersorganisatie werkt dan krijgt de bestuurder de vergoeding niet zelf. Het geld gaat dan naar de organisatie. De tijdsbesteding per bestuurslid bedraagt minimaal 1,5 dag tot maximaal 3 dagen per week. Bijeenkomsten bestuur 2016 In totaal kwam het bestuur 32 keer bijeen in De belangrijkste onderwerpen op de bestuurstafel waren: Opvolging strategie (zie Opvolging strategie) Zelfevaluatie bestuur (zie Zelfevaluatie bestuur) Ontwikkelingen uitvoeringsorganisatie (zie Ontwikkelingen uitvoeringsorganisatie) Ontwikkelingen relatiebeheer (zie Ontwikkelingen relatiebeheer) Deelnemers- en werkgeversonderzoek (zie Deelnemers- en werkgeversonderzoek) Pensioenbijeenkomst sociale partners (zie Pensioenbijeenkomst sociale partners) Transitie balansbeheer naar best practice (zie hoofdstuk Balans- en vermogensbeheer) Ontwikkelingen beleggingsbeleid (zie Beleggingsbeleid) Ontwikkelingen rondom Brexit en verkiezingen VS (zie Financiële markten en economie in 2016) MVB-beleid (zie Maatschappelijk verantwoord beleggen) Premiebeleid en Premie 2017 (zie Premiebeleid) Ervaringssterfte (zie Actuariële analyse) Implementatie en verdere ontwikkeling beschikbare (zie Beschikbare premieregeling) premieregeling Opvolging strategie Analyses, discussiebijeenkomsten en besprekingen hebben in november 2015 geleid tot een strategische visie voor de komende jaren. Vanuit deze visie is een aantal speerpunten voor 2016 vastgesteld. De beschikbare premieregeling is verder ontwikkeld. Er is onderzoek gedaan om te komen tot een klantbedieningsconcept en strategisch communicatiebeleid. De organisatie en de regiefunctie van het relatiebeheer is versterkt. Het bestuur bewaakt de uitvoering van de gedefinieerde acties en evalueert periodiek. Het bestuur blijft inzetten op beheerste groei van het pensioenfonds in het belang van de deelnemers. Uitgangspunt bij aansluiting van een sector of bedrijf is of voldaan wordt aan de eis van evenwichtige belangenafweging van alle belanghebbenden. Dat betekent dat er geen significante voor- of nadelen verbonden mogen zijn aan de aansluiting voor bestaande en toekomstige deelnemers. Daarnaast dienen de werkzaamheden van een sector of bedrijf te passen binnen de statutaire werkingssfeer van het pensioenfonds. Bijlage 3 bevat een overzicht van de aansluitingen in Zelfevaluatie bestuur De bestuurlijke zelfevaluatie heeft in 2016 onder leiding van een externe deskundige gestaan. Naar aanleiding van de evaluatie is een aantal specifieke actiepunten benoemd. Het bestuur hecht veel waarde aan de deskundigheid en de competenties van de bestuursleden en het bestuur als geheel. Er is een ontwikkelprogramma opgesteld op basis van enkele vraagstukken gekoppeld aan de strategie. De individuele opleidingsbehoeften zijn onderwerp van functioneringsgesprekken en het bestuur blijft de deskundigheid van het bestuur als geheel bevorderen. Het aantal bestuurlijke en beleidsmatige dossiers neemt toe. Het bestuur heeft in 2016 enkele (strategische) thema s buiten de bestuurscommissies behandeld. Hiervoor zijn specifieke bestuurlijke werkgroepen gevormd. Om zicht te houden op de effectiviteit zijn nadere afspraken gemaakt over de samenstelling en bevoegdheden van deze groepen. Ook is de afspraak gemaakt dat de bestuurscommissies hun werkwijze jaarlijks evalueren. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 14

16 BESTUURSVERSLAG Ontwikkelingen uitvoeringsorganisatie Met instemming van het bestuur wijzigde de naam van de uitvoeringsorganisatie in januari 2017 naar PGB Pensioendiensten BV. De uitvoeringsorganisatie legt elk kwartaal verantwoording af over de uitvoering van de service level afspraken (SLA) over het balans- en vermogensbeheer en de pensioenuitvoering. Het bestuur toetst of de uitvoeringsorganisatie aan de afspraken voldoet en stuurt bij als dat nodig is. De opzet van de SLA-rapportage wordt in 2017 geëvalueerd. Het bestuur bewaakt de uitvoering verder via periodieke rapportages en een rapport over de effectiviteit van de risico- en controleprocessen (COS-3000). Dit rapport is ook de basis voor de controle van de jaarrekening. De uitvoeringsorganisatie heeft een meerjarenplan opgesteld waarin het verhogen van de kwaliteit van de pensioenuitvoering centraal staat. Het bestuur wordt periodiek geïnformeerd over de uitvoering van het meerjarenplan. Er wordt geïnvesteerd in medewerkers, processen en systemen. In 2016 zijn nieuwe functieprofielen voor de medewerkers ontwikkeld. Voor het merendeel van de medewerkers betekende dit een mogelijkheid tot verdere ontwikkeling, helaas betekende het voor negen medewerkers dat hun functie is komen te vervallen. Ontwikkelingen relatiebeheer Om het toenemende aantal sociale partners en werkgevers goed te kunnen blijven bedienen, is in 2016 een aantal verbeteringen doorgevoerd op het gebied van relatiebeheer. Zo is het aantal sectorcommissies uitgebreid en is de informatie via sectorcommissies en werkgeversraad beter gestructureerd. In 2016 zijn er drie sectorcommissies bijgekomen. Het gaat daarbij om de sectoren: zeevisserij groothandel in bloemen en planten papier en glas Vanaf 2017 is er ook een sectorcommissie voor de kunststof-, rubber- en lijmindustrie. Daarmee komt het aantal sectorcommissies op acht. In het kader van het meerjarenplan relatiebeheer is gestart met een andere invulling en organisatie van de afdeling relatiebeheer bij de uitvoeringsorganisatie. Het meerjarenplan is erop gericht om de contacten met werkgevers te versterken en de persoonlijke en digitale ondersteuning uit te breiden. Deelnemers- en werkgeversonderzoek Pensioenfonds PGB heeft in het voorjaar van 2016 een deelnemersonderzoek gehouden. De belangrijkste conclusies uit het onderzoek waren: De deelnemers zijn bereid meer risico te nemen als dit betekent dat er een grotere kans is op indexatie. Jongeren en lager opgeleiden hebben meer behoefte aan zekerheid en zijn kritischer over beleggen. Er is een sterke relatie met de achterban vergeleken met andere bedrijfstakpensioenfondsen, maar deelnemers in recent aangesloten bedrijfstakken zijn minder betrokken. Duurzaam beleggen is belangrijk, maar mag niet ten koste gaan van het rendement. De uitkomsten van het onderzoek komen grotendeels overeen met de uitkomsten van het risicobereidheidsonderzoek uit Met dien verstande dat de deelnemers hebben aangegeven dat het pensioenfonds nog iets meer risico mag nemen. In het najaar van 2016 hield het pensioenfonds een vergelijkbaar onderzoek onder werkgevers. Zij denken ongeveer hetzelfde als deelnemers over zekerheid en risico bij beleggen en over duurzaam beleggen. Mede op basis van de risicohouding stelt het pensioenfonds zijn balans- en beleggingsbeleid vast. In 2017 worden de uitkomsten van het onderzoek verder betrokken bij de opzet van het beleid. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 15

17 BESTUURSVERSLAG De raad van toezicht Er was regelmatig overleg tussen de raad van toezicht en het bestuur. Daarbij werd onder meer advies gegeven over het beleid, zijn functieprofielen goedgekeurd en is het jaarprogramma van de raad van toezicht besproken. De raad voerde ook twee keer overleg met het verantwoordingsorgaan. Een overzicht van de samenstelling van de raad van toezicht is te vinden in bijlage 1 Samenstelling fondsorganen. De verantwoording van de raad van toezicht is opgenomen onder de Overige gegevens. Het verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan kwam 10 keer bijeen voor overleg met het bestuur. Er was tweemaal een overleg met de raad van toezicht. Het verantwoordingsorgaan boog zich onder meer over aansluitingen, het communicatieplan en het risicobereidheidsonderzoek. Het verantwoordingsorgaan is verder geïnformeerd over de ontwikkelingen op het gebied van balansbeheer en risicomanagement, het meerjarenplan van de uitvoeringsorganisatie en het jaarplan en de begroting 2017 van de uitvoeringsorganisatie. Om zijn taken beter te kunnen uitoefenen heeft het verantwoordingsorgaan op advies van de raad van toezicht commissies ingesteld. In september 2016 is Frans Hoefnagels plotseling overleden. Hij is 69 jaar oud geworden en vertegenwoordigde vanaf september 2015 namens FNV de gepensioneerden. Daarvoor maakte hij een aantal jaren deel uit van de deelnemersraad. Het bestuur heeft zijn jarenlange inzet voor het fonds altijd zeer op prijs gesteld. Victor Doorn en Ton Bergmans hebben hun functie in 2016 neergelegd. Het bestuur dankt hen hartelijk voor de inzet en betrokkenheid. Een overzicht van de samenstelling van het verantwoordingsorgaan is te vinden in bijlage 1 Samenstelling fondsorganen. Het verslag van het verantwoordingorgaan is opgenomen onder de Overige gegevens. Code Pensioenfondsen De Code Pensioenfondsen heeft tot doel om het functioneren van het bestuur te verbeteren en inzichtelijker te maken. Vanaf 1 januari 2014 zijn de normen van de in de Pensioenwet verankerde Code de leidraad voor goed pensioenfondsbestuur. De invoering van de Code leidde in 2014 tot een inventarisatie van gewenste verbeteringen bij het pensioenfonds. Daarbij is gekeken naar normen waaraan het bestuur nog niet voldoet. In 2015 heeft het bestuur zich gebogen over de vraag hoe de beleidsruimte beter afgebakend kan worden in de uitvoeringsovereenkomsten met cao-partijen in sectoren met een verplichtgestelde regeling (norm 2). Dit traject wordt naar verwachting in 2017 afgerond. Dit geldt eveneens voor het programma van permanente educatie van het bestuur (norm 50). Collectieve zelfevaluatie van het bestuur (norm 51) respectievelijk de raad van toezicht (norm 55) heeft in 2016 plaatsgevonden. Hiermee is voldaan aan beide normen. Het verantwoordingsorgaan voldeed eind 2016 nog niet aan de normen op het gebied van diversiteit (norm 67 en 68). Er zitten geen vrouwen en jongeren in dit orgaan. Het bestuur dringt bij de benoemende organisaties steeds aan om bij de invulling van een vacature actiever te zoeken naar vrouwelijke of jonge kandidaten. Deskundigheid en effectiviteit Het pensioenfonds heeft een aantal bestuurders met specifieke expertise. Bij het opstellen van profielschetsen is gelet op deskundigheid en aanvullende competenties. Ook is rekening gehouden met het rooster van aftreden, om de continuïteit en deskundigheid in het bestuur te waarborgen. Om hun deskundigheid op peil te houden hebben bestuurders een aantal visie- en themabijeenkomsten bijgewoond. Gedragscode en integriteit De bestuursleden, leden van de raad van toezicht en verantwoordingsorgaan en andere medebeleidsbepalers en adviseurs hebben de gedragscode van het pensioenfonds getekend. In de code staan regels en richtlijnen voor zogeheten verbonden personen en insiders om te voorkomen dat er belangenconflicten ontstaan of misbruik wordt gemaakt van vertrouwelijke informatie. Pensioenfonds PGB laat de rol van compliance officer extern vervullen. Deze externe organisatie heeft in 2017 zijn jaarlijkse onderzoek verricht naar de naleving van de gedragscode door het bestuur over De aanbevelingen zijn in het bestuur besproken. De gedragscode is geactualiseerd en geldt vanaf 1 april Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 16

18 BESTUURSVERSLAG Communicatie met de toezichthouders Pensioenfonds PGB staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB), de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en Autoriteit Persoonsgegevens. Het pensioenfonds had in 2016 regelmatig contact met de toezichthouders en nam deel aan een aantal onderzoeken. DNB De Nederlandsche Bank (DNB) ziet er op toe dat er een gedegen financieel beleid wordt gevoerd. Gedurende het verslagjaar is met DNB contact geweest over de visie en strategie van het fonds, de ontwikkeling van de beschikbare premieregeling, derdengelden, het premiebeleid, het aansluitingenbeleid en collectieve waardeoverdrachten. Het fonds heeft DNB gedurende het verslagjaar geïnformeerd over het verbeterplan informatiebeveiliging, de enquête premie en indexatie, het onderzoek blootstelling en loan level data Nederlandse hypotheekleningen en het informatieverzoek omtrent Panama Papers. De toezichthouder is daarnaast periodiek geïnformeerd over de voortgang van het plan van aanpak regulier beleggingsonderzoek. Het fonds heeft in het verslagjaar één incident gemeld, daarnaast heeft het fonds een melding gedaan ter uitvoering van artikel 3 Regeling Toezicht Sanctiewet De toezichthouder heeft naast het bestuur ook met de raad van toezicht en de uitvoeringsorganisatie gesproken. DNB heeft in 2016 ingestemd met de benoeming van de heer Dijckmeester en is tevens akkoord gegaan met de herbenoeming van mevrouw Kapteijn en de heer Coenradie. In 2017 heeft DNB ingestemd met de benoeming van mevrouw Van Noort als bestuurslid. AFM De AFM let vooral op de communicatie. Met de AFM is overlegd over de inrichting en doorvoering van Pensioen en de borging dat deelnemers de voor hen relevante informatie uit uitvoeringsovereenkomsten ontvangen. In 2016 is aan de AFM gemeld dat voor een kleine groep actieve deelnemers en slapers de UPO s over het jaar 2014 te laat zijn verzonden. Verder is aan enkele uitkeringsgerechtigden te laat een pensioenoverzicht verzonden. Pensioenfonds PGB heeft ook een bijdrage geleverd aan het onderzoek van AFM en DNB naar de communicatie over de financiële situatie van pensioenfondsen. AFM en DNB adviseerden om aandacht te geven aan de kans op een verlaging van de pensioenen op middellange termijn. Dit advies wordt meegenomen in de ontwikkeling van de communicatieboodschappen in Autoriteit Persoonsgegevens Sinds 1 januari 2016 is een wijziging van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) van kracht die een meldplicht regelt voor datalekken. Deze meldplicht houdt in dat organisaties (zowel bedrijven als overheden) de Autoriteit Persoonsgegevens moeten informeren zodra zij een ernstig datalek hebben. Er is sprake van een ernstig datalek als er bij een beveiligingsincident persoonsgegevens verloren zijn gegaan of als persoonsgegevens in handen vallen van derden die geen toegang tot die gegevens zouden mogen hebben. Tot een ernstig datalek wordt dus ook gerekend foutief bezorgde en geopende post. Ernstige datalekken moeten verplicht en direct gemeld worden bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Daarnaast gelden er regels ten aanzien van het melden van een datalek aan betrokkenen. PGB heeft beperkt aantal meldingen gedaan. Deze meldingen waren voor de Autoriteit Persoonsgegevens geen aanleiding om een onderzoek te starten naar de naleving van de privacywetgeving. Pensioenbijeenkomst sociale partners Het bestuur houdt jaarlijks een pensioenbijeenkomst voor vertegenwoordigers van sociale partners, opdrachtgevers, werkgevers, werknemers en gepensioneerden. Op de in september gehouden bijeenkomst is de achterban onder meer geïnformeerd over de ontwikkelingen bij het pensioenfonds, de uitkomsten van het deelnemersonderzoek, de verhoging van de basispremie voor 2017, de gevolgen van een te lage dekkingsgraad voor het pensioen en de toekomst van het pensioenstelsel. Uit een interactieve stemsessie kwam naar voren dat er grote instemming is met de strategische koers van het pensioenfonds. Ook viel op dat de meerderheid van de aanwezigen vindt dat er nog altijd draagvlak is voor solidariteit en risicodeling in het pensioenstelsel. Klachten en geschillen Pensioenfonds PGB heeft een klachtenregeling en een geschillenregeling. In 2016 waren er 53 klachten over de dienstverlening (2015: 36), bijvoorbeeld over een te late reactie of te weinig service. De meeste klachten zijn afgehandeld door de klantenservice. Uiteindelijk zijn vijf klachten voorgelegd aan de Klachtencommissie. De gegrond verklaarde klachten hadden betrekking op het ten onrechte niet uitkeren van een Anw-hiaatuitkering en een te laag vastgesteld Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 17

19 BESTUURSVERSLAG afkoopbedrag voor een bijzonder partnerpensioen. Acht deelnemers legden een geschil over de toepassing van de pensioenregeling voor aan het bestuur. In 2015 waren er vier. Drie deelnemers dienden een bezwaarschrift in bij de onafhankelijke commissie van bezwaar omdat ze het niet eens waren met de toepassing van de pensioenregeling. De commissie heeft hiervan één bezwaar gegrond verklaard. Die ging over het toekennen van pensioenaanspraken voortvloeiend uit een individuele waardeoverdracht. Boetes, dwangsommen, verplichte aanwijzing en bewindvoering Er zijn in 2016 geen boetes of dwangsommen opgelegd. Er was in 2016 geen sprake van een verplichte aanwijzing en geen sprake van bewindvoering. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 18

20 BESTUURSVERSLAG Pensioenregeling Pensioenfonds PGB kent vanaf 1 januari 2016 twee verschillende pensioenregelingen: uitkeringsregelingen op basis van middelloon en beschikbare premieregelingen. Combinaties daarvan zijn ook mogelijk. Middelloonregeling Aangesloten bedrijfstakken en ondernemingen kunnen kiezen uit verschillende variabelen voor opbouwpercentage, partnerpensioen, franchise, loonbegrip en premievrijstelling. Voorwaarde hiervoor is dat de pensioenregeling binnen de fiscaal toegestane grenzen blijft. Pensioenfonds PGB berekent de premie voor uitvoering van een pensioenregeling naar rato van een vastgestelde prijs per eenheid pensioen. Die prijs is afgeleid van de doorsneepremie voor de basispensioenregeling. In 2016 bedroeg deze premie 21,5 procent. Deze basispensioenregeling heeft de volgende kenmerken: Het jaarlijkse opbouwpercentage voor ouderdomspensioen is 1,75 procent bij een pensioenrichtleeftijd van 67 jaar. Het pensioen komt standaard tot uitkering op de eerste dag van de maand waarin de AOW ingaat. Het partnerpensioen wordt voor 35 procent van het te bereiken ouderdomspensioen opgebouwd en voor 35 procent op risicobasis verzekerd. Het wezenpensioen bedraagt 14 procent van het te bereiken ouderdomspensioen en is gemaximeerd op vijf wezen. De premievrijstellingsregeling bij arbeidsongeschiktheid is gemaximeerd op 70 procent in geval van volledige arbeidsongeschiktheid. De toeslagverlening is voorwaardelijk en wordt gefinancierd uit overrendement. Daarnaast kunnen ondernemingen aanvullende afspraken vastleggen, zoals premiemaximalisatie of een eenmalige toeslag. Ze kunnen ook aanvullende regelingen afsluiten zoals een WIA-verzekering, Anw-verzekering of een verzekering voor partnerpensioen boven het wettelijk maximum-pensioensalaris. In 2016 deden deelnemers mee aan de WIA-regeling (2015: 3.406). Aan de collectieve verzekering voor netto partnerpensioen nemen 369 werknemers deel (2015: 315). Via collectieve contracten hebben deelnemers een verzekering voor een aanvullende Anw-uitkering (2015: 2.824). Voor alle uitkeringsregelingen geldt dat deelnemers binnen de fiscaal gestelde grenzen kunnen kiezen voor extra pensioenopbouw via een pensioenkapitaal. Via PGB Pensioen Plus hebben deelnemers een pensioenkapitaal staan bij Pensioenfonds PGB, met een vermogen van 36,5 miljoen euro (2015: deelnemers met een vermogen van 30,2 miljoen euro). Het rendement over 2016 was 9,92 procent (2015: 0,4 procent). Deelnemers kunnen verder aanvullende regelingen afsluiten om hun partner beter te beschermen bij een eventueel overlijden. In 2016 waren er deelnemers met een individuele PGB-Partnerpensioen-Plusregeling (2015: 970) en 526 met een individuele verzekering voor een aanvullende Anw-uitkering (2015: 524). Het pensioenfonds voert voor 26 ondernemingen een middelloonregeling uit waarbij een maximale premie (CDC) is afgesproken. Beschikbare premieregeling Vanaf 1 januari 2016 nemen de werkgevers en werknemers in de bedrijfstakken groothandel in bloemen en planten en zeevisserij deel aan de beschikbare premieregeling van Pensioenfonds PGB. Een beperkt aantal ondernemingen heeft een hybride regeling, een combinatie van een uitkeringsregeling met een beschikbare premieregeling bij het pensioenfonds ondergebracht. Voor de beschikbare premieregeling geldt een pensioenrichtleeftijd van 67 jaar. De basisregeling bevat een aantal standaard-elementen: Het partnerpensioen is voor 70 procent van het ouderdomspensioen op risicobasis verzekerd. Het wezenpensioen is voor 20 procent van het partnerpensioen op risicobasis verzekerd. De opbouw van pensioenkapitaal bij arbeidsongeschiktheid is premievrij tot maximaal 100 procent. 2 Het rendement van PGB Pensioen Plus is het rendement van het pensioenfonds, verminderd met 1,0 procent punt voor administratiekosten. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 19

21 BESTUURSVERSLAG Voor alle deelnemers geldt dezelfde lifecycle: Tabel 1: Lifecycle Leeftijd Matching Return < 40 jaar 20% 80% jaar 30% 70% jaar 50% 50% Het persoonlijk pensioenkapitaal wordt vanaf 10 jaar voor de pensioendatum in stapjes omgezet naar een pensioenaanspraak vanaf pensioendatum. Aangesloten bedrijfstakken en ondernemingen kunnen kiezen voor verschillende variabelen voor pensioengevend salaris, franchise, staffel en benuttingspercentage. Voorwaarde hiervoor is dat de pensioenregeling binnen de fiscaal toegestane grenzen blijft. Deelnemers kunnen individueel extra Anw-pensioen verzekeren of extra pensioenkapitaal opbouwen. Verder kunnen ze keuzes maken bij pensionering, net zoals bij de uitkeringsregelingen. Voor verplichte bedrijfstakregelingen wordt de beschikbare premieregeling uitgevoerd met een doorsneepremie. In 2017 wordt de regeling geëvalueerd, mede in het kader van de wet verbeterde premieregeling. Regelingen voorwaardelijk extra pensioen Voor een aantal opdrachtgevers voert Pensioenfonds PGB een zogenaamde VPL-regeling voorwaardelijk extra pensioen uit. Hiervoor geldt dat deelnemers aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen om een verhoogde pensioenopbouw te krijgen. In de sector grafimedia besloten sociale partners in 2015 de regeling voor voorwaardelijk pensioen te beëindigen. Het restant van de daarvoor bestemde middelen was toereikend om in procent van de voorwaardelijke rechten in te kopen voor geboortejaar In de sector kartonnage- en flexibele verpakkingenbedrijf werd in 2016 voor de VPL-regeling een premie geheven van 1,8 procent over de loonsom. In de verf- en drukinktindustrie is voor de VPL-regeling een premie geheven van 4,0 procent van de loonsom. Ontwikkeling in deelnemers- en werkgeversbestand In 2016 nam het aantal premiebetalende werknemers (inclusief toerekening wegens arbeidsongeschiktheid) en gepensioneerden toe van tot Het aantal deelnemers en pensioengerechtigden inclusief gewezen deelnemers (oud-deelnemers die in het verleden bij Pensioenfonds PGB pensioen opbouwden en dit hebben laten staan) kwam eind 2016 uit op De toename is vooral het gevolg van aansluiting van een aantal werkgevers en collectieve waardeoverdrachten. Het totaal aantal werkgevers nam in 2016 per saldo toe van tot Met nieuwe aansluitingen kwam in 2016 een vermogen van 0,5 miljard euro mee (2015: 2,1 miljard euro). In 2016 gingen ouderdomspensioenen in (2015: 7.844), waarvan een deel vanuit collectieve waardeoverdrachten. Het totaal aantal mensen dat pensioen ontvangt (inclusief partner- en wezenpensioen) steeg van eind 2015 naar eind Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 20

22 BESTUURSVERSLAG Tabel 2: Aantal deelnemers (uitgesplitst per branche) 31 december december 2015 Grafimedia en reprografie Uitgeverijbedrijf Chemische en farmaceutische industrie Kartonnage- en flexibele verpakkingenbedrijf Groothandel in bloemen en planten Procesindustrie Papierindustrie Maritieme aannemerij (Technische) Groothandel Kunststof-, rubber- en lijmindustrie Verf- en drukinktindustrie Dienstverlening Zeevisserij Aantal deelnemers met toekenning wegens arbeidsongeschikheid Inclusief de deelnemers met toekenning wegens arbeidsongeschiktheid Aantal gewezen deelnemers Aantal pensioengerechtigden Stand per 31 december Tabel 3: Aantal werkgevers (uitgesplitst per branche) 31 december december 2015 Grafimedia en reprografie Groothandel in bloemen en planten Kartonnage- en flexibele verpakkingenbedrijf Uitgeverijbedrijf Verf- en drukinktindustrie Chemische en farmaceutische industrie Zeevisserij 29 - (Technische) Groothandel Procesindustrie 22 7 Papierindustrie Dienstverlening Maritieme aannemerij Kunststof-, rubber- en lijmindustrie Stand per 31 december Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 21

23 BESTUURSVERSLAG Tabel 4: Overzicht aantallen ingegane pensioenen Overzicht ingegane pensioenen Ouderdomspensioen Partnerpensioen Wezenpensioen Totaal Stand per 31 december Ingegaan op basis van toekenningen Ingegaan op basis van collectieve waardeoverdrachten Beëindigingen Stand per 31 december Ontwikkeling 3,30% 2,67% 4,35% 3,13% Tabel 5: Uitkeringen 31 december december 2015 Ouderdomspensioenen Nabestaandenpensioen (Partnerpensioen) Wezenpensioen 4 3 Premierestitutie/afkoopsommen 4 2 Vervroegd pensioen 4 4 ANW hiaat 2 2 Ten laste van staat van baten en lasten Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 22

24 BESTUURSVERSLAG Pensioencommunicatie Pensioenfonds PGB heeft als doel helder, open en evenwichtig over de pensioenregelingen en het pensioenfonds zelf te communiceren. De wijze waarop en de uitgangspunten worden elk jaar vastgelegd in een communicatieplan. In de pensioencommunicatie staan de (gewezen) deelnemer, gepensioneerde en werkgever centraal. Het streven is erop gericht te zorgen dat de informatie aansluit bij de doelgroepen en leidt tot inzicht en handelingsperspectief. Op die manier kan het pensioenfonds ook een bijdrage leveren aan bewustwording en vertrouwen in pensioen. Verantwoording communicatie 2016 Speciaal aandachtspunt in 2016 was de communicatie over de financiële situatie van het pensioenfonds. De belangrijkste ontwikkelingen in 2016 waren verder Pensioen en de introductie van de nieuwe naam Pensioenfonds PGB en de nieuwe website. Pensioen In 2016 is veel aandacht gegeven aan de nieuwe communicatierichtlijnen van Pensioen De informatie over de verschillende regelingen die het pensioenfonds uitvoert, is per regeling geautomatiseerd beschikbaar gesteld. Deelnemers vinden automatisch de juiste regelingsvariant in hun deelnemersportaal. Wie nog niet of pas net in dienst is getreden bij een aangesloten werkgever kan de informatie in Laag 1 en Laag 2 per werkgever terugvinden op de publieke website: pensioenfondspgb.nl. De teksten voor Pensioen zijn van tevoren getoetst door leden van het klantenpanel. Over de invulling en totstandkoming van het pensioenreglement op maat is constructief overleg gevoerd met toezichthouder AFM. Nieuwe naam en nieuwe website In het voorjaar van 2016 is onze nieuwe naam, Pensioenfonds PGB, doorgevoerd in alle communicatiemiddelen. De nieuwe naam heeft ook geleid tot een nieuw logo en nieuwe huisstijl. De publieke website is zowel uiterlijk als inhoudelijk geheel vernieuwd. Er is gekozen voor een doelgroepgerichte opzet, met focus op gebruiksgemak en transparantie. De klantenpanels waren betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe website. Deze betrokkenheid leidde onder meer tot de mogelijkheid voor bezoekers om te kiezen voor een grotere letter. Uit het jaarlijkse onderzoek onder deelnemers en werkgevers blijkt dat de waardering voor de nieuwe website hoog is. Reguliere informatie Het pensioenmagazine PGB Beeld is in 2016 voor het eerst in twee edities verschenen, op maat voor de doelgroepen gepensioneerden en deelnemers. De digitale nieuwsbrieven zijn voorzien van een gepersonaliseerde aanhef. Voor deelnemers aan de nieuwe beschikbare premieregelingen zijn verschillende communicatiemiddelen gemaakt. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om standaardbrieven, Pensioen en algemene informatie op de website. Klantenpanels en onderzoek Het pensioenfonds heeft besloten om het werkgeversportaal in 2017 geheel te vernieuwen. In het najaar van 2016 zijn via een speciaal klantenpanel de behoeften geïnventariseerd. Verder zijn mogelijke digitale communicatiemiddelen getoetst via onderzoek en klantenpanels. In het jaarlijkse onderzoek onder deelnemers en werkgevers werd zowel gevraagd naar risicobereidheid en beleggen als naar de waardering voor het pensioenfonds en zijn communicatie. De waardering voor het pensioenfonds is iets toegenomen. Deelnemers gaven een 6,7, gepensioneerden een 7,6 en werkgevers een 7,0. Ook de communicatie van Pensioenfonds PGB scoorde een 7,0 bij werkgevers. Deelnemers zaten daar met een 6,9 net iets onder, terwijl gepensioneerden de communicatie van het fonds gemiddeld waardeerden met 7,7. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 23

25 BESTUURSVERSLAG Financiële situatie De beleidsdekkingsgraad nam in 2016 af van 101,4 procent naar 96,0 procent. De afname is vooral toe te schrijven aan de gedaalde rente. Pas in het laatste kwartaal van 2016 steeg de rente weer. Mede daardoor eindigde de UFR-dekkingsgraad op 31 december op 100,5 procent (2015: 99,8 procent). De gemiddelde rekenrente daalde van 1,67 procent eind 2015 naar 1,31 procent eind Door de daling van de beleidsdekkingsgraad nam ook de reële dekkingsgraad in 2016 af van 82,1 procent naar 79 procent. Rekenrente Pensioenfondsen hebben langetermijnverplichtingen en beleggen daarom ook voor de lange termijn. De vermogenspositie - en dus ook de dekkingsgraad - wordt daarbij op marktwaarde bepaald. Dit leidt ertoe dat bij sterk schommelende rentestanden of beurzen ook de dekkingsgraad hevig beweegt. Een lastig aspect bij de waardering op marktwaarde is dat de looptijd van pensioenverplichtingen zo lang is, dat daar geen goede marktnotering voor bestaat. Om aan dit bezwaar enigszins tegemoet te komen wordt sinds september 2012 bij de rekenrente voor lange looptijden uitgegaan van de Ultimate Forward Rate (UFR). In 2016 daalde de UFR van 3,2 procent per 31 december 2015 naar 2,9 procent per 31 december De gemiddelde rekenrente over 2016 bedroeg 1,31 procent. Met deze rekenrente wordt elke maand de actuele dekkingsgraad berekend: de UFR-dekkingsgraad. Dekkingsgraad Vanaf 1 januari 2015 wordt de UFR-dekkingsgraad over de afgelopen twaalf maanden gemiddeld. De uitkomst wordt de beleidsdekkingsgraad genoemd. De beleidsdekkingsgraad is bepalend bij het vaststellen of sprake is van een tekort en of een toeslag mag worden verleend. Zowel de beleidsdekkingsgraad als de UFR-dekkingsgraad op 31 december zijn van belang voor de vraag of het pensioenfonds de pensioenen moet verlagen. In onderstaande grafiek is het verloop van de minimaal vereiste dekkingsgraad (oftewel minimaal vereist vermogen: 104,1 procent), de actuele UFR-dekkingsgraad en de beleidsdekkingsgraad weergegeven. Grafiek 6: Ontwikkeling dekkingsgraden Pensioenfonds PGB 106,0 104,0 102,0 100,0 98,0 96,0 94,0 92,0 90,0 88,0 86,0 MVV Beleidsdekkingsgraad UFR-dekkingsgraad In 2016 is het pensioenvermogen gestegen van 21,4 miljard euro naar 24,0 miljard euro, onder meer door de positieve beleggingsresultaten (2,3 miljard euro na aftrek vermogensbeheerskosten) en collectieve waardeovernames (0,5 miljard euro). Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 24

26 BESTUURSVERSLAG De verplichtingen stegen van 21,4 miljard euro naar 23,8 miljard euro. De uitkeringen in het verslagjaar (ruim 0,6 miljard euro ten koste van de voorziening) zijn hoger dan de toevoeging van nieuwe pensioenaanspraken (effect op de voorziening plus 0,5 miljard euro). Het betreft hier de voorziening voor rekening en risico van het fonds, dus exclusief deelnemers aan beschikbare premieregelingen en PGB Pensioen Plus. De voorziening voor rekening en risico van de deelnemers is met 24 procent gestegen naar 0,1 miljard euro. De voorziening steeg door de daling van de rente en de verlaging van de Ultimate Forward Rate met 1,9 miljard euro. Het Actuarieel Genootschap publiceerde in september 2016 de nieuwe prognosetafel AG Bij de nieuwe prognosetafel zijn door actuarieel adviesbureau Aon Hewitt nieuwe correctiefactoren bepaald, passend bij de specifieke kenmerken van Pensioenfonds PGB. Deze correctiefactoren zijn gebaseerd op het postcodemodel. De voorziening pensioenverplichtingen steeg hierdoor met 0,3 miljard euro. Tabel 7 geeft weer hoe de stijging van de UFR-dekkingsgraad van 99,8 procent (de dekkingsgraad op 31 december 2015) naar 100,5 procent in het verslagjaar tot stand is gekomen. Tabel 7: Verklaring ontwikkeling dekkingsgraad 31 december december 2015 % %-punt % %-punt Dekkingsgraad 1 januari 99,8 104,1 M1 Premi e -0,2-0,2 M2 Uitkering - 0,1 M3 Indexering 0,0 - M4 Rentetermijnstructuur -8,2-5,1 M5 Overrendement 10,2 0,9 M6 Overi g -1,1 - Dekkingsgraad 31 december 100,5 99,8 Het effect van M6 Overig bestaat voornamelijk uit de omrekening naar de prognosetafel AG2016 met fondsspecifieke correctiefactoren gebaseerd op het postcodemodel. Tabel 8 geeft relevante kengetallen weer van het Financieel Toetsingskader: Tabel 8: Kengetallen Financieel Toetsingskader op basis van de rentetermijnstructuur van DNB 31 december december 2015 Totaal vermogen Technische voorzieningen risico pensioenfonds Reserves Actuele UFR-dekkingsgraad 100,5% 99,8% Vereiste dekkingsgraad werkelijke beleggingsportefeuille 121,1% 120,7% Vereiste dekkingsgraad strategische beleggingsportefeuille 121,5% 121,7% Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 25

27 BESTUURSVERSLAG Tabel 9 geeft een overzicht van de baten en lasten van het pensioenfonds in 2016 en voorgaande jaren. Het overzicht is in de actuariële analyse uitgewerkt. Tabel 9: Overzicht baten en lasten Premieresultaat Kostenresultaat Interes tres ul ta a t Overig resultaat Totaal resultaat Herstelplan Er is in 2015 met de invoering van het nftk een nieuw herstelplan opgesteld. In dit herstelplan is aangegeven hoe het fonds binnen de wettelijke termijn naar verwachting niet meer in de situatie van tekort verkeert. Dit betekent dat onder de gehanteerde aannames het vermogen binnen de wettelijke termijn minimaal gelijk zal zijn aan het vereist vermogen (VV) op basis de strategische beleggingsportefeuille. Jaarlijks wordt getoetst of Pensioenfonds PGB naar verwachting binnen de gestelde termijn het VV zal bereiken. Vanaf 31 december 2016 geldt dat het herstel binnen 10 jaar gerealiseerd moet zijn. Het pensioenfonds zou volgens het herstelpad uit het herstelplan met als startdatum 31 december 2015 een beleidsdekkingsgraad van 101,4 procent per 31 december 2016 moeten hebben. De daadwerkelijke beleidsdekkingsgraad bedraagt 96,0 procent. Voor de actuele UFR-dekkingsgraad geldt dat deze 100,5 procent is, terwijl deze dekkingsgraad op basis van het herstelpad uit het herstelplan 103,2 procent zou zijn. Er is dus een achterstand op het verwachte herstelpad. Maar op basis van de actuele UFR-dekkingsgraad is de achterstand beperkter dan de beleidsdekkingsgraad doet vermoeden. De evaluatie van het herstelplan ingaand vanaf 31 december 2016 laat zien dat de beleidsdekkingsgraad bij de gehanteerde aannames binnen de wettelijke termijnen herstelt. Toeslagverlening is weer mogelijk als de beleidsdekkingsgraad hoger is dan 110 procent. Grafiek 10: Herstelpad herstelplan 2017 onder de gehanteerde aannames 150% 140% 130% 120% 110% 100% 90% Beleidsdekkingsgraad Vereist vermogen Indexatiegrens Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 26

28 BESTUURSVERSLAG Haalbaarheidstoets De haalbaarheidstoets geeft inzicht in de samenhang tussen de financiële opzet, het verwachte pensioenresultaat en de risico s die daarbij gelden. Er wordt jaarlijks een haalbaarheidstoets uitgevoerd waarmee wordt getoetst of het verwachte pensioenresultaat overeenkomt met de gewekte verwachtingen (ambitie). De resultaten van de haalbaarheidstoets op basis van de door DNB voorgeschreven scenarioset per 31 december 2015 en de ondergrenzen zijn als volgt: Tabel 11: Uitkomsten haalbaarheidstoets Uitkomsten haalbaarheidstoets Uitkomst Ondergrens % % Pensioenresultaat op basis van actuele dekkingsgraad 94,4 82,5 Maximale afwijking in slechte omstandigheden 30,8 37,5 De resultaten van de haalbaarheidstoets geven aan dat de doelen en ondergrenzen ook haalbaar zijn in een statistische analyse met een horizon van 60 jaar, zoals die door de toezichthouder is gedefinieerd. Toeslagverlening Het bestuur streeft ernaar een toeslag te verlenen op de pensioenaanspraken en pensioenrechten. Dit wordt jaarlijks bepaald op basis van de financiële situatie van dat moment. Er is sprake van een voorwaardelijke toeslagverlening waarvoor geen bestemmingsreserve is gevormd en geen premie wordt betaald. De toeslagverlening wordt uit het beleggingsrendement dan wel eigen vermogen gefinancierd. Het toeslagbeleid, als bedoeld in artikel 13 van het pensioenreglement, geldt vanaf 2015 en is als volgt: Tabel 12: Toeslagbeleid Financiële positie (peildatum 30 september): Beleidsdekkingsgraad MVV MVV < beleidsdekkingsgraad 110% 110% < beleidsdekkingsgraad toeslagdekkingsgraad Mogelijke toeslagverlening op pensioenen: geen toeslag, korting mogelijk geen toeslag Pro rata toeslag (percentage van 2% ambitie) > toeslagdekkingsgraad Volledige toeslag (2%) plus: 1. ongedaan maken korting; 2. extra toeslag tot maximaal 1%. Per 31 december 2016 bedraagt het Minimaal vereist vermogen (MVV) 104,1 procent. Er wordt geen toeslag verleend tot een beleidsdekkingsgraad van 110 procent. Bij een dekkingsgraad van meer dan 110 procent wordt de maximale hoogte van de toeslagverlening bepaald door de wettelijk voorgeschreven systematiek van toekomstbestendige indexering. Bij een beleidsdekkingsgraad hoger dan de toeslagdekkingsgraad kan het bestuur, op grond van artikel 13 pensioenreglement, besluiten om een eerder toegepaste korting ongedaan te maken. De toeslagdekkingsgraad is afhankelijk van de UFR-dekkingsgraad per 30 september van het jaar waarin het besluit tot toeslagverlening wordt genomen. Pas nadat een eerder toegepaste korting ongedaan is gemaakt, kan eventueel een extra toeslag worden verleend van maximaal 1 procent. Er zal geen inhaaltoeslag worden verleend. De beleidsdekkingsgraad per 30 september 2016 bedroeg 96,2 procent. Het bestuur heeft de toeslag per 1 januari 2017 vastgesteld op 0 procent. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 27

29 BESTUURSVERSLAG In het uiterste geval kan het bestuur genoodzaakt zijn om op grond van de financiële situatie de pensioenen van deelnemers en pensioengerechtigden te korten. Tot nu toe heeft Pensioenfonds PGB deze maatregel niet hoeven nemen. Individuele waardeoverdrachten De beleidsdekkingsgraad daalde in Vanaf 1 april 2016 is de beleidsdekkingsgraad lager dan 100 procent. Er mogen daarom geen individuele waardeoverdrachten meer worden uitgevoerd tot de beleidsdekkingsgraad weer hoger is dan 100 procent. Premiebeleid Het bestuur bepaalt jaarlijks de premie van de basismiddelloonregeling, waarvan de kenmerken zijn beschreven in het hoofdstuk Pensioenregeling. Hierbij streeft het bestuur een evenwichtige premie na. Dit beleid is als volgt vormgegeven: een zoveel als mogelijk dekkingsgraadneutrale premie gemeten over een periode van 5 tot 7 jaar; een zo stabiel mogelijke premie met draagbare premiestappen van maximaal 2 procentpunt; de premie wordt niet als sturingsinstrument gebruikt in geval van een tekort: er is geen sprake van verhoging van de premie of bijstortingen indien de dekkingsgraad onder de (minimaal) vereiste dekkingsgraad ligt; er is geen sprake van premiekorting of terugstorting van premie. Het bestuur heeft een discretionaire bevoegdheid hiervan af te wijken. De zogenaamde kostendekkende premie volgens de definitie van de Pensioenwet wordt ten behoeve van stabiliteit gedempt, zoals mogelijk is conform Artikel 128 van de Pensioenwet. De premie is sinds 2013 gebaseerd op een voortschrijdend gemiddelde rekenrente (over 120 maanden) tot en met 30 september van het jaar voorafgaand aan het jaar waarvoor de premie wordt vastgesteld. De premie voor de basisregeling van Pensioenfonds PGB is voor 2016 vastgesteld op 21,5 procent (voor 2015: 19,5 procent). De premie voor 2017 is vastgesteld op 24,0 procent, een verhoging met 2,5 procentpunt. Omdat de inkoop van pensioen heel duur is door lage rente, besloot het bestuur gebruik te maken van zijn discretionaire bevoegdheid om af te wijken van de maximale premieverhoging van 2 procentpunt. Hiermee gaf het bestuur een signaal af over de uitzonderlijke marktsituatie. Het bestuur vindt het belangrijk dat er elk jaar genoeg premie wordt betaald om het pensioen te kunnen bekostigen dat we in dat jaar toezeggen. Als de premie te laag is, moeten nieuwe aanspraken voor een klein deel worden gefinancierd uit het aanwezige pensioenvermogen. Dat gaat ten koste van de zittende deelnemers (actief, slaper en gepensioneerd). Het bestuur wil dat zoveel mogelijk voorkomen. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 28

30 BESTUURSVERSLAG De samenstelling van de zuivere kostendekkende premie volgens de definitie van de Pensioenwet op basis van de UFR per 31 december 2015 (premie 2016) respectievelijk 31 december 2014 (premie 2015) en de gedempte toetspremie is als volgt: Tabel 13: Samenstelling zuivere kostendekkende premie, gedempte toetspremie en feitelijke premie Feitelijke premie Werkgeversgedeelte Werknemersgedeelte Totaal feitelijke premie Kostendekkende premie Inkoop aanspraken ouderdoms- en partnerpensioen Risico nabestaandenpensioen en AO Kos ten 11 5 Opslag solvabiliteit Totaal kostendekkende premie Gedempte toetspremie Inkoop aanspraken ouderdoms- en partnerpensioen Risico nabestaandenpensioen en AO Kos ten 11 5 Opslag solvabiliteit Totaal gedempte toetspremie Bij de berekening van de zuivere kostendekkende premie en de gedempte toetspremie zijn de structurele pensioenuitvoeringskosten opgenomen. De incidentele pensioenuitvoeringskosten worden niet in de kostendekkende premie opgenomen. De gepresenteerde kostendekkende premie is inclusief een solvabiliteitsopslag van 21,5 procent (2015: 16,8 procent). De zuivere kostendekkende premie en de gedempte toetspremie worden bepaald op basis van de grondslagen aan het begin van het boekjaar. De gewogen gemiddelde rekenrente van de zuivere kostendekkende premie begin 2016 bedroeg 1,92 procent (2015: 2,21 procent). Er wordt gebruik gemaakt van de mogelijkheid om te toetsen tegen de gedempte toetspremie. Deze wordt gedempt door de 120-maandsgemiddelde rente te hanteren. In 2016 was de feitelijke premie hoger dan de gedempte toetspremie, hiermee is voldaan aan de gestelde wettelijke eisen. De premiedekkingsgraad was begin ,4 procent. De UFR-dekkingsgraad bedroeg ultimo ,8 procent. De peildatum voor de vaststelling van de premie is 30 september voorafgaand aan het jaar van de premie. Op basis van de gegevens op 30 september 2015 was de verwachte premiedekkingsgraad 86,8 procent en de UFR-dekkingsgraad was 97,6 procent. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 29

31 BESTUURSVERSLAG Actuariële analyse Het pensioenfonds maakt voor de financiële opzet gebruik van veronderstellingen. De actuariële analyse geeft inzicht in de verschillen tussen de veronderstellingen en de werkelijkheid zoals die na afloop van het verslagjaar kan worden vastgesteld. De actuariële analyse van het saldo van baten en lasten is als volgt: Tabel 14: Actuariële analyse Premieresultaat Premiebijdragen Pensioenopbouw (inclusief risicokoopsommen) Kostenresultaat In premie begrepen bedrag voor kosten Vrijval voor kosten uit voorziening Pensioenuitvoeringskosten (betaalde kosten) Interestresultaat Beleggingsresultaten (direct en indirect, na aftrek kosten vermogensbeheer) Rentetoevoeging technische voorzieningen Wijziging gemiddelde rekenrente Overig resultaat Resultaat op waardeoverdrachten (saldo-overdracht van rechten) Resultaat op kanssystemen (overige wijzigingen) Wijziging overige actuariele uitgangspunten Overige baten Overige lasten Totaal saldo baten en lasten Premieresultaat De pensioenopbouw bestaat voor de middelloonregelingen uit de ingekochte, onvoorwaardelijke aanspraken op basis van ontvangen baten uit premies en koopsommen. De premies worden gefinancierd op basis van een doorsneepremie. De koopsommen worden gefinancierd op basis van de in 2016 geldende inkooptarieven. Voor de beschikbare premieregelingen bestaat de pensioenopbouw uit de ingelegde staffelpremies. De verschuldigde premie voor de basisregeling was 21,5 procent in Deze premie is in oktober 2015 vastgesteld op basis van de UFR-rekenrente eind september 2015 en het premiebeleid van het fonds. De actuarieel benodigde premies zijn berekend op de grondslagen eind Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 30

32 BESTUURSVERSLAG Het premieresultaat is weergegeven inclusief koopsommen en exclusief de premies VPL en exclusief de opslag voor pensioenuitvoeringskosten. Dat zijn de kosten eigen beheer, exclusief vermogensbeheer. De opslag voor pensioenuitvoeringskosten is in het kostenresultaat opgenomen. Totaal bedraagt de inkoop uit de premies en koopsommen, inclusief bijstellingen inkoop voor voorgaande boekjaren, 457 miljoen euro. Financieel stond hier 408 miljoen euro tegenover waardoor er een negatief resultaat van 49 miljoen euro resteert. Kostenresultaat Totaal beschikbaar voor kosten zijn de in de premie begrepen kostenopslag (10 miljoen euro) en de vrijval van excassokosten uit hoofde van reguliere uitkeringen (12 miljoen euro). In 2016 bedroegen de pensioenuitvoeringskosten (exclusief kosten vermogensbeheer) 23 miljoen euro. In dit bedrag zijn eenmalige kosten van 1 miljoen euro opgenomen voor incidentele projecten. In 2016 is een negatief resultaat behaald van 1 miljoen euro. Interestresultaat Voor 2016 bedraagt de benodigde interesttoevoeging aan de voorziening pensioenverplichtingen 0,060 procent negatief (dit is de een-jaarsrente per 31 december 2015). In 2016 is de rekenrente gedaald en daalde de UFR van 3,2 procent naar 2,9 procent. Hierdoor is het resultaat op wijziging rekenrente negatief. De positieve beleggingsopbrengsten (10,9 procent) waren hoger dan de lasten uit hoofde van de benodigde interest en wijziging rekenrente. Per saldo was er een positief interestresultaat van 453 miljoen euro. Overig resultaat Het totaal van de overige resultaten bedraagt 238 miljoen euro negatief. Het positieve resultaat op waardeoverdrachten bedraagt 12 miljoen euro. Dit komt doordat collectieve waardeoverdrachten dekkingsgraadneutraal het fonds binnenkomen op basis van de marktrente (swaprente). Door omrekening naar gemiddelde rekenrente ontstaat een rekentechnisch verschil dat na verloop van tijd weer wegvalt. Het resultaat op kanssystemen bedraagt 33 miljoen euro positief (inclusief voorgaande jaren met terugwerkende kracht) en bestaat uit het resultaat op sterfte, arbeidsongeschiktheid en overige mutaties. Het resultaat op sterfte is 22 miljoen euro positief. Er gingen minder nabestaandenpensioenen in dan verwacht. Het resultaat op arbeidsongeschiktheid bedraagt 10 miljoen euro positief: een eerdere reservering was hoger dan nodig. Op overige mutaties is het resultaat 1 miljoen euro positief. Het resultaat op wijziging overige actuariële uitgangspunten bedraagt 281 miljoen euro negatief. In 2016 werd overgegaan op de nieuwe prognosetafel AG2016 voor de inschatting van de sterftekansen en op een nieuwe fondsspecifieke ervaringssterftecorrectie. Het resultaat op overige lasten van 2 miljoen euro negatief is vooral veroorzaakt door een verschil tussen de werkelijke uitkeringen en de daarvoor beschikbare dekking. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 31

33 BESTUURSVERSLAG Balans- en vermogensbeheer In dit hoofdstuk leest u over het in 2016 gevoerde balans- en beleggingsbeleid. De belangrijkste onderdelen daarvan zijn de behaalde resultaten, de ontwikkelingen op de financiële markten, het gevoerde strategische beleggingsbeleid en het nieuwe dynamisch beleggingsbeleid. Inleiding In 2016 is het strategisch beleggingsbeleid gevolgd dat in 2015 is ontwikkeld. De ambitie van dit beleid is de koopkracht voor de deelnemers op peil te houden, tegen een acceptabel risico. Om dit te realiseren hanteert het bestuur een indeling van de beleggingen in een matching en een return portefeuille. De matchingportefeuille bevat vastrentende beleggingen met een laag risico, die bedoeld zijn om de ontwikkeling van de waarde van de pensioenverplichtingen bij te houden. De returnportefeuille bevat beleggingen in zakelijke waarden en vastrentende waarden met een hoger risico. Het doel hiervan is het verdienen van extra rendement bovenop de risicovrije rente. In 2016 is een rendement behaald van 10,9 procent. Het rendement op de matchingportefeuille bedroeg 12,3 procent, het rendement op de returnportefeuille bedroeg 9,2 procent. Het bestuur heeft in 2016 verder gewerkt aan de ontwikkeling van het beleggingsbeleid. Zo is het in 2015 opgezette strategische beleggingsbeleid op diverse manieren aangevuld. Het bestuur heeft een dynamisch beleggingsbeleid ontwikkeld, dat het bestaande strategische beleid ondersteunt door rekening te houden met de relatieve aantrekkelijkheid van de verschillende categorieën beleggingen. Ook heeft het bestuur gewerkt aan een verdere diversificatie van de portefeuille. Zo is de hypothekenportefeuille verder opgebouwd en is een beleggingsstrategie voor alternatieve vastrentende waarden opgesteld, die in 2017 wordt geïmplementeerd. Ook is het strategieplan aandelen herzien in 2016, waarvan de implementatie eveneens in 2017 plaatsvindt. Daarnaast is het MVB-beleid opnieuw vorm gegeven op basis van een uitgebreid onderzoek onder de deelnemers van PGB. Een belangrijke mijlpaal in 2016 was tot slot de onafhankelijke evaluatie door PricewaterhouseCoopers (PwC) van het strategisch beleggingsbeleid. De beoordeling van PwC was positief, waarmee het strategisch beleggingsbeleid nu tot best practice bestempeld is. Dit oordeel werd onder meer gebaseerd op de uitgebreide onderbouwing en documentatie van de beleggingsplannen op de grote betrokkenheid van het bestuur en haar Balansbeheeradviescommissie (BAC) bij de besluitvorming. Resultaten in 2016 Financiële markten en economie in 2016 Het bestuur werd in 2016 geconfronteerd met instabiele financiële markten. Het jaar begon met een aanzienlijke aandelen- en olieprijscorrectie, onder andere veroorzaakt door de lager dan verwachte groei in China. Later in het jaar steeg een aantal aandelenmarkten (vooral in de VS) naar recordhoogten en herstelde de olieprijs zich weer. De euroswaprente vertoonde een vergelijkbaar verloop: tot september 2016 stond de swaprente erg laag, maar vanaf september begon deze te stijgen, zodat over heel 2016 gedaan de rentedaling uiteindelijk beperkt was. In 2016 vonden twee opmerkelijke gebeurtenissen plaats. De eerste hiervan was het referendum in het Verenigd Koninkrijk over lidmaatschap van de Europese Unie (EU), waarbij onverwacht een kleine meerderheid voor uittreding uit de Europese Unie stemde (de Brexit ). De gevolgen hiervan voor de financiële markten waren lagere rentestanden en een forse daling van het Britse pond. Over heel 2016 is het Britse pond ten opzichte van de euro met circa 14 procent gedeprecieerd. Op de aandelenmarkten had het Brexit-besluit uiteindelijk weinig impact. De tweede opmerkelijke gebeurtenis was de verkiezing van Donald Trump tot president van de VS. Vooraf waren veel marktpartijen beducht voor negatieve ontwikkelingen op de beurzen indien Trump verkozen zou worden, maar het tegendeel bleek het geval. Sinds zijn verkiezing is er met name in de VS en Europa sprake van aanzienlijk herstel op de beurzen en stijgende rentes. Aandelen in opkomende landen leverden na de verkiezing van Trump wel een deel van de koerswinsten van eerder in het jaar in. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 32

34 BESTUURSVERSLAG In economisch opzicht is 2016 met positiever sentiment en verwachtingen afgesloten dan de jaren daarvoor. De groeiverwachtingen van de internationale organisatie OECO en IMF voor ontwikkelde landen in 2017 zijn met 2 procent de hoogste sinds jaren. Om die verwachting heen is wel sprake van grote onzekerheden en risico s. Beleggingsresultaten 2016 Het bruto rendement van de totale beleggingsportefeuille voor 2016 bedraagt 10,9 procent (zie tabel 15 voor een volledig overzicht). Het rendement ligt daarbij 1,5 procent hoger dan het rendement op de benchmark van 9,4 procent. Het totale rendement is opgebouwd uit een rendement van 12,3 procent op de matchingportefeuille en een rendement van 9,2 procent op de returnportefeuille. Het rendement op de matchingportefeuille van 12,3 procent wordt grotendeels gedreven door het rendement van 13,4 procent dat op Euro-staatsobligaties is gerealiseerd vanwege de gedaalde rentes op Eurostaatsobligaties. Dit was aanzienlijk beter dan het benchmark rendement van 9,8 procent. Ook de andere beleggingen in de matchingportefeuille deden het beter dan de benchmark in Op de returnportefeuille als geheel werd een positief rendement van 9,2 procent gehaald. De grootste positieve bijdragen werden geleverd door de beleggingen in infrastructuur met een rendement van 12,2 procent, alternatieve vastrentende waarden met 11,4 procent en aandelen met 9,9 procent. Tabel 15: Rendement beleggingen Cijfers in procenten Rendement Pensioenfonds PGB Benchmark % % Totaal rendement 10,9 9,4 Matching portfolio 12,3 10,0 Euro-staatsobligaties 13,4 9,8 Euro-bedrijfsobligaties 4,0 3,8 Euro-liquiditeiten 0,9-0,6 Euro-inflatieobligaties 9,2 9,2 Hypotheken 7,6 7,4 Return portfolio 9,2 8,7 Aandelen 9,9 9,8 Alternatieve zakelijke waarden 10,9 7,4 Alternatieve vastrentende waarden 11,4 12,5 Alternatieve zakelijke waarden 10,9 7,4 Onroerend goed 9,7 4,4 Infrastructuur 12,2 9,9 Private equity 5,5 5,5 Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 33

35 BESTUURSVERSLAG Uit onderstaand overzicht komt naar voren, dat het gerealiseerde rendement over 2016 hoger is dan het verwachte rendement op lange termijn. Tabel 16: 15-jaars meetkundig gemiddeld rendement uit de ALM-studie Cijfers in procenten 15-jaars meetkundig gemiddeld rendement uit de ALM-studie % Vastrentende waarden Euro-staatsobligaties - Euro-bedrijfsobligaties 2,0 Euro-inflatieobligaties 0,7 Alternatieve vastrentende waarden 3,6 Nederlandse woninghypotheken 2,2 Zakelijke waarden Aandelen 6,2 Onroerend goed 6,0 Infrastructuur 5,8 Totaal fondsrendement 4,1 Het bestuur analyseert en bespreekt periodiek de financiële rendementen en risico s en de mate waarin voldaan wordt aan de geformuleerde pensioendoelstellingen. Hierbij steunt het bestuur op onafhankelijke week-, maand- en kwartaalrapportages waarin tevens de verwachte impact van een aantal vooraf gedefinieerde stress-scenario s (combinatie van negatieve schokken) en gevoeligheidsanalyses worden gepresenteerd. De ambitie van Pensioenfonds PGB beschrijft de financiële doelstellingen op de lange en de korte termijn en de wijze waarop deze meetbaar en stuurbaar worden gemaakt. Pensioenfonds PGB tracht deze ambitie te realiseren middels zijn balans- en beleggingsbeleid. De ambitie op de lange termijn is om zoveel mogelijk koopkracht te behouden voor zijn deelnemers. Koopkracht is door het bestuur vertaald in termen van pensioenresultaat. Het pensioenresultaat is de som van de verwachte reële uitkeringen conform het pensioenfondsbeleid van PGB gedeeld door de som van de verwachte reële uitkeringen zonder korten en altijd prijs geïndexeerd. De ambitie op de korte termijn is om de mogelijke impact van negatieve schokken op de dekkingsgraad te beperken. Per einde 2016 is de financiële situatie zodanig dat het verwachte pensioenresultaat voldoet aan de doelstelling van minimaal 90 procent. Ook de kans op korten en kans op een korting groter dan 1 procent voldoen aan de gestelde normen. Het pensioenresultaat in een slecht-weer-scenario per eind 2016 (79,3 procent) voldeed niet aan de norm van 80 procent (zie grafiek 17). Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 34

36 BESTUURSVERSLAG Grafiek 17: Pensioenresultaat en kans op korten per eind 2016 Z-score Op 1 januari 2001 is het Vrijstellingsbesluit Wet Bpf 2000 officieel in werking getreden. Dit besluit is uitgevaardigd door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en heeft als belangrijkste doel ondernemingen vrijstelling te verlenen van de verplichtstelling van deelname aan een bedrijfstakpensioenfonds indien uit de performancetoets, uitgevoerd over een periode van vijf kalenderjaren, blijkt dat het feitelijk behaalde beleggingsrendement van het pensioenfonds in negatieve zin aanzienlijk afwijkt van het rendement van de door het fonds vastgestelde normportefeuille, waarbij van een aanzienlijke afwijking in negatieve zin sprake is indien de uitkomst van de berekening van de performancetoets, nadat bij die uitkomst 1,28 is opgeteld, negatief is. Over 2016 is een Z-score behaald van 1,01 (2015: 0,21). De performancetoets over de periode 2012 tot en met december 2016 bedraagt 0,67 (2015:0,30). Daarmee blijft de performancetoets boven het vereiste minimum. Beleggingsbeleid 2016 Strategisch beleggingsbeleid Het in 2016 gehanteerde strategische beleggingsbeleid is gebaseerd op de ambitie tot koopkrachtbehoud. Het strategische beleid is in 2015 ontwikkeld en is in 2016 verder verfijnd. Het uitgangspunt van het beleid is dat een zekere mate van risico genomen moet worden om het benodigde rendement te kunnen realiseren dat tot koopkracht van de pensioenrechten leidt. Het te nemen risico wordt uitgedrukt als risicobudget, gebaseerd op de methodiek van het vereist vermogen (VV) van DNB. Het risicobudget beweegt mee met de hoogte van de nominale dekkingsgraad op marktwaarde (zie grafiek 18, beleidsmatrix). Bij lage dekkingsgraden wordt het risicobudget beperkt om de kans op en impact van eventuele kortingen te beperken. Er blijft wel voldoende risicobudget met bijbehorend verwacht rendement over om naar hogere dekkingsgraden te kunnen herstellen. Bij gemiddelde dekkingsgraden wordt meer risico genomen, om zo de ambitie van koopkrachtbehoud waar te kunnen maken. Bij hogere dekkingsgraden wordt het risicobudget weer afgebouwd. Er wordt bij hoge dekkingsgraden niet meer risico genomen dan nodig om de koopkrachtambitie te verwezenlijken. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 35

37 BESTUURSVERSLAG Grafiek 18: Risicobudget Grafiek 19 toont het risicobudget per jaareinde 2016 (21,1 procent) en het feitelijke risicogebruik (21,2 procent). De afwijking van het feitelijke risicobudget valt binnen de bandbreedte. Grafiek 19: Risicogebruik 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Risicogebruik, impact risicofactor op DG, DNB rapportage 3,1% 17,1% 4,0% 3,3% 2,7% 2,1% -11,1% 21,2% 21,1% Risico budget Tot aa l Diversificatie (S10) Actief-beheer (S6) Actuarieel (S5) Krediet (S3) Valuta (S2) Zakkelijke waarden (S1) Rente Het strategische risicobudget wordt vervolgens omgezet naar de gewenste verhouding tussen de matching en de returnportefeuille. In de praktijk liggen de investeringen in de illiquide beleggingen vast en vinden verschuivingen tussen matching- en returnportefeuille plaats via de liquide beleggingen aandelen (returnportefeuille) en eurostaatsobligaties, eurorenteswaps en euro liquiditeiten (matchingportefeuille). In tabel 20 is de verdeling van de beleggingen over de matching- en returnportefeuilles en de onderliggende beleggingscategorieën per eind 2016 opgenomen. Per eind 2016 is het strategische gewicht van de matchingportefeuille van 48,4 procent en dat van de returnportefeuille van 51,6 procent. De werkelijke portefeuille per 31 december 2016 wijkt hier met een gewicht van 48,7 procent voor de matchingportefeuille van een gewicht van 51,3 procent voor de returnportefeuille licht vanaf. De afwijking in de matchingportefeuille wordt veroorzaakt door een overweging van Euro-bedrijfsobligaties en een onderweging van inflatieobligaties. In de returnportefeuille is de afwijking het gevolg van de negatieve waarde van de valuta-afdekking ten opzichte van de benchmark. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 36

38 BESTUURSVERSLAG Tabel 20: Beleggingsportefeuille Cijfers in procenten Werkelijke portefeuille 31 december 2016 Strategische portefeuille 31 december 2016 % % Matching portefeuille 48,7 48,4 Euro-staatsobligaties & IRS 21,8 22,0 Euro-bedrijfsobligaties 15,6 14,5 Euro-liquiditeiten 1,2 1,0 Euro-inflatieobligaties 4,7 5,5 Hypotheken 5,4 5,4 Return portefeuille 51,3 51,6 Aandelen 40,6 40,5 Alternatieve zakelijke waarden 7,1 7,1 Alternatieve vastrentende waarden 4,2 4,2 Liquiditeiten -0,1 - Valuta-afdekking -0,5-0,2 Alternatieve zakelijke waarden 7,1 7,1 Onroerend goed 3,0 3,0 Infrastructuur 3,9 3,9 Private equity 0,2 0,2 Renteafdekkingsbeleid 39,7 38,3 Valuta-afdekkingsbeleid 82,9 82,5 Belangrijkste wijzigingen beleggingsstrategieën In 2016 is op het niveau van de beleggingscategorieën een aantal wijzigingen doorgevoerd. De belangrijkste zijn: Opbouw van de hypothekenportefeuille Opstellen strategieplan alternatieve vastrentende waarden Allocatie naar infrastructuur Aanscherping van het strategieplan aandelen Ten eerste is in 2016 de portefeuille hypothecaire leningen aanzienlijk uitgebouwd. Per eind 2015 was voor ongeveer 150 miljoen euro in hypotheken geïnvesteerd. In de loop van 2016 is deze portefeuille verder uitgebreid naar ruim 1,2 miljard euro (5,4 procent van de totale beleggingsportefeuille). Daarmee is de portefeuille nu op het strategisch gewicht voor de lange termijn. De hypothekenportefeuille wordt opgebouwd via een samenwerking van Nederlandse pensioenfondsen waarvan PGB één van de drie oprichters is. Inmiddels is dit uitgegroeid naar een groep van meer dan tien grote pensioenfondsen. Daarnaast is verder gewerkt aan de diversificatie van de beleggingsportefeuille door het opstellen van een strategieplan voor alternatieve vastrentende waarden. Dit betreft de financiering naar het bedrijfsleven via directe leningen of via leningen die door banken zijn afgesloten. Het strategieplan is in 2016 afgerond en sluit aan bij de bestaande belegging in bedrijfsobligaties opkomende landen. De omvang per eind 2016 bedroeg 953 miljoen euro (4,2 procent van de portefeuille). De allocatie naar infrastructuur per eind 2016 is ongeveer 950 miljoen euro (3,9 procent van de portefeuille). In 2016 zijn er twee nieuwe toezeggingen gedaan, waardoor de portefeuille verdere groeit de komende jaren. Tot slot is in 2016 het strategieplan aandelen aangescherpt. De belangrijkste onderdelen daarvan zijn: Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 37

39 BESTUURSVERSLAG Een focus op passieve strategieën in combinatie met een gestructureerde benadering om extra rendement te genereren. Uitbreiden van wereldwijde factor en kwantitatieve mandaten als onderdeel van een gestructureerde benadering. Binnen de passieve aandelenportefeuilles wordt tot nu toe belegd via een marktgewogen index. Er wordt binnen de nieuwe strategie deels overgestapt naar beleggen via een gelijkgewogen index. Bovenstaande aanpassingen dragen bij aan het beheersen van de kosten door middel van lagere vergoedingen. Renteafdekking Het renteafdekkingsbeleid is ontwikkeld om het renterisico zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij de ambitie en het risicoprofiel. In 2016 is het renteafdekkingsbeleid gevoerd aan de hand van de rentestaffel in grafiek 21 waarbij de hoogte van de renteafdekking afhankelijk was van de hoogte van de 30-jaars euroswaprente. Dit sluit aan bij het idee alleen daar risico te nemen waar ook een acceptabele vergoeding is te verwachten. Het renteafdekkingsbeleid is via de matchingportefeuille geïmplementeerd. Grafiek 21: Rentestaffel De rentestaffel is zo gekozen dat de renteafdekking varieert tussen minimaal 20 procent (bij een 30-jaars euroswaprente van 0,5 procent en lager) en maximaal 80 procent (bij een 30-jaars euroswaprente van 4,5 procent en hoger). Deze invulling leidt ertoe dat het risicobudget voor renterisico gelijk blijft, ongeacht het renteniveau. Hiermee wordt invulling gegeven aan de beleidsmatrix voor elke combinatie van nominale dekkingsgraad (op marktwaarde) en renteniveau. Grafiek 22 geeft de renteafdekking gedurende 2016 weer. Het niveau van de renteafdekking bedroeg eind 2016 circa 39,7 procent: 25,9 procent door obligaties, 2,4 procent door hypotheken en 11,4 procent door eurorenteswaps. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 38

40 BESTUURSVERSLAG Grafiek 22: Renteafdekking 50% 45% Renteafdekking 40% 35% 30% 25% 20% Renteafdekking 15% De volatiliteit in de renteafdekking als gevolg van de dynamische renteafdekking. Heeft geleid tot meer kosten. Ten opzichte van de gerealiseerde extra rendementen, waren deze kosten zeer gering. Valuta-afdekking Een deel van het vermogen is geïnvesteerd in beleggingen die in andere valuta dan de euro genoteerd staan, met als voornaamste vreemde valuta de Amerikaanse dollar en het Britse pond. Ten aanzien van deze beleggingen wordt het risico gelopen dat de vreemde valuta in waarde daalt ten opzichte van de euro, waardoor de belegging in euro s gemeten in waarde daalt: valutarisico. Dit risico wordt deels afgedekt binnen het valutabeleid. De valuta-afdekking is als volgt vormgegeven: Beleggingen in opkomende landen: 0 procent; Beleggingen in vastrentende waarden: 100 procent; Veilige haven valuta (Amerikaanse dollar en de Zwitserse frank): 50 procent; Overige valuta 75 procent. Het niveau van de valuta-afdekking over de hele beleggingsportefeuille bedroeg eind 2016 circa 52,1 procent. Dynamisch beleggingsbeleid In 2016 heeft het bestuur gewerkt aan het opzetten van een dynamisch beleggingsbeleid, dat met ingang van 2017 is geïmplementeerd. Het doel hiervan is om in aanvulling op het strategisch beleid te kijken welke risico s aantrekkelijk zijn gewaardeerd en welke risico s niet. Of een beleggingscategorie aantrekkelijk of onaantrekkelijk is geprijsd, is afhankelijk van de verwachte vergoeding voor het te lopen risico (risicopremie) en van het sentiment op financiële markten. Wanneer risico s niet aantrekkelijk zijn, zal het bestuur besluiten deze risico s te verminderen en andersom. Het dynamisch beleggingsbeleid is ontwikkeld als een aanvulling op de beleidsmatrix en wordt binnen de bandbreedtes van ±2,5 procent van het strategische risicobudget geïmplementeerd. Dit komt overeen met de reeds bestaande bandbreedtes. EMIR Sinds 2014 is op initiatief van de Europese Commissie de European Market Infrastructure Regulation (EMIR) van kracht, met als doel de handel in over-the-counter derivaten transparanter en veiliger te maken. Tot augustus 2017 zijn pensioenfondsen nog uitgezonderd voor de toepassing van EMIR-regels. Wel zijn in 2016 voorbereidingen getroffen om in 2017 aan de EMIR-regels te kunnen voldoen. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 39

41 BESTUURSVERSLAG Maatschappelijk verantwoord beleggen Het bestuur streeft ernaar het pensioenvermogen van deelnemers en pensioengerechtigden maatschappelijk verantwoord te beleggen (MVB). Daarbij wordt gekeken naar financiële, sociale, bestuurlijke en milieuoverwegingen. In 2016 heeft het bestuur onderzoek gedaan naar de risicohouding van deelnemers en gepensioneerden. Uit dit onderzoek kwam onder meer naar voren dat MVB niet ten koste mag gaan van het rendement en dat de deelnemers een rol zien voor een aantal specifieke MVB-thema s. Deze uitkomsten worden in 2017 in het MVB-beleid verwerkt. Een eerste stap die eind 2016 genomen is, is de ondertekening van de internationaal erkende standaard voor verantwoord investeren, de UN Principles for Responsible Investing (UNPRI). In 2017 wordt dit beleid verder uitgewerkt en wordt met de implementatie begonnen. Uitgangspunten MVB-beleid: MVB-beleid is gebaseerd op de voorkeuren van de deelnemers, zoals uitgesproken in een periodiek deelnemersonderzoek. Maatschappelijk verantwoord gedrag van ondernemingen en vermogensbeheerders vergroot de kans op performance op de lange termijn en verkleint de risico s van beleggingen in die ondernemingen. Het MVB-beleid is er daarmee op gericht de verhouding tussen rendement en risico s in de beleggingen te verbeteren. Ondernemingen en overheden die voldoen aan de normen voor goed bestuur en die oog hebben voor bredere sociale belangen genieten de voorkeur. Indien passend binnen het beleid worden duurzaamheidsinvesteringen en investeringen in de Nederlandse economie gestimuleerd. Maatschappelijke argumenten spelen een rol bij beleggingsbeslissingen voor zover deze consistent zijn met de fiduciaire plicht jegens de deelnemers. Uitsluitingsbeleid Het in 2016 gevoerde uitsluitingsbeleid is gebaseerd op de tien Global Compact principes voor verantwoord beleggen van de Verenigde Naties, aangevuld met het wettelijke verbod op beleggingen in bepaalde controversiële wapens en ingestelde sancties door de VN of Europese Unie. In 2016 is het uitsluitingsbeleid ieder kwartaal aangepast. Een onafhankelijk onderzoeksbureau (Sustainalytics) stelt vast of een onderneming of overheid principes van het Global Compact stelselmatig schendt, waarna deze partij wordt uitgesloten. Het bestuur heeft de mogelijkheid om van uitsluiting af te zien als het bestuur van mening is dat uitsluiting niet in het belang van de deelnemers is en/of nader onderzoek vereist is. De uitsluitingslijst is ieder kwartaal op de website gepubliceerd. Actief in gesprek en stemmen Het dagelijkse beheer van de aandelenportefeuilles was in 2016 uitbesteed aan externe vermogensbeheerders. Bij de selectie en monitoring van deze partijen spelen maatschappelijke factoren een belangrijke rol. Zo zijn alle aangestelde vermogensbeheerders binnen de aandelenportefeuille ondertekenaars van de United Nations Principles of Responsible Investing (UNPRI). De externe vermogensbeheerders hebben in 2016 namens Pensioenfonds PGB gestemd op aandeelhoudersvergaderingen en zijn actief in gesprek gaan met ondernemingen (engagement). De vermogensbeheerders legden hierover op transparante wijze verantwoording af. In 2017 wordt het engagementbeleid verder aangescherpt. Duurzaamheidsinvesteringen Pensioenfonds PGB belegde in 2016 ook actief in duurzame initiatieven. Zo is circa 90 miljoen euro belegd in wind- en zonne-energie, technologieën voor optimale energiebenutting of energiebesparing. Onder de noemer van duurzaamheidsbeleggingen vallen ook beleggingen met een sterke maatschappelijke focus, zoals microfinanciering of het verbeteren van de ondernemingsfinanciering van het midden- en kleinbedrijf (MKB). Eind 2016 is bijvoorbeeld circa 36 miljoen euro geïnvesteerd in het Bedrijfsleningen Fonds van de Nederlandse Investeringsinstelling (NLII). Als onderdeel van het nieuwe MVB-beleid wordt daarnaast een oriëntatie gedaan naar de mogelijkheden van specifieke investeringen in de Nederlandse economie en naar doelinvesteringen in ondernemingen en overheden die op een aantal MVB-criteria goed scoren. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 40

42 BESTUURSVERSLAG Risicomanagement Het bestuur volgt een integrale risicomanagementaanpak. Hierbij gaat aandacht naar de strategische, operationele en financiële risico s die het fonds loopt. Tevens is de aanpak gericht op het stimuleren van het risicobewustzijn van zowel het bestuur als zijn dienstverleners. Het uitgangspunt van het risicobeleid is de risicohouding van deelnemers. In 2016 heeft het bestuur een aantal gerichte risicoanalyses uitgevoerd (bijvoorbeeld: beschikbare premieregeling, integriteit, informatiebeveiliging, uitbesteding, korten). Dit heeft onder meer geleid tot nieuwe beleidsstukken over datalekken en incidenten. Proces en organisatie Het bestuur borgt risicomanagement door een gedegen organisatie en een robuust proces. Het risicomanagementproces van het fonds bestaat uit 4 stappen die continu doorlopen worden en die het zelfcorrigerende vermogen van het bestuur en de uitvoeringsorganisatie stimuleren. Dit proces sluit aan bij het risicoframework van DNB (Firm/Focus!) en wereldwijde standaarden (COSO ERM, ISO31000). 1. Risico-identificatie: Het fonds beschikt over een risicocontrolematrix die de bestuursleden gebruiken om de risico s van hun aandachtsgebied te identificeren en de wijze aan te geven waarop daarmee wordt omgegaan, waaronder beheersmaatregelen (controls). 2. Risicoanalyse: Het bestuur bespreekt en beoordeelt regelmatig de risico s die het fonds loopt. 3. Risicobeheersing: Op ieder risicoterrein heeft het bestuur beleid en beheersmaatregelen vastgesteld. De werking van deze beheersmaatregelen wordt periodiek getoetst (zie operationeel risicomanagement). 4. Risicomonitoring en herziening: Het bestuur houdt toezicht op de naleving van het beleid en de realisatie van de fondsdoelstellingen door onafhankelijke rapportages over de strategische, operationele en financiële risico s. Waar nodig grijpt het bestuur in door bijkomende beheersmaatregelen en/of aanscherping van het beleid. Het bestuur steunt voor deze risicomanagementactiviteiten op een aantal commissies waarin risicobeheer systematisch aandacht krijgt. De belangrijkste commissies op dit gebied zijn de adviescommissie audit en riskmanagement en de commissie balansmanagement. Vanuit het bestuur speelt de portefeuillehouder risicobeheer een actieve rol in deze commissies door onder meer toezicht te houden op de naleving van het beleid. Organisatorische inrichting risicomanagement Het bestuurslid met integraal risicomanagement in portefeuille richt zich op het functioneren van de risicobeheersingssystemen van het pensioenfonds en zijn omgeving. Daarenboven hebben de andere bestuursleden vanuit hun specifieke bestuursportefeuille een risicobeheersende verantwoordelijkheid op hun eigen aandachtsgebied. Het bestuurslid voor integraal risicomanagement is lid van zowel de commissie balansmanagement als de adviescommissie audit en riskmanagement en geeft vanuit deze rol gevraagd en ongevraagd advies. Om het bestuur op het gebied van beheersing en risicomanagement te ondersteunen, kent het bestuursbureau een risicocontrolfunctie. De risicocontroller verricht werkzaamheden voor bestuur en de commissies balansbeheer en audit en riskmanagement. De risicocontrolfunctie richt zich op het toetsen van beleidsvoorstellen en beleggingsvoorstellen aan het geldende beleidskader van het pensioenfonds. Daarnaast wordt de administratieve organisatie gevolgd en de bijbehorende risicocontrolematrix van het bestuur bijgehouden, wordt het incidentenmanagement uitgevoerd en worden risicoassessments en controlassessments opgesteld. De risicocontroller adviseert het bestuur. Jaarverslag Pensioenfonds PGB 2016 Terug naar inhoud 41