DE EXTRA KLEUR VAN DE DUIN- EN BOLLENSTREEK TOEKOMSTVISIE VEEHOUDERIJ ONDERNEMEN DOE JE SAMEN

Transcriptie

1 DE EXTRA KLEUR VAN DE DUIN- EN BOLLENSTREEK TOEKOMSTVISIE VEEHOUDERIJ ONDERNEMEN DOE JE SAMEN

2 DE EXTRA KLEUR VAN DE DUIN- EN BOLLENSTREEK

3 De Duin- en Bollenstreek. De naam zegt het al. Over het algemeen komt direct het beeld op van de bollen-, bloemen- en plantenteelt. Belangrijke sectoren voor de streek, waar vanzelfsprekend veel aandacht voor is. Er is echter nog een landbouwsector die uitstraling geeft aan dit unieke landschap: De veehouderij. Wat is de waarde van deze sector voor de Duin- en Bollenstreek en hoe kunnen we die met oog op de toekomst behouden? LTO Noord-afdeling Duin- en Bollenstreek brengt dat graag voor u in beeld met deze nieuwe toekomstvisie op de veehouderij in het Zuid-Hollandse deel van onze bollenstreek. Bij een toer door onze regio in het voorjaar vallen direct de prachtig kleurende en geurende bollenvelden op, maar ook de unieke afwisseling daarvan met natuur, dorpen, andere bloemen- en plantenteelt én groene weilanden. Deze variëteit maakt het landschap letterlijk en figuurlijk kleurrijk. Om dit palet met groene weilanden in stand te houden, is een economisch duurzame (melk)veehouderij noodzakelijk. Die handschoen pakken de agrarische ondernemers zelf graag op. Daarvoor is wel nodig dat de randvoorwaarden hiervoor de komende decennia intact blijven en waar nodig worden verbeterd. In deze visie zal achtereenvolgens worden ingegaan op de toegevoegde waarde van de veehouderij, trends en uitdagingen en de benodigde randvoorwaarden om deze onmisbare schakel in de streek voor toekomstige generaties te behouden. DE TOEGEVOEGDE WAARDE VAN VEE TUSSEN DE BOLLEN De sector voegt een aantal unieke elementen toe aan de Duin- en Bollenstreek. Deze toegevoegde waarde uit zich op drie manieren: Landschappelijke waarde: Uniek afwisselend landschap: De jaarronde groene percelen van de veehouderij geven extra kleur aan de regio. Het open karakter van de streek blijft mede hierdoor behouden. Dieren zichtbaar in het landschap: Alle bedrijven in de streek weiden hun melkvee. Uitzonderlijk, maar waar. Nevenactiviteiten, zoals vleesveehouderij en schapenhouderij, zorgen voor een nog gemêleerder gezelschap in het groen. Natuurbeheer: Weidevogels zijn onlosmakelijk verbonden met het extensieve gebruik van de weilanden. Veehouders houden proactief rekening met het broedseizoen. Daarnaast zorgen rijke slootkanten voor een diversiteit aan flora en fauna.

4 Beheer van de open ruimte: De kosten voor beheer van de open ruimte zijn veel hoger zonder agrariërs. Dit bleek bijvoorbeeld tijdens de participatieve ontwerpsessies voor de Roodemolenpolder in Teylingen. Waterbeheer: Bij grote regenval zijn weilanden en bollenvelden natuurlijke waterbuffers, in tegenstelling tot verharde oppervlakten. Bovendien blijven boeren hun ogen en oren voor waterschappen openhouden: Zij wonen en werken dagelijks tussen de weilanden, sloten en vaarten. Vruchtbare grond: Samenwerking tussen bollentelers en veehouders zorgt voor lokale kringlopen van biomassa, mest en mineralen. Deze helpen om het organische stofgehalte van de kalkrijke zandgronden op peil te houden. Ook dit is uniek en zorgt voor een duurzame en betaalbare kringloop van mest. Economische waarde: Verdienvermogen: gezonde ondernemingen dragen vanzelfsprekend bij aan het verdienvermogen van de regio. Zo ook de veehouderij. Niet alleen door directe werkgelegenheid, maar ook doordat er allerlei leveranciers en afnemers nodig zijn, zoals dierenartsen, mechanisatiebedrijven, loonwerkers, voerleveranciers en melktransporteurs. Verbreding: Melkveehouderij is de kern, maar een groot aantal ondernemers ontplooit nevenactiviteiten waarmee extra inkomen wordt gegeneerd. Deze zijn in te delen in drie categorieën: - Andere vormen van veehouderij: varkenshouderij, vleesveehouderij (mest- en zoogkoeien) en schapen houderij. - Niet-agrarische activiteiten: agrarisch natuurbeheer, kamperen bij de boer, kanoverhuur, boerenligplaatsen en recreatief medegebruik. Dit zijn aanwinsten voor de natuur, recreatie van inwoners en toerisme. - Agrarische activiteiten: loonwerk, boerenlandwinkels en kaasmakerijen. Lokale consumptie: De vleesveehouderij levert aan lokale en regionale (speciaal)slagers. Dit zorgt, net als het aanbod van lokale producten door boerenlandwinkels en kaasmakers, voor een verkorting van voedselketen tussen grond en mond. Consumenten kunnen kiezen voor lokaal voedsel van hoogwaardige kwaliteit en zien waar hun voedsel vandaan komt. Toerisme & recreatie Recreatie voor inwoners en toeristen: jaarrond kunnen inwoners van de Bollenstreekgemeenten gratis genieten in de buitengebieden. Groen, natuur en vrijetijdsbesteding zijn om de hoek voor handen. Bijvoorbeeld door de recente openstelling van weilanden door de creatie van de boerenlandpaden. Hiervan wordt gretig gebruik gemaakt door wandelaars van heinde en ver en uit de regio zelf. Andere voorbeelden zijn de boerenligplaatsen voor pleziervaartuigen, kanoverhuur, boerengolf en boerencampings. Pijler greenport: Toerisme is een van de pijlers van de Greenport. Gegeven bovenstaande initiatieven en landschappelijke waarde, dragen ook veehouders daaraan bij. De veehouderijsector kan ook de komende decennia van grote toegevoegde waarde blijven voor de Duin- en Bollenstreek. Op 70% van de bedrijven is een jonge ondernemer actief of een opvolger aanwezig, die voldoende toekomstperspectief ziet en gedreven is om te blijven boeren in onze streek. TRENDS IN EN RONDOM DE SECTOR Er zijn drie trends te onderscheiden rondom ontwikkeling van de (melk)veehouderij in de Duin- en Bollenstreek. 1. Het aantal bedrijven krimpt, maar de oppervlakte grasland die in gebruik is blijft gelijk. Dat blijkt onder andere uit de ontwikkeling van het aantal bedrijven: Tabel 1 Aantal veehouderijbedrijven Duin-en Bollenstreek Gemeente Hillegom 6 1 Lisse 10 6 Katwijk Noordwijk Noordwijkerhout 4 Teylingen Oegstgeest 4 Totaal 80 4 Bron: LTO Duin- en Bollenstreek 4

5 In de periode tussen 1990 en 014 is het aantal veehouderijbedrijven in het Zuid-Hollandse deel van de regio Duin- en Bollenstreek met 60% afgenomen. In Nederland als geheel was de afname in dezelfde periode circa 54%. In de periode tussen 004 en 014 daalde het Nederlandse gemiddelde juist sneller dan in de regio het geval was. De oppervlakte grasland dat de veehouderij in de regio in gebruik heeft, is in de periode tussen 1990 en 014 echter nauwelijks afgenomen. Alleen grondclaims van andere functies hebben hectares voor de veehouderij verloren doen gaan. Op 70% van de bedrijven is opvolging of een jonge ondernemer aanwezig. Ook initieert LTO Noord Boer zoekt Boer, om stoppende boeren en potentiële opvolgers met elkaar te verbinden. De verwachting is dat deze trend doorzet: minder bedrijven, met een gelijkblijvende behoefte aan grasland. Grotere bedrijven zijn nodig om te concurrerend te kunnen blijven op de internationale markt, zeker nu het melkquotum is afgeschaft. Maar meer grond betekent niet per se meer dieren voor meer productie. De ruimte die per dier nodig is, wordt namelijk groter: In het kader van dierenwelzijn en (Europese) regelgeving over uitstoot van fosfaat en stikstof zijn meer vierkante meters per koe nodig, voor hogere en ruimere stallen én ruimte in de wei. Het groen dat de veehouderij aan de streek toevoegt, is dus noodzakelijk voor een gezonde en toekomstbestendige veehouderij zonder koeienflats.. Structuur van bedrijven en verdeling van grond In de periode is het aantal paarden verdrie- voudigd. In de periode is er een toename van circa procent. Er zijn meer dan 500 paarden in de streek. Het grootste deel van de paarden wordt gehouden door particulieren. Dit uit zich onder andere in het grote aantal paardenweitjes en paardrijbakken. Dit zorgt voor versnippering van beschikbare weidegrond en heeft impact op de uitstraling van de buitengebieden. Zwevende hectares vormen tussen de 5 en 40 procent van het grondgebruik: De meeste bedrijven hebben een huiskavel (stallen en grasland rondom de kern), met daarbij veel verspreid liggende kavels op enige afstand van het bedrijf. De bestaande bedrijven hebben deze grond nodig voor hun ontwikkeling (zie trend 1). De versnippering zorgt ervoor dat er relatief veel wegkilometers gemaakt moeten worden, met grote landbouwmachines. Veel grond wordt gepacht, veelal met kortlopende contracten of met een grondgebruikersovereenkomst. Deze gronden zijn in veel gevallen eigendom van voormalige melkveehouders.. Verbreding van activiteiten De kernactiviteit van veehouders is de productie van melk, zonder dat is er geen verdienmodel. Daarnaast zetten boeren in op verbreding van hun werkzaamheden voor extra inkomsten. Dit loopt uiteen van natuurbeheer tot toeristische activiteiten en het houden van andere dieren en lokale voedselproductie (lokale slagers, boerenlandwinkels, kaas). Zoals aangegeven heeft deze verbreding een toegevoegde waarde voor inwoners (recreatie en lokaal voedsel) en toeristen. Het maakt de streek nog aantrekkelijker om in te verblijven 5

6 UITDAGINGEN EN RANDVOORWAARDEN Bovenstaande trends hebben positieve en negatieve effecten voor de streek en de ontwikkeling van de veehouderij in de toekomst. De sector neemt graag zelf verantwoordelijkheid bij het aangaan van deze uitdagingen. Zij heeft voor een aantal randvoorwaarden een bijdrage van de lokale en regionale overheid nodig. Waar gaat het om? 6 1. Behoud van ruimte voor de toekomstbestendige veehouderij door: Planologische duidelijkheid en flexibiliteit: Houd bij bestemmingsplannen, structuurvisies en gebiedsontwikkelingen rekening met behoud van ruimte voor de veehouderij. Oog voor de lange termijn is belangrijk voor het maken van keuzes in de bedrijfsvoering. De veehouderij is en blijft graag gesprekspartner in het kader van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Ruimte voor bouwblokken met voldoende omvang: Minder, maar grotere bedrijven vragen om een efficiënte bedrijfsvoering, bruikbare inrichting van erven en goede inpassing van bebouwing in het landschap. Om dit mogelijk te maken en om te kunnen voldoen aan snel ontwikkelende eisen op het gebied van milieu- en dierenwelzijn, zijn bouwvlakken met een oppervlakte van 1,5 tot hectare gemeengoed. Ook goot- en bouwhoogten zullen mee moeten groeien met de toenemende behoefte aan meer licht, lucht en ruimte in de stallen. Bouwhoogten tot 1 meter zijn nu nog uitzonderlijk, maar zullen in de toekomst de standaard zijn. Ook goothoogten tot 8 meter zijn gebruikelijk bij relatief nieuwe stalvormen zoals de koeientuin of serrestal, die meer en meer toegepast worden. Ruimte voor ruwvoerteelt (zoals mais): Een gedeelte van het ruwvoer in de rantsoenen van de koeien in de Duin- en Bollenstreek is afkomstig van elders. Toenemende eisen vanuit mest, milieu en grondgebondenheid leiden tot een toenemende behoefte aan en noodzaak van ruwvoer afkomstig van eigen grond. Ontwikkelingen in de teelt van ruwvoergewassen maken toepassing ook op de veengronden in de regio steeds beter mogelijk. Teelrotatie kan in de toekomst mogelijk maken dat er regelmatig voedergewassen worden geteeld op bollengronden. Randvoorwaarde is dat er binnen aangewezen bestemmingen ruimte is voor afwisseling van bollen-, ruwvoerteelt en gras op eenzelfde perceel. Betaalbare investeringen: Waar mogelijk blijven boeren zelf investeren in het pachten of kopen van gronden die vrijkomen. Planologische duidelijkheid is daarbij van belang, onder meer om grond(prijs)speculaties te voorkomen. Waterhuishouding: Voor gezonde veehouderij is een kwalitatief en kwantitatief goede waterhuishouding noodzakelijk. Wij vragen om bij het vaststellen van het peilbesluit rekening te houden met een passende drooglegging. Europese doelstellingen (onder andere vanuit de Kaderrichtlijn Water) vragen om flexibele omgang met aspecten die invloed hebben op de chemische en ecologische waterkwaliteit. Zoals bij het reguleren van emissie van vervuild water uit riooloverstorten en het voorkomen van afspoeling van vervuild water van verharde oppervlakten (parkeerplaatsen, wegen et cetera). De sector neemt hiervoor zelf haar verantwoordelijkheid door sterk in te zetten op het sluiten van kringlopen van energie en mineralen (onder andere door middel van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer) en vraagt andere betrokken partijen hetzelfde te doen en zoveel mogelijk medewerking te verlenen.

7 . Zet in op structuurversterking door: Het voorkomen van versnippering door paardenweitjes, privétuinen en andere ruimtevragers, door bij gebiedsontwikkeling aandacht te hebben voor dit fenomeen. Als uitgangspunt kan gelden dat functieverandering altijd samen moet gaan met structuurversterking. Handhaving: Waar (illegaal) ruimtebeslag plaatsvindt, vragen wij om inzet op handhaving door gemeenten. Concentratie van paardenhouderij op professionele bedrijven: Goede voorbeelden zijn de maneges in Noordwijk en Noordwijkerhout en, buiten de regio, Stal s-gravenweg in Vogelenzang. Deze vorm van paardenhouderij zouden wij graag stimuleren. Aanpak van zwevende hectares: hiervoor denkt de sector zelf met haar leden na over oplossingen. Vrijwillige kavelruil (door gebruik te maken van Stichting Kavelruil Zuid-Holland) kan hierbij een interessant instrument zijn. Ook kan gedacht worden aan volledige of gedeeltelijke verplaatsing van bedrijven. De hoge grondddruk en prijs zijn hierbij een punt van aandacht. Flexibele bestemmingsplannen met ruimte voor ontwikkeling en uitruil van agrarische functies zijn hiervoor een belangrijke randvoorwaarde. De sector denkt hier graag over mee.. Ruimte verbredende activiteiten gekoppeld aan de primaire productie: Graag zien wij dat er bij bestemmingen van gebieden ruimte blijft voor nevenactiviteiten, bijvoorbeeld gericht op toerisme. Hierbij is de koppeling tussen deze activiteiten en de primaire veehouderij van groot belang. Komst van andere actoren kan zorgen voor extra versnippering van het landschap en dat druist in tegen structuurversterking. Wij vragen bij het toetsen van het toestaan van nevenactiviteiten rekening te houden met de lange termijn: De financiële rendementen kunnen door de sterk fluctuerende wereldmarkt van melk- en voerprijzen namelijk sterk verschillen per jaar. Kijk dus verder dan één jaar en neem de kwaliteiten van de ondernemer en plaatsgebonden kenmerken mee in de besluitvorming. SAMEN VOOR EEN TOEKOMSTBESTENDIGE VEEHOUDERIJ Met deze blik op de toekomst laten we zien dat de veehouderij in de Duin- en Bollenstreek een unieke toegevoegde waarde heeft voor de streek en daaraan graag blijft bijdragen in de toekomst. Dat kan als veehouders, andere (agrarische) partijen en de lokale overheid gezamenlijk blijven werken aan die toekomst. Graag blijft LTO Noord-afdeling Duin- en Bollenstreek als constructieve partner hierover in contact met alle betrokkenen. Meer weten of vragen? Wij gaan graag in gesprek. U kunt ons onder meer bereiken door een sturen naar duinenbollenstreek@ltonoord.nl. 7

8 LTO Noord T F E info@ltonoord.nl I LTO Noord Informatiecentrum T F Hoofdkantoor LTO Noord Zwolle Zwartewaterallee DX Zwolle Postbus AE Zwolle Regiokantoren Morra 904 KH Drachten Postbus AE Zwolle Menno Simonszweg SC Haarlem Postbus AE Zwolle LTO Noord Duin- en Bollenstreek Ans van Saase avsaase@yahoo.com Zilkerbinnenweg AC De Zilk ONDERNEMEN DOE JE SAMEN