Inhoudsopgave. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 2

Transcriptie

1 Beleidsplan Openbare Verlichting november 2007

2 Inhoudsopgave 1 Voorwoord Samenvatting Inleiding Beleidspunten Financiën Evaluatie beleid Verlichtingsmiddelen Brandroosters Gerealiseerde besparing Beleidsaspecten Inleiding Wetgeving Openbaar groen Milieu Energie Huidig beleid Onderhoud Toepassingsgebieden/functies van de openbare verlichting Landelijke normen NPR richtlijn Politiekeurmerk Veilig Wonen Verlichtingsmiddelen Betekenis van de normen en aanbevelingen Overige beleidsaspecten Standaardisatie verlichtingsmiddelen Technologische ontwikkelingen Maatschappelijke ontwikkelingen Beleidskeuzes Kwaliteitsambitie Verlichtingskwaliteit Te verlichten ruimten Rol openbare verlichting per toepassingsgebied NPR Verlichtingsklasse per wegcategorie Verlichtingsniveaus per wegcategorie Ontwerpuitgangspunten per wegcategorie Schakeltijden Beleidsdoelstellingen Huidige situatie openbare verlichting gemeente Gulpen-Wittem Aantallen Huidige kwaliteit Beleidsvoorstellen Vervangen masten en armaturen o.b.v. technische levensduur NPR uitbreiding Vervangen niet-energiezuinige armaturen slechte lichttechnische eigenschappen Aanpassen verlichting aan wegcategorisering Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 2

3 7.1.4 Aanstraalverlichting Beleid Streefbeeld Exploitatielasten Investeringen na Beleid Bijlage 1 Bestand openbare verlichting en nieuwwaarde Bijlage 2 Functies van de openbare verlichting Bijlage 3 Toelichting NPR Bijlage 4 Politiekeurmerk Veilig Wonen Bijlage 5 Technologische ontwikkelingen Bijlage 6 Lichthinder Bijlage 7 Specificatie lichtbronnen Bijlage 8 Lichtbronsoorten Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 3

4 1 Voorwoord Openbare verlichting staat volop in de belangstelling. Veiligheid op straat, leefbaarheid en verkeersveiligheid, beheersing van kwaliteit en kosten vragen om een helder beleid. Daarnaast doen zich belangrijke veranderingen voor in de markt van de openbare verlichting. De gemeenten krijgen meer keus maar ook meer verantwoordelijkheid. In 1992 is het nieuwe Burgerlijk Wetboek van kracht geworden. Daarin is onder meer bepaald dat voortaan de verantwoordelijkheid voor de weg, dus ook die voor de openbare verlichting, bij de wegbeheerder ligt. De inrichting van de openbare ruimte krijgt ook steeds meer aandacht. Naast bestratingsmateriaal en straatmeubilair vormt ook openbare verlichting een esthetisch element. Tevens verlangt de burger van de gemeente dat zij zorgt voor een veilige woonomgeving waar het plezierig wonen is. Vooral bij duisternis kan de openbare verlichting daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Naast het nut van de openbare verlichting voor de gemeenschap is het diezelfde gemeenschap die er de kosten voor moet dragen. Het is dan ook de taak van de gemeentelijke overheid om een beleid over de openbare verlichting uit te stippelen. Ook de herziene taakverdeling voor activiteiten op het gebied van de openbare verlichting door privatisering van de energiebedrijven, klachten op het gebied van verkeersveiligheid, sociale veiligheid, kleine criminaliteit en de toenemende aandacht binnen gemeenten voor energie en milieuaspecten versterken de behoefte aan goed geformuleerd beleid. In 1999 stelde de gemeenteraad het beleidsplan openbare verlichting vast. Het plan omvatte de kwalitatieve eisen die gesteld moesten worden aan de openbare verlichting, vooral in relatie tot de sociale veiligheid en verkeersveiligheid. Uit het beleidsplan vloeiden vervangings- en verbeteringsplannen voort voor opwaardering van de openbare verlichting. Direct na de vaststelling van het beleidsplan is in 2000 gestart met de realisatie. Nu acht jaren van de realisatietermijn zijn verstreken, is er een beter inzicht in de inspanningen die nog nodig zijn om de verlichting op het gewenste peil te brengen. Daarnaast dient rekening gehouden te worden met nieuwe richtlijnen voor de kwaliteitscriteria van de openbare verlichting, de NPR (Nederlandse Praktijkrichtlijn). In afwijking van eerdere aanbevelingen voor de verlichtingsklasse definieert de NPR de relatie tot de visuele behoeften van weggebruikers. Ze worden in verband gebracht met de technische aspecten van weggebruik en verkeersgedrag in verschillende verkeerssituaties. Daarbij is tevens rekening gehouden met esthetische aspecten, visueel comfort en milieuaspecten zoals de gewijzigde opvattingen met betrekking tot het energieverbruik (actualisering van het verdrag van Kyoto 1 ). De recente wijziging in de uitvoerende sfeer, de liberalisering van de energiemarkt en de aangepaste aanbevelingen voor het vaststellen van de kwaliteitscriteria van de openbare 1 Klimaatverdrag Kyoto (16 februari 2005) waarbij de deelnemende landen waaronder Nederland zich tot doel hebben gesteld in de periode van 2008 tot 2012 de totale emissie van broeikasgassen met minstens 5% omlaag te brengen t.o.v het niveau van Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 4

5 verlichting, hebben ons er toe aangezet het huidige beleidsplan te herzien. Voor u ligt thans de herziene versie van het Beleidsplan Openbare Verlichting. De doelstellingen in dit beleidsplan vormen een aanzet voor een ontwikkeling, waarbij de openbare verlichting een steeds prominentere plaats zal gaan innemen in het beleid omtrent inrichting, beleving en gebruik van de openbare ruimte. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 5

6 2 Samenvatting 2.1 Inleiding De kwaliteit van de openbare verlichting is van groot belang voor de sociale veiligheid, de verkeersveiligheid en de leefbaarheid. Bij duisternis neemt de kans op vandalisme en geweld toe en is veilig verkeer niet goed mogelijk. Een openbare verlichtingsinstallatie vervult in dit opzicht een onmisbare functie, mits ze aan specifieke eisen voldoet. Verder dient de wegbeheerder (lees: de gemeente) sinds de invoering van het nieuwe Burgerlijk Wetboek rekening te houden met een gewijzigde aansprakelijkheid. Eerder dan voorheen kan schade op de wegbeheerder worden verhaald. Dat brengt een grotere verantwoordelijkheid voor de gemeente met zich mee. Alleen al om die reden is het gewenst dat de openbare verlichting is afgestemd op de landelijke en Europese normen en aanbevelingen. Een deel van deze richtlijnen is nog in ontwikkeling, maar de gemeente houdt er wel al rekening mee. Zo is als uitgangspunt voor dit beleidsplan de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR ), uitgegeven door de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSvV) en het Nederlands Normalisatie instituut (NEN), gekozen. Hoewel niet dwingend voorgeschreven, worden de aanbevelingen en het modelbeleidsplan landelijk toegepast. Openbare verlichting is de verantwoordelijkheid en de zorgplicht voor de gemeente. Om tot een betere structurering en onderbouwing van het ov-beleid te komen is in 1999 een beleidsplan voor de openbare verlichting opgesteld. Acht jaar na de invoering hiervan is in samenwerking met de gemeente Gulpen-Wittem een review opgesteld om inzicht te verkrijgen in de inspanningen die nog nodig zijn om het gewenste kwaliteitsniveau voor de openbare verlichting te realiseren. Deze zijn voor de periode vastgesteld. 2.2 Beleidspunten Het beleid voor de periode is erop gericht om efficiënt invulling te geven aan de gestelde beleidskaders zoals vastgesteld in dit beleidsplan. Op basis van deze beleidskaders en de staat van de openbare verlichting is gekozen voor onderstaande beleidspunten voor de periode In stand houden huidige openbare verlichting op basis van de gehanteerde technische levensduur van 40 jaar (landelijke norm is 30 jaar) mast en 15 jaar (keuze gebaseerd op nieuwe technologische ontwikkelingen waaronder de L.E.D.) voor het armatuur. Echter de resterende lichtmasten, geplaatst vóór 1973, worden vervangen indien deze in slechte staat verkeren. Masten en armaturen die de technische levensduur hebben bereikt maar nog in goede staat verkeren, worden niet vervangen. In het kader van het energiebeleid vervangen van de resterende niet-energiezuinige armaturen en/of armaturen met slechte lichttechnische eigenschappen. Aanpassen van de openbare verlichting conform NPR richtlijn. Aanpassen van de openbare verlichting conform de uitgangspunten van de wegcategorisering. De huidige kwaliteit van de openbare verlichting blijft achter bij de gewenste kwaliteit. Gebaseerd op een technische levensduur van 40 jaar voor masten en 15 jaar voor de armaturen is een deel van de openbare verlichting verouderd (1% van de masten en Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 6

7 50% van de armaturen). Bij het hanteren van de landelijk gehanteerde levensduur van 30 jaar voor de mast en 15 jaar voor de verlichtingsarmatuur, zou de achterstand nog groter zijn. Daarnaast voldoet het verlichtingsniveau niet aan de NPR richtlijn waaraan de gemeente Gulpen Wittem zich heeft geconformeerd. Uit bestandsonderzoek is gebleken dat over het algemeen de mastafstanden zodanig groot zijn, dat om aan de NPR richtlijn te voldoen, ongeveer 35% masten bijgeplaatst moeten worden. Belangrijkste oorzaak hiervan is dat een groot deel van de openbare verlichting langere tijd geleden is geplaatst, waarbij rekening werd gehouden met de destijds geldende regelgeving. Vanaf heden zal bij nieuwe installaties en bij grootschalige vervangingen de landelijk gehanteerde NPR-richtlijn worden aangehouden. De verlichtingskwaliteit zal daardoor gestaag verbeteren. Met de kwaliteit van de openbare verlichting wordt naast het verlichtingsniveau ook de lichtkleur van de lichtbronnen en de toegepaste materialen bedoeld. In de gemeente Gulpen-Wittem is nog niet op alle plaatsen de lichtkleur van de lichtbronnen aangepast aan de geldende wegcategorisering. Verder zijn nog niet alle niet-energiezuinige verlichtingsarmaturen en/of verlichtingsarmaturen met slechte lichttechnische eigenschappen vervangen. 2.3 Financiën Voor het in stand houden van de huidige openbare verlichtingsinstallatie en om te voldoen aan de in het huidige beleidsplan gestelde uitgangspunten is voor de periode begroot dat er jaarlijks afgerond ,- aan investeringen nodig zijn. Dit bedrag bestaat uit ,- voor de reguliere vervangingsinvesteringen, gebaseerd op een technische levensduur van 40 jaar voor de mast en 15 jaar voor het armatuur. Daarnaast is er een aanvullende investering van ,- nodig om aan de NPR richtlijn te voldoen, 1.740,- voor de resterende niet-energiezuinige armaturen en/of armaturen met slechte lichttechnische eigenschappen te vervangen, 8.820,- voor het aanpassen van de verlichting aan de wegcategorisering en ,- voor onverwachte noodzakelijke uitgaven gedurende het jaar. Investering per jaar Kosten Vervangen masten en armaturen o.b.v. levensduur Uitbreiding en verplaatsen lichtmasten conform NPR Vervangen resterende niet-energiezuinige armaturen Aanpassen verlichting aan wegcategorisering Onverwachte noodzakelijke uitgaven Totaal Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 7

8 Budget per jaar Kosten Projectmatige budget Knelpunten budget voor onverwachte noodzakelijke uitgaven Totaal Gezien het budget van ,- waarvan er ,- niet gebruikt wordt voor projectmatige vervangingen, maar gereserveerd is voor onverwachte noodzakelijke uitgaven gedurende het jaar is er geen ruimte voor een volledige financiële vertaling van de beleidspunten in beheermatige zin. Derhalve is het bestaande budget niet toereikend om alle gestelde beleidsdoelstellingen te realiseren in de periode Voor de periode zijn de volgende uitvoeringsdoelstellingen gesteld: Het vervangen van alle masten op basis van de gehanteerde technische levensduur voor 40 jaar mast en 15 jaar armatuur. Echter de resterende lichtmasten geplaatst vóór 1973 worden vervangen indien deze in slechte staat verkeren. In het kader van het energiebeleid vervangen van de resterende niet-energiezuinige armaturen en/of armaturen met slechte lichttechnische eigenschappen. Aanpassen van de openbare verlichting conform NPR richtlijn. Aanpassen van de openbare verlichting aan de wegcategorisering. Uitvoering van bovenstaande betekent een jaarlijkse investering van ,- Indien men bovenstaande wil realiseren dient het bestaande budget van ,- opgehoogd te worden met ,- tot een bedrag van ,- per jaar. De aanpassingen hebben ook invloed op de jaarlijkse exploitatielast. Zo zullen de exploitatiekosten bij het inzetten van energiezuinige armaturen licht toenemen. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 8

9 3 Evaluatie beleid Op basis van de in 1999 geformuleerde uitgangspunten in het beleidsplan openbare verlichting wordt na vaststelling begonnen met de gestructureerde aanpassing van de openbare verlichting. Hierbij worden verouderde masten en/of armaturen vervangen. Tevens worden armaturen met een niet energiezuinige lichtbron en/of slechte lichttechnische eigenschappen vervangen door armaturen die voorzien zijn van energiezuinige lichtbronnen. Door een juiste keuze van de vervangende verlichting wordt de lichtkwaliteit op het vereiste niveau gebracht. Verder wordt verlichting bijgeplaatst om te voldoen aan de aanbevelingen van de NSvV of om donkere plekken te verlichten. De toe te passen masten en armaturen passen binnen het overeen gekomen standaardpakket. Om inzicht te verkrijgen in de financiële inspanningen die nog nodig zijn, zal de actuele situatie moeten worden vastgesteld, gerelateerd aan de uitgangspunten om het geschetste streefbeeld in het huidige beleidsplan te bereiken. De actuele situatie 2007 is gebaseerd op het OV-bestand, peildatum september De in de periode doorgevoerde verbeteringen aan de verlichtingsmiddelen op basis van aantallen armaturen en masten zijn hieronder weergegeven. Ook de toename als gevolg van uitbreidingsplannen en projecten is in het overzicht verwerkt. Naar aanleiding van de jaarlijkse inventarisatie is zowel binnen als buiten de bebouwde kom de verlichting uitgebreid en er zijn op basis van het jaarlijkse kwaliteitsonderzoek in dezelfde periode incidenteel slechte lichtmasten vervangen. 3.1 Verlichtingsmiddelen In onderstaande tabel zijn de gewijzigde aantallen masten en armaturen weergegeven. Masten Armaturen Aantal masten 2007: exclusief ANWB-masten, abri s en grondspots en wandarmatuur. Aantal armaturen 2007: exclusief abri s. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 9

10 Openbare Verlichting Gulpen-Wittem masten armaturen Masten Er resteren in de gemeente Gulpen-Wittem nog 94 masten met plaatsingsjaar vóór Deze zullen in de vervangingsplanning voor de periode worden opgenomen. In het beleidsplan uit 1999 is globaal bepaald hoeveel masten bijgeplaatst moeten worden om te voldoen aan de aanbevelingen van de NSvV. In totaal ging het om een uitbreiding van 442 masten, hetgeen ongeveer een uitbreiding van 20% inhoudt op het toenmalige bestand. De gerealiseerde toename van het aantal masten in de afgelopen periode is ongeveer 12%. Deze toename is grotendeels het gevolg van de uitvoering van het huidige beleidsplan. Armaturen In het onderzoek op basis van de huidige beleidsnota zijn niet alleen de verlichtingsmiddelen van vóór 1973 betrokken. Er is ook nadruk gelegd op de vervanging van de armaturen met niet-energiezuinige lichtbronnen en/of slechte lichttechnische eigenschappen op masten geplaatst na Dit zijn armaturen met de hogedruk kwik lichtbron van het type HPLN. Daarnaast is er een groot aantal TL lichtbronnen in verouderde armaturen. In onderstaande tabel is het aantal armaturen weergegeven, verdeeld naar lichtbron. Lichtbron Aantal armaturen 2007 HPLN 833 SOX 15 SON 14 TL 87 SL 20 GVC 1 PL 67 Totaal 1037 Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 10

11 Op de niet verzinkte masten van voor 1973 staan 92 armaturen met niet-energiezuinige lichtbronnen en/of slechte lichttechnische eigenschappen. 3.2 Brandroosters In 1999 was de verhouding nachtbranders ten opzichte van de avondbranders 1:3. Het beleidsuitgangspunt was om te streven naar een verhouding tussen avond- en nachtverlichting van minimaal 50%-50% binnen de bebouwde kom. De knelpunten in 1999 waren: 1. In de winterperiode wordt vooral de ochtend als erg donker ervaren door bewoners en schoolgaande jeugd op weg naar werk en school. Behoefte is er daarom aan meer verlichting in de ochtenduren. 2. De verlichting gaat in de weekeinden te vroeg uit. 3. Uit onderzoek naar sociale veiligheid is gebleken dat het de voorkeur geniet de verlichting continu te laten branden en dat donkere plekken voorkomen moeten worden. In de bebouwde kom is nog veel avondverlichting aanwezig. Hierdoor wordt de verlichting vooral tijdens de nachtsituatie ongelijkmatig en ontstaan er donkere plekken. Als aanvulling daarop wordt de avondverlichting in de gemeente Gulpen- Wittem in het weekend uitgeschakeld om uur (brandrooster W8). Terwijl de ochtendverlichting om (brandrooster O1) weer wordt ingeschakeld zodat vanaf dat tijdstip tot een kwartier na zonsopgang de gehele verlichting brand. Dit heeft geresulteerd in een nieuw brandrooster (W8O1). 3.3 Gerealiseerde besparing Een van de beleidsuitgangspunten was om door inzet van energiezuinige armaturen met elektronische voorschakelapparatuur energie te besparen. Hierdoor is enerzijds een kostenbesparing opgetreden t.a.v. de reguliere exploitatiekosten en anderzijds is het milieu minder belast. Onderstaand treft u indicatieve cijfers aan met betrekking tot de berekening van de energiebesparing, gebaseerd op het energieverbruik 1999 en 2006, die heeft plaatsgevonden doordat er bij vervanging en nieuwsplaatsing energiezuinige armaturen zijn toegepast. Ondanks dat het aantal armaturen is toegenomen met 187 stuks en het aantal nachtbranders is uitgebreid, is het opgestelde vermogen afgenomen. Het minderverbruik is dan ook toe te schrijven aan de toename van het aantal armaturen met een energiezuinige lichtbron. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 11

12 In onderstaande tabel is op basis van hoeveelheden verbruikte energie aangegeven hoeveel de besparing in 2006 is geweest Geen energiezuinig beleid 2006 Huidige situatie (HS) Besparing/ Toename 2006 (HS) t.o.v Aantal armaturen Opgesteld vermogen in kwatt Verbruik in kwh Uit bovenstaande gegevens kan worden geconcludeerd dat door de uitbreiding van het aantal armaturen met 279 stuks het energieverbruik in 2006 met kwh kwh = kwh is toegenomen. Indien er geen energiezuinige verlichtingsmiddelen waren toegepast zou het jaarlijkse verbruik echter met kwh kwh = kwh zijn gestegen. Er is een feitelijke besparing bewerkstelligd van kwh kwh = KWh. Door voortzetting van het huidige beleid zal ondanks een toename van armaturen de toename van het energieverbruik beperkt blijven. Milieu Door het huidige beleid werd het milieu in 2006 met kg broeikasgas CO 2 (kooldioxide) meer belast. Indien er geen energiezuinige verlichtingsmiddelen waren toegepast zou het broeikasgas CO 2 met kg zijn gestegen. Er is een feitelijke besparing bewerkstelligd van kg broeikasgas CO 2. Door voortzetting van het huidige beleid zal ondanks een toename van armaturen de toename van het broeikasgas CO 2 beperkt blijven. De vermelde indicatieve toename is gebaseerd op het energieverbruik in 1999 en 2006 en de toename van het aantal armaturen. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 12

13 4 Beleidsaspecten 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt aangegeven met welke beleidsaspecten rekening is gehouden bij het opstellen van dit beleidsplan openbare verlichting. Één van de doelstellingen van het beleidsplan is het vaststellen van de verlichtingskwaliteit die wordt gehanteerd in de gemeente Gulpen-Wittem. Hieronder wordt het niveau van de verlichting, de kleur van de lichtbronnen en de toegepaste materialen verstaan. Er is een aantal aspecten van belang bij het bepalen van de verlichtingskwaliteit. Een aantal aspecten is algemener van aard, andere zijn meer specifiek voor elementen van de verlichtingskwaliteit. 4.2 Wetgeving Op grond van de in 1992 verschenen nieuwe versie van het Burgerlijk Wetboek is de gemeente verantwoordelijk voor het goed functioneren van de openbare verlichting. Deze maakt namelijk deel uit van de uitrusting van de weg. De wegbeheerder is in beginsel aansprakelijk voor door derden geleden schade als de uitrusting van de weg niet voldoet aan de eisen die daaraan in de gegeven omstandigheden gesteld mogen worden ter voorkoming van gevaar voor personen of zaken. De wegbeheerder kan in een dergelijk geval wegens nalatigheid worden aangesproken op een onrechtmatige daad (artikel 6:174 B.W.). Het eventueel uitbesteden van onderhoudswerkzaamheden aan derden laat deze aansprakelijkheid onverlet. 4.3 Openbaar groen Het is van groot belang dat bij het installeren van de openbare verlichting in een vroegtijdig stadium rekening wordt gehouden met het openbaar groen (vice versa voor het aanleggen van een groenvoorziening). Om een optimale lichtvoorziening te waarborgen, moet rekening worden gehouden met de beperkingen die opgelegd worden door de bestaande groenvoorziening. Als gevolg hiervan is het mogelijk dat meer lichtpunten geïnstalleerd moeten worden waardoor de energiekosten, die gepaard gaan met de openbare verlichting, hoger zullen uitvallen. 4.4 Milieu Bij het installeren en onderhouden van installaties wordt o.a rekening gehouden met: het toepassen van milieuvriendelijk geproduceerde materialen; de levensduur en recyclingmogelijkheden van het standaard pakket verlichtingsmiddelen; hergebruik van vrijkomende materialen; afvoer van defecte gasontladingslichtbronnen naar een erkende verwerker. Dit wordt door Essent Lighting verzorgd. 4.5 Energie Met de openbare verlichting kan energie-efficiënt worden omgegaan door het toepassen van energiezuinige lichtbronnen, armaturen en elektronische voorschakelapparatuur. Ook het brandrooster is van invloed op het energieverbruik. Zo is al jaren het uitgangspunt dat bij nieuw aanleg, renovatie en vervanging van openbare verlichting, lichtbrontypen met een hoog rendement worden toegepast. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 13

14 Zo zullen hoge druk kwiklichtbronnen niet meer worden toegepast vanwege de relatief lage lichtopbrengst en de hoge milieubelasting. Nieuwe technische ontwikkelingen worden op de voet gevolgd. De toepassing van elektronische voorschakelapparatuur en het dimmen van de verlichting gedurende de nachtelijke uren wordt landelijk meer en meer toegepast. 4.6 Huidig beleid Er zijn veel beleidsstukken die direct of indirect van invloed zijn op het beheer van de openbare verlichting. Deze beleidsstukken, die formeel zijn vastgesteld, geven kaders voor het beheer en de inrichting van de openbare verlichting. Vanzelfsprekend is het voorgaande beleid ook een belangrijk kader voor het nieuwe beleid. Het huidige beleidsplan omvatte een aantal beleidsdoelstellingen waarbij de termijn tot realisatie hiervan, mede uit financieel oogpunt werd gesteld op 15 jaar. De belangrijkste beleidsdoelstellingen zijn hieronder samengevat: verouderde armaturen(inclusief lampen) worden vervangen door energiezuinige armaturen; opwaardering van de verlichtingskwaliteit vindt plaats door middel van bijplaatsingen van verlichtingspunten; slechte lichtmasten worden vervangen; 4.7 Onderhoud Onderhoudswerkzaamheden aan de openbare verlichting zijn op te splitsen in de volgende categorieën: groot onderhoud :betreft preventief en grootschalig onderhoud; klein onderhoud :is correctief onderhoud, inclusief klachtenonderhoud; renovaties :betreft grote aanpassingen en projectmatige vervangingen. Preventief cq. grootschalig onderhoud omvat het volgens een vast plan verrichten van werkzaamheden om extra kosten te voorkomen. Correctief cq. klein onderhoud omvat het herstellen van schade als gevolg van storingen, vandalisme, aanrijdingen en klachtenonderhoud. Projectmatig onderhoud is het vervangen, renoveren of reconstrueren van de openbare verlichting. Projectmatige vervanging zal jaarlijks na inspecties van de verlichtingsmiddelen en op basis van de bestandsgegevens worden vastgesteld. Bij de keuze van de toe te passen materialen zal onderhoudsvriendelijkheid een rol spelen. Eveneens spelen overige aspecten zoals o.a. milieu en esthetica een rol. 4.8 Toepassingsgebieden/functies van de openbare verlichting Openbare verlichting moet tegemoet komen aan de karakteristieken en het gebruik van de ruimte waarin het wordt geplaatst. In de ene ruimte ligt de nadruk op verkeersveiligheid, terwijl in een andere ruimte de nadruk op bijvoorbeeld sociale veiligheid en/of leefbaarheid kan liggen. In onderstaand overzicht zijn de functies van de openbare verlichting en de relatie tussen de openbare verlichting en de verkeersveiligheid, de sociale veiligheid en de leefbare omgeving naast elkaar gezet. Elk van deze relaties stelt eigen eisen aan de openbare verlichting. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 14

15 functies van de openbare verlichting sociale veiligheid verkeersveiligheid leefbaarheid esthetica veilig gevoel bij burger vlotte en veilige afwikkeling verkeer lage risicoaansprakelijkheid sfeer: lichtkleur vormgeving kwaliteit van de openbare verlichting De functies van de openbare verlichting bepalen mede de kwaliteitscriteria en verlichtingsniveaus van de openbare verlichting. Bijlage 2 bevat een toelichting op de functies van openbare verlichting. 4.9 Landelijke normen Bij het vaststellen van het gemeentelijk openbare verlichtingsbeleid moet rekening worden gehouden met de eventueel aanwezige richtlijnen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen regelgeving met betrekking tot de kwaliteit van de verlichting en regelgeving met betrekking tot verlichtingsmaterialen NPR richtlijn Het niveau van de verlichting, de kleur van de lichtbronnen en de toegepaste materialen noemen we de verlichtingskwaliteit. De aan te houden kwaliteitsnorm wordt bepaald door de functie die de openbare verlichting vervult en door de randvoorwaarden die vanuit het veiligheidsbeleid, energiebeleid, het milieubeleid en de gemeentelijke financiën worden gesteld. Het niveau van de verlichting is niet objectief voor alle ruimten vast te stellen, maar moet afhankelijk van de ruimtelijke omstandigheden worden geïnterpreteerd. Voor het bepalen van het gewenste verlichtingsniveau wordt door veel gemeenten en ook door de gemeente Gulpen-Wittem "De Nederlandse Praktijkrichtlijn NPR Kwaliteitscriteria Openbare Verlichting van de NSvV" toegepast. Voorheen werden nieuwe verlichtingsinstallaties ontworpen volgens de aanbevelingen van de NSvV. Vanaf mei 2002 zijn deze aanbevelingen vervangen door de Nederlandse Praktijkrichtlijn NPR De NSvV-aanbevelingen die voorheen van toepassing waren onderscheiden ruimtes binnen en buiten de bebouwde kom. Relevant hierin was het primaire onderscheid tussen ruimten met in hoofdzaak een verkeersfunctie, ruimten met een verblijfsfunctie en ruimten met een gemengde functie. De nieuwe vervangende aanbevelingen van de NPR gaan uit van de visuele behoefte van de weggebruiker. In bijlage 3 wordt de NPR richtlijn nader toegelicht Politiekeurmerk Veilig Wonen Het Keurmerk Veilig Wonen is een initiatief vanuit de politieorganisatie ter voorkoming van criminaliteit in de woonomgeving. De essentie van dit keurmerk is dat de veiligheidssituatie van een wijk wordt beoordeeld. Naast een pakket van maatregelen dat Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 15

16 betrekking heeft op woningen, worden ook eisen gesteld aan de omgevingskwaliteit van de openbare en semi-openbare ruimten (achterpaden). Het keurmerk omvat een drietal deelcertificaten welke kunnen worden afgegeven voor zowel bestaande als nieuwbouwwoningen die voldoen aan de gestelde eisen voor sociale veiligheid, inbraak- en brandpreventie. Het deelcertificaat Veilige Omgeving omvat ook de openbare verlichting in verblijfsgebieden inclusief eventueel aangrenzende achterpaden. De kwaliteit waaraan deze verlichting moet voldoen, is gebaseerd op de aanbevelingen van de NSvV. Zie ook bijlage Verlichtingsmiddelen Voor verlichtingsmiddelen worden binnen CEN en CENELEC (Comité Européen de Normalisation Electrotechnique) Europese normen opgesteld voor lichtmasten respectievelijk armaturen. Deze normen kunnen een privaatrechtelijke status hebben of een publiekrechtelijke status wanneer sprake is van gemandateerde normen (gemandateerd door de EU). Dat wil zeggen dat de verlichtingsinstallatie in overeenstemming met deze normen ontworpen én onderhouden moet worden. Deze producten mogen alleen dan op de markt worden gebracht als ze voorzien zijn van een CE-merkteken dat aangeeft dat aan de relevante Europese Richtlijnen is voldaan. Het CE-merkteken kan onder andere verkregen worden als het product aan de betreffende gemandateerde Europese normen voldoet Betekenis van de normen en aanbevelingen De Aanbevelingen voor Openbare Verlichting van de NSvV hebben geen wettelijke status maar kunnen door de gemeente in de privaatrechtelijke sfeer (bijvoorbeeld bestek/contract gemeente/energiebedrijf of aannemer) worden voorgeschreven. In het beheerplan openbare verlichting moet worden vastgesteld in welke mate de gemeente zich gebonden acht aan de NPR. De nu gemandateerde NEN-normen daarentegen, worden op termijn wel bindend verklaard. Dat wil zeggen dat de verlichtingsinstallatie in overeenstemming met deze normen ontworpen en onderhouden moet worden Overige beleidsaspecten Bij de uitvoering van het beheer openbare verlichting zijn een aantal beleidsaspecten waarmee rekening dient te worden gehouden Standaardisatie verlichtingsmiddelen Bij de uitvoering van groot onderhoud wordt, ten behoeve van de eenheid en standaardisatie, gestreefd naar dezelfde soort materialen. Door klachtenafhandelingen, schades, etc. worden masten en armaturen incidenteel vervangen. Hierdoor worden in bepaalde gebieden afwijkende masten en armaturen gebruikt. Bovendien is hierdoor verschil in de leeftijd van masten en armaturen ontstaan. Bij groot onderhoud wordt gestreefd naar eenheid, waardoor afwijkende masten en armaturen van een recentere datum worden vervangen. Deze vrijgekomen materialen zullen in andere gebieden weer worden ingezet. Ook bij nieuwe projecten wordt bekeken of deze vrijgekomen materialen ingezet kunnen worden. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 16

17 Technologische ontwikkelingen Technische ontwikkelingen kunnen leiden tot voordelen op het gebied van milieu en energieverbruik. Onderstaande ontwikkelingen zijn hier een voorbeeld van. De gemeente Gulpen-Wittem zal deze ontwikkelingen blijven volgen. Het betreft de volgende ontwikkelingen: PV-masten (Photo Voltaïsch); het dimmen van SON-lichtbronnen; LED-verlichting (Light Emitting Diode), o.a. voor aanstralen/uitlichten van objecten; Windenergie; Long-life Lichtbronnen. In bijlage 5 worden deze ontwikkelingen nader toegelicht Maatschappelijke ontwikkelingen Nederland is een van de meest verlichte landen van Europa. Lichthinder wordt daarom steeds actueler. Daarom wordt hierbij uitgebreid stil gestaan. Over lichtvervuiling en lichthinder is nog relatief weinig bekend. Negatieve effecten zijn: lichtverspilling; ontregeling natuur; energieverspilling; mogelijk aantasting gezondheid; verstoring nachtelijk landschap; slechte zichtbaarheid sterrenhemel; verblinding & lichthinder. In bijlage 6 worden de negatieve effecten van lichthinder nader toegelicht. Landelijke richtlijnen. Er zijn nog geen richtlijnen ten aanzien van lichthinder. Wel worden door de NSvV aanbevelingen voorbereid die handvatten geven om verantwoord met dit thema om te gaan. Eerder heeft de NSvV in onderstaande bewoordingen iets gezegd over lichthinder. Verlichting dient alleen te worden geplaatst als dit volgens bestaande richtlijnen noodzakelijk is. Er wordt alleen licht aangebracht waar het functioneel is, in de zin dat het bijdraagt aan sociale en verkeersveiligheid of aan oriëntatie. Lichtmasten en armaturen dienen zo dicht mogelijk bij het te verlichten object te worden geplaatst. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 17

18 5 Beleidskeuzes In dit hoofdstuk worden de beleidsaspecten die van invloed zijn op de openbare verlichting vertaald naar concrete beleidskeuzes en beleidsdoelstellingen. In hoofdstuk 7 worden deze beleidskeuzes financieel vertaald naar verbetervoorstellen voor de periode Ten slotte worden in hoofdstuk 8 de beleidsdoelstellingen voor de periode bepaald, gebaseerd op de huidige kwaliteit van de openbare verlichting en de beschikbare middelen. 5.1 Kwaliteitsambitie Het gewenste kwaliteitsniveau heeft een relatie met de sociale veiligheid, verkeersveiligheid en de leefbaarheid. Het kwaliteitsniveau dat de gemeente Gulpen- Wittem ambieert heeft de volgende kenmerken: de openbare verlichting wordt goed beheerd; de masten en armaturen verkeren in een goede technische staat; het verlichtingsniveau is goed; er wordt aan de NPR richtlijn voldaan; door tijdig beheer en onderhoud wordt kapitaalvernietiging voorkomen; door tijdig onderhoud vindt er weinig klachtenonderhoud plaats (kostenbesparend); de openbare verlichting draagt voldoende bij aan een sociaal veilige, verkeersveilige en een leefbare openbare ruimte. De gemeente Gulpen-Wittem gaat uit van een technische afschrijvingstermijn van 40 jaar voor masten en 15 jaar voor armaturen. Hiermee wordt feitelijk afgeweken van de landelijke afschrijvingstermijn van 30 jaar mast en 15 jaar armatuur. Hierbij moet worden opgemerkt dat bij het blijvend verlengen van de gehanteerde technische levensduur, onderhoudskosten onevenredig zullen toenemen met de inspanningen om de installatie te laten functioneren. 5.2 Verlichtingskwaliteit Zoals reeds eerder vermeld noemen we het niveau van de verlichting, de kleur van de lichtbronnen en de toegepaste materialen de verlichtingskwaliteit. De hierin gemaakte beleidskeuzes komen in deze (sub)paragrafen verder aan bod Te verlichten ruimten De gemeente is verantwoordelijk voor de verlichting van de openbare ruimten. Dit betekent echter niet dat alle openbare ruimten verlicht worden. De gemeente Gulpen-Wittem onderscheidt de volgende openbare ruimten die worden verlicht: Buiten de bebouwde kom: Gebiedsontsluitingsweg Erftoegangsweg type 1 Erftoegangsweg type 2 Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 18

19 Binnen de bebouwde kom: Gebiedsontsluitingsweg Erftoegangsweg type 1 Erftoegangsweg type 2 Het eigendom van semi-openbare ruimten zoals achterpaden, brandgangen e.d. ligt bij derden (bijvoorbeeld woningbouwvereniging). De gemeente is dus niet verantwoordelijk voor de verlichting van deze ruimten. Toch wordt in verband met de sociale veiligheid een actief optreden gevraagd van gemeente. Goed overleg met betrokken partijen is van groot belang. Aandachtspunten hierbij zijn: - wanneer worden de ruimten verlicht; - hoe is de verdeling van de verantwoordelijkheid tussen gemeente, particulieren en woningbouwverenigingen - hoe wordt de verlichting bekostigd; - in welk stadium van planontwikkeling wordt met de verlichting van deze ruimten rekening gehouden. Geadviseerd wordt om hiermee al in een vroegtijdig stadium rekening te houden. Uitgaande van het feit dat de belangrijkste functie van de openbare verlichting is het zichtbaar maken van al datgene dat voor een veilig en rationeel gebruik van de openbare verlichting benodigd is wordt voorgesteld, dat bij klachten over de verlichting van de semi-openbare ruimten, de gemeente in overleg treedt met de eigenaar en bewoners cq woningvereniging. Indien zowel de bewoners als de eigenaar bereid zijn een deel van de kosten voor hun rekening te nemen kan worden besloten tot verlichting van deze ruimten, afgestemd op de verlichting van de openbare ruimte Rol openbare verlichting per toepassingsgebied In onderstaande tabel wordt aangegeven in welke mate de functies van de openbare verlichting van invloed zijn op de verlichtingseisen van de onderscheiden openbare ruimten. Openbare ruimten Sociale veiligheid Verkeersveiligheid Leefbaarheid BUITEN DE BEBOUWDE KOM - gebiedsontsluitingsweg erftoegangsweg type erftoegangsweg type BINNEN DE BEBOUWDE KOM - gebiedsontsluitingsweg erftoegangsweg type erftoegangsweg type Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 19

20 5.2.3 NPR Voor het gewenste verlichtingsniveau in de gemeente Gulpen-Wittem worden per wegcategorie de aanbevolen kwaliteitscriteria van de NPR van de NSvV en NEN nagestreefd. Alle nieuwe verlichtingsinstallaties worden ontworpen conform de genoemde aanbevelingen NPR , waarbij in de volgende paragrafen genoemde ontwerpcriteria worden toegepast. Met name bij de erftoegangswegen type 1 en 2 buiten de bebouwde kom wordt situatieafhankelijk bekeken of nieuwe verlichtingsinstallaties moeten voldoen aan de kwaliteitscriteria van de NPR van de NsvV en NEN. De huidige verlichting bij deze wegen bestaat uit oriëntatieverlichting Verlichtingsklasse per wegcategorie In de NPR worden de verlichtingsklassen voor wegverlichting gedefinieerd in relatie tot de visuele behoeften van de weggebruikers. Ze worden in verband gebracht met de technische aspecten van weggebruik en verkeersgedrag in verschillende verkeerssituaties. De NPR onderscheid een aantal verlichtingsklassen. Voor de gemeente Gulpen-Wittem zijn de volgende verlichtingsklassen per wegcategorie bepaald: Openbare ruimten in Gulpen-Wittem Verlichtingsklasse NPR BUITEN DE BEBOUWDE KOM - gebiedsontsluitingsweg ME - klasse - erftoegangsweg type 1 ME klasse - erftoegangsweg type 2 ME klasse BINNEN DE BEBOUWDE KOM - gebiedsontsluitingsweg ME - klasse - erftoegangsweg type 1 S - klasse - erftoegangsweg type 2 S - klasse Categorie 1: Gebiedsontsluitingsweg (buiten bebouwde kom) De gebiedsontsluitingswegen zijn doorgaande routes voor lokaal en interlokaal verkeer, dus de wegen die geschikt zijn voor middelhoge en hoge snelheden en waar de verkeersfunctie overheerst, dit zijn de wegen in de ME-klasse. Dit zijn de wegen die als functie hebben het doorgaande verkeer middels een vlotte doorstroming te geleiden naar de stroomwegen. Categorie 2 Erftoegangsweg type 1 (buiten bebouwde kom) Deze erftoegangswegen type 1 kennen vaak ook directe erf-aansluitingen. Ze zijn vaak ook belangrijk voor het (brom- en/of) fietsverkeer en ook trottoirs kunnen aanwezig zijn. Hierdoor zal er naast de verkeersfunctie, ook de verblijfsfunctie belangrijk zijn. In dat geval is, naast het bevorderen van de verkeersveiligheid, ook het vergroten van de sociale veiligheid een belangrijke taak voor de openbare verlichting. Bovendien speelt de erftoegangsweg een belangrijke rol in de opbouw van de wegenstructuur. De openbare verlichting kan wellicht bijdragen aan de herkenbaarheid van deze structuur, en dus aan de leefbaarheid. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 20

21 Gezien de vereiste kwaliteit van het verlichtingsniveau en gelijkmatigheid worden deze wegen verlicht met wit licht (PL). Categorie 3 Erftoegangsweg type 2 (buiten bebouwde kom) Deze erftoegangswegen type 2 zijn gelijk aan type 1 behoudens dat bij type 2 geen fietspaden voorkomen. Gezien de vereiste kwaliteit van het verlichtingsniveau en gelijkmatigheid worden deze wegen verlicht met wit licht (PL). Categorie 4: Gebiedsontsluitingsweg (binnen bebouwde kom) Bij gebiedsontsluitingswegen binnen de bebouwde kom speelt niet alleen de verkeersveiligheid een hoofdrol maar zal gezien haar gemengde functie en het gebruik de sociale veiligheid voor fietser en voetganger een hoofdrol moeten gaan vervullen. Gebaseerd op de nieuwe aanbevelingen voor kwaliteitscriteria openbare verlichting NPR van de NSvV, is voor deze wegen vastgesteld dat deze categorie verlicht wordt middels SON(T). Categorie 5: Erftoegangsweg type 1 (binnen bebouwde kom) Bij verblijfsgebied binnen de bebouwde kom is niet alleen de verkeersveiligheid de hoofdrolspeler, maar zal gezien haar gemengde functie en het gebruik de sociale veiligheid voor fietser en voetganger een hoofdrol moeten gaan vervullen. Categorie 6: Erftoegangsweg type 2 (binnen bebouwde kom) Woonstraten zijn eigenlijk alleen bedoeld voor bestemmingsverkeer. Wat de verlichting betreft spelen de aspecten sociale veiligheid en leefbaarheid in woonwijken een grote rol. Hier gaat het niet om de bestuurder van het voertuig maar om het typische weggebruik door voetgangers en fietsers. Ze zijn dan ook ondergebracht in de S-klassen. Mede uit oogpunt van sociale veiligheid dient hier gekozen te worden voor "wit" licht (PLlichtbronnen) Verlichtingsniveaus per wegcategorie Voor elke te onderscheiden openbare ruimte wordt de gewenste verlichtingskwaliteit beschreven. De uiteindelijke vaststelling van de verlichtingskwaliteit en het lichtniveau worden in concrete situaties o.a. bepaald door de verlichtingsklasse. De klasse bepaalt de parameters waaraan de verlichting minimaal moet voldoen. Op basis van de NPR kwaliteitscriteria zijn voor de openbare verlichting van de gemeente Gulpen-Wittem onderstaande verlichtingsniveaus vastgesteld. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 21

22 Tabel voor ME-klassen (wegen met een verkeersfunctie) Openbare ruimten Gulpen-Wittem NPR Verlich- tings klassen Luminantie van de rijbaan L in bij een droog oppervlak cd/m 2 U o (min) U l (min) TI in % 1 ) (max.) SR 2 ) (min.) Lichtbron Type - Gebiedsontsluitingsweg A3 ME4a 0,75 0,4 0,6 15 0,5 SOX(E) SON(T) - Erftoegangsweg type 1 B1 ME3c 1,0 0,4 0,5 15 0,5 PLL CDO CPO - Erftoegangsweg type 2 B1 ME3c 1,0 0,4 0,5 15 0,5 PLL CDO CPO 1) Een toename in drempelwaardeverhoging (TI) met vijf punten is toegestaan indien lichtbronnen met lage luminantie worden toegepast. 2) Dit criterium mag alleen worden toegepast indien zich naast de rijbaan geen weggedeelten met eigen verlichtingseisen bevinden. Tabel voor de S-klassen (wegen met een verblijfsfunctie) Verlichtingssituatie tings- lux streef- Verlich- Eh ¹) gem Openbare ruimten Gulpen- Emin. Uh²) Wittem lux min. NPR klassen waarde - Erftoegangsweg type 1 D3/D4 S5 3 0,6 0,2 - Erftoegangsweg type 2 D3/D4 S5 3 0,6 0,2 lichtbron type CDO / CPO / PLL CDO/CPO/ PLL 1) Bij de gegeven waarde Emin mag Eh niet meer dan 1,5 maal de aanbevolen waarde bedragen 2) NEN hanteert de minimumverlichtingssterkte (Emin). In de Nederlandse praktijk geniet de horizontale gelijkmatigheid (Uh) de voorkeur, omdat deze een beter beeld geeft van de verlichtingskwaliteit. Beide zijn eenvoudig uit elkaar af te leiden, volgens de formule Uh = Emin / Egem Ontwerpuitgangspunten per wegcategorie In deze paragraaf komen per wegcategorie de uitgangspunten aan bod die dienen als ontwerpcriteria voor nieuwbouw, reconstructies en (projectmatige) vervangingen. Ten behoeve van de eenheid en standaardisatie wordt gestreefd naar dezelfde soort materialen. Om te voorkomen dat kosten bij aanleg en onderhoud onevenredig hoog oplopen wordt voor functionele verlichting gekozen voor standaard verlichtingsmiddelen. Hierbij wordt rekening gehouden met de duurzaamheid van materialen en milieueisen. De keuze van de lichtmasten in combinatie met het armatuur draagt bij aan de herkenbaarheid van de functie van de weg. Zodoende wordt het aantal mast/armatuurcombinaties teruggebracht waardoor ook de beeld-/lichtkwaliteit verbetert. Bij grootschalige (vervanging)projecten kunnen afwijkende masten en Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 22

23 armaturen van een recentere datum worden vervangen. Deze vrijgekomen materialen zullen in andere gebieden weer worden ingezet. Ook bij nieuwe projecten wordt bekeken of deze vrijgekomen materialen ingezet kunnen worden. Voor de woongebieden en vrij liggende fietspaden hebben de stalen lichtmasten van 4,75 meter de voorkeur. Voor gebieden met een verkeersfunctie zoals gebiedsontsluitingswegen in beheer bij de provincie, hebben aluminium masten gezien hun botsvriendelijkheid de voorkeur. De toe te passen lichtpunthoogte is afhankelijk van het wegprofiel en kan variëren tussen de 8 en 10 meter en zijn al dan niet voorzien van een vaste of losse uitlegger. Voor de overige gebieden zoals de gemeentelijke erftoegangswegen type 1 genieten de stalen(keuze gebaseerd op economische en conserverings aspecten) masten van 8 en 10 meter de voorkeur, al dan niet voorzien van uitleggers. Thermisch verzinkt stalen masten zijn duurzaam veilige masten. Dit zijn masten met een zinklaag die thermisch is aangebracht om het corroderen te vertragen. Vanuit de doelstelling voor energie en milieu is het beleid om inefficiënte lichtbronnen en armaturen te vervangen door energiezuinige lichtbronnen en armaturen met een groot verlichtingsrendement. Een belangrijk aspect bij de openbare verlichting is de lichtkleur en de kleurweergave van de lichtbron. De lichtkleur heeft te maken met hoe het licht wordt ervaren (b.v. geel, oranje of wit). Los van de kleurindruk staat de kleurweergave. Dit is de eigenschap in hoeverre de indruk van gekleurde voorwerpen onder de beschouwde lichtsoort van de natuurlijke kleur afwijkt. Lagedruk natriumlichtbron (SOX) De lagedruk natriumlichtbron (kleur oranje) heeft een hoog verlichtingsrendement op de weg. Dit komt het energieverbruik en de daaraan verbonden kosten ten goede. Kleurweergave van deze lichtbron is niet mogelijk (monochromatisch licht). Deze lichtbron wordt toegepast in gebieden met een verkeersfunctie omdat hier de eisen aan waarneembaarheid voorop staan. Het gaat er niet om welke kleur de voertuigen op de weg hebben, het gaat erom dat ze gezien worden. Hogedruk natriumlichtbron (SON-T) Bij de hogedruk natriumlichtbron (kleur geel) is het verlichtingsrendement minder dan van de lage druk natriumlichtbron. De kleurweergave is beter dan van de lagedruk natriumlichtbron. Deze lichtbron wordt toegepast in gebieden met gecombineerde verkeers- en verblijfsfunctie. Fluorescentielichtbron (PLL) De fluorescentielichtbron (kleur wit) heeft een zeer goede kleurweergave. Deze lichtbron is daardoor uitermate geschikt voor verblijfsgebieden. In deze gebieden is de kleurweergave (sociale veiligheid) zeer belangrijk. Metaal Halogeenlichtbron (CDO-T) De Metaalhalogeenlichtbron (kleur wit) heeft een zeer goede kleurweergave. Deze lichtbron is daardoor uitermate geschikt voor toepassing in verblijfsgebieden. In deze gebieden is de kleurweergave (sociale veiligheid) zeer belangrijk. Een bijkomend voordeel van deze lichtbron is dat hij één op één uitgewisseld kan worden in verlichtingsarmaturen met een SON-T lichtbron (vanaf 70 Watt), hierdoor kan men op Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 23

24 plaatsen waar SON-T (geel licht) geplaatst is vrij eenvoudig en goedkoop overgaan naar wit licht. Cosmopolis lichtbron (CPO) Cosmopolis genereert een warm wit licht ( K) voor een groter gevoel van veiligheid en sfeer, en verleent tegelijk een nieuwe dimensie aan de buitenomgeving. Deze nieuwe lichtbron (sinds 2005) is daardoor uitermate geschikt voor toepassing in verblijfsgebieden. In deze gebieden is de kleurweergave (sociale veiligheid) zeer belangrijk. De Cosmopolis is verkrijgbaar in 45, 60,120 W. In bijlage 7 worden de lichtbronnen in het kort gespecificeerd. In onderstaande tabel worden de uitgangspunten per wegcategorie aangegeven. Tevens wordt hierbij het meest geschikte type armatuur aangegeven. Openbare ruimten in Gulpen-Wittem Masthoogte Mast-soort Armatuurtype Lichtbron BUITEN DE BEBOUWDE KOM - gebiedsontsluitingsweg 6-10 Aluminium / Staal Kofferarmatuur SOX(E) - erftoegangsweg type Staal Kofferarmatuur CDO / PL - erftoegangsweg type Staal Kofferarmatuur CDO / PL BINNEN DE BEBOUWDE KOM - gebiedsontsluitingsweg 6 8 Staal Kofferarmatuur SON(T) - erftoegangsweg type Staal Koffer / Paaltop CDO/PL - erftoegangsweg type Staal Paaltop / Koffer CDO/ CPO / PL Schakeltijden De schakeling van avond- en nachtbranders kan aangepast worden aan de specifieke situatie van het te verlichten gebied, maar mag nooit minder zijn dan 50% avondbranders tegenover 50% nachtbranders, aangezien voldaan moet worden aan de door de NPR gestelde kwaliteitscriteria betreffende de gelijkmatigheid van de verlichting. De NPR gaat er zelfs vanuit dat avond-/nachtschakeling niet meer van toepassing is. De gelijkmatigheid van de verlichting gaat bij het toepassen van deze schakeling sterk achteruit en wordt vaker zelfs onacceptabel waardoor er na het doven van de avond verlichting donkere plekken ontstaan. Echter, uit kostenoverweging kan het niet wenselijk zijn de nachtschakeling algemeen te maken. Zo kan er voor worden gekozen de nachtschakeling alleen toe te passen in de zogenaamde verblijfsgebieden waardoor de sociale veiligheid sterk zal toenemen. De Gemeente Gulpen-Wittem zal de verhouding tussen avond- en nachtverlichting van minimaal 50%-50% voortzetten. Bij het toepassen van nachtschakeling is "dimmen" van de verlichting te overwegen. Dimmen van de verlichting houdt in dat alle lichtbronnen blijven branden, maar dat op het tijdstip dat normaal gesproken de avond verlichting wordt gedoofd, het lichtniveau met de helft wordt gereduceerd. Hierdoor worden donkere plekken die normaal ontstaan Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 24

25 door het uitschakelen van de avondbranders voorkomen. De gelijkmatigheid van de verlichting blijft dus gehandhaafd, alleen de lichtintensiteit wordt minder. Bij toepassing in het woongebied doet zich echter een probleem voor. Het dimmen van de installatie is alleen van toepassing bij PL 36 W lichtbronnen. De bestaande armaturen zijn voor het merendeel uitgerust met een PL-24 W, diverse SOX(E) en SON(T) lichtbronnen, terwijl het toepassen van armatuur met een PL 36 watt lichtbron op masten met een lichtpunthoogte van meter zal leiden tot een niet gewenste verblinding en lichthinder bij de in de bestaande wijken toegepaste mastafstanden die gebaseerd en berekend zijn op de lichtopbrengst van een PL 24 W, etc. De gemeente Gulpen-Wittem zal vooralsnog geen DIM verlichting toepassen. 5.3 Beleidsdoelstellingen Gebaseerd op de beleidsaspecten die van invloed zijn op de openbare verlichting, de kwaliteitsambitie, de gemaakte beleidskeuzes en de beleidsdoelstellingen van het huidige beleidsplan, zijn voor de periode de volgende beleidsdoelstellingen bepaald: In stand houden huidige openbare verlichting op basis van de gehanteerde technische levensduur voor 40 jaar mast en 15 jaar armatuur. Echter, de resterende lichtmasten geplaatst voor 1973 worden vervangen indien deze in slechte staat verkeren. Masten en armaturen die de technische levensduur hebben bereikt, maar nog in goede staat verkeren, worden niet vervangen. Vervangen van de resterende niet-energiezuinige armaturen en/of armaturen met slechte lichttechnische eigenschappen in het kader van het energiebeleid. Aanpassen van de openbare verlichting conform NPR richtlijn. Het aanpassen van de gestelde verlichtingskwaliteit en ontwerpuitgangspunten aan de wegcategorisering. Het volgen van de technologische ontwikkelingen op het gebied van openbare verlichting. In het kader van lichthinder zal de gemeente Gulpen-Wittem vooralsnog de volgende punten hanteren: - Het volgen van de ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving en aanbevelingen van de NSvV en deze toepassen. - Het volgen van de technologische ontwikkelingen waardoor lichthinder kan worden gereduceerd (bijvoorbeeld LED-geleiding). - Zoveel mogelijk gebruik maken van technische mogelijkheden om lichthinder te beperken. Om lichthinder te reduceren moet de hoeveelheid licht/opgenomen vermogen worden verminderd en de tijdsduur worden beperkt. Dit kan door licht te doven (op bepaalde tijden) of dimmen op vastgestelde tijden (behoud gelijkmatigheid). Verder is de ontwerpfase van belang bij positie en hoogte van de masten, armatuurkeuze, afschermen en richten van armaturen en het gebruik van energiezuinige lichtbronnen. - Bij klachten in overleg treden om door middel van communicatie een balans te vinden tussen de verschillende belangen en uiteindelijk dus tussen de lasten en de baten. Bevorderen van een goede afstemming tussen openbare verlichting en openbaar groen. Fietspaden buiten de bebouwde kom worden niet verlicht. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 25

26 6 Huidige situatie openbare verlichting gemeente Gulpen-Wittem 6.1 Aantallen In de gemeente Gulpen-Wittem zijn lichtmasten met armaturen. De lichtmasten hebben een hoogte t/m 10 meter. De meest voorkomende hoogten zijn de 4,75 en 6,5 meter hoge masten. De masten zijn voornamelijk van staal. De leeftijdsopbouw is, telkens geclusterd in 5 jaar, weergegeven in onderstaande grafieken en tabellen: Plaatsingsjaar Huidig aantal Masten Armaturen t/m Totaal Peildatum september 2007 Aantal masten: exclusief ANWB masten, abri s, grondspots en wandarmaturen Aantal armaturen 2007: exclusief abri s Leeftijd openbare verlichting Gulpen Wittem Armaturen Masten t/m Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 26

27 6.2 Huidige kwaliteit In 1999 zijn een aantal knelpunten vastgesteld: Wegen buiten de bebouwde kom zijn wel verlicht maar de verlichting is slechts als oriëntatieverlichting te beschouwen. Op sommige wegen buiten de bebouwde kom is de onderlinge lichtmastafstand te groot of staat er zelfs helemaal geen verlichting. De vrij liggende fietspaden buiten de bebouwde kom worden niet of nauwelijks verlicht door de wegverlichting. Wegen binnen de bebouwde kom hebben een zodanige onderlinge lichtmastafstand dat de verlichting een onvoldoende gelijkmatigheid heeft. Er staan nog veel lichtmasten waarvan de armaturen verouderd zijn en dus niet voorzien zijn van een spiegeloptiek. Hierdoor is de gelijkmatigheid niet goed waardoor donkere vlekken in de verlichting ontstaan. De toegepaste TL- en HPL-lichtbronnen hebben een lagere lichtopbrengst dan de moderne, energiezuinige lichtbronnen. Nu acht jaar van de realisatietermijn zijn verstreken is de huidige kwaliteit opnieuw vastgesteld o.b.v. bestandsonderzoek en ervaringen uit de praktijk. Hieruit is het volgende gebleken: Van de 2477 masten zijn 93 stuks (4 %) geplaatst vóór Ongeveer 1278 armaturen (50%) hebben hun technische levensduur (15 jaar) al bereikt. In de komende beleidsperiode zullen nog eens 377 armaturen (15%) hun technische levensduur bereiken. In de gemeente Gulpen-Wittem resteren nog 1037 armaturen met een nietenergiezuinige lichtbron en/of slechte lichttechnische eigenschappen, waaronder de HPLN-lichtbronnen. De openbare verlichting voldoet niet overal aan de eisen die vanuit de NPR richtlijn worden gesteld. Over het algemeen zijn de mastafstanden zodanig groot dat, om aan de NPR richtlijn te voldoen, ongeveer 10% masten bijgeplaatst moeten worden. Niet alle wegen voldoen aan de gestelde verlichtingsuitgangspunten per wegcategorie. In het volgende hoofdstuk worden de geformuleerde beleidsdoelstellingen als gevolg van de gemaakte beleidskeuzes financieel vertaald, gerelateerd aan de huidige kwaliteit. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 27

28 7 Beleidsvoorstellen Om aan te tonen of het huidige budget toereikend is om de technische onderhoudstoestand en verlichtingskwaliteit van de openbare verlichtingsinstallatie te waarborgen, is de huidige situatie van groot belang. De hoogte van het jaarlijks benodigd budget kan afgezet worden tegen het kwaliteitsniveau dat men wenst na te streven. Om aan de in paragraaf 5.3 gestelde beleidsdoelstellingen te voldoen dienen er, gerelateerd aan de huidige kwaliteit, aanvullende middelen beschikbaar te worden gesteld. Deze worden in de volgende paragrafen inzichtelijk gemaakt. Om een nauwkeurig beeld te krijgen van de totale benodigde middelen in de periode zullen eerst de vervangingsinvesteringen (masten > 40 jaar en armaturen > 15 jaar) nader worden uitgewerkt. Ter vervanging van een functionele verlichtingsarmatuur uit het standaardpakket van Essent Lighting, is een gecalculeerde gemiddelde prijs vastgesteld van 300,00 exclusief BTW. Voor een mast is deze prijs 475,00 exclusief BTW. 7.1 Vervangen masten en armaturen o.b.v. technische levensduur In onderstaande tabellen zijn de volgende codes gebruikt: M+A = mast en armatuur vervangen A = vervangen van armatuur op basis van 15 jaar M = vervanging van mast op basis van 40 jaar Plaatsingsjaar Huidig Aantal Jaar van Actie Uit te voeren actie Investering op basis van kwaliteitsnivo R- M A t/m A M M+A A M M+A A M M+A A A A A A A A A A A Totaal Opmerkingen: Prijspeil 2007, peildatum september Gemiddelde prijzen: M(mast)= 475 A(armatuur)= 300 M(mast)+A(armatuur) + aansluiting = 1000 Uit bovenstaande tabel blijkt dat ,00 excl. BTW nodig is om de verouderde masten en armaturen te vervangen die in 2012 vervangen moeten zijn, op basis van een levensduur van 40 jaar voor de mast en 15 jaar voor het armatuur. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 28

29 Jaarlijkse kosten periode In onderstaande tabel is berekend op basis van het aangegeven kwaliteitsniveau wat jaarlijks zou moeten worden geïnvesteerd om de achterstand in te lopen en zodoende de aanwezige onderhoudsachterstand weg te werken en te voorkomen dat deze nog groter wordt. Investering Achterstand t/m Totaal Investering vervanging Investering per jaar NPR uitbreiding Om aan de kwaliteitscriteria richtlijnen van de NPR te voldoen kan gesteld worden dat er een uitbreiding (ca. 35 %) van het aantal lichtmasten dient plaats te vinden. Dit is gebaseerd op bestandsonderzoek en ervaringen uit de praktijk. Uitgaande van een totaal aantal masten van stuks bij een uitbreiding van 35% bedragen de bijplaatsingen 867 stuks. Deze bijplaatsingen worden verdeeld over 20 jaar hetgeen betekent dat 217 masten bijgeplaatst dienen te worden in de periode Bijplaatsingen NPR 217 Investering ( ) Opmerkingen: o Prijspeil 2007, peildatum september o U= M+A (uitbr=mast+armatuur+aansl)= 1.000,- Rekening houdend met de kwaliteitscriteria van de NPR is de achterstand gedurende een vervangingsperiode van 5 jaar ,00, excl. BTW Jaarlijkse kosten periode In onderstaande tabel is berekend wat jaarlijks moet worden geïnvesteerd om aan de kwaliteitscriteria NPR te voldoen. Investering Uitbreiding Totaal Investering per jaar De uitbreiding zal ook de jaarlijkse exploitatiekosten beïnvloeden. Zo zullen de kosten voor het onderhoud en transport toenemen. Onderstaand is dit weergegeven. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 29

30 Uitbreiding OV Exploitatie nieuwe situatie Onderhoud Transport Totaal Exploitatiekosten bij een uitbreiding van 217 lichtbronnen. Hierbij is gerekend met 162 lampen van PL 24 Watt en 55 lampen van SON T 70W. Kosten o.b.v. prijspeil 2007 en inclusief leveringskosten. Er is gerekend met brandrooster Nacht. Er wordt geen rekening gehouden met DIM Vervangen niet-energiezuinige armaturen slechte lichttechnische eigenschappen Lichtbronnen in verouderde armaturen met een grote energieconsumptie in relatie tot de lichtopbrengst, zijn de HPLN lichtbronnen. Deze lichtbronnen verbruiken meer energie dan de huidige vergelijkbare PL-lichtbron. Daarnaast worden SOX en SON lichtbronnen in verouderde armaturen ook gekenmerkt als niet-energiezuinig. Tevens krijgen armaturen door veroudering slechte lichttechnische eigenschappen. Deze moeten ook worden vervangen. De hiermee gepaard gaande investeringskosten worden in onderstaande tabel weergegeven en is gebaseerd op bestandsonderzoek. Dit betreft het totale aantal te vervangen armaturen indien dit als een afzonderlijk vervangingsproject zou worden uitgevoerd (zie specificatie in hoofdstuk 3). Aantal te vervangen armaturen Vervangingskosten ( ) Gemiddelde vervangingsprijs van 300,- per armatuur. Armaturen ouder dan 15 jaar dienen te worden vervangen. Bij grootschalige vervangingen worden de landelijk gehanteerde NPR-criteria ten aanzien van verlichtingskwaliteit als basisrichtlijn genomen, waardoor de verlichtingskwaliteit binnen de gemeente langzamerhand zal verbeteren. Dit betekent dat niet-energiezuinige armaturen of armaturen met slechte lichttechnische eigenschappen worden vervangen voor armaturen die wel aan de huidige eisen voldoen. Om de aanvullende vervangingskosten te bepalen voor de resterende niet-energiezuinige armaturen, moeten de reguliere vervangingen o.b.v. levensduur > 15 jaar in de periode (armaturen met plaatsingsjaar t/m 1997) niet worden meegenomen. Dit wordt hieronder weergegeven. Aantal armaturen plaatsingsjaar > 1997 Vervangingskosten ( ) > Gemiddelde vervangingsprijs van 300 per armatuur. De ombouw van niet-energiezuinige en verouderde armaturen zal ook de exploitatiekosten beïnvloeden. Zo zullen de kosten voor het onderhoud en energieverbruik afnemen. Bij de bepaling van de ombouw is rekening gehouden met de verlichtingsuitgangspunten per wegcategorisering. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 30

31 Lamp huidige situatie PL24 PL36 PL55 SONT50 SONT70 SOXE18 SOXE66 Totaal lampen HPLN HPLN HPLN SOX SOX SON PL PL PL PL SL GVC PLC PLC TL TLD TLD Totaal Totaal Jaarverbruik kwh 2006 Aantal inwoners Gebruik per inwoner kwh Besparing Exploitatie¹ Exploitatie ( ) kwh , ¹ Bedragen zijn totaalbedragen voor onderhoud en transport, inclusief leveringskosten, schilderkosten en kosten gebaseerd op het aantal aansluitingen. Kosten o.b.v. prijspeil Er is geen rekening gehouden met DIM. Het verbruik per inwoner, na ombouw van alle inefficiënte en verouderde armaturen, daalt dan naar 24,5 kwh per jaar, dit impliceert een energie besparing van circa 22,5%. Ter informatie: het landelijke normverbruik is 34 kwh per inwoner per jaar. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 31

32 7.1.3 Aanpassen verlichting aan wegcategorisering In verband met het aanpassen van de openbare verlichting conform de uitgangspunten van de wegcategorisering dienen nog 147 armaturen additioneel vervangen te worden. De kosten voor deze aditionele vervangingen bedragen ,- In onderstaande tabel zijn de additioneel te vervangen armaturen weergegeven per wegcategorie. Openbare Ruimte Gemeente Gulpen-Wittem Aantal Additioneel te Vervangen armaturen Kosten ( ) Gebiedsontsluitingsweg (bubeko) Gebiedsontsluitingsweg (bibeko) ETW type 1 (bubeko) ETW type 1 (bibeko) ETW type 2 (bibeko) ETW type 2 (bubeko) TOTAAL Aanstraalverlichting Per object wordt bekeken of deze in aanmerking komen voor aanstraalverlichting. De kosten worden niet meegenomen in het nieuwe beleidsplan maar worden per object aangevraagd. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 32

33 8 Beleid Streefbeeld Uit de voorgaande beleidsvoorstellen is gebleken dat er diverse investeringen beschikbaar dienen te worden gesteld om de opgelopen achterstand in te halen en het gestelde streefbeeld te bereiken. De hoogte van het jaarlijks benodigd budget kan afgezet worden tegen de prioriteiten die hierin worden gesteld. Aangezien het kwalitatief op niveau brengen en houden van de openbare verlichting in de gemeente Gulpen Wittem met hoge kosten gepaard gaat, is het van groot belang hiervoor een helder en effectief financieel beleid op te zetten. In onderstaande tabel worden de benodigde investeringen nog eens weergegeven: Investering Kosten Vervangen masten en armaturen o.b.v. levensduur Uitbreiding en verplaatsen lichtmasten conform NPR Vervangen resterende niet-energiezuinige armaturen Aanpassen verlichting aan wegcategorisering Totaal Bij een gelijkmatige spreiding van de noodzakelijke investeringen over een periode van de komende 5 jaar, bedraagt de gemiddelde investering per jaar ,-. Het huidige budget voor het in stand houden (vervangen) en verbeteren van de openbare verlichting conform NPR richtlijn bedraagt ,00 per jaar waarvan ,- niet gebruikt wordt voor projectmatige vervangingen, maar gereserveerd is voor onverwachte noodzakelijke uitgaven gedurende het jaar. Het huidige budget is dus niet toereikend om de noodzakelijke investeringen in de komende 5 jaar te realiseren. 8.2 Exploitatielasten De gevolgen voor de exploitatielasten, zijnde onderhouds- en transportkosten, worden hieronder indicatief weergegeven. Exploitatielasten Onderhoud Transport Exploitatielasten Uitbreiding lichtmasten conform NPR Vervanging resterende niet-energiezuinige armaturen Totaal Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 33

34 8.3 Investeringen na 2012 Ook na 2012 dienen er structurele vervangingsinvesteringen plaats te vinden. Daarnaast zal na 2012 ook uitbreiding moeten plaatsvinden om aan de kwaliteitscriteria te voldoen. Omdat dit van invloed is op de hoogte van het benodigde budget wordt dit hieronder inzichtelijk gemaakt. In onderstaande tabellen zijn de volgende codes gebruikt: M+A = mast en armatuur vervangen A = vervangen van armatuur op basis van 15 jaar M = vervanging van mast op basis van 40 jaar Plaatsingsjaar Huidig Aantal Jaar van Actie Uit te voeren actie Investering M A t/m M+A M+A M+A M+A A M M+A A M M+A A M M+A A M M+A A A A A A A A A Totaal Opmerkingen: Prijspeil 2007, peildatum september Gemiddelde prijzen: M(mast)= 475 A(armatuur)= 300 M(mast)+A(armatuur)+ aansluiting= 1000,- Geclusterd in perioden van 5 jaar zijn de bedragen hieronder weergegeven. Investering Achterstand t/m Investering vervanging M en/of A Investering per jaar De additionele investeringskosten m.b.t. het uitbreiden van het aantal masten om aan de NPR kwaliteitscriteria te voldoen bedraagt in de periode Zie onderstaande tabel. Periode Uitbreiding +35% Totale kosten Totaal U= M+A (uitbr=mast+armatuur+aansl)= (gemiddeld tarief). Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 34

35 8.4 Beleid Voor het in stand houden van de huidige openbare verlichtingsinstallatie en om te voldoen aan de in het huidige beleidsplan gestelde uitgangspunten is voor de periode begroot dat er jaarlijks afgerond ,- aan investeringen nodig zijn. Dit bedrag bestaat uit ,- voor de reguliere vervangingsinvesteringen, gebaseerd op een technische levensduur van 40 jaar voor de mast en 15 jaar voor het armatuur. Daarnaast is er een aanvullende investering van ,- nodig om aan de NPR richtlijn te voldoen, 1.740,- voor de resterende niet-energiezuinige armaturen en/of armaturen met slechte lichttechnische eigenschappen te vervangen en 8.820,- voor het aanpassen van de verlichting aan de wegcategorisering. Investering per jaar Kosten Vervangen masten en armaturen o.b.v. levensduur Uitbreiding en verplaatsen lichtmasten conform NPR Vervangen resterende niet-energiezuinige armaturen Aanpassen verlichting aan wegcategorisering Totaal Budget per jaar Kosten Projectmatige budget Knelpunten budget Totaal Gezien het budget van ,- waarvan er ,- niet gebruikt wordt voor projectmatige vervangingen, maar gereserveerd is voor onverwachte noodzakelijke uitgaven gedurende het jaar, is er geen ruimte voor een volledige financiële vertaling van de beleidspunten in beheermatige zin. Derhalve is het bestaande budget niet toereikend om alle gestelde beleidsdoelstellingen te realiseren in de periode Voor de periode is de volgende uitvoeringsdoelstelling gesteld: Het vervangen van alle masten op basis van de gehanteerde technische levensduur voor 40 jaar mast en 15 jaar armatuur. Echter de resterende lichtmasten geplaatst vóór 1973 worden vervangen indien deze in slechte staat verkeren. In het kader van het energiebeleid vervangen van de resterende niet-energiezuinige armaturen en/of armaturen met slechte lichttechnische eigenschappen. Aanpassen van de openbare verlichting conform NPR richtlijn. Aanpassen van de openbare verlichting aan de wegcategorisering. Uitvoering van bovenstaande betekent een jaarlijkse investering van ,- Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 35

36 Indien men bovenstaande wil realiseren dient het bestaande budget van ,- opgehoogd te worden met ,- tot een bedrag van ,- per jaar. De aanpassingen hebben ook invloed op de jaarlijkse exploitatielast. Zo zullen de exploitatiekosten bij het inzetten van energiezuinige armaturen licht toenemen. Voor de planjaren wordt jaarlijks zonder bijkomende kosten in overleg met Essent Lighting een uitvoeringsprogramma opgesteld. Hierin worden op basis van de in deze beleidsnota genoemde uitgangspunten, de uit te voeren werkzaamheden voor het betreffende jaar vastgelegd. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 36

37 Bijlage 1 Bestand openbare verlichting en nieuwwaarde Alle bedragen zijn exclusief BTW. Tabel 1 Nieuwwaarde Bestand Armaturen Lampsoort Aantal Huidige nieuwwaarde HPLN SOX SON PL OVERIG TL SL C DM/C DO Opmerkingen: Prijspeil Nieuwwaarde van een aantal armaturen is gebaseerd op vervangend armatuur (bv. HPLN). Aantal armaturen 2007: exclusief abri s. Bestand Masten Masthoogte Aantal Huidige nieuwwaarde 0-3 m m m m m m m Opmerkingen: Prijspeil Aantal masten exclusief ANWB masten, abri, grondspots en wandarmaturen. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 37

38 Bijlage 2 Functies van de openbare verlichting Openbare verlichting heeft tot hoofddoel om het openbare leven bij duisternis (ca. 47% van het jaar) zo goed mogelijk te laten functioneren. Het niveau van daglicht kan met openbare verlichting niet bereikt worden, dit laatste is ook niet het doel van de openbare verlichting. Goede openbare verlichting levert toch een belangrijke bijdrage aan een sociaal veilige, verkeersveilige en leefbare leefomgeving. De functies van de openbare verlichting zijn dus gebaseerd op de rol die de openbare verlichting vervult bij het bevorderen van respectievelijk de sociale veiligheid, de verkeersveiligheid en de leefbaarheid (ook wel omschreven als ruimtelijke kwaliteit). In deze bijlage wordt beschreven waar het bij deze drie functies om gaat en is globaal aangegeven welke aspecten van de openbare verlichting (kleur, intensiteit, spreiding e.d.) een bijdrage kunnen leveren aan het optimaal invullen van deze functies. Sociale veiligheid Een sociaal veilige omgeving is een omgeving waarin men zich zonder direct gevoel voor dreiging of gevaar voor confrontatie met geweld kan bewegen. Bij duisternis is eerder sprake van vandalisme, openlijke bedreiging, geweld e.d. dan op klaarlichte dag (= objectieve onveiligheid). Tevens is bij duisternis eerder een gevoel van dreiging en/of gevaar aanwezig dan bij daglicht (= subjectieve onveiligheid). De openbare verlichting speelt een belangrijke rol bij het bevorderen van zowel de subjectieve als de objectieve sociale veiligheid. Met het oog op de sociale veiligheid moet het verlichtingsniveau voldoende zijn en moet de verlichting evenwichtig over de ruimte verdeeld zijn (het voorkomen van 'zwarte gaten' en donkere hoekjes). Bovendien moet de openbare verlichting het mogelijk maken om tegemoet komende personen op een redelijke afstand te herkennen, waarbij ook voldoende kleurherkenning mogelijk moet zijn. Dit stelt specifieke eisen aan de openbare verlichtingsinstallatie. De meest ideale verlichting uit het oogpunt van de sociale veiligheid heeft: een polychromatische lichtbron (kleurherkenning); een breedstralend armatuur (herkenning op afstand); een relatief kleine brandpuntafstand; voldoende verlichtingssterkte; een goede lichtsterkteverdeling; een geringe verblinding. Verkeersveiligheid Onder verkeersveiligheid wordt een veilige en vlotte afwikkeling van het verkeer verstaan. Een goed ontworpen openbare verlichtingsinstallatie zorgt voor een verkeersveiligere omgeving bij duisternis. De weg moet zodanig verlicht worden dat de situatie in de rijrichting goed te overzien is. De verkeersdeelnemers moeten het verloop van de weg en de aanwezigheid van zijwegen kunnen waarnemen. Vooral bij ingewikkelde wegsituaties zoals kruispunten en rotondes is het van groot belang om veel aandacht te besteden aan de geleiding van de weg. De eigen verlichting van auto's of fietsen verlicht slechts een klein weggedeelte en geeft pas in een laat stadium aan in welke richting de weg loopt. Het 'grootlicht' van auto's kan dit bezwaar ondervangen, maar kan zelden worden gebruikt in verband met verblinding van tegenliggers. Een evenwichtige spreiding van de verlichting is ook voor de verkeersveiligheid gewenst. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 38

39 Grote verschillen in verlichtingsniveau op het wegdek (donkere plekken) worden door de weggebruiker als hinderlijk ervaren en kunnen het waarnemingsvermogen negatief beïnvloeden. Een goede luminantie van het wegdek kan een belangrijke bijdrage leveren aan de zichtbaarheid van het verloop van de weg; naast verlichtingssterkte speelt hierbij ook de reflectie en doorlatingsfactor van de verharding een belangrijke rol. Deze samenhang tussen verlichtingsinstallatie en verhardingsoppervlak mag niet uit het oog verloren worden. Daarnaast dient opgemerkt te worden dat de openbare verlichting aan de ene kant de verkeersveiligheid vergroot, terwijl aan de andere kant de lichtmasten bij verkeersongevallen een gevaar kunnen vormen voor de weggebruikers. Bij de materiaalkeuze van de armaturen en de masten moet hiermee rekening worden gehouden. De meest ideale verlichting vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid heeft: een goede verlichtingssterkteverdeling (spreiding) vooral bij de wegen met overwegend een verkeersfunctie; geen verblinding; een minimale verlichtingssterkte, afhankelijk van de wegcategorie en het verhardingsoppervlak. Leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit Een omgeving met een hoge ruimtelijke kwaliteit is een omgeving waarin de verschillende ruimtes een herkenbare en prettige sfeer hebben die past bij de functie van de ruimtes. Het is een omgeving waar men zich prettig voelt en waar men zich goed kan oriënteren. Openbare verlichting speelt een belangrijke rol bij het versterken van de herkenbaarheid, de kwaliteit, de sfeer en het karakter van de verschillende openbare ruimtes. Het bewust kiezen voor verschillende soorten verlichting (qua kleur, lichtsterkte, armatuur, mast en plaatsing) voor verschillende soorten openbare ruimte benadrukt het karakter van de betreffende ruimte en versterkt zo de 'leesbaarheid' van de stad: het vermogen om je in de stad te kunnen oriënteren. Openbare verlichting kan dus een middel zijn waarmee de ruimtelijke en functionele structuur van een stad ondersteund wordt. Voorts werkt het selectief - aanstralen van monumentale panden, bijzondere bomen en kunstwerken sfeerverhogend, evenals het toepassen van karakteristieke verlichting op bijzondere plekken. De keuze c.q. vormgeving van het armatuurtype (en eventueel de mast) als onderdeel van het straatmeubilair speelt ook uitdrukkelijk een rol bij de bijdrage die de openbare verlichting kan leveren aan de leefbaarheid (zie: Raamplan Openbare Ruimte). In de praktijk blijkt dat voor plaatsen waar een lager verlichtingsniveau geldt, in de regel warm wit licht als aangenamer ervaren wordt dan koel wit licht. Een ander aandachtspunt met betrekking tot de leefbaarheid bij het ontwerp van de openbare verlichting is voorts het voorkomen van instraling in woningen. Aandachtspunten m.b.t. het aspect leefbaarheid: vormgeving van masten en armaturen; plaatsing van de lichtpunten; kleur van het licht; wisselwerking tussen de verlichting en de te verlichten ruimte; de verhouding tot de verlichting van de omliggende ruimtes. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 39

40 Bijlage 3 Toelichting NPR In deze aanbevelingen worden de wegen naar soort verdeeld. In de NPR worden verlichtingsklassen voor wegverlichting gedefinieerd in relatie tot de visuele behoeften van de weggebruikers. Ze worden in verband gebracht met de technische aspecten van weggebruik en verkeersgedrag in verschillende verkeerssituaties. In deze aanbevelingen worden de wegen naar soort verdeeld. Op basis van de functies en kenmerken van de openbare ruimte worden de kwaliteitscriteria van de openbare verlichting en de verlichtingsniveaus bepaald. Deze hebben betrekking op de verlichtingssterkte en de gelijkmatigheid van de verlichting, de verblindingshinder en de voor de sociale veiligheid noodzakelijke gezichtsherkenning. Op basis van een aantal factoren wordt dit bepaald. Deze factoren zijn: hoofdgebruiker; type splitsingen; verkeersintensiteit; verkeersremmende maatregelen; sociale veiligheid; verlichtingsniveau omgeving. Het niveau is op basis van deze factoren niet objectief voor alle ruimten vast te stellen, maar moet afhankelijk van de ruimtelijke omstandigheden worden geïnterpreteerd. Het gebruik van de openbare ruimte bepaalt welke criteria van toepassing zijn. De volgende verlichtingsklassen worden volgens de NPR onderscheiden. ME-klassen (Motorway Europe): voor bestuurders van motorvoertuigen; van toepassing op verkeerswegen en op wegen in woonwijken geschikt voor middelhoge snelheden. CE-klassen (Conflict area Europe): voor bestuurders van motorvoertuigen; van toepassing op conflicterende verkeerssituaties, vooral waar snel- en langzaam verkeer dezelfde wegruimte moeten delen. Voorbeelden zijn winkelstraten, gecompliceerde kruispunten, verkeersrotondes en filegevoelige plaatsen. S-klassen (Slow traffic): voor voetgangers en fietsers; van toepassing op voet- en fietspaden, vluchtstroken en andere weggedeelten, afzonderlijk gelegen of aansluitend aan de rijstrook van een verkeersweg, straten in woonwijken, voetgangersstraten, parkeerterreinen, schoolpleinen, enz. ES-klassen ("E" Semicylindrical): hebben een aanvullende functie in situaties waar openbare verlichting noodzakelijk is voor het herkennen van personen en in de openbare ruimte met een verhoogd misdaadrisico. De criteria per verlichtingsklasse weerspiegelen het type verkeersdeelnemer en het wegtype. Zo is de ME-classificatie gebaseerd op de wegdekluminantie (cd/m²), terwijl de CE-en S-classificaties de verlichtingssterkte (lumen/m²) op het wegoppervlak als uitgangspunt hebben. De ES-classificatie heeft de semi-cilindrische verlichtingssterkte in lux (Esc,min) als norm. Afzonderlijk wordt ingegaan op de esthetische aspecten, visueel comfort en milieuaspecten, verblindingsbeperking en het onderdrukken van strooilicht. In tabellen worden dan concrete aanbevelingen gegeven met betrekking tot de toe te passen verlichtingsklasse in vrijwel iedere denkbare verkeerssituatie. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 40

41 Bij de ME-klassen gaat het vooral om: de visuele geleiding van het verkeer (aangeven van het verloop van de weg); het zichtbaar maken van de wegindeling. Aanbevolen verlichting SOX en/of SON-T Bij de CE-klassen gaat het om: het zichtbaar maken van de wegindeling; het zichtbaar maken van de weggebruikers; het inleiden van veranderingen in de weg (o.a. overgang wegvak naar kruising). Aanbevolen verlichting SON-T/CDO-T Bij de S-klassen gaat het om: het zichtbaar maken van de directe omgeving; het zichtbaar maken van de verhardingen, trottoirbanden, oneffenheden en op straat liggende zaken en het leesbaar maken van straatnamen e.d; het mogelijk maken dat mensen elkaar op redelijke afstand herkennen; het mogelijk maken van voldoende kleurherkenning; het voorkomen van donkere plekken. Aanbevolen verlichting PL/CDO-T Bij de S-klassen neemt (brom-)fietsverkeer voor zover niet langs verkeerswegen lopend, een aparte plaats in. De fietspaden worden bij duisternis en dan vooral gedurende de stillere uren alleen gebruikt als zij goed zijn verlicht en als de directe omgeving goed is te overzien. Slecht verlichte fietspaden, en fietspaden met struikgewas erlangs, geven een gevoel van onveiligheid. Fietspaden langs verkeerswegen behoren voldoende verlicht te zijn door de verlichting van de wegen zelf. Is dit niet het geval omdat het fietspad verder van de weg af ligt, dan is er de keuze om het vrij liggende fietspad apart van verlichting te voorzien. Bij de ES-klassen (stationsgebied en gebieden met verhoogd misdaadrisico) gaat het vooral om: het zichtbaar maken van de directe omgeving; het herkennen van personen; kleurherkenning; het voorkomen van donkere plekken. Aanbevolen verlichting PL en afhankelijk van het benodigde lichtniveau CDM-TT (wit) Afhankelijk van het gebruik van de openbare ruimte wordt op basis van landelijke gegevens en interne toetsing getracht de nadruk van de verlichtingsfunctie inzichtelijk te maken. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 41

42 Bijlage 4 Politiekeurmerk Veilig Wonen Voor specifieke vragen en aandachtspunten betreffende criminaliteit en sociale veiligheid kunnen de richtlijnen gegeven in Het Politiekeurmerk Veilig Wonen worden geraadpleegd. Het Politiekeurmerk Veilig Wonen stelt dat het woongebied helder, niet verblindend en gelijkmatig verlicht moet zijn. Een persoon moet op een afstand van minimaal 4 meter kunnen worden herkend. Deze eisen zijn van toepassing op verblijfsgebieden zoals woonen winkelgebieden, parkeerplaatsen, pleinen, (brom)fietspaden en voetpaden. Verder eist het Politiekeurmerk dat de openbare verlichting voldoet aan de richtlijnen van de NSvV met als extra eis dat; ofwel de horizontale gemiddelde verlichtingssterkte minimaal 3 lux bedraagt; de gelijkmatigheid bedraagt tenminste 0,3 U h ; de RA-waarde bedraagt minimaal 25; ofwel de horizontale verlichtingssterkte minimaal 2 lux bedraagt met een gelijkmatigheid van ten minste 0,3 U h of is minimaal 3 lux met een gelijkmatigheid van ten minste 0,2 U h ; de RA-waarde is minimaal 60. Ten behoeve van de attentiewaarde voor verkeer is het toegestaan op kruisingen van ontsluitingswegen een ander kleur licht toe te passen. De RA-waarde is in dit geval minimaal 25. genoemde waarden gedurende de periode waarvoor het keurmerk wordt afgegeven altijd moeten worden gehaald; het openbaar groen is afgestemd op de plaatsing van lichtmasten. De kruinen van bomen belemmeren de verlichtingsarmaturen niet (richtlijn tot stam minimaal 8 meter). Noodzakelijke reparaties moeten binnen 5 werkdagen na melding worden verholpen. Behalve dat achterpaden overzichtelijk en goed verlicht moeten zijn, geldt tevens voor deze categorie dat het achterpad een lichtpunt heeft aan het begin en verder minimaal om de meter met een RA van minimaal 60. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 42

43 Bijlage 5 Technologische ontwikkelingen PV-masten Verlichting op zonne-energie raakt steeds meer ingeburgerd. Plaatsing van een enkele mast of meerdere masten aangesloten op een zonnepaneel geschiedt thans in die gebieden waar geen elektriciteit beschikbaar is of het niet rendabel is het er heen te brengen. Het rendement van zonnecellen bedraagt op dit moment 7 tot 15% maar het ligt in de lijn van de verwachtingen dat het rendement in de toekomst verder zal stijgen. In principe bestaat het verlichtingssysteem uit een zonnepaneel, solarregeling, accu s en natuurlijk de standaard materialen voor een lichtpunt, mast, armatuur en lichtbron. Het opvallende licht wordt opgevangen op het zonnepaneel en omgezet in elektrische energie. De solarregeling schakelt de lichtbron in als die een - vooraf in te stellen - te lage verlichtingswaarde meet op het zonnepaneel. Om overbelading van de accu s te voorkomen koppelt de regeling de accu s los van het zonnepaneel als deze voldoende zijn opgeladen. Verlichting op zonne-energie levert in zijn algemeenheid, door de lage wattages van de te gebruiken lichtbronnen, lage verlichtingsniveaus op. Dit resulteert meestal in het niet kunnen voldoen aan de vereiste verlichtingsniveaus zoals gesteld in NPR of Politiekeurmerk Veilig Wonen. PV-masten werken op zonne-energie. Het lichtbronvermogen dat dit soort masten met de opgevangen zonne-energie bij een brandduur van 8,5 uur gedurende de winterperiode kan aansturen is 7 watt. Door een juiste toepassing van accu's kan een autonomie gecreëerd worden van 30 dagen. Het laadproces van de batterij is zeer essentieel voor de levensduur. Essent Lighting heeft hiervoor een speciale elektronische regelaar ontwikkeld die de levensduur van de batterij met 25-30% verhoogt. Bij toepassing van PV-masten die gekoppeld worden aan het laagspanningsnet kunnen alle soorten lichtbronnen worden toegepast en kan zonne-energie worden teruggeleverd aan het net. Toepassing van PV-masten in woonwijken staat nog ter discussie. De grootte van de huidige zonnepanelen zou bij plaatsing in woonstraten kunnen leiden tot ongewenste neveneffecten. Wel wordt als voorbeeldstelling overwogen om PV-masten te integreren in bijvoorbeeld stadsplattegronden en bij muppies en abri's of reclamezuilen. Dimmen van verlichting Het dimmen van de verlichting is milieubewust (minder of nauwelijks lichtvervuiling), bespaart energie en dus geld. De veroudering van lichtbronnen is echter onafhankelijk van het wel of niet dimmen zodat op de lichtbronkosten geen terugverdieneffect optreedt. Bestaande verlichting ombouwen naar intelligente installaties heeft geen zin. De kosten van ombouw wegen dan niet op tegen de besparingen. Lichtmastcombinaties kunnen worden gedimd door een dimbaar voorschakelapparaat in het armatuur te bouwen. Het moment van dimmen is het moment waarop de stuurdraad spanningsloos wordt gemaakt door een toonfrequentsignaal. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 43

44 Met een reductie van bijvoorbeeld 50% van de lichtstroom zal de gemiddelde verlichtingssterkte tevens worden gereduceerd met 50%. Daarentegen blijft het niveau van de gelijkmatigheid gehandhaafd. Immers, de gelijkmatigheid is een product van het minimum en de gemiddelde horizontale verlichtingssterkte. Er zullen dus geen donkere vlekken ontstaan zoals die wel ontstaan als bijvoorbeeld lichtmasten om en om worden uitgeschakeld. Hoewel het voor de hand ligt dat, als het verlichtingsniveau daalt, de verkeersveiligheid ook zal dalen, zal dat in de praktijk in de doorsnee verblijfsgebieden wel mee vallen. De verkeersafname in de nachtelijke uren zal dermate groot zijn dat de invloed van een daling van het verlichtingsniveau met 50% niet of nauwelijks tot een stijging van het aantal ongevallen zal leiden. In de sociale veiligheid overheerst vaak de subjectieve beoordeling. Uit ervaringen blijkt dat de bijdrage van de openbare verlichting in woongebieden het lichtniveau op de donkerste plaats op de weg van meer belang is dan het gemiddelde. De ontwikkeling van dimbare Son-lichtbronnen is in een ver gevorderd stadium. Zodra het verantwoord is om deze technieken toe te passen zal bij grootschalige renovatieprojecten de toepasbaarheid overwogen worden. LED-verlichting LED-verlichting wordt al toegepast bij verkeersregelinstallaties. De ontwikkeling van verlichtingarmaturen met LED-verlichting is in volle gang en zal zeer zeker in de toekomst diverse voordelen t.o.v. milieu en energieverbruik bewerkstelligen. De lichtgevende diodes moeten dan gaan concurreren met bestaande compacte gasontladingslampen. LED's moeten dan wel goedkoper worden en beter witlicht genereren. Dat zal in elk geval nog vijf tot tien jaar duren, mogelijk zelfs nog langer. Binnen vijf tot tien jaar zal geen enkele gloeilamp meer worden aangetroffen in verkeerslichten. Aanstraalverlichting/illuminatie Iedere stad, dorp of regio is een trefpunt waar kunsten, culturen en gemeenschappen hand in hand gaan. Karakteristieke gebouwen, zoals kerken, gemeentehuizen en andere monumentale objecten, kunnen betoverende effecten hebben op de omgeving en passanten. Iedere stad of dorp wil zich graag profileren, niet alleen overdag, maar ook s avonds. Bij het aanstralen van gebouwen en kunstwerken gaat men niet over een nacht ijs. Uitvoering van dergelijke projecten brengt doorgaans aanzienlijke kosten met zich mee, waarbij men zich dan de vraag gesteld of het resultaat het gewenste resultaat oplevert. Verlichting is emotie Licht is een krachtig middel om s avonds een totaal ander beeld te creëren dan overdag. Overdag neemt het oog een breed scala op. Bij duisternis zijn de lichtverhoudingen zo dwingend dat die bepalen of alles in een keer overzien kan worden of dat het oog naar een bepaald punt wordt getrokken. Met ander woorden, een bepaald onderdeel van een gebouw kan worden verlicht en de omgeving donkerder gelaten. Het oog wordt dan automatisch naar het licht toegetrokken. Er zal dan automatisch een ander beeld worden gecreëerd dan overdag. Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 44

45 Kleuren Ook door de kleuren van de omgeving wordt vooral de sfeer bepaald die uitgestraald moet worden. Zoals gezegd wordt de sfeer bepaald door de kleur. Zo zal geel licht een sfeer oproepen van zon, maan, zomer en goud. Rood sfeerlicht maakt het licht warmer en de emotie heftiger. Blauw maakt het licht koeler en de emotie afstandelijker. Groen accentueert de schaduwen en geeft daardoor meer ruimtelijkheid mee aan de uitbeelding. Aanstralen Het aanstralen of illumineren van een gebouw of pand wordt gedaan om er de aandacht op te vestigen. Meestal met commerciële of esthetische doeleinden. Zeker in een binnenstad of stadskern verhoogt het de sfeer in de openbare ruimte. Men voelt zich prettiger in een fraaie omgeving. Het aanlichten van gebouwen of objecten is een specialistische aangelegenheid. De tijd van het In het wilde weg in het licht zetten van een gebouw of object is voorbij. In deze tijd hebben we te maken met zaken als lichthinder, CO 2 -uitstoot, esthetica enz. Immers een mooi gebouw verdient een mooie verlichting: Verlichting is Emotie! Tegenwoordig gaat men steeds minder Floodlighten en meer accentueren. Het verschil is op onderstaande foto s duidelijk zichtbaar. Floodlighting Accentueren Beleidsplan Openbare Verlichting gemeente Gulpen-Wittem 45